Thông Luận

Kinh tế hụt hơi, Bắc Kinh càng hung hăng nhưng thời thế đã đổi thay

Les Echos ngày 27/08/2024 nhận xét trong lúc kinh tế đang chậm hẳn lại, Hội nghị Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ ba lại không đưa ra được cải cách quan trọng nào. Bắc Kinh chọn xuất khẩu làm lối thoát, nhưng thời thế đã thay đổi.

Đông đảo ứng viên tìm việc tại một hội chợ việc làm ở Thạch Gia Trang (Shijiazhuang), Hà Bắc, Trung Quốc. Ảnh chụp ngày 25/02/2018. Reuters - Jason Lee

Ám ảnh quyền lực, Đảng cộng sản Trung Quốc không chịu cải cách

Như thường lệ, trước sự mập mờ xưa nay của Đảng cộng sản Trung Quốc, các nhà phân tích phải xem xét các văn bản để phỏng đoán. Và họ kết luận, những sửa đổi được chờ đợi bấy lâu để đưa kinh tế ra khỏi khủng hoảng ít có cơ được thực hiện. Một số từ khóa cần thiết như "cải cách", "mở cửa", "hiện đại hóa" vẫn có. Như những năm trước, đảng vẫn hứa tạo ra "một không khí thị trường đúng đắn và năng động". Nhưng trong khi cần đẩy mạnh nhu cầu nội địa, chữ "tiêu thụ" chỉ xuất hiện có 5 lần, chữ "công nghệ" đến 45 lần.

Trên trang Asialyst, nhà Trung Quốc học Alex Payette đặt câu hỏi, liệu sự rỗng tuếch của các văn bản có phải là kết quả của sự căng thẳng ngày càng lớn trên chóp bu đảng hay không. Chuyên gia nêu ra một số hiện tượng đáng lo của một hệ thống "đã gần hụt hơi", kể cả xung quanh Tập Cận Bình. Trong quý II, GDP Trung Quốc chỉ tăng 4,7% so với 5,3% của quý I. Địa ốc không thoát khỏi khủng hoảng từ hai năm qua dù chế độ rất cố gắng, trong khi lãnh vực này chiếm hẳn 1/4 nền kinh tế quốc gia.

Ở các chế độ tự do, giải pháp là tăng sức mua cho các hộ gia đình để họ đóng vai trò động cơ của nền kinh tế ; trong đó có biện pháp tăng cường an sinh xã hội. Tuy nhiên Bắc Kinh đang đi thụt lùi. Cần hiểu rằng nỗi ám ảnh thực sự là sự sống sót của đảng cộng sản và việc kiểm soát tuyệt đối cả nước. Không thể có chuyện giao phó tương lai GDP Trung Quốc cho việc tiêu thụ của các gia đình, vì mặc cho bộ máy tuyên truyền quy mô nhất thế giới, người dân không còn lòng tin.

Như vậy chế độ Bắc Kinh vốn lậm vào cơn say đầu tư quá trớn, chỉ còn động cơ cuối cùng là xuất khẩu. Nhưng thời thế đã thay đổi : vào lúc kỹ nghệ Trung Quốc sản xuất thừa quá nhiều, sự đối đầu với Hoa Kỳ và Châu Âu rất rõ ràng. Vì vậy Bắc Kinh vô cùng hung hăng khi Liên Hiệp Châu Âu loan báo các biện pháp tự vệ trước hàng Trung Quốc bán phá giá - một sự hung hăng bộc lộ tình trạng dễ tổn thương của Bắc Kinh. Tờ báo chơi chữ, dùng câu khẩu hiệu của ông François Hollande "Changement, c’est maintenant" (Bây giờ là lúc phải thay đổi), nhưng thay chữ "changement" (thay đổi) thành "tremblement" (run rẩy).

Cuba : Bán thịt bò cho cá nhân bị bỏ tù

Tại một quốc gia cộng sản khác là Cuba, Nhà nước đang siết chặt thương mại tư nhân, nhưng như vậy lại giúp chợ đen phát triển. Le Figaro thuật lại tại khu phố giàu có Vedado, bà Camila, chủ một "doanh nghiệp nhỏ và vừa" (được gọi tắt là "Mipyme") bực tức nói, Nhà nước ấn định giá trần một ký thịt gà là 680 peso (2 euro). Bà sẽ không nhập về nữa, hoặc bán theo kiểu khác - có nghĩa là bán chợ đen. Thịt gà đã biến mất khỏi các quầy hàng ở La Havana từ vài ngày qua. Đây là loại protein cần thiết của người Cuba - thịt heo quá mắc, còn thịt bò bị cấm bán cho cá nhân kẻo bị bỏ tù, chỉ được bán cho nhà hàng.

Một khách hàng của Camila nói nếu không có Mipyme thì chẳng có gì để ăn vì đã hai năm không thấy thịt gà trong các cửa hàng quốc doanh, và nhiều tháng qua cũng không có trong tiêu chuẩn phân phối. Nhà nước còn kiểm soát giá xúc xích (1.075 peso tức 3,10 euro một ký), dầu ăn (990 peso tức 2,90 euro/lít), bột giặt (630 peso tức 1,90 euro), sữa bột (1.675 peso tức 5 euro), trong một đất nước mà lương tháng bình quân chỉ có 3 500 peso (10 euro) ! Isidro, một cựu kinh tế gia cho biết một ký thịt gà chiếm mất 1/3 lương hưu (13 euro), ông sống được là nhờ tiền con gái từ Ý gởi về.

Đặt ra mức giá trần còn nhằm chống lạm phát đã lên đến 3 con số và chống trốn thuế. Bộ trưởng tài chánh Vladimir Regueiro Ale kêu gọi tố cáo những ai bán quá giá, trên 7.000 thanh tra được triển khai trên cả nước. Nhưng các nhà buôn phải trả tiền mặt bằng đô la hay euro để nhập hàng, họ đành hối lộ thanh tra, có người quyết định rời khỏi đảo quốc. Trên thực tế, sự hiện diện của doanh nghiệp tư nhân là mối phiền hà cho hàng ngàn cửa hàng thực phẩm quốc doanh - không chịu sự kiểm tra và thường bán mắc gấp đôi tư thương.

Telegram, một trắc nghiệm cho quy định kỹ thuật số Châu Âu

Trường hợp Pavel Durov, tổng giám đốc mạng xã hội Telegram nổi tiếng bị chính quyền Pháp bắt giữ tiếp tục được các báo đề cập. Xã luận của Le Monde coi "Vụ Telegram là một trắc nghiệm cho Liên Hiệp Châu Âu". Vụ này mở lại tranh luận về việc đáp ứng yêu cầu của châu lục trong chống tội phạm, chống bóp méo thông tin và khủng bố.

Trên các mạng xã hội, tự do ngôn luận có thể đến mức như thế nào ? Pavel Durov, 39 tuổi, cho rằng cần phải hoàn toàn tự do. Đứng đầu một nền tảng có gần 1 tỉ người sử dụng, nhân danh phản đối kiểm duyệt, ông từ chối việc chỉnh đốn nội dung mà hầu hết các nền tảng khác vẫn làm. Durov cũng không trả lời những câu hỏi của cơ quan chức năng tại nhiều nước. Thái độ này khiến Telegram trở thành con dao hai lưỡi : phương tiện quý giá để các nhà đối lập tránh được sự giám sát của các chế độ độc tài, đồng thời là công cụ cho những kẻ ấu dâm, tội phạm, tin tặc, khủng bố đủ loại tha hồ hoạt động.

Chính phương diện thứ hai này kiến Durov bị bắt, vì tư pháp của Pháp muốn thẩm vấn về những tội phạm thực hiện được nhờ Telegram. Việc tạm giữ 24 giờ lúc đầu được kéo dài thành 96 giờ cho thấy các nhà điều tra quan tâm đến những tội danh quan trọng. Vụ này gây chấn động thế giới mạng, đồng thời là trắc nghiệm về tư pháp và chính trị quan trọng cho Liên Hiệp Châu Âu (EU), mà những năm gần đây đã mạnh tay với các nền tảng kỹ thuật số. Đặc biệt dễ tổn thương trước khủng bố và các chiến dịch bóp méo thông tin nhằm gây bất ổn cho các nước dân chủ, các quốc gia Châu Âu buộc phải tăng cường cảnh giác trong sự tôn trọng Nhà nước pháp quyền.

EU phải so găng với các tập đoàn Mỹ vốn đặt nặng tu chính Hiến pháp về tự do ngôn luận, cũng như chủ trương tự do của Silicon Valley nhằm bảo vệ khả năng sáng tạo và lợi nhuận khổng lồ. Các tập đoàn này chấp nhận đối thoại và rốt cuộc đã thuận theo Digital Services Act - quy định Châu Âu về kỹ thuật số năm 2022. Pavel Durov là một trường hợp đặc biệt. Telegram được sử dụng rộng rãi ở Nga kể cả chính quyền, và Moskva phản đối việc bắt Durov. Theo Le Monde, có lẽ cần nhắc nhở Kremlin là tại Châu Âu không ai có thể đứng trên pháp luật.

Lính quân dịch Nga trong nhà tù Ukraine

Le Figaro gặp gỡ nhiều tù binh Nga trẻ tuổi bị bắt trong cuộc đột kích vào Kursk, hiện bị giam ở tỉnh biên giới Sumy của Ukraine. Có gần 350 lính Nga tại đây, giám đốc trại giam khẳng định họ được đối xử tử tế, khác hẳn với tù binh Ukraine bị Nga ngược đãi. Các quản giáo đôi khi rời khỏi phòng giam để các nhà báo tự do trò chuyện với tù binh Nga. Những câu chuyện của họ cho thấy sự thiếu chuẩn bị và vô tổ chức của quân Nga trước cuộc tấn công bất thần của Ukraine.

Igor và Dmitri chỉ còn hai tháng là xong nghĩa vụ. Nhưng ngày 06/08 được lệnh rút lui, trong tay không vũ khí, cả hai sợ hãi chạy băng qua một cánh đồng bắp, trú ẩn trong một căn nhà bỏ hoang, sống bằng đồ hộp trong 10 ngày. Khi nghe tiếng xe chạy đến, họ nghĩ rằng thế là đời tàn, nhưng người Ukraine kêu gọi đầu hàng, và họ ra hàng ngay chẳng cần suy nghĩ.

Nikolai, nhập ngũ được 14 ngày, bị dụ dỗ là cứ ký hợp đồng rồi quân đội sẽ giải quyết giúp mọi vấn đề. Còn Nikita thì vào lính được một tháng, vì muốn có tiền trả nợ để tránh bị mất nhà, được hứa là cho làm tài xế ở hậu phương. Nhưng cả hai bị đưa ra biên giới mà không được huấn luyện. Nikolai tức giận nói, ngay sau những loạt đạn đầu tiên, viên chỉ huy lấy xe chạy trốn trước, bỏ lính ở lại. "Nay có thể họ nói với vợ tôi là tôi đào ngũ để khỏi trả tiền thưởng". Một số tù binh Nga không ngần ngại đả kích mạnh mẽ Kremlin.

Trong phòng giam mà Le Figaro và nhiều báo chí quốc tế đến thăm, tù binh ngủ trên cách giường tầng, ti vi chiếu phim truyện Ukraine, sách chất đầy bên cửa sổ. Khi được hỏi riêng lúc không có quản giáo, một tù binh chê đồ ăn dở, tuy nhiên không bị đánh đập và ngủ rất ngon. Nhiều người phàn nàn không được gọi điện thoại cho gia đình, chỉ được viết thư qua trung gian Hồng thập tự quốc tế. Trong một phòng giam khác, không khí như đi nghỉ hè, lính quân dịch Nga cười đùa với quản giáo, chơi domino, đánh cờ. Họ chờ đợi được trao đổi. Một tù binh cho biết đơn vị 40 người chỉ có 13 còn sống, "chiến tranh không phải như trên game Battlefield".

