Việt Nam trước chiến lược "mưa dầm thấm lâu" của Trung Quốc để độc chiếm Biển Đông

Ngày 12/07/2024 đánh dấu tròn 8 năm Tòa Trọng Tài Quốc Tế xác định rằng các yêu sách hàng hải mở rộng của Trung Quốc ở Biển Đông là không phù hợp với luật pháp quốc tế. Phán quyết cuối cùng của Tòa đã được Việt Nam "hoan nghênh" cùng với tuyên bố "ủng hộ mạnh mẽ việc giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông bằng các biện pháp hòa bình".

Ảnh lưu trữ : Tàu hải cảnh Trung Quốc phun vòi rồng vào một tàu tiếp liệu Unaizah của Philippines trong khu vực Bãi Cỏ Mây (Thomas Second Shoal), Biển Đông, ngày 04/03/2024. Reuters - Adrian Portugal

Tám năm sau, Việt Nam, Philippines vẫn phải đối phó với những hành động bạo lực, hăm dọa của Trung Quốc trong chiến lược "mưa dầm thấm lâu" độc chiếm Biển Đông (1). "Các hành động của Trung Quốc phản ánh sự coi thường trắng trợn đối với luật pháp quốc tế", theo thông cáo của ngoại trưởng Mỹ ngày 11/07. Phía Liên Hiệp Châu Âu khẳng định trong một tuyên bố ngày 12/07 rằng phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực năm 2016 có giá trị ràng buộc pháp lý đối với các bên liên quan. Tuy nhiên, đối với Bắc Kinh, chỉ có luật quốc gia của Trung Quốc mới có giá trị ở Biển Đông, theo nhận định của nhà phân tích, nghiên cứu độc lập Lénaïck Le Peutrec trong buổi phỏng vấn với RFI Tiếng Việt ngày 11/07/2024.

Chiến lược này được ban thành luật về vùng lãnh hải tháng 02/1992. Thoạt nhìn định nghĩa "lãnh hải" của Bắc Kinh phù hợp với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982 mà Trung Quốc là thành viên. Nhưng điểm nguy hiểm nằm ở tuyên bố 1958, được nhắc lại trong bộ luật 1992, theo đó lãnh thổ đất liền của Trung Quốc bao gồm Đài Loan và các nhóm đảo khác như Sankaku/Điếu Ngư (tranh chấp với Nhật Bản), Bành Hồ, Đông Sa, Tây Sa (quần đảo Hoàng Sa), Nam Sa (quần đảo Trường Sa).

RFI : Lénaïck Le Peutrec, bà là tác giả bài phân tích "Trung Quốc trong những xung đột ở Biển Đông : giải mã một trật tự mới mang màu sắc Trung Hoa", đăng trên Asia Focustháng 05/2024 của Viện Nghiên Cứu Quốc Tế và Chiến lược Pháp - IRIS (2). Trong bài viết, bà nhấn mạnh rằng luật về lãnh hải năm 1992 là một bộ luật quốc gia, thúc đẩy Trung Quốc tiếp tục những đòi hỏi chủ quyền ở Biển Đông theo từng chặng, để tạo thành những "chuyện đã rồi" bất chấp luật pháp quốc tế. Theo thời gian, những tích tụ đó chuyển thành một sự thay đổi chiến lược quan trọng. Vậy chiến lược của Trung Quốc là gì ? Liệu vì những yêu sách đó, Trung Quốc sẽ không bao giờ nhân nhượng ở Biển Đông ?

Lénaïck Le Peutrec : Những yêu sách lãnh thổ của Bắc Kinh ở Biển Đông nằm trong nỗ lực toàn vẹn lãnh thổ rộng lớn hơn của Trung Quốc. Cho nên chúng được ghi khắc trong những lợi ích cơ bản của Trung Quốc, giống như đối với đảo Đài Loan. Bắc Kinh đưa ra lập luận đòi chủ quyền dựa vào các quyền lịch sử, nguyên tắc hiện diện lâu đời được cho là được chứng thực bằng các văn bản có từ thời nhà Tống, tức là từ thế kỷ thứ 10 đến thế kỷ 13.

Do đó, Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền đối với 80 đến 90% diện tích Biển Đông. Yêu sách này được chính thức ghi trong tài liệu "đường 9 đoạn", lần đầu tiên được chính phủ nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa công bố chính thức bằng một công hàm ngoại giao gửi tới Liên Hiệp Quốc vào tháng 05/2019. Bản thân tuyên bố này đã là một hành động kiểu "chuyện đã rồi". Thêm vào đó còn có rất nhiều luật quốc gia khác củng cố cho những đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông và Bắc Kinh viện vào đó để biện minh cho hành động của họ.

Như vậy luật về vùng lãnh hải năm 1992 đã chọn định nghĩa rộng hơn về các vùng biển của Trung Quốc, trên thực tế bao gồm cả quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, trong khi Philippines, Việt Nam và Đài Loan cũng tuyên bố chủ quyền. Chính nhờ dựa vào những quyền lịch sử từ xa xưa, không thể chối cãi ở Biển Đông và dựa trên luật pháp quốc gia xác quyết chủ quyền - được coi là "chuyện đã rồi" - mà Trung Quốc liên tục đưa tầu đánh cá vào các vùng biển có tranh chấp, thường xuyên tổ chức tuần tra hải cảnh, tiến hành hoạt động bồi đắp, xây dựng đảo và thành lập các đơn vị, cơ quan hành chính mà trên thực tế là để thiết lập chủ quyền.

RFI :Tháng 03/2024, Trung Quốc thông báo xác lập đường cơ sở ở vịnh Bắc Bộ. Thêm vào đó là hành động hung hăng, ví dụ những sự cố với Philippines ở Bãi Cỏ Mây và bãi cạn Scarborough trong thời gian gần đây… Phải chăng tất cả những hành động đó nằm trong chiến lược khẳng định chủ quyền của Trung Quốc ?

Lénaïck Le Peutrec : Việc phân định đường cơ sở là một chủ đề hết sức nhạy cảm ở Biển Đông để chúng ta có thể hiểu được bản chất chiến lược. Bởi vì Biển Đông là nơi chồng chéo những yêu sách chủ quyền giữa phần lớn các quốc gia ven biển. Các đường cơ sở có tính chiến lược mạnh mẽ vì chúng chi phối việc tính toán đường biên giới lãnh thổ của quốc gia ven biển, vùng nội thủy và các vùng biển nằm trong quyền tài phán của họ. Những vùng biển này là các vùng lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế.

Qua đó, người ta có thể thấy đó là "cánh tay nối dài" trong hành động áp đặt chủ quyền của Trung Quốc trên thực tế. Như tôi giải thích, phương thức hoạt động của Bắc Kinh bắt đầu từ một "chuyện đã rồi". Trường hợp này chính là một ví dụ vì Trung Quốc đơn phương tuyên bố một đường cơ sở mới. Điều đáng quan ngại là Trung Quốc tiếp tục áp dụng cách hành động duy nhất đó, có nghĩa là viện đến luật quốc gia để áp đặt cơ sở pháp lý cho những hành động của họ.

Những sự cố gần đây trong khu vực Bãi Cỏ Mây và bãi cạn Scarborough nằm trong chiến lược hành động của Trung Quốc ở Biển Đông từ năm 2004. Cần phải lưu ý rằng những hành động này còn được củng cố thêm nhờ những biện pháp mới trong luật hải cảnh, có hiệu lực từ ngày 15/06/2024, cho phép bắt giữ tàu nước ngoài ở Biển Đông và giam giữ thủy thủ đoàn mà không cần xét xử.

RFI :Vẫn trong bài viết trên Asia Focus của Viện IRIS, bà nhấn mạnh rằng "chính sách láng giềng hữu hảo của Trung Quốc hiện nay, được suy tính để cổ vũ việc hội nhập kinh tế trong vùng, có thể được coi là một tầm nhìn được cập nhật về hệ thống triều cống của đế quốc Trung Quốc". Tại sao nên cảnh giác với chính sách này ? Các nước láng giềng sẽ gặp rủi ro gì trong xung đột chủ quyền ở Biển Đông với Trung Quốc ?

Lénaïck Le Peutrec : Trong câu hỏi này có những yếu tố lịch sử và văn hóa mà tôi cho rằng cần phải nêu bật, song song với những yếu tố thực tế, để hiểu đầy đủ hơn về hành động của Trung Quốc.

Yếu tố đầu tiên mà tôi muốn lưu ý là tầm nhìn mang tính chu kỳ về lịch sử mà Trung Quốc vẫn chia sẻ. Điều này có thể được tóm tắt hoàn hảo trong câu tục ngữ Trung Quốc, tạm dịch "thống nhất lâu dài thì phải chia cắt, chia rẽ lâu thì phải đoàn tụ". Nền văn minh Trung Quốc được đánh dấu bằng một lập luận lịch sử, theo đó "sau phân chia sẽ là sự thống nhất".

Điểm thứ hai, tôi muốn đề cập đến cách nhìn của Trung Quốc về vị trí trung tâm. Ngay tên gọi "Trung Quốc" - có nghĩa là "vùng đất ở giữa" - đã thể hiện rõ cách nhìn đó. Xuất phát từ vị trí trung tâm, Trung Quốc sống theo cách hiểu về địa lý thế giới xung quanh được định nghĩa theo cách nhìn của họ. Có thể thấy đa số những vùng lãnh thổ mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông được đặt tên theo vị trí của chúng so với Trung Quốc, ví dụ quần đảo Hoàng Sa (Paracels) được gọi là Tây Sa, Trường Sa (Spratleys) là Nam Sa, bãi ngầm Macclesfield là Trung Sa.

Chính sách láng giềng hữu hảo của Bắc Kinh cũng thể hiện một phần tầm nhìn về vai trò trung tâm của Trung Quốc. Trên thực tế, chính sách - được lập ra để khuyến khích hội nhập kinh tế khu vực - có thể được coi như là một quan niệm được cập nhật về hệ thống triều cống của đế chế Trung Hoa, dựa trên tính trung tâm của họ. Những điều kiện dễ dàng về kinh tế và thương mại được Trung Quốc chấp thuận thời nay thay thế cho sự bảo vệ của họ ngày trước, còn quyền lực và những lợi ích mà họ thu được thay cho những cống vật của các nước chư hầu ngày xưa. Tình thế này để lại rất ít khả năng hành động cho các nước ven biển láng giềng - những nước không có sức mạnh kinh tế hoặc năng lực tấn công quân sự như Trung Quốc.

Cuối cùng phải nhắc đến việc ASEAN gần như tê liệt. Nội bộ Hiệp hội các nước Đông Nam Á bất đồng nhau trong xung đột lãnh thổ với Trung Quốc. Từ nhiều năm nay, ASEAN tìm cách thông qua một Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC) mà họ muốn có tính ràng buộc về mặt pháp lý nhưng đến giờ vẫn bị Bắc Kinh một mực phản đối.

RFI :Tại sao Biển Đông lại là một khu vực thử nghiệm để Trung Quốc áp đặt tầm nhìn của họ về một trật tự thế giới mới, như bà nêu trong bài phân tích ?

Lénaïck Le Peutrec : Trước tiên, tôi nghĩ là cần phải hiểu được những yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông hay đúng hơn là những động cơ của họ. Theo tôi, có ba động cơ.

Thứ nhất về mặt khai thác, việc bảo đảm tiếp tục các hoạt động đánh bắt hải sản, bảo vệ và khai thác các nguồn năng lượng, khoáng sản là việc cần thiết cho sự thúc đẩy phát triển của Trung Quốc. Tiếp theo là phải bảo đảm các nguồn tiếp cận với các tuyến hàng hải, đặc biệt là ưu tiên tiếp cận Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương vì đây là những tuyến đường thiết yếu để dòng chảy thương mại của Trung Quốc được luân chuyển. Về mặt an ninh, việc tự do lưu thông ở Biển Đông là phương tiện quan trọng cho uy tín về năng lực răn đe trên biển của Trung Quốc. Phần lớn các căn cứ tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo của Trung Quốc nằm trên đảo Hải Nam, ở phía bắc Biển Đông.