Israel hùng mạnh, nhưng mãi bất an với hồ sơ Palestine

Tại Trung Đông, Les Echos nhận xét "Sau cuộc tấn công, Israel và Hezbollah hòa dịu tạm thời". Le Figaro nói về "Thế lưỡng nan của chiến lược Israel". Vào week-end cuối cùng của tháng 8, Israel một lần nữa chứng tỏ với các láng giềng - bạn hữu cũng như kẻ thù – về sức mạnh công nghệ và quân sự của mình. Quân đội Israel đã phá hủy các giàn phóng của Hezbollah ở Lebanon, chỉ vài phút trước khi phe này bắn hỏa tiễn sang Haifa và Tel-Aviv.

Bên cạnh đó là sức mạnh ngoại giao và chính trị, được khẳng định qua mối liên hệ với Hoa Kỳ. Washington luôn bảo vệ đồng minh Israel. Trước hết về quân sự, là việc giao những loại bom tối tân và gởi chiến hạm đến Địa Trung Hải. Về kinh tế, thông qua số viện trợ đáng kể và bảo đảm những món vay của Israel. Về chính trị, Mỹ đã phủ quyết 46 nghị quyết tại Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc lên án người bạn Israel.

Nhờ thế mạnh của quân đội và toàn dân cùng với quan hệ thân thiết với Hoa Kỳ, Israel chẳng sợ gì bên ngoài. Iran thậm chí còn không bảo vệ được khách mời chính thức Ismael ­Haniyeh ngay tại thủ đô Tehran trước sự đe dọa của Mossad. Mối nguy của Nhà nước Do Thái là từ bên trong : tại vùng đất Palestine do Israel quản trị, có 7 triệu người Do Thái sinh sống cùng với 7 triệu người Ả Rập, đa số theo Hồi giáo. Thỏa thuận Abraham với các nước Ả rập như Các tiểu vương quốc Ả rập thống nhất, Bahrein, Morocco, Sudan… mang đầy hy vọng, nhưng Saudi Arabia đã dừng lại sau khi Israel trả đũa vụ thảm sát ngày 07/10.

Trong ngắn hạn, Israel là một Nhà nước hùng mạnh với kinh tế giàu sáng tạo, quân đội hùng hậu, đồng minh đầy uy lực. Nhưng về lâu về dài, phải đối mặt với thế lưỡng nan. Phương Tây đề nghị tạo điều kiện cho việc thành lập một Nhà nước Palestine tại Dải Gaza và West Bank (Cisjordanie). Nhưng ông Netanyahou đặt vấn đề, ai có thể bảo đảm là người Palestine sẽ không tấn công Israel ? Le Figaro cho rằng đã đành như vậy, nhưng một cuộc chiến không hồi kết với người Palestine cũng không mang lại cảm giác an toàn. Nếu muốn lưu danh trong lịch sử, ông phải tìm ra được một giải pháp.

Macron đóng cửa với ứng viên cánh tả

Về thời sự nước Pháp, việc tổng thống Emmanuel Macron bác bỏ ứng cử viên chức thủ tướng của cánh tả, tất nhiên bị nhật báo thiên tả Libération lớn tiếng phê phán. Còn theo nhật báo kinh tế Les Echos, không chỉ vì nhân vật này ít ai biết đến, mà điều quan trọng là chương trình Mặt trận Bình dân Mới áp đặt rất nguy hiểm cho nền kinh tế cũng như về mặt xã hội.

Tổng thống Macron có thể bổ nhiệm một nhân vật "đối lập", tuy nhiên không phải để xóa bỏ tất cả những gì ông đã xây dựng trong bảy năm qua. Thế nhưng bà Lucie Castets, người được cánh tả giới thiệu đã khẳng định sẽ bác toàn bộ, từ thuế khóa, cải cách hưu trí cho đến lương tối thiểu. Có thể bà tin vào chủ trương này, cũng có thể bà là con tin của cực tả. Đối với nhật báo thiên hữu Le Figaro, là cảm giác "vừa nhẹ nhõm vừa mơ hồ". Sau nhiều tuần lễ liên minh cánh tả gây áp lực, Macron đã đóng lại cánh cửa. Nước Pháp tránh được thảm họa nhưng vấn đề vẫn còn đó, và cần nhanh chóng giải quyết vì lợi ích của đất nước.

Thụy My

Trung Quốc đã chi hơn 15 tỷ USD, tương đương 7% tổng ngân sách quốc phòng, cho các cuộc tập trận ở Tây Thái Bình Dương vào năm 2023, theo một ước tính chưa công bố của Đài Loan mà Reuters xem được.

Một chiếc thuyền đánh cá đi ngang qua một tàu chiến Trung Quốc, ảnh chụp ngày 11/4/2023

Con số này cho thấy sự đầu tư của Bắc Kinh vào các hoạt động quân sự xung quanh Đài Loan và các nước láng giềng.

Nghiên cứu trên cung cấp một cái nhìn hiếm hoi vào một phần của chi tiêu quốc phòng Trung Quốc khi Bắc Kinh gia tăng sự hiện diện quân sự trong bối cảnh căng thẳng ngày càng gia tăng trong khu vực.

Trung Quốc lâu nay vẫn coi Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình và chưa bao giờ loại trừ khả năng sử dụng vũ lực để giành quyền kiểm soát Đài Loan, mặc cho sự phản đối của hòn đảo dân chủ này.

Trung Quốc cũng vướng vào các tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông và Biển Hoa Đông với một vài quốc gia khác.

"Báo cáo này cho thấy cách họ [Trung Quốc] phân bổ nguồn lực", một quan chức cấp cao Đài Loan, người đã nghe báo cáo nhanh về nghiên cứu nói trên, cho biết.

"Họ đang dành nguồn lực lớn để cố gắng giành quyền kiểm soát phía tây của Chuỗi đảo Thứ nhất (First Island Chain)".

Quan chức này, và hai người khác biết nội dung nghiên cứu, từ chối tiết lộ danh tính vì tính chất nhạy cảm của vấn đề.

Chuỗi đảo Thứ nhất là một tập hợp các quần đảo kéo dài từ Indonesia theo hình cánh cung về phía đông bắc tới Nhật Bản, bao gồm các khu vực ở Biển Đông và Biển Hoa Đông.

Trong thông báo gửi Reuters, Bộ Quốc phòng Đài Loan từ chối bình luận về những số liệu trên.

"Tuy nhiên, mức đầu tư quân sự khổng lồ của Đảng cộng sản Trung Quốc trong những năm gần đây rõ ràng có tác động tiêu cực đến hòa bình và ổn định khu vực, điều không hề có lợi cho sự thịnh vượng và phát triển toàn cầu", họ nói thêm.

Bộ Quốc phòng Trung Quốc không trả lời bình luận của Reuters.

Vào tháng 4/2024, Reuters dẫn lời ông Trương Hựu Hiệp, Phó chủ tịch Quân ủy Trung ương và là quan chức quân sự đứng thứ hai của Trung Quốc, không nên biến các vùng biển thành đấu trường để các nước phô trương "cơ bắp quân sự".

Việc thực hiện các hoạt động "kiềm chế hàng hải, bao vây và phong tỏa hải đảo sẽ chỉ đẩy thế giới vào vòng xoáy của chia rẽ và hỗn loạn", ông Trương nói thêm, ám chỉ đến Mỹ và các đồng minh.

Bộ Quốc phòng Đài Loan biên soạn các báo cáo vào tháng Năm, dựa trên dữ liệu giám sát và tình báo của Đài Loan về các hoạt động quân sự của Trung Quốc tại các khu vực : biển Bột Hải phía đông bắc Trung Quốc, biển Hoa Đông, eo biển Đài Loan, Biển Đông và Tây Thái Bình Dương.

Các báo cáo này tổng hợp các nhiệm vụ của hải quân và không quân Trung Quốc tại các khu vực trên vào năm 2023, sau đó ước tính chi phí cho nhiên liệu và các vật tư tiêu hao khác cho mỗi giờ hoạt động.

Chi phí tổng cộng là 110 tỷ nhân dân tệ (15,3 tỷ USD) cho các hoạt động bao gồm bảo trì, sửa chữa và tiền lương, Reuters dẫn thông tin các báo cáo và quan chức nắm thông tin về nghiên cứu trên.

Theo ba quan chức biết về các báo cáo, nghiên cứu trên có hai mục đích.

Một là giúp các nhà hoạch định chính sách Đài Loan hiểu cách Trung Quốc phân bổ nguồn lực quân sự ở các khu vực.

Hai là giúp họ đánh giá điều mà Đài Bắc nhìn nhận là "khoảng cách" giữa ý định và năng lực thực chất của Bắc Kinh.

Ba người này cũng nói rằng việc so sánh ngân sách tập trận với tình hình kinh tế của Trung Quốc giúp Đài Bắc đánh giá rủi ro cho cả Đài Loan và Trung Quốc.

Theo tính toán của Reuters, 110 tỷ nhân dân tệ tương đương với 85% ngân sách quốc phòng năm 2023 của Đài Loan và tương đương với khoảng 7% ngân sách quốc phòng năm 2023 của Trung Quốc - khoảng 1.550 tỷ nhân dân tệ.

Tuy nhiên, có những nhà ngoại giao và chuyên gia nói rằng ngân sách quốc phòng năm 2023 có nhiều phần chưa rõ ràng hoặc chưa liệt kê đầy đủ các khoản chi tiêu.

Vào tháng 3/2024, Trung Quốc đã công bố tăng 7,2% ngân sách quốc phòng năm 2024, lên khoảng 1.670 tỷ nhân dân tệ.

"Nó [nhu cầu sử dụng ngân sách quốc phòng] giống như một hố đen vậy", ông Lữ Lễ Thi, Trung tá Hải quân Đài Loan đã nghỉ hưu, nói.

Ông lưu ý thêm rằng các khoản chi sẽ không được phân tách thành từng mục quá chi tiết.

"Bạn có thể đo được xu hướng, nhưng không thể biết các khoản mục chi tiết là gì".

1,7 triệu giờ trên biển

Ảnh chụp màn hình từ video cho thấy Bộ tư lệnh Chiến khu Nam Bộ Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc tiến hành tập trận quân sự chung quanh Đài Loan vào ngày 23/5, vài ngày sau khi ông Lại Thanh Đức nhậm chức tổng thống Đài Loan.

Những năm gần đây, cả Mỹ và Trung Quốc đều tăng cường đáng kể tần suất các cuộc tập trận quân sự ở Châu Á trong bối cảnh căng thẳng khu vực ngày càng gia tăng.

Tuy nhiên, một nghiên cứu nói rằng các cuộc tập trận của Bắc Kinh có quy mô và độ phức tạp kém hơn của Washington.

Năm ngoái, tờ Hoàn Cầu Thời báo nói rằng việc điều các nhóm tàu sân bay tới vùng biển Tây Thái Bình Dương không chỉ nhằm phô diễn sức mạnh xung quanh Đài Loan mà còn giúp hải quân Trung Quốc làm quen với việc hoạt động xa bờ.

"Nhóm tác chiến tàu sân bay của Trung Quốc phải đối mặt với cả giới chức Đài Loan lẫn sự can thiệp của các thế lực bên ngoài", chuyên gia quân sự Tống Trung Bình nói với Hoàn Cầu Thời báo.

Nói với Reuters, bốn chuyên gia cho biết phương pháp nghiên cứu sử dụng trong các báo cáo của Đài Loan là khả thi và có thể cung cấp thông tin có giá trị.

Tuy nhiên, họ cũng nói rằng các báo cáo không tránh khỏi việc bao gồm những suy đoán.

Họ nói thêm rằng việc so sánh trực tiếp chi tiêu cho tập trận quân sự là điều khó khăn.

Chẳng hạn, không có dữ liệu về mức chi tiêu cho các hoạt động tương tự của Mỹ trong năm 2023.

Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Mỹ đã đề xuất chi 9,9 tỷ đô la vào năm 2025 cho Sáng kiến Răn đe Thái Bình Dương (PDI). PDI được xây dựng để đối chọi với việc Trung Quốc gia tăng sức mạnh quân sự.

Reuters hiện chưa thể độc lập kiểm chứng tính chính xác của các tính toán của Đài Loan.

Trung Quốc đã tăng cường diễn tập xâm nhập và chiến tranh ở các khu vực gần Đài Loan.

Vào năm 2023, các máy bay Trung Quốc (bao gồm tiêm kích J-10, máy bay ném bom H-6 và máy bay không người lái) đã thực hiện hơn 9.200 chuyến bay trong khu vực, tương đương khoảng 29.000 giờ bay, theo báo cáo của Đài Loan.

Hải quân Trung Quốc, có sử dụng tàu sân bay và khu trục hạm, đã thực hiện hơn 70.000 chuyến đi biển, với tổng thời gian trên biển hơn 1,7 triệu giờ.

Theo báo cáo, khoảng 40% các chuyến hải hành của Trung Quốc diễn ra ở Biển Đông, khoảng 20% ở Biển Hoa Đông ngoài khơi Nhật Bản và Hàn Quốc và gần 15% ở Eo biển Đài Loan.

Đài Bắc ghi nhận khoảng 1.700 máy bay Trung Quốc đã bay vào vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) của Đài Loan tính từ đầu năm đến nay, theo số liệu do Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) tính toán.

Con số này cao hơn số liệu của cả năm 2023.

Vào tháng 5/2024, Trung Quốc cũng đã tiến hành các cuộc tập trận "trừng phạt" xung quanh Đài Loan.

Không lâu sau khi ông Lại Thanh Đức, người Trung Quốc coi là một kẻ theo chủ nghĩa ly khai, nhậm chức Tổng thống Đài Loan , Bắc Kinh đã điều các máy bay chiến đấu được trang bị đầy đủ và tổ chức các cuộc tấn công mô phỏng gần Đài Loan.

Cũng vào tháng Năm, trong các cuộc tập trận kéo dài hai ngày có tên Liên hiệp Lợi kiếm – 2024A (Joint Sword – 2024A), lực lượng không quân và hải quân Trung Quốc ước tính đã chi khoảng 13,17 triệu USD cho nhiên liệu và vật tư tiêu hao, theo một báo cáo nội bộ khác của Bộ Quốc phòng Đài Loan mà Reuters xem được.

Tính toán này không bao gồm chi phí cho nhân sự và bảo trì (thường gấp khoảng ba lần chi phí cho nhiên liệu và vật tư tiêu hao), Reuters dẫn thông tin từ ba quan chức biết về nghiên cứu này.

Khi đó, các máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã thực hiện hơn 100 chuyến bay với khoảng 300 giờ bay, theo báo cáo.

Các tàu chiến và tàu tuần tra của Trung Quốc thực hiện khoảng 90 chuyến đi.

Ông Yết Trọng (Chieh Chung), một nhà nghiên cứu tại Hiệp hội Dự báo Chiến lược (the Association of Strategic Foresight) có trụ sở tại Đài Bắc, cho biết hoạt động này cho thấy quân đội Trung Quốc đang tăng cường khả năng chiến đấu.

"Quân đội của Đảng cộng sản [Trung Quốc] đang tăng cường tập luyện chuẩn bị cho cuộc xâm lược Đài Loan", ông nói.

"Ngày càng có nhiều máy bay và phi công có khả năng thực hiện các nhiệm vụ như vậy".

Nguồn : BBC, 27/08/2024

Nguy cơ đáng lo ngại : Trung Quốc có thể làm mất đi các lợi ích của thương mại quốc tế

Trên báo Le Monde ngày 20/08/2024, trong bài, "Nguy cơ đáng lo ngại : Trung Quốc có thể làm mất đi một phần hoặc toàn bộ các lợi ích thương mại quốc tế", kinh tế gia Pháp Laurent Augier (1) lưu ý, ngay từ năm 2004, Paul Samuelson, Nobel Kinh Tế 1970, đã dự báo tình huống không thể dùng học thuyết "lợi thế so sánh" trong trao đổi thương mại để giải thích, quảng bá cho tiến trình toàn cầu hóa.

Khu giới thiệu công nghệ tên lửa Trung Quốc tại Triển lãm Không gian hàng không quốc tế Trung Quốc, Châu Hải (Zhuhai), nam Quảng Đông, Trung Quốc. Ảnh chụp ngày 29/09/2021. AP - Ng Han Guan

Hội nghị toàn thể lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương đảng Cộng Sản Trung Quốc khóa XX diễn ra trong các ngày từ 15 đến 18/07/2024 đã tái khẳng định ưu tiên xây dựng mô hình mới dựa trên "sự phát triển kinh tế chất lượng cao" ; từ nay, để hỗ trợ tăng trưởng, chính sách kinh tế phải dựa trên phát minh sáng tạo công nghệ, dữ liệu lớn – big data và trí thông minh nhân tạo.

Hệ quả của phương hướng này rất quan trọng, thậm chí đáng lo ngại, đối với sự cân bằng của kinh tế toàn cầu.

Như vậy, đối với Trung Quốc, cam kết thúc đẩy tiêu thụ nội địa nhằm tái cân bằng cán cân thương mại liên tục xuất siêu (khoảng 823 tỷ đô la năm 2023) không còn là ưu tiên nữa. Điều đáng lo ngại hơn cả là nguy cơ Trung Quốc lôi kéo kinh tế thế giới vào tình trạng các lợi ích của trao đổi thương mại quốc tế sẽ bị mất đi một phần hoặc toàn bộ.

Nếu như đa số các kinh tế gia thừa nhận là trong ngắn hạn, toàn cầu hóa làm mất công ăn việc làm, chẳng qua là họ muốn nhấn mạnh rằng về lâu dài, tổng sản phẩm nội địa sẽ tăng, theo như thuyết "lợi thế so sánh" của kinh tế gia Anh David Ricardo (1772-1823). Theo học thuyết này, nếu một nước chuyên môn hóa sản xuất một sản phẩm thì họ sẽ có năng suất lao động cao, các khoản lợi thu được sẽ cao hơn nước không chuyên môn hóa. Và nếu như mỗi quốc gia lựa chọn chuyên môn hóa sản xuất các sản phẩm khác nhau, tổng giá trị được tạo ra trên thế giới, thông qua trao đổi thương mại quốc tế, sẽ cao hơn so với trường hợp các nước tiến hành "tự cung tự cấp". Như vậy, trong giả thuyết tỷ giá hối đoái ổn định, các nước thực hiện chuyên môn hóa và trao đổi thương mại, thì sẽ thu được lợi nhiều hơn.

Một số người thường cho rằng sở dĩ có các cuộc tranh luận, phản bác lợi ích của toàn cầu hóa, đó là vì công chúng có trình độ thấp kém về kinh tế, hiểu "sai sự thật".

Kiểu giải thích này không thuyết phục được tất cả các chuyên gia kinh tế, đặc biệt là Nobel Kinh Tế Paul Samuelson (1915-2009). Trong suốt sự nghiệp của mình, Samuelson luôn quan tâm đến vấn đề công ăn việc làm bị cắt giảm và chia sẻ mối lo lắng của công luận.

Năm 2004, Paul Samuelson đã đăng một bài dưới dạng tổng kết và dự báo tương lai về những điều kiện, hoàn cảnh phản bác học thuyết "lợi thế so sánh" và điều được coi là "sai sự thật" trở thành sự thật (2).

Trong bài viết, Samuelson đã bổ sung quy luật "tàn phá sáng tạo" của kinh tế gia Mỹ Joseph Schumpeter (1883-1950) (3) vào học thuyết "lợi thế so sánh" của Ricardo.

Dưới góc độ lý thuyết, để chứng minh, Samuelson đã dùng mô hình có hai nước, Mỹ và Trung Quốc, sản xuất và trao đổi hai sản phẩm, với giả định ban đầu là năng suất lao động cao hơn 10 lần đối với sản phẩm làm tại Mỹ. Nhờ vậy, khi tiến hành trao đổi sản phẩm, hai nước đều có lợi, theo như học thuyết của Ricardo.

Sau đó, Samuelson phân tích tác động của tiến bộ công nghệ giúp nâng cao năng suất lao động tại Trung Quốc. Nhìn chung, Mỹ và Trung Quốc đều hưởng thêm lợi khi trao đổi thương mại. Vấn đề nẩy sinh khi Trung Quốc có được một sáng tạo, tiến bộ kỹ thuật quan trọng trong việc chế tạo sản phẩm mà họ vẫn phải nhập khẩu từ Hoa Kỳ (ví dụ, sao chép công nghệ hoặc nhờ vào quá trình nghiên cứu-phát triển).

Trong trường hợp này, Trung Quốc không còn muốn nhập khẩu sản phẩm nói trên nữa. Hậu quả về lâu dài đối với kinh tế Mỹ là thu nhập giảm và việc làm bị cắt giảm. Ở đây, tiến bộ kỹ thuật đã xóa bỏ các "lợi thế so sánh". Các mối lợi mà Mỹ thu được qua tự do trao đổi thương mại đã "bốc hơi" do tiến bộ công nghệ tại Trung Quốc.

Theo Paul Samuelson, mô hình kinh tế này tuy rất giản lược nhưng đáng quan tâm và đã từng xẩy ra trong lịch sử kinh tế thế giới, ví dụ, kể từ năm 1850, Hoa Kỳ, với chiến lược sao chép các công nghệ phát triển tại Châu Âu, đã kháng cự lại sự bành trướng của ngành công nghiệp chế tạo Anh.

Liệu điều này có nguy cơ tái diễn trong nền kinh tế thế giới hiện nay ? Theo kinh tế gia Augier, có nhiều tín hiệu báo động. Kể từ khi Trung Quốc, vào năm 2015, công bố kế hoạch "Sản xuất tại Trung Quốc năm 2025" cho đến chiến lược "phát triển chất lượng cao" được thông qua năm 2024, tại Hội nghị Trung ương 3 khóa 20 của đảng Cộng Sản Trung Quốc, dường như tất cả các yếu tố đã hội tụ đầy đủ để bùng phát một cuộc chiến thương mại kéo dài và tàn phá giữa Trung Quốc, Hoa Kỳ và Châu Âu.

Đức Tâm

Nguồn : RFI, 22/08/2024

(1) Laurent Augier, phó giáo sư kinh tế tại Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Poitiers (LéP), đại học La Rochelle, Pháp.

(2) Where Ricardo and Mill Rebut and Confirm Arguments of Mainstream Economists Supporting Globalization (aeaweb.org)

(3) Joseph Alois Schumpeter (1883-1950), kinh tế gia, giáo sư khoa học chính trị Áo, nhập quốc tịch Mỹ. Được biết đến với các lý thuyết về dao động kinh tế, tàn phá sáng tạo, phát minh, ông là tác giả cuốn Lịch sử phân tích kinh tế.

Tại sao Bắc Kinh không chịu từ bỏ một mô hình thất bại ?

Nền kinh tế Trung Quốc đang bế tắc. Sau quyết định của Bắc Kinh – đột ngột chấm dứt chính sách "zero COVID" hà khắc vào cuối năm 2022, nhiều nhà quan sát cho rằng động lực tăng trưởng của Trung Quốc sẽ nhanh chóng quay trở lại. Sau nhiều năm phong tỏa vì đại dịch khiến một số lĩnh vực kinh tế gần như đình trệ, việc đất nước mở cửa trở lại được cho là sẽ châm ngòi cho một sự phục hồi mạnh mẽ. Nhưng thay vào đó, sự phục hồi đã chững lại, với GDP tăng trưởng chậm chạp, niềm tin của người tiêu dùng sụt giảm, xung đột ngày càng gay gắt với phương Tây, và giá bất động sản lao dốc khiến một số công ty lớn nhất nước vỡ nợ. Vào tháng 7/2024, dữ liệu chính thức của Trung Quốc tiết lộ rằng tăng trưởng GDP đang tụt lại sau mục tiêu của chính phủ, khoảng 5%. Chính phủ cuối cùng đã cho phép người dân Trung Quốc rời khỏi nhà, nhưng họ không thể ra lệnh cho nền kinh tế trở lại sức mạnh trước đây.