Cũng đừng quên sự hiện diện mạnh mẽ của Mỹ trong khu vực làm tăng thêm cảm giác bất an của Trung Quốc, cũng như việc Hoa Kỳ tăng cường rõ rệt các liên minh với các nước trong khu vực trong thời gian gần đây để công khai chống lại sự trỗi dậy ngày càng tăng của Trung Quốc. Cấu trúc địa lý của Biển Đông cũng đặt Trung Quốc vào thế bị lọt thỏm và phụ thuộc lớn vào eo biển Malacca, tuyến đường thương mại chính của nước này. Từ năm 2023, Trung Quốc đã nhấn mạnh đến sự phụ thuộc quá mức của họ vào điểm trung chuyển này, cùng với sự bấp bênh về nguồn cung năng lượng do thiếu tuyến hàng hải thay thế.

Bị thúc đẩy vì cảm giác bất an, Trung Quốc quyết tâm bảo đảm các lợi ích cơ bản của họ, bao gồm cả việc thống nhất đất nước, vốn là trọng tâm trong chính sách tái sinh vĩ đại của Trung Quốc và cũng là chính sách quan trọng hàng đầu của kỷ nguyên Tập Cận Bình. Những động cơ này của Trung Quốc khiến chúng ta nghĩ rằng Bắc Kinh có lẽ sẽ thử phản ứng của cộng đồng quốc tế về Biển Đông bằng cách dần dần gặm những không gian mà họ tuyên bố thuộc về mình. Do đó, Biển Đông sẽ là địa điểm thử nghiệm đầu tiên về một trật tự mới mang màu sắc Trung Hoa, trước khi chuyển sang giai đoạn tiếp theo, đó là thống nhất với đảo Đài Loan.

RFI : RFI tiếng Việt xin chân thành cảm ơn nhà phân tích, nghiên cứu Lénaïck Le Peutrec.

Thu Hằng

Nguồn : RFI, 15/07/2024

(1) Bắc Kinh phối hợp đồng bộ nhiều hoạt động : ru ngủ các nước láng giềng bằng lợi ích kinh tế "đôi bên cùng có lợi" nhưng không ngừng củng cố các tiền đồn, như đang tiến hành ở bãi Sa Bin (Sabina shoal), theo nghi ngờ hồi tháng 05 của Philippines, ngang nhiên tự cho quyền bắt giữ lên tới 30 ngày mà không cần xét xử đối với người nước ngoài xâm phạm hoặc có hành vi hỗ trợ xâm phạm lãnh thổ hoặc vùng biển mà Trung Quốc tự khẳng định chủ quyền theo một quy định có hiệu lực từ ngày 15/06/2024, liên tục hăm dọa, phun vòi rồng, kể cả dùng vũ lực như vụ xô xát gây thương tích cho phía Philippines vào tháng 06 ở Bãi Cỏ Mây (Second Thomas shoal), đẩy căng thẳng lên cao trào để đưa lực lượng áp đảo về số lượng đến đánh bật đối thủ nhằm chiếm quyền kiểm soát, như từng làm đối với Philippines ở bãi cạn Scarborough năm 2012.

(2) Lénaïck Le Peutrec, "La Chine dans les conflits en mer de Chine méridionale : décryptage d’un nouvel ordre aux caractéristiques chinoises", Asia Focus , mai 2024, IRIS.

Tham lam và thích hà hiếp, Trung Quốc tạo điều kiện cho Mỹ quay lại Philippines

Les Echos ngày 24/06/2024 cảnh báo "Lực lượng của Bắc Kinh và Manila bên bờ vực xung đột", Le Monde chú ý đến việc "Mỹ rầm rộ trở lại Philippines để đối đầu với Trung Quốc".

Lính tuần duyên Trung Quốc dbao vây và tấn công lực lượng Philippines khi tiến gần Bãi Cỏ Mây, Biển Đông, ngày 17/06/2024. AP

Cướp bóc, phá hoại : Cường quốc hành xử kiểu hải tặc !

Lần này, lính Trung Quốc đến với dao, rựa và những mũi lao. Dùng các thuyền có mã lực mạnh bao vây các tàu Philippines đang đến gần một đảo san hô, tuần duyên Trung Quốc gào thét bằng tiếng quan thoại, tông rách các phao của tàu đối thủ, cướp các hàng hóa trên tàu và đập bể một số thiết bị. Một thủy thủ trẻ tuổi Philippines bị đứt ngón tay trỏ, những người khác bị thương nhẹ. Tướng Romeo Brawner Jr, tổng tham mưu trưởng quân đội Philippines giận dữ nói : "Xông lên tàu cướp bóc, phá hoại, chỉ có hải tặc mới làm như vậy".

Từ nhiều tháng qua, tuần duyên và dân quân biển Trung Quốc cố gắng ngăn cản việc tiếp tế cho một nhóm lính Philippines đang sống trên xác tàu "Sierra Madre" ở Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal) ở ngoài khơi Palawan. Bất chấp phán quyết của Tòa án Trọng tài quốc tế La Haye khẳng định đường lưỡi bò tự vẽ là bất hợp pháp, Trung Quốc vẫn quân sự hóa Biển Đông. Để xua đuổi các nước khác, Bắc Kinh trang bị vũ khí trên các tàu và từ 2018 đặt tuần duyên dưới quyền chỉ huy trực tiếp của công an vũ trang. Chuyên gia Laura Southgate của Aston University nói thêm, và từ 2021 tuần duyên được phép dùng vũ lực để đuổi các tàu nước ngoài.

Thường thì những vụ đụng độ với tàu Philippines chủ yếu từ xa bằng vòi rồng, Trung Quốc dùng chiến thuật "vùng xám" để tránh nổ ra chiến tranh. Nhưng lần này Bắc Kinh đã vượt lằn ranh đỏ, tấn công trực tiếp. Giáo sư Jeffrey Ordaniel, Tokyo International University giải thích, "Mỗi lần Trung Quốc đều thử dùng những cách mới, từ vòi rồng, tia laser, tông thẳng vào tàu và mới đây là tịch thu tài sản. Họ không ngừng trắc nghiệm giới hạn hành động của mình, tự tung tự tác".

Hiện thời Philippines, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Liên Hiệp Châu Âu chỉ mới tố cáo sự thô bạo của Trung Quốc, Hoa Kỳ lên án nhưng chưa đưa ra chiến lược cụ thể. Các chuyên gia cho rằng nếu tàu Mỹ hộ tống các tàu tiếp tế Philippines, Bắc Kinh sẽ phải điều chỉnh hành động. Jeffrey Ordaniel nhận xét, như vậy chứng tỏ với Trung Quốc là cách hành xử côn đồ trên biển sẽ dẫn đến sự gia tăng hiện diện quân sự của Mỹ trong khu vực. Ông cho rằng đã đến lúc Hoa Kỳ và Philippines phối hợp để đáp trả, nếu không Trung Quốc sẽ tiếp tục lấn chiếm.

Sau thời gian dài im lặng, Manila công khai tố cáo Bắc Kinh

Le Monde chú ý đến việc Trung Quốc cho phép lực lượng tuần duyên "giam giữ đến 60 ngày không cần xét xử, tất cả những ai vượt qua ranh giới bất hợp pháp", có hiệu lực kể từ ngày 15/06. Thông cáo này khiến người Philippines phẫn nộ. Leonardo Cuaresma, chủ tịch một hiệp hội ngư dân nói : "Họ hoàn toàn không có quyền nói như vậy, chính chúng tôi mới phải bắt giữ họ !".

Một cuộc thăm dò của OCTA Research công bố vào đầu tháng 6 cho thấy 76% người Philippines coi Trung Quốc là "mối đe dọa lớn nhất", và 91% khẳng định không thể tin tưởng được Bắc Kinh, so với cách đây hai năm chỉ có 58%. Ngay cả phe cực tả vốn chống đối mọi sự hiện diện quân sự của Mỹ cũng tổ chức biểu tình trước đại sứ quán Trung Quốc hôm 15/06, chân dung khổng lồ của Tập Cận Bình treo phía trước bị xé rách tơi tả. Cựu đại tá Không quân Mỹ Raymond Powell ghi nhận trong năm 2023 và 2024 đã xảy ra vô số vụ va chạm vì Trung Quốc leo thang.

Từ khi Bongbong Marcos lên làm tổng thống tháng 5/2022, chính phủ Philippines công khai dựa vào đồng minh Mỹ. Những vụ tuần duyên Trung Quốc hà hiếp trước đây vẫn được giữ kín, nay chiếm những hàng tít lớn trên báo. Tại Diễn đàn Shangri-La ở Singapore hôm 31/05, ông Marcos khẳng định luật pháp quốc tế đứng về phía mình, và bên lề hội nghị, Philippines và Mỹ lần đầu tiên quyết định sẽ tuần tra chung tại vùng đặc quyền kinh tế Philippines.

Duterte quỵ lụy vẫn bị Tập Cận Bình dọa chiến tranh

Đến ngày 03/06, tổng thống Philippines tiếp đón đồng nhiệm Ukraine trong chuyến thăm bất ngờ của Volodymyr Zelensky. Antonio Carpio, cựu thẩm phán Tòa án Tối cao Philippines, người đi khắp thế giới để bênh vực quyền lợi đất nước, cho rằng nếu Nga và Trung Quốc chiến thắng, luật của kẻ mạnh sẽ trở lại. Đặc biệt Mỹ đã giúp Philippines tham gia các sáng kiến khu vực, như cuộc gặp thượng đỉnh ba bên Mỹ-Nhật-Phi hồi tháng 4, và cuộc họp bộ trưởng quốc phòng bốn bên Mỹ-Nhật-Úc-Phi đầu tháng 5, được mệnh danh là "Squad" - như Bộ Tứ Quad (Mỹ-Nhật-Ấn-Úc).

Le Monde nhắc lại, cựu tổng thống Rodrigo Duterte thân Trung Quốc từng tạm ngưng hiệp ước quốc phòng hỗ tương với Mỹ, hy vọng Bắc Kinh sẽ đầu tư khai thác trữ lượng khí đốt ở dải Reed nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Philippines. Tuy nhiên đến 2019, Duterte tiết lộ Tập Cận Bình từng đe dọa chiến tranh khi ông ta định kêu gọi một công ty không phải của Trung Quốc tham gia. Và năm 2022 Duterte chấm dứt thương lượng vì Bắc Kinh bác bỏ đến cùng việc minh định mỏ khí đốt này nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines. Dù rằng theo các chuyên gia, Trung Quốc thật ra chẳng cần đến số khí đốt này vì chi phí vận chuyển quá mắc.

Khi Bongbong Marcos lên thay, tháng /2024 tân tổng thống sang Bắc Kinh trong nỗ lực cuối cùng thuyết phục Tập Cận Bình nhưng thất bại. Trong khi đó khí đốt ở dải Reed vô cùng cần thiết cho Manila vì mỏ Malampaya đang cung cấp 40% nhu cầu điện cho đảo Luçon sắp cạn kiệt. Lòng tham vô độ của Bắc Kinh khiến Marcos nhất quyết quay sang phía Mỹ. Chỉ một tháng sau, bộ trưởng quốc phòng Mỹ Lloyd Austin loan báo mở rộng thêm bốn căn cứ quân sự tại Philippines, nâng tổng số lên 9 căn cứ.

Trung Quốc coi láng giềng Đông Nam Á là chư hầu

Vấn đề rất quan trọng cho Hoa Kỳ : trong trường hợp Trung Quốc xâm lăng Đài Loan, Philippines là mắt xích yếu ở sườn phía tây. Từ khi Trung Quốc sở hữu các vũ khí hiện đại như hỏa tiễn "diệt hàng không mẫu hạm", việc gởi tàu sân bay Mỹ đến chưa đủ sức răn đe. Chiến lược của Hoa Kỳ không còn là đưa quân tăng cường thường trực, mà luân chuyển các đơn vị, gia tăng các đối tác, tập trận chung, phát triển cơ sở hạ tầng cần thiết cho chiến tranh cường độ cao. Hỏa tiễn Tomahawk lần đầu tiên được đưa đến Philippines trong cuộc tập trận gần đây.

Theo nhà nghiên cứu François-Xavier Bonnet, Bãi Cỏ Mây với độ sâu 2.500 mét có thể giúp các tàu ngầm nguyên tử ẩn nấp, nên Trung Quốc muốn chiếm giữ khu vực này. Nghịch lý là một mặt Bắc Kinh triển khai lực lượng xứng đáng mức đại cường quân sự, mặt khác dùng chiến tranh du kích bằng tuần duyên và dân quân biển giả dạng ngư dân để thường xuyên quấy phá. Tiến sĩ Benjamin Blandin, Viện Công giáo Paris nhận định, với chiến lược "bất chiến tự nhiên thành", Trung Quốc sách nhiễu hoạt động thăm dò của các láng giềng ngay trong vùng đặc quyền kinh tế của họ, làm áp lực về kinh tế…

Trường hợp xác tàu Sierra-Madre được Manila dùng để khẳng định chủ quyền, Bắc Kinh chờ đợi chiếc tàu đã quá cũ kỹ này tự mục rã. Theo Trung Quốc thì Duterte đã hứa không cải tạo tàu, nhưng chính quyền Marcos đáp trả rằng lời nói miệng không giá trị. Bắc Kinh đòi hỏi Manila phải báo trước mỗi khi muốn tiếp tế, cấm tất cả vật liệu xây dựng. Trong Bộ quy tắc ứng xử đang thương lượng với ASEAN, Trung Quốc đòi các nước khác phải xin phép mình nếu muốn tập trận chung với một quốc gia ngoài khu vực. Tóm lại theo François-Xavier Bonnet : "Các nước nhỏ yếu là chư hầu".

Kinh tế, một mặt trận khác

Sự quay lại Philippines của Mỹ còn về kinh tế. Ít lệ thuộc hơn vào Trung Quốc, đối tác thương mại hàng đầu là rất quan trọng vì Bắc Kinh thường xuyên chơi trò o ép. Nhờ cảng nước sâu, khu kinh tế tự do Vịnh Subic thu hút các công ty điện tử Nhật Bản, Đài Loan. Tập đoàn Hàn Quốc Hanjin có nhà máy đóng tàu tại đây, giúp Philippines lên hàng thứ tư thế giới và khi Hanjin bị phá sản năm 2019, Trung Quốc rục rịch nhảy vào.

Tháng 3/2022, trước bầu cử tổng thống Philippines, quỹ đầu tư Mỹ Cerberus Capital Management thuê lại cơ sở Hanjin trong 50 năm, đổi tên là Agila Subic. Quỹ này đầu tư nhiều vào quốc phòng, được cho là thân cận với Lầu Năm Góc. Theo các chuyên gia, hải quân Philippines đang muốn mua tàu ngầm, cũng sẽ đóng tại Agila Subic. Dự án đường xe lửa Clark-Subic Bay trước đây định làm với Trung Quốc, nay dự kiến bổ sung vào "hành lang kinh tế Luçon", một kế hoạch đầu tư quy mô. Một trong các mục tiêu là tạo điều kiện để các công ty rời khỏi Trung Quốc để tránh bị Mỹ trừng phạt. Vấn đề còn lại là chính trị nội bộ : Rodrigo Duterte vẫn đang "phục kích", sau khi cài cắm được con gái làm phó tổng thống.

Bầu cử Quốc hội : Tựa chính tất cả báo Pháp

Bầu cử Quốc hội đã cận kề, tất cả các báo Pháp đều dành trang nhất cho chủ đề này. Le Figaro đưa tít "Emmanuel Macron trước nguy cơ phải sống chung với đảng khác". Trước dự báo khó khăn của phe đa số mãn nhiệm, trong lá thư gởi đến người dân Pháp tối Chủ nhật, Emmanuel Macron bảo đảm vẫn là tổng thống đến tháng 5/2027 dù kết quả như thế nào đi nữa. Tuy nhiên nhật báo cánh hữu đánh giá hoạt động của ông sẽ bị giới hạn.

Libération kêu gọi huy động chống lại cực hữu, tờ báo thay chữ "Công dân hãy cầm vũ khí" (Aux armes, les citoyens !) trong quốc ca thành "Hãy dùng truyền đơn" (Aux tracts citoyens !). Biểu tình, phân phát truyền đơn, gõ cửa từng nhà, tổ chức giữa các hiệp hội, nghiệp đoàn, hàng xóm... Bây giờ là lúc xã hội dân sự vận dụng mọi phương tiện để chặn bóng ma cực hữu.

Le Monde nhận thấy đảng Tập Hợp Dân Tộc (RN) cố tỏ ra "bình thường hóa". Trong nhiều điểm chủ chốt của chương trình, bà Marine Le Pen nói rằng sẵn sàng thương lượng, với ý đồ đánh bóng hình ảnh.

Tuy vậy RN vẫn trung thành với chủ trương bài ngoại, không cho người nước ngoài được hưởng phúc lợi xã hội cũng như quyền công dân. Đảng cực hữu muốn cấm người song tịch không được làm công chức trong một số lãnh vực. Nhiều ứng cử viên RN trong kỳ bầu cử này có quan điểm cực đoan hơn nhiều so với những gì chủ tịch đảng Jordan Bardella tuyên bố. Kiến nghị của những người làm việc tại Bộ Ngoại giao cho thấy nỗi lo khi RN cầm quyền.

La Croix đăng ảnh thủ tướng trẻ tuổi Gabriel Attal, nhấn mạnh đây là "Lá bài cuối cùng của phe Macron". Trong tuần lễ vận động tối hậu này, đảng cầm quyền phải thuyết phục cử tri để cho chính quyền Macron tiếp tục đường hướng chính trị. Les Echos chạy tít "Cuộc chiến giành điện Matignon", đăng ảnh ba nhân vật Jean-Luc Mélenchon (cực tả), đương kim thủ tướng Gabriel Attal, và Jordan Bardella (cực hữu). Hôm nay Bardella trình bày kế hoạch chi tiết nhằm cố gắng trấn an về tính khả thi của chính sách kinh tế. Đối với những người lãnh đạo các đảng chính, thời kỳ hậu Macron đã bắt đầu.

Thụy My

Mỹ nói tình hình ở Biển Đông rất đáng lo ngại

Reuters, VOA, 23/06/2024

Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ đặc trách các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương Daniel Kritenbrink ngày thứ Bảy nói tình hình ở Biển Đông rất đáng lo ngại, và nói các hành động gần đây của Trung Quốc tại vùng biển tranh chấp này là "gây bất ổn rất nhiều".

Trợ lý Ngoại trưởng Hoa Kỳ đặc trách các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương Daniel Kritenbrink

Ông Kritenbrink đưa ra phát biểu này trong chuyến thăm Hà Nội, trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa Trung Quốc và Philippines ở Biển Đông, nơi Việt Nam cũng có tuyên bố chủ quyền.

"Chúng tôi cho rằng các hành động của Trung Quốc, đặc biệt là những hành động gần đây của nước này, xung quanh Bãi cạn Second Thomas, đối với Philippines là vô trách nhiệm, hung hăng, nguy hiểm và gây bất ổn rất nhiều", ông Kritenbrink nói trong một cuộc họp báo với vài cơ quan báo chí được phép tham dự ở Hà Nội.

"Chúng tôi sẽ tiếp tục sát cánh cùng với đồng minh Philippines của mình", ông Kritenbrink nói, đồng thời cho biết thêm rằng Washington đã nói rõ một cách công khai lẫn riêng tư với Bắc Kinh rằng các nghĩa vụ trong hiệp ước phòng thủ chung mà họ có với Philippines là "sắt đá".

Ngày thứ Sáu, các quan chức Philippines nói họ không xem xét kích hoạt hiệp ước phòng thủ chung với Mỹ sau khi cáo buộc Trung Quốc hung hăng làm gián đoạn nhiệm vụ tiếp tế ở Biển Đông có tranh chấp trước đó trong tháng này.

Bộ ngoại giao Trung Quốc bác bỏ tường thuật của Philippines, với một phát ngôn viên hôm thứ Năm nói rằng các biện pháp cần thiết được thực hiện là hợp pháp, chuyên nghiệp và không thể chê trách được.

"Chúng tôi cho rằng mọi quốc gia trong khu vực, bao gồm cả Trung Quốc, cần tôn trọng luật pháp quốc tế và cần hành xử có trách nhiệm trong lĩnh vực hàng hải", ông Kritenbrink nói.

Trung Quốc tuyên bố chủ quyền gần như toàn bộ Biển Đông, nơi khối lượng thương mại bằng tàu biển trị giá hơn 3 ngàn tỉ đôla đi qua hàng năm, bao gồm các khu vực mà Philippines, Việt Nam, Indonesia, Malaysia và Brunei tuyên bố chủ quyền.

Năm 2016, Tòa án Trọng tài Thường trực ở The Hague phán quyết yêu sách của Trung Quốc không có cơ sở pháp lý. Bắc Kinh đã bác bỏ phán quyết này.

Nguồn : VOA, 23/06/2024

***************************

Biển Đông căng thẳng, Việt Nam muốn nói chuyện với Philippines

BBC, 23/06/2024

Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Daniel Kritenbrink nói rằng tình hình ở Biển Đông rất đáng lo ngại và cho biết các hành động gần đây của Trung Quốc tại vùng biển tranh chấp là "gây bất ổn sâu sắc". Cùng lúc, đã có những "thông điệp qua lại" giữa Việt Nam và Philippines.

Trung Quốc được cho là đang nỗ lực xới lên những mâu thuẫn giữa Philippines và Việt Nam

Ông Kritenbrink, chuyên phụ trách các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương, đã nêu ý kiến vào hôm 22/6 trong chuyến công du tới Hà Nội  (21 và 22/6).

Bình luận của ông được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng giữa Trung Quốc và Philippines trên Biển Đông leo thang và Việt Nam cũng là một nước có tuyên bố chủ quyền ở khu vực này, theo Reuters.

Trợ lý ngoại trưởng Kritenbrink từng là đại sứ Mỹ tại Việt Nam.

"Chúng tôi cho rằng các hành động của Trung Quốc, đặc biệt là các động thái gần đây của nước này xung quanh Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal) đối với Philippines, là vô trách nhiệm, hung hăng, nguy hiểm và gây bất ổn sâu sắc", Reuters dẫn phát biểu của ông Kritenbrink trong cuộc họp báo ở Hà Nội.

Các quan chức Philippines vào hôm 21/6 cho biết họ không cân nhắc việc kích hoạt hiệp ước phòng thủ chung với Mỹ sau khi cáo buộc Trung Quốc gây hấn cản trở nhiệm vụ tiếp tế tại khu vực tranh chấp trên Biển Đông vào đầu tháng 6/2024.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc bác bỏ cáo buộc của Philippines. Người phát ngôn bộ này khẳng định đó là các hành động "hợp pháp, chuyên nghiệp và không thể bị chỉ trích".

"Chúng tôi cho rằng mọi quốc gia trong khu vực, bao gồm cả Trung Quốc, cần tôn trọng luật pháp quốc tế và cần hành xử có trách nhiệm trong lĩnh vực hàng hải", ông Kritenbrink nói.

Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Daniel Kritenbrink đến Hà Nội vào thứ Sáu ngày 21/6 ngay sau chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Nga Vladimir Putin - chuyến thăm bị Washington chỉ trích gay gắt.

Khi được hỏi về chính sách đối ngoại của Việt Nam và việc Hà Nội tiếp đón ông Putin, cựu Đại sứ Mỹ tại Việt Nam trả lời :

"Chỉ Việt Nam mới có thể quyết định cách tốt nhất để bảo vệ chủ quyền và thúc đẩy lợi ích của mình".

Tàu Philippines bị tàu Cảnh sát Biển Trung Quốc tấn công bằng vòi rồng trên Biển Đông vào đầu tháng 3/2024

Việt Nam sẵn sàng đàm phán với Philippines

Ngay trước chuyến công du của ông Kritenbrink đến Hà Nội, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã cho biết sẵn sàng đàm phán với Philippines sau khi Philippines đệ trình Báo cáo ranh giới ngoài thềm lục địa ở Biển Đông lên Ủy ban Ranh giới thềm lục địa của Liên Hợp Quốc.

"Việt Nam một lần nữa khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa phù hợp với luật pháp quốc tế", người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng nói hôm 20/6.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao nhấn mạnh rằng các quốc gia ven biển có trách nhiệm tôn trọng quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của các quốc gia ven biển khác có đường bờ biển đối diện hoặc liền kề khi đệ trình ranh giới ngoài thềm lục địa của mình.

Bà Hằng khẳng định "Việt Nam bảo lưu toàn bộ quyền và lợi ích của mình theo luật pháp quốc tế, đặc biệt là UNCLOS 1982 và sẵn sàng trao đổi với Philippines để tìm kiếm và đi đến giải pháp phù hợp với lợi ích của cả hai nước".

Đảo Thị Tứ do Philippines kiểm soát tại quần đảo Trường Sa. Ảnh chụp vào tháng 3/2023.

Trước đó vào hôm 15/6, Philippines đã đệ trình lên Liên Hợp Quốc yêu cầu về thềm lục địa mở rộng (ECS) ở Biển Đông.

"Hôm nay, chúng tôi bảo đảm tương lai của mình bằng cách tuyên bố quyền độc quyền việc thăm dò và khai thác tài nguyên thiên nhiên trong phạm vi ECS của chúng tôi", Reuters dẫn lời tuyên bố của ông Marshall Louis Alferez - Trợ lý Ngoại trưởng Philippines.

Bộ Ngoại giao nước này cho biết việc đệ trình đã được Tổng thống Ferdinand Marcos Jr chấp thuận và dựa trên nghiên cứu kỹ thuật và khoa học toàn diện về thềm lục địa ở Biển Tây Philippines - cách gọi của Philippines đối với một phần Biển Đông nằm trong vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý của nước này.

Cũng trong ngày 15/6, quy định mới của Trung Quốc trên Biển Đông cho phép lực lượng cảnh sát biển bắt và giam giữ người nước ngoài bắt đầu có hiệu lực.

'Việt Nam và Philippines nên hợp tác'

Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr trong chuyến thăm Hà Nội vào tháng 1/2024

Bên cạnh căng thẳng với Bắc Kinh, việc Việt Nam tích cực bồi đắp ở quần đảo Trường Sa  trong năm nay có thể gây xung đột với Manila, theo một bài viết trên báo SCMP vào hôm 20/6.

Báo cáo của Viện Nghiên cứu Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI) cho thấy Việt Nam đã tăng tốc bồi đắp tại quần đảo Trường Sa trong 6 tháng qua. Diện tích đất bồi đắp đạt 280 ha, gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái.

Hoạt động này tập trung chủ yếu tại các bãi cạn, điểm đảo như Thuyền Chài, Nam Yết, Phan Vinh và Đá Lớn. Mục đích được cho là để củng cố chủ quyền và tăng cường khả năng phòng thủ của Việt Nam tại Biển Đông.

John Bradford, Giám đốc điều hành Hội đồng Nghiên cứu Châu Á - Thái Bình Dương Yokosuka, nhận định với SCMP việc xây đảo của Việt Nam cho thấy tính phức tạp của các tranh chấp ở Biển Đông, nơi các cuộc thảo luận thường đơn giản hóa vấn đề thành Trung Quốc đối đầu với Đông Nam Á, trong khi các quốc gia Đông Nam Á tuyên bố chủ quyền cũng có những bất đồng.

Tuy nhiên, ông Bradford cũng nhấn mạnh hoạt động xây đảo của Việt Nam  không phải là mối đe dọa trực tiếp đến chủ quyền của Manila, và rất khó có khả năng quan hệ Philippines - Việt Nam sẽ leo thang thành khủng hoảng.

Joshua Espeña, nghiên cứu viên thường trú và phó chủ tịch của Viện nghiên cứu Hợp tác Phát triển và An ninh Quốc tế có trụ sở tại Manila, chia sẻ với SCMP rằng các hoạt động của Việt Nam không gây ra mối đe dọa an ninh ngắn hạn đối với lợi ích của Philippines do quy mô hoạt động còn hạn chế so với Trung Quốc.

Tuy vậy, ông lưu ý rằng Hà Nội có thể gây ra mối đe dọa an ninh lâu dài cho Manila nếu hai nước không xây dựng quan hệ chặt chẽ hơn và thiết lập các cơ chế hợp tác.

Mặc dù theo nhiều nhà quan sát, hai nước đều xem Trung Quốc là mối đe dọa  chung trên Biển Đông, nhưng nhiều người Philippines cũng coi Việt Nam như một "kẻ thù" khác.

Trên báo The Manila Times ngày 10/6, nhà hoạt động và bình luận viên người Philippines Rigoberto D. Tiglao mô tả Việt Nam là "mối đe dọa khác ở Biển Đông".

Tháng 8/2023, những người biểu tình Philippines đã xé cờ Việt Nam trước Đại sứ quán Việt Nam tại Manila sau khi truyền thông địa phương đưa tin về cáo buộc "quân sự hóa" của Hà Nội ở Biển Đông.

Vào đầu tháng 5/2024, tờ Inquirer của Philippines tường thuật nhận định của các học giả tại một viện nghiên cứu thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ cho rằng Philippines và Việt Nam nên củng cố hợp tác  nhằm bảo vệ lợi ích chung trước những "hoạt động cưỡng ép" của Trung Quốc ở Biển Đông.

Tiến sĩ Lori Forman từ Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Á-Thái Bình Dương Daniel K. Inouye (DKI APCSS, Mỹ) khẳng định sự hợp tác giữa Philippines và Việt Nam cần được đẩy mạnh hơn nữa, đồng thời nhấn mạnh "hai quốc gia có chung những lợi ích cốt lõi, tạo nền tảng vững chắc cho sự hợp tác".

Giáo sư Alexander L Vuving từ DKI APCSS nhận xét Việt Nam và Philippines là hai quốc gia dễ bị tổn thương bởi chính sách "chia để trị" của Trung Quốc.

"Là những quốc gia nhỏ hơn, Philippines và Việt Nam nên hợp tác để giảm bớt sự chênh lệch quyền lực với Trung Quốc. Hai nước có thể chia sẻ kinh nghiệm và các cách thức hiệu quả nhất để chống lại hành động cưỡng ép", ông Vuving nói.

Một trong những bước đi đáng chú ý trong hợp tác hàng hải giữa Việt Nam và Philippines là thỏa thuận hợp tác giữa lực lượng cảnh sát biển hai nước  được ký trong chuyến thăm của ông Marcos tới Hà Nội hồi tháng 1/2024.

Liên quan đến vấn đề giữa ba nước này, ông Vuving từng nói với BBC vào tháng 1/2024 :

"Chiến lược tốt nhất của Trung Quốc là ‘tằm ăn dâu’, tức là dần dần đẩy đuổi Việt Nam và Philippines… rồi biến thành điều gọi là ‘bình thường mới’, và dần dần ép các nước chấp nhận thực tế mới của Trung Quốc. Đây là chiến lược tương đối hữu hiệu của Trung Quốc".

Nhận định về vai trò của Nga trên Biển Đông nhân dịp ông Putin sang thăm Việt Nam, Giáo sư Vuving bình luận với BBC vào ngày 18/6 :

"Về Biển Đông, các công ty dầu khí của Nga góp phần giúp Việt Nam giữ chủ quyền lãnh thổ ở khu vực này. Mặt khác, khi Nga giúp Việt Nam ở Biển Đông thì không bị Trung Quốc phản ứng mạnh như khi Mỹ hay Nhật Bản giúp".

Nguồn : BBC, 23/06/2024

***************************

Việt Nam tăng cường bồi đắp trên Biển Đông ‘để củng cố chỗ đứng’

VOA, 23/06/2024

Việc Việt Nam tăng tốc tôn tạo các thực thể họ nắm giữ trên Biển Đông là nhằm tận dụng thời cơ để củng cố chỗ đứng chân trên vùng biển tranh chấp trước tình hình Bắc Kinh ngày càng hung hăng, các nhà phân tích nhận định với VOA.

Song Tử Tây, một thực thể do Việt Nam chiếm giữ trên Biển Đông

Chỉ trong 6 tháng tính từ tháng 11 năm ngoái, diện tích đảo mà Việt Nam đã bồi đắp trên Biển Đông đã gần bằng diện tích bồi đắp của cả hai năm 2022 và 2023 cộng lại, Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI), cơ quan theo dõi diễn biến thực địa trên Biển Đông trực thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) có trụ sở ở Washington D.C., cho biết.

Theo đó, báo cáo mà cơ quan này công bố hôm 7/6 cho thấy Việt Nam đã bồi đắp 280 ha trên 10 thực thể mà họ nắm giữ ở quần đảo Trường Sa, so với 163 ha trong suốt 11 tháng đầu năm 2023 và 138 ha trong cả năm 2022

Tính tổng cộng thì diện tích Việt Nam đã bồi đắp ở Trường Sa cho đến nay là 955 ha, cũng theo AMTI, gần bằng một nửa tổng diện tích đảo nhân tạo của Trung Quốc trên Biển Đông.

Chính nhờ công việc tôn tạo này mà Việt Nam đã có bốn tiền đồn lớn trên Biển Đông, bao gồm Bãi Thuyền Chài, Đảo Nam Yết, Đảo Phan Vinh và Bãi Đá Lớn, xếp sau ba tiền đồn lớn nhất trong khu vực là Bãi Vành Khăn, Bãi Su Bi và Bãi Chữ Thập – tất cả đều do Trung Quốc nắm giữ, cũng theo AMTI.

‘Tăng cường hiện diện’

Khoảng thời gian Việt Nam cấp tập bồi đắp đảo cũng là sau khi quốc gia này vừa nâng cấp quan hệ với Mỹ lên đối tác chiến lược toàn diện và cam kết xây dựng cộng đồng chia sẻ tương lai với Trung Quốc trong lúc căng thẳng giữa Bắc Kinh và Manila trên Biển Đông dâng cao.

Thời điểm này ‘rất phù hợp’ để Việt Nam thực hiện công việc tôn tạo, Thạc sĩ Hoàng Việt, giảng viên Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh và là nhà theo dõi tình hình Biển Đông, nói với VOA.

Ông nêu ra một số lý do mà Việt Nam cần phải bồi đắp đảo. Thứ nhất là để có cơ sở cứu nạn cho ngư dân gặp nạn trên biển cũng như kiểm soát tình trạng ngư dân đánh bắt trái phép trong vùng biển nước khác.

"Một số căn cứ và tiền đồn mà Việt Nam đã xây trước đây nó quá nhỏ hoặc là đã xuống cấp trong môi trường bị nước biển tàn phá nên Việt Nam cần phải mở rộng thêm", ông chỉ ra lý do thứ hai.