Bãi đậu xe hơi điện chờ xuất khẩu ở Trùng Khánh, Trung Quốc, tháng 6/2024 - NurPhoto / Getty Images

Để giải thích cho bức tranh ảm đạm này, các nhà quan sát phương Tây đã đưa ra nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong số đó có cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài ở Trung Quốc, dân số già đi nhanh chóng, và việc Chủ tịch Tập Cận Bình siết chặt nền kinh tế, cũng như phản ứng cực đoan trước đại dịch. Nhưng còn có một nguyên nhân lâu dài hơn dẫn đến tình trạng trì trệ hiện nay, một nguyên nhân sâu xa hơn chủ nghĩa độc tài ngày càng tăng của Tập hoặc những ảnh hưởng của thị trường bất động sản đang sụp đổ : một chiến lược kinh tế đã kéo dài hàng thập kỷ, ưu tiên sản xuất công nghiệp hơn tất cả, một cách tiếp cận mà theo thời gian, dẫn đến tình trạng dư thừa lớn về công suất mang tính cơ cấu. Suốt nhiều năm, các chính sách công nghiệp của Bắc Kinh đã dẫn đến tình trạng đầu tư quá mức vào các cơ sở sản xuất thuộc nhiều lĩnh vực từ nguyên liệu thô đến các công nghệ mới nổi như pin và robot, trong quá trình đó cũng khiến các thành phố và doanh nghiệp Trung Quốc phải chịu gánh nặng nợ khổng lồ.

Nói một cách đơn giản, trong nhiều lĩnh vực kinh tế quan trọng, sản lượng sản xuất của Trung Quốc đang cao hơn nhiều so với mức mà nước này hoặc thị trường nước ngoài có thể tiêu thụ một cách bền vững. Kết quả là, nền kinh tế Trung Quốc có nguy cơ rơi vào một vòng luẩn quẩn khi giá cả giảm, mất khả năng thanh toán, đóng cửa nhà máy, và cuối cùng là mất việc làm. Lợi nhuận giảm đã buộc các nhà sản xuất phải tăng sản lượng và giảm giá hàng hóa của họ mạnh hơn nhằm tạo ra nguồn tiền mặt để trả nợ. Ngoài ra, trong lúc các nhà máy buộc phải đóng cửa và các ngành công nghiệp buộc phải củng cố, các công ty còn tồn tại không nhất thiết là những công ty hoạt động hiệu quả nhất hoặc sinh lời nhiều nhất. Nhưng kẻ sống sót thường là những người có khả năng tiếp cận tốt nhất với trợ cấp của chính phủ và nguồn tài chính giá rẻ.

Kể từ giữa thập niên 2010, vấn đề này cũng đã trở thành nguyên nhân gây bất ổn trong thương mại quốc tế. Bằng cách tạo ra tình trạng dư thừa nguồn cung trên thị trường toàn cầu đối với nhiều mặt hàng, các công ty Trung Quốc đang đẩy giá xuống dưới mức hòa vốn đối với các nhà sản xuất ở các nước khác. Tháng 12/2023, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen cảnh báo rằng việc sản xuất dư thừa của Trung Quốc đang gây ra sự mất cân bằng thương mại "không bền vững" và cáo buộc Bắc Kinh tham gia vào các hoạt động thương mại không công bằng khi chuyển một số lượng lớn hơn bao giờ hết các sản phẩm Trung Quốc sang thị trường Châu Âu với mức giá quá thấp. Tháng 4 năm nay, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen cảnh báo rằng việc Trung Quốc đầu tư quá mức vào thép, xe điện, và nhiều hàng hóa khác đang có nguy cơ gây ra "xáo trộn kinh tế" toàn cầu. Yellen nói : "Trung Quốc giờ đây quá lớn để phần còn lại của thế giới có thể hấp thụ được công suất khổng lồ này".

Bất chấp sự phủ nhận kịch liệt của Bắc Kinh, trong hàng chục năm qua, chính sách công nghiệp của Trung Quốc đã dẫn đến các chu kỳ dư thừa công suất lặp đi lặp lại. Ở trong nước, các nhà máy trong các lĩnh vực ưu tiên của nền kinh tế do chính phủ chỉ định thường xuyên bán sản phẩm dưới giá thành để đáp ứng các mục tiêu chính trị của địa phương và quốc gia. Bắc Kinh cũng thường xuyên nâng cao mục tiêu sản xuất đối với nhiều mặt hàng, ngay cả khi mức cung hiện tại đã vượt quá cầu. Một phần nguyên nhân xuất phát từ truyền thống lâu đời về lập kế hoạch kinh tế, trong đó tập trung rất nhiều vào sản xuất công nghiệp và phát triển cơ sở hạ tầng, nhưng gần như luôn bỏ qua tiêu dùng hộ gia đình. Sơ suất này không xuất phát từ sự thiếu hiểu biết hay tính toán sai lầm ; đúng hơn, nó phản ánh tầm nhìn kinh tế lâu dài của Đảng cộng sản Trung Quốc.

Theo quan điểm của đảng, tiêu dùng là một sự xao nhãng mang tính chủ nghĩa cá nhân, vốn có nguy cơ chuyển hướng các nguồn lực ra khỏi sức mạnh kinh tế cốt lõi của Trung Quốc : nền tảng công nghiệp của nước này. Quan điểm chính thống của đảng cho rằng lợi thế kinh tế của Trung Quốc xuất phát từ mức tiêu thụ thấp và tỷ lệ tiết kiệm cao, tạo ra nguồn vốn mà hệ thống ngân hàng do nhà nước kiểm soát có thể chuyển vào các doanh nghiệp công nghiệp. Hệ thống này cũng củng cố sự ổn định chính trị bằng cách đưa hệ thống phân cấp của đảng vào mọi lĩnh vực kinh tế. Vì cơ sở công nghiệp cồng kềnh của Trung Quốc phụ thuộc vào nguồn tài chính giá rẻ để tồn tại – một nguồn tài chính có thể bị các lãnh đạo Trung Quốc hạn chế bất cứ lúc nào – giới tinh hoa kinh doanh bị ràng buộc chặt chẽ, và thậm chí phải phục tùng lợi ích của đảng. Ở phương Tây, tiền ảnh hưởng đến chính trị, nhưng ở Trung Quốc thì ngược lại : chính trị ảnh hưởng đến tiền. Nền kinh tế Trung Quốc rõ ràng cần đạt được sự cân bằng mới giữa đầu tư và tiêu dùng, nhưng Bắc Kinh khó có thể thay đổi theo hướng đó vì họ phụ thuộc vào sự kiểm soát chính trị có được từ chính sách kinh tế dựa nhiều vào sản xuất.

Đối với phương Tây, vấn đề dư thừa công suất của Trung Quốc là một thách thức lâu dài không thể giải quyết đơn giản chỉ bằng cách dựng lên các rào cản thương mại mới. Bởi một điều, ngay cả khi Mỹ và Châu Âu có thể hạn chế đáng kể lượng hàng hóa Trung Quốc tiếp cận thị trường phương Tây, điều đó cũng không giải quyết được vấn đề thiếu hiệu quả về cơ cấu vốn đã tích tụ ở Trung Quốc qua nhiều thập kỷ ưu tiên các mục tiêu sản xuất và đầu tư công nghiệp. Bất kỳ sự điều chỉnh nào cũng phải mất nhiều năm chính sách bền vững của Trung Quốc mới thành công. Mặt khác, việc Tập ngày càng nhấn mạnh vào việc làm cho Trung Quốc tự chủ về kinh tế – một chiến lược vốn là phản ứng trước những nỗ lực của phương Tây nhằm cô lập Trung Quốc về mặt kinh tế – đã làm gia tăng, thay vì giảm bớt những áp lực dẫn đến sản xuất dư thừa. Hơn nữa, những nỗ lực của Washington nhằm ngăn chặn Bắc Kinh nhấn chìm nước Mỹ với hàng giá rẻ trong các lĩnh vực quan trọng sẽ chỉ tạo ra những vấn đề kém hiệu quả mới cho nền kinh tế Mỹ, dù chúng đã chuyển vấn đề sản xuất dư thừa của Trung Quốc sang các thị trường quốc tế khác.

Để tạo ra một cách tiếp cận tốt hơn, các nhà lãnh đạo và các nhà hoạch định chính sách phương Tây cần hiểu rõ những động lực sâu xa hơn dẫn đến tình trạng dư thừa công suất của Trung Quốc và đảm bảo rằng các chính sách của họ không làm cho tình hình trở nên tồi tệ hơn. Thay vì tìm cách cô lập Trung Quốc hơn nữa, phương Tây nên tìm cách giữ chân Bắc Kinh trong hệ thống thương mại toàn cầu, sử dụng các động lực của thị trường toàn cầu để thúc đẩy Trung Quốc hướng tới tăng trưởng cân bằng hơn và các chính sách công nghiệp nhẹ nhàng hơn. Nếu không có một chiến lược như vậy, phương Tây có thể phải đối mặt với một Trung Quốc ngày càng không bị kiềm chế bởi các quan hệ kinh tế quốc tế và sẵn sàng tăng cường chiến lược sản xuất do nhà nước lãnh đạo, chấp nhận nguy cơ gây tổn hại cho nền kinh tế toàn cầu và kìm hãm sự thịnh vượng của chính nước này.

Nhà máy gặp lỗi

Các vấn đề mang tính cơ cấu gây ra tình trạng trì trệ kinh tế của Trung Quốc không phải là kết quả của những lựa chọn chính sách gần đây. Chúng bắt nguồn trực tiếp từ chiến lược công nghiệp lệch lạc đã hình thành trong những năm đầu của thời kỳ cải cách ở Trung Quốc, cách đây bốn thập kỷ. Kế hoạch 5 năm lần thứ sáu của Trung Quốc (1981 – 1985) là kế hoạch đầu tiên được thực hiện sau khi lãnh đạo Đặng Tiểu Bình mở cửa nền kinh tế. Văn bản này dài đến hơn 100 trang, nhưng gần như toàn bộ nội dung của nó đã được dành cho việc phát triển ngành công nghiệp Trung Quốc, mở rộng thương mại quốc tế, và thúc đẩy công nghệ ; chỉ có một trang duy nhất được dành cho chủ đề tăng thu nhập và tiêu dùng. Ngày nay, bất chấp những thay đổi lớn về công nghệ và một thị trường toàn cầu khác biệt đến mức gần như không thể nhận ra, Đảng vẫn kiên trì nhấn mạnh vào cơ sở công nghiệp của Trung Quốc. Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021 – 2025) đã đề ra các mục tiêu chi tiết về tăng trưởng kinh tế, đầu tư nghiên cứu và phát triển, thành tựu bằng sáng chế, cũng như sản xuất lương thực và năng lượng – nhưng tiêu dùng hộ gia đình vẫn chỉ xuất hiện ở một đoạn duy nhất, bên cạnh một vài lần hiếm hoi nó được nhắc đến trong văn bản.