Ngoài ra, Việt Nam đã học bài học kinh nghiệm từ những vụ đối đầu mới đây giữa Trung Quốc và Philippines ở Bãi Cỏ Mây mà Việt Nam nhận thấy là Philippines rơi vào thế yếu vì không có căn cứ ở đó.

"Nếu mà muốn giữ được sự hiện diện của mình trên một số thực thể mà Việt Nam đang chiếm giữ thì Việt Nam cần phải tôn tạo", ông Hoàng Việt nói.

Theo lý giải của ông thì nếu Việt Nam hay Philippines có sự hiện diện vững chắc ở các thực thể có tranh chấp thì nếu Trung Quốc muốn gây hấn ‘cũng sẽ phức tạp hơn rất nhiều’. "Khó mà đẩy quốc gia nào đã có sự đồn trú bền vững ra khỏi chỗ đứng", ông nói.

Bên cạnh đó, củng cố sự hiện diện trên những thực thể này còn cho phép Việt Nam ‘kiểm soát được một vùng biển rộng lớn xung quanh’, cũng theo lời nhà nghiên cứu này.

Trao đổi với VOA, ông Harrison Prétat, phó giám đốc AMTI, cơ quan báo cáo việc bồi đắp của Việt Nam trên Biển Đông, nhận định rằng việc này sẽ đem lại cho Việt Nam ‘thêm một vài cảng lớn ở quần đảo Trường Sa’.

"Nó sẽ cho phép Việt Nam bắt đầu cho các tàu cảnh sát biển và tàu dân quân hoạt động lâu hơn ở các vùng biển tranh chấp mà không cần phải đi xa về đất liền [để tiếp tế]", ông Prétat nói và chỉ ra khả năng Hà Nội có thể sẽ xây đường băng thứ hai của họ ở quần đảo Trường Sa để tăng cường khả năng vận chuyển hàng hóa và nhân lực nhanh chóng cũng như tổ chức tuần tra trên không trong vùng biển này.

Theo quan sát của ông thì sở dĩ Việt Nam bồi đắp nhanh chóng trong 6 tháng qua là do nước này ‘ngày càng bồi đắp thuần thục’ vì nhân công làm việc ngày càng có kinh nghiệm sau hai năm, chứ ‘không phải là quyết định chiến lược của Hà Nội’.

‘Thực tế nghiệt ngã’

Việc Hà Nội tăng cường tôn tạo các đảo diễn ra sau các hành động tương tự nhưng ở quy mô lớn và mang tính quân sự hóa của Trung Quốc vốn đã bị các nước, trong đó có Mỹ và Việt Nam, lên án. Tuy nhiên, ông Hoàng Việt không cho rằng Hà Nội ‘tiêu chuẩn kép’ hay ‘đạo đức giả’.

"Chính sự hung hăng của Trung Quốc cộng với việc Trung Quốc bồi đắp đã khiến Việt Nam phải làm công việc này, vì trước đó Việt Nam cũng không cần phải tôn tạo nhiều làm gì. Trong bối cảnh này rõ ràng chúng ta đã thấy mặc dù Philippines đã có chiến thắng trước Trung Quốc trong một phiên tòa với phán quyết lừng danh, nhưng nếu không có sức mạnh thật sự, không có sự hiện diện thật sự trên biển thì cũng không giải quyết được vấn đề", ông Hoàng Việt lập luận, ý nhắc đến phán quyết hồi năm 2016 của Tòa Trọng tài Thường trực vốn bác bỏ tuyên bố chủ quyền lịch sử của Bắc Kinh đối với đường chín đoạn trên Biển Đông là ‘không có cơ sở pháp lý’.

Ông thừa nhận việc Hà Nội hay Bắc Kinh bồi đắp đảo theo luật pháp quốc tế, cụ thể là Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS) là ‘không có ý nghĩa gì’ và không hề thay đổi bản chất pháp lý các thực thể có tranh chấp, nhưng ông cho rằng Hà Nội không thể chỉ đi theo luật pháp để đối phó với Trung Quốc được.

"Thực tế nghiệt ngã hơn rất nhiều. Có khi luật tuyên bố anh có quyền chính danh nhưng trên thực tế anh không có sức mạnh để theo đuổi quyền đó", ông phân tích.

Ông cũng cho biết Bắc Kinh cũng khó mà phản ứng trước việc làm của Hà Nội mặc dù nó ảnh hưởng đến tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc. "Nếu họ phản đối thì họ làm gấp mấy lần Việt Nam ai phản đối đây ?" ông chỉ ra.

"Ít nhất là mục tiêu của Việt Nam cũng khác [với Trung Quốc]. Việt Nam tôn tạo là để phát triển và bảo vệ chứ không phải để đe dọa hay xâm lấn các nước khác", ông nói thêm.

Có sợ Manila phản ứng ?

Không chỉ tranh chấp với Bắc Kinh mà Hà Nội còn có tranh chấp với Manila về các thực thể mà họ chiếm giữ và bồi đắp ở quần đảo Trường Sa. Tuy nhiên, Thạc sĩ Hoàng Việt nói ông không lo ngại về tác động của việc làm của Việt Nam đối với Philippines.

Hôm 9/6, phó đề đốc Roy Vincent Trinidad, phát ngôn nhân của Hải quân Philippines, đã nói trên đài phát thanh Super Radyo dzBB rằng hải quân Philippines ‘đang theo dõi’ Việt Nam bồi đắp đảo trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này trên Biển Tây, cách gọi của Manila đối với vùng biển này.

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng ‘không như Trung Quốc, Việt Nam không có những hành động phi pháp, cưỡng ép, gây hấn và lừa gạt nhằm vào chúng tôi’ và cho biết Manila và Hà Nội ‘có quan hệ thân thiện’.

Cũng trong hôm 9/6, ông Jay Tarriela, phát ngôn nhân lực lượng tuần dương Philippines khi đề cập đến hành động của Việt Nam trước báo giới đã cho rằng Việt Nam ‘không quấy rối ngư dân chúng tôi cũng như không triển khai phi pháp tàu hải cảnh và lực lượng bán quân sự đến vùng biển xung quanh các thực thể của chúng tôi’.

"Việt Nam chỉ lo công việc của họ mà thôi", ông Jay Tarriela khẳng định.

Chuyên gia Harrison Prétat ở AMTI chỉ ra rằng mặc dù Việt Nam và Philippines có tranh chấp trên Biển Đông nhưng những vụ đụng độ giữa tàu hai bên trong những năm qua ‘hiếm khi xày ra’ và Việt Nam ‘cũng không có hành động gì để khẳng định yêu sách chủ quyền một cách cưỡng ép như Trung Quốc’.

"Mặc dù tôi không cho rằng Manila hào hứng gì khi Việt Nam mở rộng các tiền đồn, họ không coi đó là mối đe dọa đối với hoạt động hàng hải của mình", ông phân tích. "Manila quan tâm nhiều hơn đến hành xử của Trung Quốc và nỗ lực của nước này nhằm hạn chế hoạt động của ngư dân, lực lượng tuần duyên và quân đội Philippines".

Trả lời câu hỏi việc Việt Nam tôn tạo có làm cho Mỹ mất niềm tin hay không vì Washington từng lên án mạnh mẽ Bắc Kinh bồi đắp và quân sự hóa Biển Đông, ông Harrison Prétat nói có những người thấy rằng hành động của Việt Nam là đáng lo ngại vì nó khiến Hà Nội mất tư cách để chỉ trích Bắc Kinh hay tạo cái cớ để Bắc Kinh biện hộ cho hành động của họ.

"Nhưng tôi không nghĩ ai đó thật sự quan ngại về những gì mà Việt Nam sẽ làm với các tiền đồn này từ quan điểm chiến lược. Không có ai quan ngại Việt Nam sẽ tận dụng các tiền đồn này để gây sức ép cho các nước tranh chấp khác như Trung Quốc", ông nói thêm và nhấn mạnh Mỹ đang xem Việt Nam là đối tác để cùng bảo vệ trật tự dựa trên luật lệ ở Biển Đông.

Thạc sĩ Hoàng Việt cho rằng Mỹ ‘hiểu mục đích tôn tạo của Việt Nam’ và chỉ ra đến nay Mỹ ‘chưa từng lên tiếng phản đối’.

Phối hợp tới đâu ?

Trả lời câu hỏi trước sự hung hăng ngày càng tăng của Trung Quốc trên Biển Đông, Hà Nội và Manila có thể cùng nhau phối hợp đến đâu, ông Prétat cho biết Manila ‘xem Hà Nội là đối tác tiềm năng’.

"Việt Nam là nước tranh chấp duy nhất ngoài Philippines có lập trường tương đối mạnh mẽ trước những hành động của Trung Quốc trên Biển Đông", ông chỉ ra.

Tuy nhiên, Hà Nội có một số dè dặt, cũng theo lời chuyên gia này, vì nếu không có sự đồng lòng của cả khối ASEAN hay một số nước tranh chấp khác như Malaysia hay Indonesia thì Hà Nội sẽ ‘không muốn đối đầu trực tiếp công khai với Bắc Kinh một cách quyết liệt như Manila’.

Ông Hoàng Việt thì nói mặc dù Hà Nội và Manila có lập trường giống nhau trên Biển Đông, chẳng hạn như duy trì nguyên trạng, tôn trọng luật pháp quốc tế, lo ngại về sự quả quyết của Trung Quốc, nhưng cách tiếp cận Trung Quốc khác nhau khiến hai nước khó có thể hợp tác chặt chẽ hơn trên Biển Đông.

Khác với Manila đang đối đầu với Trung Quốc công khai và quyết liệt trên Biển Đông, Hà Nội dường như chọn cách nói chuyện kín đáo với Trung Quốc trong hậu trường để không làm lớn chuyện hay làm mất mặt Bắc Kinh, theo quan sát của VOA.

Ông Hoàng Việt chỉ ra khi căng thẳng giữa Bắc Kinh và Manila dâng cao, trong các phát ngôn của mình Hà Nội đều ngầm thể hiện thái độ đứng về phía Manila.

Chẳng hạn như hôm 21/6, khi trả lời báo giới về vụ va chạm giữa tàu thực thi pháp luật của Trung Quốc và tàu tiếp tế của Philippines ở Bãi Cỏ Mây, phát ngôn nhân Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng không lên án Bắc Kinh nhưng kêu gọi các bên ‘tôn trọng quyền chủ quyền, quyền tài phán đối với vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của quốc gia ven biển được xác lập phù hợp với Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển’.

Thạc sĩ Hoàng Việt nói cá nhân ông mong muốn Hà Nội và Manila sẽ có sự phối hợp chặt chẽ hơn trên Biển Đông, chẳng hạn như cùng thăm dò, nghiên cứu và bảo tồn khu vực đánh bắt ở vùng biển chồng lấn giữa hai nước.

Nhưng do Việt Nam có nguyên tắc ‘4 không’ trong quan hệ đối ngoại, ông Việt cho rằng ‘không có khả năng Hà Nội liên minh với Manila chống Trung Quốc’

Nguồn : VOA, 23/06/2024

Nguy cơ chiến tranh với "chiến thuật mới" chống tàu Philippines của Trung Quốc

Trọng Thành, RFI, 20/06/2024

Những diễn biến đầu tuần thứ ba tháng 6/2024 tại quần đảo Trường Sa, Biển Đông, cho thấy Trung Quốc đang thay đổi chiến thuật với các hành động bạo lực gia tăng thêm một nấc nhắm vào tàu thuyền Philippines tiếp tế cho đơn vị hải quân nước này đồn trú tại Bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal), mà Bắc Kinh đòi hỏi chủ quyền. Mức độ hung hãn của Hải cảnh Trung Quốc khiến một số nhà quan sát lo ngại nguy cơ xung đột bùng phát, châm ngòi cho chiến tranh quy mô toàn cầu.

Trung Quốc đang thay đổi chiến thuật với các hành động bạo lực gia tăng thêm một nấc nhắm vào tàu thuyền Philippines tiếp tế cho đơn vị hải quân nước này đồn trú tại Bãi Cỏ Mây

Báo Nhật Japan Times mô tả hành động khác thường cho thấy Trung Quốc dường như đã có một "chiến thuật mới". Tại khu vực xung quanh Bãi Cỏ Mây, từ nhiều năm nay tàu thuyền hai bên thường xuyên va chạm, với đỉnh điểm là việc Trung Quốc phun vùi rồng làm bị thương nhiều thủy thủ Philippines hồi tháng 3, tháng 4/2024 vừa qua. Tuy nhiên, hành xử của Trung Quốc hôm 17/06 vừa qua là rất khác trước. 

Đưa người xông lên tàu công vụ Philippines

Hành động bạo lực của Hải cảnh Trung Quốc nhắm vào một chuyến đi luân chuyển và tiếp tế cho đơn vị đồn trú ở Bãi Cỏ Mây, nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này. Truyền thông Philippines hôm 18/06 cho biết có nhiều người bị thương, trong đó có một thủy thủ bị đứt ngón tay. Nhưng điểm đặc biệt mới lần này là việc "lần đầu tiên" Trung Quốc cho người ập lên thuyền Philippines, lấy đi một số vũ khí. 

Ngay sau vụ này, thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Kurt Campbell đã có cuộc điện đàm với đồng nhiệm Philippines về hành xử của Trung Quốc. Theo phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ, Matthew Miller, hai bên đã ghi nhận việc hành động của Hải cảnh Trung Quốc "thách thức hòa bình và ổn định của khu vực". Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ nhấn mạnh đến việc "các tàu Trung Quốc sử dụng vòi rồng, đâm, ngăn chặn và kéo một số tàu Philippines bị hư hỏng một cách nguy hiểm và có chủ đích, gây nguy hiểm tính mạng của các quân nhân Philippines". Việc kéo tàu Philippines và nhân viên Trung Quốc xông lên tàu công vụ quốc gia láng giềng, dùng vũ lực tước đoạt tài sản, được coi là một chiến thuật mới của Bắc Kinh hoàn toàn khác trước, nhằm gia tăng áp lực lên Philippines. 

Lần đầu tiên cho phép Hải cảnh "giam giữ hành chính"

Chiến thuật mới gia tăng bạo lực chống tàu thuyền Philippines nói trên diễn ra ngay sau khi quyết định bắt giữ người nước ngoài bị tình nghi xâm nhập trái phép các vùng biển mà Trung Quốc coi là thuộc quyền chủ quyền chính thức có hiệu lực từ ngày 15/06, một tháng sau khi Hải cảnh Trung Quốc ban hành "Quy định thủ tục thực thi hành chính của Cảnh sát biển", tối đa đến 60 ngày mà không cần qua xét xử. 

Biển Đông : Hải cảnh Trung Quốc dùng chiến thuật bầy đàn tấn công binh sĩ Philippines

Theo giới quan sát, đây là lần đầu tiên, Trung Quốc ban hành thủ tục cho phép lực lượng Hải cảnh "giam giữ hành chính". Sau cuộc cải cách năm 2018, Hải cảnh Trung Quốc trực thuộc lực lượng Cảnh sát vũ trang, và lực lượng này thuộc quyền chỉ huy trực tiếp của Quân ủy Trung ương Trung Quốc. Lực lượng Hải cảnh Trung Quốc có thẩm quyền sử dụng vũ lực ở quy mô rất khác. Việc Hải cảnh Trung Quốc có thể dùng súng và các vũ khí sát thương khác trong các hoạt động bắt người có thể dẫn đến bạo lực gia tăng.

Trong một bài tổng hợp về vấn đề này trên trang mạng chuyên về thời sự chính trị Châu Á Asialyst, nhà địa chính trị học Pháp Olivier Guillard chú ý đến không khí căng thẳng chưa từng có giữa Philippines và Trung Quốc tại khu vực quần đảo Trường Sa. Bộ trưởng Quốc phòng Philippines nói đến việc chế độ Trung Quốc của ông Tập Cận Bình là một mối "đe dọa sinh tồn" với Philippines. 

Tối hậu thư ngày 08/06

Trong những tuần gần đây, gần như không có ngày nào là không có sự cố hay khẩu chiến giữa hai bên, nhưng sự kiện được chuyên gia Olivier Guillard đặc biệt chú ý là ngày 08/06. Vào ngày này, Bắc Kinh thông báo cho phép người Philippines tiếp tục chuyển đồ tiếp viện đến cho lực lượng đóng trên còn tàu mắc cạn BRP Sierra Madre ở Bãi Cỏ Mây, cột mốc khẳng định chủ quyền của Philippines từ năm 1999, nếu chấp nhận thông báo trước với phía Trung Quốc. Chính quyền Phillippines ngay lập tức bác bỏ đòi hỏi "phi lý, kỳ quặc và không thể chấp nhận được". 

Từ nhiều tháng nay, Bắc Kinh đã liên tục truyền đi thông điệp, trên nhiều kênh khác nhau, là giữa Trung Quốc và Philippines đã có một thỏa thuận không thành văn về việc phía Philippines có nghĩa vụ thông báo trước cho Trung Quốc về các cuộc di chuyển đến những địa điểm do Manila kiểm soát, như Bãi Cỏ Mây, mà Trung Quốc đòi hỏi chủ quyền. Thỏa thuận ngầm được coi là đã được thông qua dưới thời tổng thống tiền nhiệm Duterte, và được các cấp chính quyền sau đó, từ bộ Quốc phòng đến các lực lượng địa phương tiếp tục thực hiện. 

Manila bác "thỏa thuận ngầm", Bắc Kinh bỏ chiến thuật "vùng xám"

Đầu tháng 5/2024, căng thẳng xung quanh vấn đề được gọi là "thỏa thuận ngầm" dâng đến đỉnh điểm. Phía Trung Quốc lên án Philippines bội ước và dọa công bố các thông tin liên quan, Manila đáp trả với đe dọa truy tố, bỏ tù những người tung tin và cảnh báo có thể trục xuất nhân viên ngoại giao Trung Quốc. Việc có một "thỏa thuận ngầm" nói trên giữa chính quyền Philippines với Trung Quốc nhằm giảm nhẹ các căng thẳng ở Biển Đông thời tổng thống tiền nhiệm và tiếp tục được duy trì một cách không chính thức hay không ? Đối với nhiều nhà quan sát câu hỏi vẫn để ngỏ. Cho đến cuối tháng 5 vừa qua, trong nội bộ Philippines vẫn tiếp tục có những áp lực để điều tra làm rõ vụ việc.

Trên thực tế, yêu sách của Trung Quốc ngày 08/06 nói trên, được đưa ra một tuần trước khi quyết định "giam giữ hành chính" người nước ngoài đến 60 ngày của Trung Quốc tại Biển Đông chính thức có hiệu lực, có thể coi như một tối hậu thư gửi đến chính quyền Manila. Với quyết định chưa từng có nói trên, rõ ràng tại khu vực xung quanh Bãi Cỏ Mây quần đảo Trường Sa, Bắc Kinh đã chuyển từ chiến thuật "vùng xám" truyền thống lấn dần từng bước một sang chiến thuật đối đầu trực diện.

Tham vọng của Trung Quốc, "thùng thuốc súng" Biển Đông

Thái độ được coi là trở nên cứng rắn chưa từng có của Bắc Kinh với Philippines chắc chắn có phần xuất phát từ tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc tại vùng biển này, nhưng cũng không thể tách khỏi phản ứng kiên quyết không kém từ phía Manila. Đầu tháng 4/2024, Mỹ, Nhật, Úc và Phillippines đã mở cuộc tập trận chung đầu tiên tại vùng đặc quyền kinh tế của Philippines ở Biển Đông. Bộ trưởng Quốc phòng 4 nước cũng đã lần đầu tiên họp tại Hawaii, nơi đặt trụ sở của Bộ Tư lệnh Hoa Kỳ vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương, để khẳng định đoàn kết. Hoa Kỳ, quốc gia có Hiệp ước phòng thủ chung với Manila, liên tục khẳng định sẵn sàng bảo vệ Philippines, nếu tàu hay người Philippines bị Trung Quốc tấn công. Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. nhấn mạnh Manila sẽ không nhân nhượng một ly chủ quyền, và việc Trung Quốc cố tình giết hại thủy thủ Philippines là hành động "tuyên chiến".

Nhà địa chính trị học Olivier Guillard dẫn lại nhận định của chuyên gia Bob Savic, Viện nghiên cứu chính trị quốc tế nổi tiếng Global Policy Institut ở Luân Đôn, ví khu vực quần đảo Trường Sa ở Biển Đông giờ đây như "thùng thuốc súng" bán đảo Balkan năm xưa, khi vụ sát hại một nhà quý tộc người Áo đã làm bùng lên Đệ Nhất Thế chiến. Tình hình cũng tương tự tại vùng biển nhiệt đới xứ Đông Nam Á, nơi cái chết của một thủy thủ có thể châm ngòi cho một cuộc chiến toàn cầu. 

Trọng Thành

****************************

Quan chức hải quân Philippines gọi lực lượng hải cảnh Trung Quốc là ‘lũ man rợ’

Reuters, VOA, 20/06/2024

Lực lượng hải cảnh Trung Quốc đã hành động như một "lũ man rợ" trong khi Philippines thực hiện một nhiệm vụ tiếp tế tới bãi cạn tranh chấp ở Biển Đông trong tuần này, dẫn đến thương tích và hư hỏng đối với các tàu bè, một quan chức hải quân cấp cao Philippines nói hôm thứ Năm (20/6).

Ảnh chụp từ video được quay vào ngày 17/6/2024 cho thấy lực lượng hải cảnh Trung Quốc dường như có sử dụng dao trong một cuộc đụng độ ngoài khơi Bãi Cỏ Mây.

Một thủy thủ Philippines bị thương nặng sau vụ đối đầu mà quân đội nước này mô tả là "cố ý đâm tới với tốc độ cao" của hải cảnh Trung Quốc, nhằm làm gián đoạn nhiệm vụ tiếp tế cho quân đội đóng trên Bãi Cỏ Mây.

Lực lượng hải cảnh Trung Quốc, mà các quan chức quân sự Philippines cho biết đã mang theo dao và giáo, đã cướp súng và "cố tình đâm thủng" các tàu Philippines tham gia sứ mệnh.

"Chúng tôi chưa chuẩn bị cho kiểu hành động đó", điều phối viên hải quân Philippines Roy Trinidad nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại hôm thứ Năm. "Chúng tôi tuân theo các quy tắc giao chiến. Họ không được phép sử dụng súng ngoại trừ trường hợp tự vệ".

Ông Trinidad nói những hành động "bất hợp pháp, hung hăng và dối trá" của Trung Quốc làm tăng nguy cơ tính toán sai lầm trên biển.

Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Trung Quốc phản đối tuyên bố của Philippines, khi một cố vấn nói hôm thứ Năm rằng các biện pháp cần thiết được thực hiện là hợp pháp, chuyên nghiệp và không thể chê trách được.

"Các tàu Philippines không chỉ chở vật liệu xây dựng mà còn buôn lậu vũ khí, thiết bị và cố tình đâm vào tàu Trung Quốc", phát ngôn viên Lâm Kiếm của Trung Quốc nói.

"Những người không phải nhân sự cũng tạt nước và ném đồ vật vào các quan chức thực thi pháp luật Trung Quốc, điều này rõ ràng đã làm trầm trọng thêm tình hình căng thẳng trên biển, đe dọa nghiêm trọng đến sự an toàn của nhân viên và tàu thuyền Trung Quốc", ông Lâm nói trong một cuộc họp báo thường kỳ.