Khi ưu tiên sản lượng công nghiệp, các nhà hoạch định kinh tế Trung Quốc giả định rằng các nhà sản xuất Trung Quốc sẽ luôn có khả năng cắt giảm lượng cung dư thừa trên thị trường toàn cầu và thu tiền mặt từ doanh số bán hàng nước ngoài. Tuy nhiên, trên thực tế, họ đã tạo ra sự đầu tư quá mức vào sản xuất ở nhiều lĩnh vực mà thị trường trong nước đã bão hòa và khiến các chính phủ nước ngoài cảnh giác với sự thống trị chuỗi cung ứng của Trung Quốc. Trong những năm đầu của thế kỷ 21, lĩnh vực đó là thép, khi công suất dư thừa của Trung Quốc đã vượt quá toàn bộ sản lượng thép của Đức, Nhật Bản, và Mỹ cộng lại. Gần đây hơn, Trung Quốc cũng gặp phải tình trạng dư thừa tương tự về than, nhôm, thủy tinh, xi măng, thiết bị robot, pin xe điện, và nhiều vật liệu khác. Số lượng pin mặt trời mà các nhà máy Trung Quốc hiện có thể sản xuất mỗi năm đang cao gấp đôi lượng thế giới có thể đưa vào sử dụng.

Sản lượng xe năng lượng sạch của Trung Quốc 2020 – 2024. Nguồn : Hiệp hội Xe khách Trung Quốc ; Haver Analytics ; Bloomberg. Số liệu bao gồm xe điện và xe hybrid cắm điện.

Đối với nền kinh tế toàn cầu, tình trạng dư thừa công suất kinh niên của Trung Quốc có những tác động sâu rộng. Ví dụ, với xe điện, các nhà sản xuất xe hơi ở Châu Âu đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ hàng nhập khẩu giá rẻ của Trung Quốc. Các nhà máy trong lĩnh vực này và các lĩnh vực công nghệ mới nổi khác ở phương Tây có thể sẽ phải đóng cửa, hoặc tệ hơn, sẽ không bao giờ được xây dựng. Thêm vào đó, các ngành sản xuất có giá trị cao thường có tác động kinh tế vượt xa hoạt động của chúng. Cụ thể, chúng tạo ra việc làm trong khu vực dịch vụ và đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì các nguồn nhân tài địa phương cần thiết để thúc đẩy đổi mới và đột phá công nghệ. Tại thị trường nội địa Trung Quốc, vấn đề dư thừa công suất đã gây ra cuộc chiến giá cả tàn khốc ở một số ngành, điều đang cản trở lợi nhuận và làm tiêu hao vốn. Theo thống kê của chính phủ, 27% các nhà sản xuất xe hơi Trung Quốc đã thua lỗ trong tháng 5 ; vào một thời điểm hồi năm ngoái, con số này lên tới 32%. Dư thừa sản xuất trong toàn bộ nền kinh tế nhìn chung cũng đã làm giảm giá cả, khiến lạm phát dao động quanh mức gần bằng 0, và tỷ lệ trả nợ đối với khu vực phi tài chính tư nhân – tức tỷ lệ giữa tổng số nợ phải trả so với thu nhập khả dụng – đã tăng lên mức cao nhất mọi thời đại. Những xu hướng này đã làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng, theo đó khiến tiêu dùng trong nước tiếp tục sụt giảm và làm tăng nguy cơ Trung Quốc rơi vào bẫy giảm phát.

Khi các nhà hoạch định kinh tế của Bắc Kinh nói về tiêu dùng, họ thường muốn nói tiêu dùng trong quan hệ với các mục tiêu công nghiệp. Trong phần thảo luận ngắn gọn về chủ đề tiêu dùng, kế hoạch 5 năm hiện tại nêu rõ rằng tiêu dùng nên đặc biệt hướng tới các hàng hóa phù hợp với các ưu tiên công nghiệp của Bắc Kinh : xe hơi, điện tử, sản phẩm kỹ thuật số, và thiết bị thông minh. Tương tự, dù lĩnh vực thương mại điện tử sôi động của Trung Quốc có thể gợi ý vô số lựa chọn cho người tiêu dùng, nhưng trên thực tế, các nền tảng lớn như Alibaba, Pinduoduo, và Shein đang cạnh tranh gay gắt với nhau để bán cùng một sản phẩm hàng hóa. Nói cách khác, ảo tưởng về sự lựa chọn của người tiêu dùng đã làm lu mờ một thị trường nội địa được định hình chủ yếu bởi các ưu tiên công nghiệp của nhà nước hơn là bởi sở thích cá nhân.

Điều này cũng được phản ánh trong các sáng kiến chính sách nhằm thúc đẩy chi tiêu của người tiêu dùng. Hãy xem xét nỗ lực gần đây của chính phủ nhằm thúc đẩy các hàng hóa thay thế. Theo kế hoạch hành động tháng 3/2024, Bộ Thương mại cùng với các cơ quan chính phủ khác của Trung Quốc đã giới thiệu các khoản trợ cấp cho người tiêu dùng bán xe hơi cũ, thiết bị gia dụng, và đồ nội thất để lấy các dòng xe mới hơn. Trên giấy tờ, kế hoạch này gần giống với chương trình "tiền mặt cho người bán xe" mà Washington từng triển khai trong cuộc suy thoái năm 2008 để hỗ trợ ngành công nghiệp xe hơi Mỹ. Tuy nhiên, kế hoạch này thiếu chi tiết cụ thể và phải dựa vào chính quyền địa phương để thực hiện, khiến nó phần lớn không hiệu quả, đáng chú ý là nó đã thất bại trong việc nâng giá hàng hóa lâu bền. Dù chính phủ có thể tác động đến động lực cung và cầu trên thị trường tiêu dùng Trung Quốc, nhưng chính phủ không thể buộc người dân chi tiêu hoặc trừng phạt họ nếu họ không làm vậy. Khi tăng trưởng thu nhập chậm lại, người dân sẽ phải thắt chặt hầu bao, trì hoãn những khoản mua sắm lớn và cố gắng sử dụng thiết bị cũ lâu hơn. Nghịch lý thay, tình trạng dư thừa công suất đã gây ra lực cản cho nền kinh tế nói chung, và đồng nghĩa với việc những nỗ lực của chính phủ nhằm định hướng tiêu dùng lại càng khiến người dân ít có khả năng chi tiêu hơn.

Người thu nợ

Trọng tâm trong vấn đề dư thừa công suất của Bắc Kinh là gánh nặng đặt lên chính quyền địa phương trong việc phát triển cơ sở công nghiệp cho đất nước. Các kế hoạch công nghiệp do trung ương truyền xuống được thiết kế để khen thưởng các thành phố và khu vực có thể mang lại mức tăng trưởng GDP cao nhất, bằng cách khuyến khích các quan chức địa phương phân bổ vốn và trợ cấp cho các lĩnh vực ưu tiên. Như học giả Mary Gallagher đã nhận xét, Bắc Kinh đã đổ thêm dầu vào lửa bằng cách sử dụng các chiến dịch xã hội như "thịnh vượng chung" – một khái niệm được lãnh đạo Trung Quốc Mao Trạch Đông đề xuất lần đầu tiên vào năm 1953 và được Tập hồi sinh tại một cuộc họp đảng vào năm 2021 – để thúc đẩy phát triển công nghiệp địa phương. Những chỉ thị và chiến dịch theo kế hoạch này gây áp lực rất lớn lên các lãnh đạo đảng ở địa phương, buộc họ phải đạt được kết quả nhanh chóng, vốn được xem là điều rất quan trọng để thăng tiến trong đảng. Do đó, các quan chức này có động lực rất lớn để thực hiện các khoản đầu tư sử dụng nhiều vốn vay vào các lĩnh vực ưu tiên, bất kể các động thái này có khả năng sinh lợi hay không.

Hiện tượng này đã thúc đẩy các hoạt động tài chính đầy rủi ro của các chính quyền địa phương trên khắp Trung Quốc. Nhằm khuyến khích địa phương tự đưa ra sáng kiến, Bắc Kinh thường không cung cấp tài chính : thay vào đó, họ trao cho các quan chức địa phương quyền tự quyết để sắp xếp các phương tiện đầu tư ngoài bảng cân đối kế toán với sự giúp đỡ của các ngân hàng khu vực để tài trợ cho các dự án trong các lĩnh vực ưu tiên, trong khi nhiệm vụ của chính phủ trung ương chỉ giới hạn ở việc chỉ định các loại hình tài chính địa phương nào bị cấm. Khoảng 30% chi tiêu cho cơ sở hạ tầng của Trung Quốc đến từ các phương tiện đầu tư này ; không có chúng, các quan chức địa phương đơn giản là không thể thực hiện những dự án có thể giúp họ được đảng tán dương. Rõ ràng, cách tiếp cận này không chỉ dẫn đến tình trạng dư thừa công nghiệp khổng lồ mà còn dẫn đến các khoản nợ khổng lồ cho chính quyền địa phương. Theo một cuộc điều tra của Wall Street Journal, vào tháng 7, tổng số nợ ngoài sổ sách của chính quyền địa phương trên toàn Trung Quốc hiện đang ở mức từ 7 đến 11 nghìn tỷ USD, trong đó 800 tỷ USD đang đứng trước nguy cơ vỡ nợ.

Dù quy mô nợ hiện nay có thể tệ hơn, nhưng đây không phải là vấn đề mới. Kể từ cuộc cải cách tài chính năm 1994 của Trung Quốc, cho phép chính quyền địa phương giữ lại một phần doanh thu thuế mà họ thu được, nhưng giảm các khoản chuyển giao ngân sách mà họ nhận được từ Bắc Kinh, chính quyền địa phương đã luôn ở trong tình trạng căng thẳng tài chính. Họ đã phải vật lộn để đáp ứng nhiệm vụ kép là thúc đẩy tăng trưởng GDP địa phương và cung cấp dịch vụ công với nguồn lực hạn chế. Bằng cách tập trung quyền lực tài chính ở cấp trung ương và giảm tải chi tiêu cho cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội cho các khu vực và thành phố, các chính sách của Bắc Kinh đã khiến chính quyền địa phương rơi vào cảnh nợ nần. Hơn nữa, bằng cách nhấn mạnh phải tăng trưởng nhanh chóng, Bắc Kinh đã thúc đẩy các quan chức địa phương ủng hộ các dự án vốn được triển khai nhanh chóng trong các ngành ưu tiên quốc gia. Như một biện pháp khuyến khích thêm, Bắc Kinh đôi khi cung cấp hỗ trợ tài chính hạn chế cho các dự án trong các lĩnh vực ưu tiên và tạo điều kiện phê duyệt cho chính quyền địa phương để đảm bảo nguồn tài chính. Cuối cùng, chính quyền địa phương phải gánh chịu rủi ro tài chính, thành bại của dự án đều đè lên vai bí thư đảng đảng ủy địa phương, dẫn đến việc bóp méo kết quả.

Một vấn đề lớn hơn đối với việc Trung Quốc phụ thuộc vào chính quyền địa phương để thực hiện chính sách công nghiệp là nó khiến các thành phố và khu vực trên cả nước phải cạnh tranh trong cùng lĩnh vực, thay vì bổ sung cho nhau, hoặc phát huy thế mạnh của mình. Vì vậy, trong hơn hai thập kỷ, các tỉnh của Trung Quốc – từ Tân Cương ở phía tây đến Thượng Hải ở phía đông, từ Hắc Long Giang ở phía bắc đến Hải Nam ở phía nam – đã thành lập các nhà máy ở cùng một lĩnh vực ưu tiên do chính phủ chỉ định với rất ít sự phối hợp giữa các tỉnh ; nguyên nhân đến từ nỗ lực của các quan chức cấp tỉnh và địa phương để nhằm vượt trội hơn các đồng nghiệp của họ. Chính sự cạnh tranh trong nước này đã dẫn đến dư thừa công suất và mức nợ cao, ngay cả trong những ngành mà Trung Quốc đã giành được ưu thế thống trị thị trường toàn cầu.

Lấy ví dụ là pin mặt trời. Năm 2010, Quốc vụ viện Trung Quốc tuyên bố rằng các ngành công nghiệp mới nổi mang tính chiến lược, bao gồm cả năng lượng mặt trời, sẽ chiếm 15% GDP quốc gia vào năm 2020. Trong vòng hai năm, 31 trong số 34 tỉnh của Trung Quốc đã chỉ định ngành công nghiệp năng lượng mặt trời là ưu tiên, một nửa số các thành phố của Trung Quốc đã đầu tư vào ngành này, và hơn 100 thành phố của Trung Quốc đã xây dựng các khu công nghiệp năng lượng mặt trời. Gần như ngay lập tức, sản lượng năng lượng mặt trời của Trung Quốc đã vượt xa cầu trong nước, và nguồn cung dư thừa đã được xuất khẩu sang Châu Âu và các khu vực khác trên thế giới, nơi các chính phủ đang trợ cấp quyền sở hữu pin mặt trời. Đến năm 2013, cả Mỹ và Liên minh Châu Âu đều áp thuế chống bán phá giá đối với các nhà sản xuất pin mặt trời Trung Quốc. Đến năm 2022, công suất điện mặt trời lắp đặt của Trung Quốc lớn hơn bất kỳ quốc gia nào khác, theo sau quá trình xây dựng năng lượng tái tạo tích cực. Nhưng lưới điện của Trung Quốc lại không thể hỗ trợ thêm công suất năng lượng mặt trời. Khi thị trường trong nước hoàn toàn bão hòa, các nhà sản xuất năng lượng mặt trời đã tìm cách xuất khẩu càng nhiều sản phẩm của họ ra thị trường nước ngoài càng tốt. Tháng 8/2023, Bộ Thương mại Mỹ phát hiện ra rằng các nhà sản xuất pin mặt trời Trung Quốc đang vận chuyển sản phẩm sang Campuchia, Malaysia, Thái Lan, và Việt Nam để thực hiện các thủ tục lắp ráp đơn giản nhằm tránh phải trả thuế chống bán phá giá của Mỹ. Công suất sản xuất pin mặt trời của Trung Quốc, hiện đã tăng gấp đôi nhu cầu toàn cầu, dự kiến sẽ tăng thêm 50% vào năm 2025. Tình trạng dư cung này khiến tỷ lệ sử dụng trong ngành năng lượng mặt trời thành phẩm của Trung Quốc giảm mạnh xuống chỉ còn 23% vào đầu năm 2024. Tuy nhiên, các nhà máy này vẫn tiếp tục hoạt động vì họ cần huy động tiền mặt để trả nợ và trang trải chi phí cố định.

Một ví dụ khác là robot công nghiệp, lĩnh vực mà Bắc Kinh bắt đầu ưu tiên vào năm 2015 như một phần của chiến lược "Made in China 2025". Vào thời điểm đó, Trung Quốc có một lý do rõ ràng để xây dựng ngành công nghiệp robot trong nước mạnh mẽ hơn : họ đã vượt qua Nhật Bản để trở thành nước mua robot công nghiệp lớn nhất thế giới, chiếm khoảng 20% doanh số bán hàng trên toàn thế giới. Hơn nữa, kế hoạch dường như đã đạt được kết quả đáng kinh ngạc. Tính đến năm 2017, đã có hơn 800 công ty chế tạo robot và 40 khu công nghiệp tập trung vào robot hoạt động trên ít nhất 20 tỉnh của Trung Quốc. Tuy nhiên, nỗ lực tổng thể này đã không giúp thúc đẩy công nghệ robot của Trung Quốc dù nó tạo ra một cơ sở công nghiệp khổng lồ. Để đáp ứng các mục tiêu sản xuất đầy tham vọng của Bắc Kinh, các quan chức địa phương có xu hướng đầu tư vào các công nghệ trưởng thành, vốn có thể mở rộng quy mô nhanh chóng. Ngày nay, Trung Quốc đang dư thừa công suất về robot cấp thấp nhưng vẫn thiếu năng lực về robot tự động cao cấp đòi hỏi sở hữu trí tuệ gốc.

Tình trạng dư thừa công suất trong sản xuất cấp thấp cũng gây khó khăn cho các ngành công nghệ khác của Trung Quốc. Ví dụ gần đây nhất là trí tuệ nhân tạo, ngành được Bắc Kinh chỉ định là ngành ưu tiên trong hai kế hoạch 5 năm gần đây nhất của mình. Tháng 8/2019, chính phủ đã kêu gọi thành lập khoảng 20 "khu thí điểm" AI – các công viên nghiên cứu có nhiệm vụ sử dụng dữ liệu của chính quyền địa phương để thử nghiệm thị trường. Mục đích là khai thác hai thế mạnh lớn nhất của Trung Quốc trong lĩnh vực này : (1) khả năng nhanh chóng xây dựng cơ sở hạ tầng vật chất, từ đó hỗ trợ sự tập hợp của các công ty và nhân tài AI, và (2) không có hạn chế về cách chính phủ thu thập và chia sẻ dữ liệu cá nhân. Trong vòng hai năm, 17 thành phố của Trung Quốc đã tạo ra các khu thí điểm như vậy, bất chấp sự gián đoạn gây ra bởi đại dịch coronavirus và các lệnh phong tỏa quy mô lớn của chính phủ. Mỗi thành phố này cũng đã triển khai kế hoạch hành động để tăng cường đầu tư và chia sẻ dữ liệu.

Trên giấy tờ, chương trình có vẻ ấn tượng. Trung Quốc hiện chỉ đứng sau Mỹ về đầu tư vào AI. Nhưng chất lượng nghiên cứu AI trên thực tế, đặc biệt là trong lĩnh vực AI tạo sinh, đã bị cản trở bởi sự kiểm duyệt của chính phủ và việc thiếu tài sản trí tuệ gốc. Quả thật, nhiều công ty khởi nghiệp AI đã nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ Trung Quốc hiện đang sản xuất các sản phẩm về cơ bản vẫn dựa vào các mô hình và phần cứng được phát triển ở phương Tây. Tương tự như các sáng kiến trong các ngành công nghiệp mới nổi khác, Bắc Kinh có nguy cơ lãng phí nguồn vốn khổng lồ vào các khoản đầu tư dư thừa vốn chỉ đem lại tính kinh tế nhờ quy mô, hơn là sự đổi mới sâu rộng.

Cuộc đua xác sống

Nghịch lý thay, ngay cả khi các mục tiêu chính sách công nghiệp của Bắc Kinh đã thay đổi, nhiều đặc điểm dẫn đến tình trạng dư thừa công suất vẫn tồn tại. Bất cứ khi nào chính phủ Trung Quốc ưu tiên một lĩnh vực mới, các khoản đầu tư trùng lặp của chính quyền địa phương chắc chắn sẽ gây ra sự cạnh tranh gay gắt trong nước. Các công ty và nhà máy chạy đua để sản xuất những sản phẩm giống nhau và hầu như không kiếm được lợi nhuận – một hiện tượng mà người Trung Quốc gọi là nội quyển, hay cạnh tranh nội bộ. Thay vì cố gắng tạo sự khác biệt cho sản phẩm của mình, các công ty chỉ đơn giản cố gắng sản xuất nhiều hơn đối thủ bằng cách mở rộng sản xuất nhanh nhất có thể và tham gia vào các cuộc chiến giá cả khốc liệt ; có rất ít động lực để đạt được lợi thế cạnh tranh bằng cách cải thiện quản lý doanh nghiệp hoặc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Đồng thời, nhu cầu trong nước hữu hạn buộc các công ty phải xuất khẩu hàng tồn kho dư thừa ra nước ngoài, nơi chịu ảnh hưởng của địa chính trị và những biến động của thị trường toàn cầu. Suy thoái kinh tế tại các thị trường xuất khẩu và căng thẳng thương mại gia tăng có thể cản trở tăng trưởng xuất khẩu và làm trầm trọng thêm tình trạng dư thừa công suất trong nước.

Những động lực này đã cùng nhau góp phần tạo nên một vòng luẩn quẩn : các công ty được hỗ trợ bởi các khoản vay ngân hàng và sự hỗ trợ của chính quyền địa phương phải sản xuất không ngừng nghỉ để duy trì dòng tiền của mình. Việc ngừng sản xuất có nghĩa là không có dòng tiền, khiến các chủ nợ đến đòi lại tiền. Nhưng khi các công ty sản xuất nhiều hơn, hàng tồn kho sẽ tăng lên và giá tiêu dùng giảm sâu hơn, khiến các công ty mất nhiều tiền hơn, và thậm chí cần nhiều hỗ trợ tài chính hơn từ chính quyền địa phương và ngân hàng. Và khi các công ty chìm sâu hơn vào nợ nần, họ sẽ khó mà trả được hết nợ, làm tăng thêm nguy cơ trở thành "công ty xác sống," cơ bản là loại công ty mất khả năng thanh toán nhưng vẫn có thể tạo ra dòng tiền vừa đủ để đáp ứng nghĩa vụ tín dụng của họ. Khi nền kinh tế Trung Quốc trì trệ, chính phủ đã giảm thuế và phí đánh vào các doanh nghiệp như một cách để thúc đẩy tăng trưởng – nhưng điều đó đã làm giảm nguồn thu của chính quyền địa phương, trong lúc chi tiêu dịch vụ xã hội và nghĩa vụ thanh toán nợ tăng lên. Nói cách khác, mối quan hệ tài chính chặt chẽ giữa chính quyền địa phương và các công ty mà họ hỗ trợ đã tạo ra làn sóng tăng trưởng GDP địa phương do nợ nần và khiến nền kinh tế rơi vào bẫy dư thừa công suất khó đảo ngược.

Dây chuyền sản xuất pin xe điện ở Hợp Phì, Trung Quốc, tháng 3/2021. © Aly Song / Reuters

Tuy nhiên, ngay cả trong lúc này, Trung Quốc vẫn chưa cho thấy dấu hiệu giảm sự phụ thuộc vào nợ. Tập đã tăng cường chiến dịch thúc đẩy Trung Quốc đạt được khả năng tự chủ về công nghệ, trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị gay gắt với Mỹ. Theo quan điểm của Bắc Kinh, chỉ bằng cách đầu tư nhiều hơn vào các lĩnh vực chiến lược, nước này mới có thể tự bảo vệ mình khỏi bị cô lập hoặc bị phương Tây trừng phạt kinh tế. Do đó, chính phủ đang tập trung tài trợ cho các công nghệ chiến lược và sản xuất tiên tiến, đồng thời không khuyến khích các khoản đầu tư mà họ cho là gây xao nhãng, chẳng hạn như lĩnh vực bất động sản. Để thúc đẩy các công nghệ cao cấp bản địa, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc trong những năm gần đây đã huy động toàn bộ hệ thống ngân hàng và thiết lập các chương trình cho vay dành riêng để hỗ trợ nghiên cứu và đổi mới trong các lĩnh vực ưu tiên. Kết quả là một xu hướng đã làm sâu sắc hơn, thay vì khắc phục các vấn đề về cơ cấu dẫn đến đầu tư và sản xuất dư thừa.

Ví dụ, vào năm 2021, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc đã tạo ra một chương trình cho vay đặc biệt để đổi mới khoa học công nghệ và nghiên cứu cơ bản. Tính đến tháng 5/2024, ngân hàng này đã phân phối các khoản vay trị giá hơn 38 tỷ USD để hỗ trợ các lĩnh vực quan trọng, tiên tiến như chất bán dẫn, công nghệ năng lượng sạch, công nghệ sinh học, và dược phẩm. Vào tháng 4, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc cùng với một số bộ của chính phủ đã triển khai quỹ tái cấp vốn trị giá 69 tỷ USD – để thúc đẩy một đợt cho vay mới khổng lồ của các ngân hàng Trung Quốc cho các dự án nhằm đổi mới khoa học và công nghệ. Chỉ hai tháng sau khi triển khai chương trình, khoảng 421 cơ sở công nghiệp trên cả nước đã được chỉ định là nhà "sản xuất thông minh" – một tên gọi mơ hồ được đặt cho các nhà máy có kế hoạch tích hợp AI vào quy trình sản xuất của họ. Chương trình cũng công bố đầu tư vào hơn 10.000 chương trình kỹ thuật số cấp tỉnh và hơn 4.500 công ty tập trung vào AI.