Các cuộc chạm trán giữa Philippines và Trung Quốc, nước tuyên bố chủ quyền phần lớn Biển Đông, ngày càng căng thẳng và thường xuyên hơn trong năm qua khi Bắc Kinh thúc đẩy yêu sách chủ quyền của mình và Manila từ chối ngừng nhiệm vụ tiếp tế. Trung Quốc coi những chuyến đi như vậy là hành vi xâm nhập bất hợp pháp và đã cố gắng đẩy lùi các tàu này.

"Cách tiếp cận của chúng tôi là chính nghĩa. Nhưng những gì họ đang làm là theo kiểu cướp biển man rợ. Tôi gọi họ là một lũ man rợ. Họ không có quyền mặc đồng phục, các hải cảnh phải chịu trách nhiệm về sự an toàn của sinh mạng trên biển (nhưng) hành động của họ gây nguy hiểm cho sinh mạng trên biển", ông Trinidad nói trong bình luận riêng với các phóng viên.

"Điều đó không hay chút nào về một quốc gia muốn trở thành cường quốc toàn cầu", ông Trinidad nói thêm.

Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken hôm thứ Tư đã có cuộc gọi với Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo để thảo luận về các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông, điều mà Washington, Anh và Canada từng lên án.

Reuters

Nguồn : VOA, 21/06/2024

Bắc Kinh đang thử thách liên minh Mỹ-Philippines và chúng ta cần một chiến lược mới.

Người biểu tình giẫm lên bức tranh biếm họa có hình Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc biểu tình phản đối hành vi xâm phạm hàng hải của Trung Quốc trước lãnh sự quán Trung Quốc ở Makati, Manila vào ngày 9/4/2024. Jam Sta Rosa/AFP

Nguy cơ xung đột vũ trang ở Biển Đông đang ở mức cao và vẫn tiếp tục gia tăng. Các hành động hung hăng không ngừng của Trung Quốc đối với Philippines – quấy rối các tàu bên trong Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) được quốc tế công nhận của Manila, đáng chú ý nhất là tại Bãi Cỏ Mây và Bãi Scarborough – đã khiến chiến tranh dễ xảy ra ở Biển Đông hơn ở bất kỳ điểm nóng nào khác trên khắp Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, bao gồm cả Eo biển Đài Loan và bán đảo Triều Tiên.

Đúng là liên minh an ninh giữa Philippines với Mỹ cho đến nay đã ngăn cản Trung Quốc thực hiện các cuộc tấn công mạnh mẽ hơn vào quân đội Philippines hoặc các tài sản khác của chính phủ nước này. Nhưng Hiệp ước Phòng thủ Chung năm 1951 – trong đó Washington cam kết sẽ hỗ trợ nếu Manila bị tấn công quân sự – đã hoàn toàn thất bại trong việc ngăn cản Bắc Kinh leo thang các chiến thuật vùng xám mang tính cưỡng ép – vốn là những hành động được thiết kế nhằm thay đổi hiện trạng một cách không thể đảo ngược mà không cần dùng đến các biện pháp sát thương. Những chiến thuật này bao gồm đâm va, bám đuôi, ngăn chặn, bao vây, bắn vòi rồng, và sử dụng tia laser cấp quân sự để chống lại các tàu dân sự và tàu quân sự. Trung Quốc cũng dựa vào lực lượng hải cảnh đáng gờm và cái gọi là hải binh (dân quân đánh cá) – bao gồm các ngư dân được quân đội huấn luyện và trang bị – để tuần tra và chiếm đóng các khu vực tranh chấp, thiết lập một sự hiện diện gần như thường trực mà quốc gia bị nhắm mục tiêu không thể dễ dàng loại bỏ.

Hơn nữa, vào ngày 15/06 sắp tới, Bắc Kinh được cho là đang lên kế hoạch triển khai một chính sách mới, cho phép lực lượng hải cảnh Trung Quốc bắt giữ những người nước ngoài đi vào vùng biển mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền. Vùng biển này bao gồm hầu hết Biển Đông – dựa trên các yêu sách lịch sử mở rộng của chính Bắc Kinh chứ không phải luật pháp quốc tế, trong trường hợp này là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển. (Để so sánh, hãy tưởng tượng nếu Đức tuyên bố chủ quyền trên toàn bộ Biển Bắc, hoặc nếu Mỹ tuyên bố chủ quyền ở toàn bộ vùng Caribe cho đến tận bờ biển Nam Mỹ.)

Trong quá khứ, Trung Quốc từng cố gắng áp đặt các yêu sách của mình bằng các rào chắn nổi, và gần đây nhất, đã bị Manila cáo buộc xây dựng một đảo nhân tạo tại Bãi Sa Bin – cách Đảo Palawan của Philippines khoảng 150 km, nhưng cách điểm gần nhất ở Trung Quốc tới 1.200 km. Một nguồn thạo tin yêu cầu giấu tên nói với tôi rằng Manila hiện không thể tiếp cận khoảng 30% diện tích vùng đặc quyền kinh tế được công nhận của họ do chiến thuật cắt lát salami (salami-slicing) của Trung Quốc. Nếu không có phản ứng hiệu quả, tỷ lệ này sẽ còn tăng cao trong những năm tới.

Trên thực tế, Trung Quốc đang siết chặt vòng vây đối với Philippines, ngày càng làm tổn hại chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ trên biển của nước này. Nếu muốn luật pháp quốc tế được duy trì và các đường biên giới vẫn bất khả xâm phạm, Mỹ phải làm nhiều hơn nữa để giúp đỡ Philippines. Tuy nhiên, cả Manila và Washington dường như đều không có kế hoạch nào khả thi để chống lại các chiến thuật vùng xám thành công của Bắc Kinh.

Trước tình hình ngày càng tuyệt vọng, hồi tháng 3, Philippines đã công bố Khái niệm Phòng thủ Quần đảo Toàn diện. Chỉ có rất ít thông tin được công bố, nhưng dường như đây là một chiến lược phòng thủ mới, chuyển từ mô hình truyền thống, lấy quân đội làm trung tâm của Manila – vốn được hình thành trong lịch sử bị xâm lược và chiếm đóng lâu dài – sang nâng cấp lực lượng hải quân và hải cảnh để chống lại Trung Quốc trên biển. Toàn bộ nguồn tài trợ cho chiến lược mới vẫn đang chờ được Quốc hội Philippines thông qua. Nhưng dù sao đi nữa, khái niệm này dường như đã bỏ qua lực lượng không quân vốn cũng có vai trò quan trọng không kém, và toàn bộ quá trình triển khai cũng phải mất vài năm, nếu không muốn nói là vài chục năm.

Cùng lúc đó, Manila đang đẩy mạnh ba nỗ lực khác.

Trước tiên, nước này đang tăng cường liên minh với Washington. Đầu tháng này, hai nước đã tiến hành đợt tập trận quân sự thường niên lớn nhất từ trước đến nay, trong đó bao gồm việc diễn tập phòng thủ chuỗi đảo ở phía bắc Philippines (chỉ cách Đài Loan hơn 200 km về phía nam) cũng như diễn tập việc phóng một tên lửa hành trình chống hạm để đánh chìm một con tàu đã ngừng hoạt động. Kể từ khi nhậm chức vào năm 2022, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos đã nâng số căn cứ quân sự mà quân đội Mỹ có thể tạm thời sử dụng ở Philippines từ 5 lên 9, phù hợp với Thỏa thuận Hợp tác Quốc phòng Tăng cường được ký năm 2014.

Thứ hai, Philippines đã và đang tiến hành một số cuộc tập trận và thỏa thuận an ninh với các nước khác trong khu vực. Ví dụ, vào tháng trước, Australia, Nhật Bản, Philippines và Mỹ đã lần đầu tiên tiến hành các cuộc tập trận chung trong vùng đặc quyền kinh tế của Manila. Các thành viên của nhóm – được gọi là "Bộ tứ mới" (new Quad) hay "Biệt đội" (Squad) – cũng đang đàm phán các hiệp định an ninh song phương mới. Nhật Bản và Philippines đang thảo luận về một thỏa thuận tiếp cận quân đội song phương sẽ được hoàn thành vào tháng 7. Philippines và Australia đã nâng cấp hợp tác về an ninh hàng hải và nâng tầm quan hệ đối tác lên mức "chiến lược" sau chuyến thăm của Marcos tới Canberra vào tháng 2. Philippines cũng đang nhận được một số hỗ trợ vũ khí từ Ấn Độ, chẳng hạn như việc cung cấp tên lửa hành trình chống hạm BrahMos rất cần thiết.

Cuối cùng, Manila gần đây đã áp dụng chiến lược "minh bạch hóa sự hung hăng" khi bị Trung Quốc xâm lấn vùng đặc quyền kinh tế. Các thuyền viên Philippines hiện đang ghi lại từng vụ cưỡng ép của Trung Quốc và công khai cho thế giới biết. Ý tưởng là Bắc Kinh sẽ không còn có thể phủ nhận các hành động của mình như họ đã làm trong quá khứ – và có lẽ sẽ xấu hổ mà buộc phải tuân thủ luật pháp quốc tế.

Về phần mình, Mỹ đã nhiều lần nhắc lại cam kết "vững như thép" với Philippines.

Vấn đề là hiệp ước Mỹ-Philippinestừ thời Chiến tranh Lạnh đã không lường trước được các loại chiến thuật vùng xám và các mối đe dọa hỗn hợp vốn đã trở thành phương thức hoạt động chính của các quốc gia theo chủ nghĩa xét lại trong những năm gần đây, dù ở Biển Đông hay ở sườn phía đông của NATO. Washington chưa nêu rõ loại hành động nào của Trung Quốc có thể khiến Mỹ can thiệp để hỗ trợ đồng minh của mình. Chính quyền Biden đã liên tục lưu ý rằng các hành động dẫn đến phản ứng bao gồm "các cuộc tấn công vũ trang" vào các tàu quân sự hoặc lực lượng hải cảnh Philippines, nhưng họ lại không nói rõ điều gì sẽ cấu thành một cuộc tấn công như vậy. Cho đến nay, các hành động hung hăng nhưng không gây sát thương của Trung Quốc đối với Philippines dường như không đủ điều kiện.

Manila, Washington, và các đối tác của họ hiện đang nỗ lực chống lại Trung Quốc, nhưng không có bước đi nào trong số này thực sự có hiệu quả trong việc ngăn chặn các hành động xâm lấn của Bắc Kinh. Philippines và Mỹ có thể làm gì – và liệu họ có thể khôi phục khả năng răn đe ở Biển Đông hay không ?

Một lựa chọn là sửa đổi hiệp ước Mỹ-Philippines để phản ánh các mối đe dọa vùng xám thời hiện đại. Thay vì chỉ nói mơ hồ rằng một "cuộc tấn công vũ trang" là tiền đề cho sự can thiệp quân sự của Mỹ, Manila và Washington có thể nói rộng hơn, rằng các hoạt động vùng xám có thể hoặc sẽ được coi là các cuộc tấn công vũ trang.

Chẳng hạn, trong chuyến thăm Lầu Năm Góc vào tháng trước, Marcos đã chỉ rõ rằng "nếu bất kỳ quân nhân Philippines nào bị giết trong một cuộc tấn công của bất kỳ thế lực nước ngoài nào, thì đó là lúc phải viện dẫn [hiệp ước]". Hai nước có thể mở rộng danh mục tài sản được bảo vệ bởi hiệp ước để bao gồm các tàu dân sự thường xuyên tiếp tế cho quân đội Philippines đóng tại Sierra Madre, một tàu đổ bộ thời Thế chiến II mà Manila cố tình để mắc cạn tại Bãi Cỏ Mây vào năm 1999. Trung Quốc sẽ phải suy nghĩ kỹ về việc kích hoạt hiệp ước quốc phòng đã được sửa đổi, bao quát hơn này.