Tuy nhiên, ngoài việc đạt được những con số đầu tư hàng đầu, chiến dịch này có rất ít tiêu chí để đo lường thành công thực tế. Trớ trêu thay, mục tiêu đã nêu của chương trình mới này – lấp đầy khoảng trống tài chính cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ đang nghiên cứu đổi mới – lại chỉ ra một thiếu sót lớn hơn trong quản lý kinh tế của Bắc Kinh. Suốt nhiều năm, chính sách công nghiệp của Trung Quốc có xu hướng phân bổ nguồn lực cho các công ty đã trưởng thành ; ngược lại, với nỗ lực to lớn nhằm phát triển AI và các công nghệ tiên tiến khác, chính phủ Trung Quốc đã cam kết nguồn tài chính theo cách tiếp cận đầu tư mạo hiểm của Mỹ. Tuy nhiên, ngay cả ở đây, các nhà hoạch định kinh tế Trung Quốc cũng không nhận ra rằng động lực thực sự của đổi mới là sự gián đoạn. Để thực sự thúc đẩy loại hình sáng tạo này, các doanh nhân sẽ cần được tiếp cận tự do với thị trường vốn trong nước và vốn tư nhân, một tình huống sẽ làm suy yếu sự kiểm soát của Bắc Kinh đối với giới tinh hoa kinh doanh Trung Quốc. Nếu không có khả năng làm gián đoạn thị trường, những khoản đầu tư khổng lồ này chỉ làm trầm trọng thêm vấn đề dư thừa công suất của Trung Quốc. Tiền được đổ vào những sản phẩm có thể mở rộng quy mô nhanh nhất, buộc các nhà sản xuất phải sản xuất quá mức, và sau đó tồn tại bằng lợi nhuận biên thấp thu được từ việc bán phá giá trên thị trường quốc tế.

Nỗi thống khổ của sự dư thừa

Hết ngành công nghiệp này đến ngành công nghiệp khác, tình trạng dư thừa công suất kinh niên của Trung Quốc đang tạo ra một tình thế lưỡng nan phức tạp đối với Mỹ và phương Tây. Trong những tháng gần đây, các quan chức phương Tây đã tăng cường chỉ trích các chính sách kinh tế của Bắc Kinh. Trong một bài phát biểu vào tháng 5, Lael Brainard, Giám đốc Hội đồng Cố vấn Kinh tế của chính quyền Biden, cảnh báo rằng "tình trạng dư thừa công suất công nghiệp do chính sách thúc đẩy" của Trung Quốc – một cách nói tránh để chỉ các hành vi phản thị trường – đang gây tổn hại cho nền kinh tế toàn cầu. Bà nói, bằng cách thực thi các chính sách "giảm chi phí vốn, lao động, và năng lượng một cách không công bằng" và cho phép các công ty Trung Quốc bán hàng "bằng hoặc thấp hơn giá thành," Trung Quốc hiện chiếm tỷ lệ rất lớn trong công suất toàn cầu về xe điện, pin, chất bán dẫn, và nhiều lĩnh vực khác. Kết quả là, Bắc Kinh đang cản trở sự đổi mới và cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, đe dọa việc làm ở Mỹ và các nơi khác, đồng thời hạn chế khả năng của Mỹ và các nước phương Tây khác trong việc xây dựng khả năng phục hồi chuỗi cung ứng.

Tại cuộc họp ở Capri, Ý, vào tháng 4, các thành viên G7 đã cảnh báo trong một tuyên bố chung rằng "các chính sách và hoạt động phi thị trường của Trung Quốc" đã dẫn đến "tình trạng dư thừa công suất có hại". Dòng sản phẩm giá rẻ do Trung Quốc sản xuất ồ ạt đã làm gia tăng căng thẳng thương mại. Kể từ năm 2023, một số chính phủ, bao gồm cả Việt Nam và Brazil, đã tiến hành các cuộc điều tra chống bán phá giá hoặc chống trợ cấp đối với Trung Quốc. Brazil, Mexico, Thổ Nhĩ Kỳ, Mỹ, và Liên minh Châu Âu đã áp đặt thuế quan đối với nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, bao gồm nhưng không giới hạn cả xe điện.

Đối mặt với áp lực quốc tế ngày càng gia tăng, Tập Cận Bình, các tờ báo hàng đầu của đảng và các hãng truyền thông nhà nước Trung Quốc đã liên tục phủ nhận việc đất nước họ có vấn đề dư thừa công suất. Họ cho rằng những lời chỉ trích xuất phát từ "sự lo lắng" vô căn cứ của Mỹ và rằng lợi thế về chi phí của Trung Quốc không phải là sản phẩm của trợ cấp mà là "nỗ lực của các doanh nghiệp… được định hình bởi sự cạnh tranh toàn diện trên thị trường". Thật vậy, các nhà ngoại giao Trung Quốc vẫn khẳng định rằng, trong nhiều ngành công nghệ mới nổi, nền kinh tế toàn cầu đang bị thiếu hụt công suất đáng kể chứ không phải là dư thừa nguồn cung. Vào tháng 5, tờ Nhân dân Nhật báo, tờ báo chính thức của đảng, đã cáo buộc Mỹ sử dụng những tuyên bố phóng đại về tình trạng dư thừa công suất làm cái cớ để đưa ra các rào cản thương mại có hại nhằm kiềm chế Trung Quốc và ngăn chặn sự phát triển của các ngành công nghiệp chiến lược của Trung Quốc.

Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách và phân tích kinh tế Trung Quốc từ lâu đã thừa nhận vấn đề này. Ngay từ tháng 12/2005, Mã Khải, khi đó là Giám đốc Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc, đã cảnh báo rằng bảy ngành công nghiệp, bao gồm thép và xe hơi, sẽ phải đối mặt với tình trạng dư thừa công suất nghiêm trọng. Ông tin rằng vấn đề là do "đầu tư mù quáng và mở rộng ở mức độ thấp". Gần 20 năm kể từ ngày đó, Bắc Kinh đã ban hành hơn một chục hướng dẫn hành chính để giải quyết vấn đề này trong nhiều lĩnh vực khác nhau, nhưng không đạt được thành công. Tháng 3/2024, một phân tích của Lục Phong, Giáo sư Đại học Bắc Kinh, đã thừa nhận có vấn đề dư thừa công suất trong các phương tiện sử dụng năng lượng mới, pin xe điện, và chip công nghệ cũ. BloombergNEF ước tính rằng chỉ riêng sản lượng pin của Trung Quốc vào năm 2023 đã tương đương với tổng cầu toàn cầu. Xét đến việc phương Tây tăng cường năng lực sản xuất và các nhà sản xuất pin Trung Quốc tiếp tục mở rộng đầu tư và sản xuất, vấn đề dư thừa nguồn cung toàn cầu có thể sẽ trở nên tồi tệ hơn trong những năm tới.

Lục cảnh báo rằng sự phát triển quá mức của các ngành công nghiệp này sẽ gây áp lực buộc các công ty Trung Quốc bán phá giá sản phẩm trên thị trường quốc tế, và làm trầm trọng thêm mối quan hệ thương mại vốn đã căng thẳng của Trung Quốc với phương Tây. Để giải quyết vấn đề, ông đề xuất một sự kết hợp các biện pháp mà chính phủ Trung Quốc đã cố gắng thực hiện – chẳng hạn như kích thích chi tiêu trong nước (đầu tư và tiêu dùng hộ gia đình) – và những biện pháp mà nhiều nhà kinh tế đã kêu gọi từ lâu nhưng Bắc Kinh vẫn chưa thực hiện, bao gồm cả việc tách chính phủ khỏi hoạt động kinh doanh và cải cách cơ chế tái phân phối để mang lại lợi ích cho hộ gia đình. Tuy nhiên, những giải pháp được đề xuất này chưa thể giải quyết được vấn đề phối hợp cơ bản đang gây khó khăn cho nền kinh tế Trung Quốc : sự trùng lặp trong đầu tư của chính quyền địa phương vào các lĩnh vực ưu tiên do nhà nước chỉ định.

Hàng rào thấp hơn, dây chắc chắn hơn

Cho đến nay, Mỹ đã đối phó với thách thức dư thừa công suất của Trung Quốc bằng cách áp đặt mức thuế cao đối với các sản phẩm năng lượng sạch của Trung Quốc, như pin mặt trời, xe điện, và pin. Đồng thời, thông qua Đạo luật Giảm lạm phát năm 2022, chính quyền Biden đã rót hàng tỷ USD vào việc xây dựng năng lực nội địa của Mỹ cho các lĩnh vực tương tự. Tuy nhiên, Mỹ nên cảnh giác với việc cố gắng cô lập Trung Quốc chỉ bằng cách xây dựng các rào cản thương mại và tăng cường cơ sở công nghiệp của chính mình.

Bằng cách đưa ra những ưu đãi lớn cho các công ty đầu tư vào các lĩnh vực quan trọng ở Mỹ, Washington có thể gặp phải một số vấn đề tương tự như những gì đang gây khó khăn cho nền kinh tế Trung Quốc : sự phụ thuộc vào đầu tư dựa vào nợ, phân bổ nguồn lực không hiệu quả, và khả năng bong bóng đầu cơ vào cổ phiếu của công ty công nghệ có thể gây bất ổn cho thị trường nếu nó đột ngột phát nổ. Nếu như mục tiêu là vượt qua Bắc Kinh, Washington nên tập trung vào những gì hệ thống của Mỹ vốn đã giỏi hơn : đổi mới, gián đoạn thị trường, và sử dụng vốn tư nhân, trong đó các nhà đầu tư lựa chọn những lĩnh vực hứa hẹn nhất để hỗ trợ và chấp nhận rủi ro cùng với phần thưởng. Bằng cách tập trung vào các chiến lược nhằm hạn chế lợi thế kinh tế của Trung Quốc, Mỹ có nguy cơ bỏ qua sức mạnh của chính mình.

Một con tàu vận chuyển xe điện của Trung Quốc trên eo biển Bosphorus, gần Istanbul, tháng 4/2023. © Yoruk Isik / Reuters

Các nhà hoạch định chính sách Mỹ cũng cần nhận ra rằng vấn đề dư thừa công suất của Trung Quốc đang trở nên trầm trọng hơn do Bắc Kinh theo đuổi mục tiêu tự cung tự cấp. Nỗ lực này, được chú trọng nhiều trong những năm gần đây, phản ánh sự bất an của Tập và mong muốn của ông nhằm giảm bớt những điểm yếu chiến lược của Trung Quốc trong bối cảnh căng thẳng kinh tế và địa chính trị ngày càng gia tăng với Mỹ và phương Tây. Trên thực tế, những nỗ lực của Tập nhằm huy động nhân lực và vật lực của đất nước mình để xây dựng một bức tường công nghệ và tài chính xung quanh Trung Quốc cũng có những hậu quả đáng kể. Một Trung Quốc ngày càng bị cắt đứt khỏi các thị trường phương Tây sẽ chẳng có gì để mất trong một cuộc đối đầu tiềm tàng với phương Tây – và do đó, sẽ có ít động lực để xuống thang căng thẳng hơn. Chừng nào Trung Quốc còn ràng buộc chặt chẽ với Mỹ và Châu Âu thông qua hoạt động buôn bán hàng hóa có giá trị cao vốn không dễ thay thế, thì phương Tây sẽ có thể ngăn chặn nước này thực hiện các hành động gây bất ổn một cách hiệu quả hơn nhiều. Trung Quốc và Mỹ là đối thủ cạnh tranh chiến lược, không phải kẻ thù ; tuy nhiên, khi nói đến quan hệ thương mại Mỹ-Trung, người xưa có một câu nói khôn ngoan "Hãy giữ bạn bè ở gần và giữ kẻ thù ở gần hơn".