Cũng còn nhiều cách khác để Washington làm rõ chính sách của mình ở Biển Đông. Vào tháng 7/2020, Ngoại trưởng Mỹ lúc bấy giờ là Mike Pompeo tuyên bố rằng Mỹ công nhận tính hợp pháp và toàn vẹn của các vùng đặc quyền kinh tế trên biển, phù hợp với luật pháp của Liên Hiệp Quốc và phán quyết của tòa trọng tài quốc tế năm 2016 bác bỏ các yêu sách mở rộng của Trung Quốc. Tuy nhiên, cho đến nay, Mỹ vẫn chưa đưa ra quan điểm chính thức nào về các vùng lãnh thổ đang tranh chấp ở Biển Đông, có lẽ là để tránh chọc giận Trung Quốc.

Ngược lại, chính quyền Obama đã làm rõ vào năm 2012 rằng Washington công nhận quần đảo Senkaku thuộc về Nhật Bản chứ không phải Trung Quốc trong tranh chấp ở Biển Hoa Đông, và rằng bất kỳ cuộc tấn công nào vào quần đảo này sẽ kích hoạt Điều 5 của hiệp ước an ninh Mỹ-Nhật, tức là Mỹ sẽ buộc phải đáp trả. Manila rõ ràng sẽ đánh giá cao một sự minh bạch tương tự, bởi điều này sẽ báo hiệu cho Bắc Kinh rằng Washington xem các cuộc tấn công vào vùng đặc quyền kinh tế được công nhận của Philippines là tấn công trực tiếp vào chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Philippines, vốn đã được Hiệp ước Phòng thủ Chung bảo vệ.

Một lựa chọn khác là quân đội Mỹ sẽ đóng vai trò trực tiếp hơn trong khu vực. Chuyên gia an ninh Châu Á Blake Herzinger gần đây đã lập luận rằng : một cách để tăng cường răn đe và đẩy lùi chiến thuật vùng xám của Trung Quốc là thay thế Sierra Madre bằng một căn cứ tác chiến tổng hợp tiền phương được cả lực lượng Philippine và Thủy quân Lục chiến Mỹ sử dụng. Các nhà nghiên cứu khác cũng kêu gọi Mỹ can dự ở các mức độ khác nhau mà không cần thiết lập căn cứ – chẳng hạn như các cuộc tuần tra kết hợp của lực lượng hải quân và hải cảnh – với cùng mục đích tăng cường khả năng răn đe.

Một giải pháp công nghệ hấp dẫn là tận dụng chương trình Replicator đang diễn ra của quân đội Mỹ, dự kiến sẽ ra mắt vào tháng 8/2025. Là một sản phẩm của Đơn vị Đổi mới Quốc phòng của Lầu Năm Góc, Replicator giúp nhanh chóng sản xuất hàng nghìn máy bay không người lái trên không và trên biển để bù đắp thiếu hụt về số lượng so với quân đội Trung Quốc. Dù không có nhiều chi tiết được công bố, nhưng Bộ Quốc phòng Mỹ đã giới thiệu máy bay không người lái Replicator ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Sau cùng, loại máy bay này có thể áp đảo các mục tiêu và có thể tiến hành một loạt các hoạt động vùng xám của riêng mình, dù khả năng của nó cho đến nay vẫn còn được giữ kín.

Các hệ thống không có người điều khiển như Replicator sẽ giúp duy trì các cuộc chạm trán ăn miếng trả miếng ngay dưới ngưỡng gây ra một cuộc chiến lớn hơn, đặc biệt là vì các dự án quốc phòng của chính Trung Quốc cũng có thể loại bỏ yếu tố con người khỏi các cuộc đụng độ trên biển, bằng cách sử dụng chiến tranh được hỗ trợ bởi robot và trí tuệ nhân tạo. Nói cách khác, Replicator có thể giúp tái định nghĩa thang xung đột, và mang lại cho Trung Quốc, Mỹ, và Philippines không gian lớn hơn để đàm phán sau các sự cố.

Washington cũng có thể cân nhắc tạo ra liên kết giữa các hành động trong vùng xám của Trung Quốc nhằm chống lại một đồng minh của Mỹ với các lĩnh vực khác trong mối quan hệ Mỹ-Trung. Điều đó sẽ báo hiệu cho Bắc Kinh rằng họ sẽ phải trả giá cho các hành động xâm lấn đối với Philippines. Những biện pháp này có thể bao gồm trừng phạt kinh tế, trì hoãn hoặc chấm dứt các cuộc đàm phán ngoại giao, hoặc thay đổi cán cân quân sự của Mỹ ở những nơi khác trong khu vực. Việc áp đặt cái giá phải trả cho các hành động hung hăng sẽ phù hợp hoàn toàn với cái gọi là chiến lược răn đe tổng hợp của chính quyền Biden, vốn đang tìm cách tận dụng sức mạnh tập thể, liên ngành của Mỹ, cũng như của các đồng minh và đối tác để ứng phó với hành động gây hấn.

Về hành động tập thể của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) nhằm chống lại sự xâm lấn của Trung Quốc, thành tích trong 30 năm qua không mấy khả quan – dù một số thành viên khác, bao gồm cả Việt Nam và Malaysia, cũng đang phải đối mặt việc bị Trung Quốc xâm lấn lãnh thổ. Từ năm 1996, ASEAN đã cố gắng xây dựng một bộ quy tắc ứng xử (COC) trong tương lai cho khu vực, trong đó kêu gọi chấm dứt quân sự hóa, cải tạo đất, và chiếm giữ các thực thể đang tranh chấp. Tuy nhiên, mọi thứ sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào việc liệu khối này có đàm phán thành công COC với Bắc Kinh, bên đang không hề có ý định thoả hiệp với quan điểm rằng họ sở hữu phần lớn Biển Đông. Các cuộc đàm phán song phương có thể sẽ thất bại vì những lý do tương tự.

Cuối cùng, Washington và Manila có thể đơn giản tiếp tục con đường họ đang đi. Điều đó có nghĩa là tiếp tục củng cố liên minh thông qua việc mở rộng thỏa thuận hợp tác quốc phòng hiện có, tập trung hơn vào các cuộc tập trận quân sự hàng năm và các cam kết khác, cũng như thông qua việc giúp Manila xây dựng năng lực quân sự của riêng mình và vạch trần hành vi xấu của Trung Quốc với thế giới. Nhưng cho đến nay, chưa có biện pháp nào trong số này thành công chống lại các chiến thuật vùng xám, và bất kỳ thành công nào trong tương lai cũng sẽ cần nhiều thời gian hơn vì Bắc Kinh vẫn liên tục xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế của Manila.

Lựa chọn tốt nhất có lẽ là tiếp tục xây dựng liên minh Mỹ-Philippines, nhưng bổ sung thêm các tính năng mới, chẳng hạn như sửa đổi hiệp ước để phản ánh thực tế vùng xám, kết hợp với chương trình Replicator, và áp đặt cái giá phải trả cho hành vi của Trung Quốc thông qua các lĩnh vực khác trong quan hệ Mỹ-Trung. Triển khai những điều này ngay bây giờ sẽ mang lại cho Philippines không gian cần thiết để hiện đại hóa và chuyên nghiệp hóa quân đội dưới sự hỗ trợ của Mỹ, giúp thiết lập lại khả năng răn đe và giảm thiểu nguy cơ chiến tranh trong những năm tới.

Derek Grossman

Nguyên tác : "How to Respond to China’s Tactics in the South China Sea", Foreign Policy, 29/05/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 10/06/2024

Derek Grossman là nhà phân tích quốc phòng cấp cao của Rand Corp., giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Nam California, và là cựu cố vấn tình báo của Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ về các vấn đề an ninh Châu Á và Thái Bình Dương.

Philippines đưa tàu tới đảo san hô nơi Trung Quốc đang xây 'đảo nhân tạo'

Reuters, VOA, 11/05/2024

Philippines ngày thứ Bảy cho biết họ đã điều các tàu đến khu vực tranh chấp ở Biển Đông, nơi họ cáo buộc Trung Quốc đang xây "một đảo nhân tạo" trong bối cảnh tranh chấp hàng hải giữa hai nước leo thang.

Các thành viên của Lực lượng Tuần duyên Philippines đứng canh trong khi một tàu Hải cảnh Trung Quốc chặn đường họ thực hiện nhiệm vụ tiếp tế tại Bãi cạn Second Thomas ở Biển Đông, ngày 5/3/2024.

Lực lượng tuần duyên đã cử một tàu "để theo dõi các hoạt động bị xem là bất hợp pháp của Trung Quốc, tạo ra một ‘đảo nhân tạo’", văn phòng Tổng thống Ferdinand Marcos Jr nói trong một phát biểu, nói thêm rằng thêm hai tàu khác đang được triển khai trong đợt điều động luân phiên trong khu vực.

Người phát ngôn Lực lượng Tuần duyên Philippines, Phó đề đốc Jay Tarriela, nói tại một diễn đàn rằng đã có "việc bồi đắp quy mô nhỏ" ở Bãi cạn Sabina mà Manila gọi là Escoda và rằng "có nhiều phần chắc" Trung Quốc là tác nhân.

Đại sứ quán Trung Quốc tại Manila không trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận về những phát biểu của Philippines mà có thể làm trầm trọng hơn rạn nứt song phương.

Cố vấn an ninh quốc gia Philippines ngày thứ Sáu kêu gọi trục xuất các nhà ngoại giao Trung Quốc về chuyện một cuộc điện đàm với một đô đốc Philippines về tranh chấp hàng hải bị rò rỉ.

Bắc Kinh và Manila cả năm qua đã đối đầu gay gắt liên quan đến các tuyên bố chủ quyền cạnh tranh của họ ở Biển Đông, nơi khối lượng thương mại trị giá 3 ngàn tỉ đôla đi ngang qua hàng năm.

Trung Quốc tuyên bố chủ quyền đối với gần như toàn bộ thủy lộ thiết yếu này, bao gồm những phần mà Philippines, Brunei, Malaysia, Đài Loan và Việt Nam cũng tuyên bố chủ quyền. Tòa án Trọng tài Thường trực phán quyết vào năm 2016 rằng các yêu sách của Bắc Kinh không có cơ sở theo luật pháp quốc tế.

Trung Quốc đã ồ ạt tiến hành bồi đắp đất trên một số đảo ở Biển Đông, xây dựng không lực và các cơ sở quân sự khác, gây lo ngại ở Washington và các nước quanh vùng.

Một tàu Philippines đã neo đậu tại Bãi cạn Sabina để "đánh bắt và ghi lại việc đổ san hô bị nghiền nát trên các bãi cát," ông Tarriela nói, dẫn ra sự hiện diện "đáng báo động" của hàng chục tàu Trung Quốc, bao gồm tàu nghiên cứu và tàu hải quân.

Ông Tarriela nói sự hiện diện của các tàu Trung Quốc tại đảo san hô này cách tỉnh Palawan của Philippines 200 km trùng hợp với việc lực lượng tuần duyên phát hiện hàng đống san hô chết và bị nghiền nát.

Lực lượng tuần duyên sẽ đưa các nhà khoa học biển đến khu vực để xác định xem các đống san hô là hiện tượng tự nhiên hay do con người can thiệp, ông cho biết.

Ông nói thêm rằng lực lượng tuần duyên dự định duy trì sự "hiện diện kéo dài" tại Bãi cạn Sabina, điểm tập kết của các tàu Philippines thực hiện nhiệm vụ tiếp tế cho quân đội Philippines đóng trên một chiếc tàu chiến tại Bãi cạn Second Thomas, nơi Manila và Trung Quốc thường xuyên đối đầu trên biển.