Chính phủ Mỹ nên ngăn cản Bắc Kinh xây dựng một bức tường có thể chống lại các lệnh trừng phạt đối với nền kinh tế Trung Quốc. Để đạt được mục tiêu này, chính quyền Mỹ tiếp theo nên thúc đẩy các liên minh, khôi phục các thể chế đa phương đã bị phá hoại, và tạo ra các cấu trúc phụ thuộc lẫn nhau mới, khiến cho sự cô lập và tự cung tự cấp không những không hấp dẫn đối với Trung Quốc, mà còn không thể đạt được. Điểm xuất phát lý tưởng là xây dựng nhiều chính sách hơn trên bàn đàm phán, thay vì chỉ áp đặt thuế quan. Tiến hành chiến tranh thương mại trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị sẽ làm tăng thêm sự thiếu hụt niềm tin vào nền kinh tế Trung Quốc và dẫn đến sự mất giá của đồng nhân dân tệ, theo đó bù đắp một phần tác động của thuế quan.

Trung Quốc cũng có thể linh hoạt hơn trong chính sách thương mại của mình. Kể từ khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung leo thang, năm 2018, các học giả và quan chức Trung Quốc đã xem xét một số lựa chọn chính sách, bao gồm áp đặt các hạn chế xuất khẩu tự nguyện, định giá lại đồng nhân dân tệ, thúc đẩy tiêu dùng nội địa, mở rộng đầu tư trực tiếp nước ngoài và đầu tư vào nghiên cứu và phát triển. Các học giả Trung Quốc cũng đã xem xét mối quan hệ thương mại của Nhật Bản với Mỹ trong thập niên 1980, chỉ ra rằng căng thẳng thương mại đã buộc các ngành công nghiệp trưởng thành của Nhật Bản, như sản xuất xe hơi, phải nâng cấp và trở nên cạnh tranh hơn với các đối thủ phương Tây, một cách tiếp cận có thể chứa đựng bài học cho ngành xe điện Trung Quốc.

Ngoài các hạn chế xuất khẩu tự nguyện, Bắc Kinh đã thử một vài giải pháp kể trên ở một mức độ nào đó. Nếu chính phủ cũng thực hiện các biện pháp kiểm soát xuất khẩu tự nguyện, họ có thể bắn một mũi tên trúng nhiều đích : một động thái như vậy sẽ làm giảm thương mại và thậm chí có thể làm giảm căng thẳng chính trị với Mỹ ; nó sẽ buộc các ngành công nghiệp trưởng thành phải củng cố và trở nên bền vững hơn ; và nó sẽ giúp chuyển năng lực sản xuất ra nước ngoài để phục vụ trực tiếp các thị trường mục tiêu.

Cho đến nay, chính quyền Biden đã lựa chọn một cách tiếp cận phân mảnh đối với Trung Quốc, giải quyết từng vấn đề một và tập trung đàm phán vào các chủ đề riêng lẻ. Ngược lại, chính phủ Trung Quốc thích một cách tiếp cận khác, trong đó không có vấn đề nào bị loại khỏi bàn đàm phán, và những nhượng bộ trong một lĩnh vực có thể được đánh đổi để lấy lợi ích ở lĩnh vực khác, ngay cả khi các vấn đề đó không liên quan đến nhau. Do đó, Dù Bắc Kinh có vẻ ngoan cố trong các cuộc đàm phán riêng lẻ, nhưng họ có thể dễ dàng chấp nhận một thỏa thuận toàn diện hơn, nhằm giải quyết đồng thời nhiều khía cạnh của quan hệ Mỹ-Trung. Washington nên tiếp tục cởi mở với khả năng xảy ra một mặc cả lớn như vậy, và nhận ra rằng nếu các động lực thay đổi, ban lãnh đạo Trung Quốc có thể thay đổi chiến thuật một cách đột ngột, giống như khi họ đột ngột chấm dứt chính sách zero Covid.

Washington cũng nên xem xét tận dụng các tổ chức đa phương như Tổ chức Thương mại Thế giới để tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc đàm phán với Bắc Kinh. Chẳng hạn, Trung Quốc có thể đồng ý tự nguyện từ bỏ quy chế quốc gia đang phát triển tại WTO, trong đó trao cho các quốc gia được chỉ định sự ưu đãi trong một số tranh chấp thương mại. Họ cũng có thể bị thuyết phục để ủng hộ một khuôn khổ WTO sửa đổi nhằm xác định tình trạng nền kinh tế phi thị trường của một quốc gia – một cách gọi được Mỹ và EU sử dụng để áp đặt mức thuế chống bán phá giá cao hơn đối với Trung Quốc – trên cơ sở từng ngành thay vì toàn bộ nền kinh tế. Những bước đi như vậy sẽ thừa nhận thành công kinh tế của Trung Quốc, và buộc nước này tuân thủ các tiêu chuẩn thương mại cao hơn của các nước công nghiệp phát triển tiên tiến.

Tập tự xem mình là một nhà lãnh đạo đem đến sự biến đổi, thường muốn được so sánh với Chủ tịch Mao. Điều này đã thể hiện rõ khi ông chính thức tiếp đón cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger – một trong số ít những người Mỹ được kính trọng rộng rãi ở đất nước Trung Quốc của Tập – vào tháng 7/2023, chỉ bốn tháng trước khi Kissinger qua đời. Tập tin rằng với tư cách là một cường quốc, đất nước của ông không nên bị hạn chế bởi các cuộc đàm phán hoặc áp lực từ bên ngoài, nhưng ông có thể sẵn sàng chấp nhận những điều chỉnh tự nguyện về các vấn đề thương mại như một phần của thỏa thuận rộng hơn. Nhiều thành viên trong giới tinh hoa nghề nghiệp và kinh doanh của Trung Quốc đang cảm thấy tuyệt vọng về tình trạng quan hệ với Mỹ. Họ biết rằng Trung Quốc sẽ được hưởng lợi nhiều hơn nếu hội nhập vào hệ thống toàn cầu do phương Tây lãnh đạo, hơn là bị loại khỏi hệ thống đó. Nhưng nếu Washington đi theo con đường hiện tại và tiếp tục tiến tới một cuộc thương chiến, điều đó có thể vô tình khiến Bắc Kinh tăng cường các chính sách công nghiệp vốn đã gây ra tình trạng dư thừa công suất ngay từ đầu. Về lâu dài, điều này sẽ có hại cho phương Tây cũng như cho Trung Quốc.

Zongyuan Zoe Liu

Nguyên tác : "China’s Real Economic Crisis," Foreign Affairs, 06/08/2024

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 14/08/2024

Zongyuan Zoe Liu là nghiên cứu viên về Trung Quốc tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại và là tác giả cuốn sách "Sovereign Funds : How the Communist Party of China Finances Its Global Ambitions".

Xâm chiếm từ bên trong : Trung Quốc gia tăng vươn tới các vùng biển chủ quyền của các quốc gia

Ngày 14/3/2016, lực lượng cảnh sát biển Argentina phát hiện một tàu Trung Quốc đánh cá bất hợp pháp trong vùng biển thuộc chủ quyền quốc gia của nước này. Khi chiếc tàu Trung Quốc cố tình đâm vào tàu cảnh sát biển, người Argentina đã nổ súng và con tàu này đã nhanh chóng bị đắm.

Tàu cảnh sát biển Prefecto Derbes của Argentina - neo đậu ở Puerto Madryn vào ngày 3/12/2016. Tên của các con tàu mà họ bắt giữ được sơn ở phía bên hông buồng lái. Milko Schvartzmann/The Outlaw Ocean Project

Theo thông tin từ chính phủ Argentina, Lu Yan Yuan Yu 10 là một trong 11 tàu đánh bắt mực của Trung Quốc mà hải quân Argentina đã truy đuổi kể từ năm 2010 vì nghi ngờ đánh bắt hải sản bất hợp pháp.

Nhưng một năm sau khi vụ việc xảy ra, Hội đồng Nghề cá Argentina tuyên bố họ sẽ cấp giấy phép đánh bắt cá cho hai tàu của cùng nhà khai thác thủy sản Trung Quốc vốn sở hữu con tàu mà hải quân Argentina đã rượt đuổi trong năm trước đó. Hai con tàu này sẽ ra khơi dưới cờ Argentina thông qua một công ty địa phương làm bình phong.

Quyết định này dường như đã vi phạm các quy định luật pháp của Argentina vốn không chỉ cấm tàu nước ngoài mang cờ Argentina hay đánh cá trong vùng biển của nước này mà còn cấm việc cấp phép cho các nhà khai thác thủy sản có tiền án đánh bắt cá bất hợp pháp. Động thái này có thể là một sự mâu thuẫn nhưng lại là một thực tế ngày càng phổ biến trên toàn thế giới.

Hơn ba thập kỷ vừa qua, Trung Quốc đã giành được sự thống trị đối với hoạt động đánh bắt cá toàn cầu thông qua việc thống trị các vùng biển xa (high-seas) với hơn 6.000 tàu đánh bắt xa bờ. Khi nhắm mục tiêu vào ngư trường của các nước khác, tàu đánh cá Trung Quốc thường neo đậu "ở phía bên ngoài" ở vùng biển quốc tế dọc theo biên giới biển của quốc gia mục tiêu rồi tiến hành các cuộc đột kích qua đường biên vào vùng biển chủ quyền của quốc gia đó.

Trong những năm gần đây, từ Nam Mỹ, Phi Châu đến Thái Bình Dương xa xôi, Trung Quốc đã gia tăng sử dụng cách tiếp cận "mềm dẻo hơn". Đó là giành quyền kiểm soát từ bên trong thông qua các biện pháp hợp pháp, nghĩa là bằng cách trả tiền để tàu Trung Quốc được mang cờ của quốc gia sở tại, nhờ vậy có thể đánh bắt cá ngay trong vùng biển thuộc chủ quyền của quốc gia đó mà không phải đối diện với các nguy cơ đụng độ chính trị, phản ánh tiêu cực của báo chí hoặc bị đánh chìm tàu.

Nguồn : Đồ họa của The Outlaw Ocean Project.

Cách thức này thường giúp né tránh được các quy định cấm cản đối với chủ tàu nước ngoài thông qua việc hợp tác với người địa phương và cho họ nắm giữ cổ phần đa số. Nhờ các quan hệ đối tác này, các công ty Trung Quốc có thể đăng ký cho tàu cá của họ hoạt động dưới tên của một quốc gia khác và được phép đánh cá trong vùng biển chủ quyền của quốc gia đó.

Đôi khi các công ty Trung Quốc bán hoặc cho thuê tàu của họ cho người địa phương nhưng vẫn giữ quyền kiểm soát các quyết định và lợi nhuận. Ở những nơi khác, các công ty này trả phí để có được quyền đánh bắt thủy sản thông qua các "thỏa thuận tiếp cận".

Từ Micronesia đến Iran

Các công ty Trung Quốc hiện kiểm soát gần 250 tàu cá mang cờ của các nước sở tại (đăng ký dưới dạng liên danh), hoạt động trong vùng biển của nhiều nước, trong đó có Micronesia, Kenya, Ghana, Senegal, Morocco và thậm chí cả Iran. Nhiều công ty trong số này có liên quan tới nhiều loại tội phạm đánh bắt thủy hải sản.

Các hồ sơ thương mại cho thấy một số thủy sản đánh bắt bởi các tàu này được xuất khẩu sang nhiều nước, trong đó có Mỹ, Canada, Ý và Tây Ban Nha.

Mar del Plata là cảng cá lớn nhất Argentina và là trụ sở của nhiều công ty đánh bắt thủy sản. Tuy nhiên, nhiều tàu đánh cá thuộc sở hữu của Argentina đã bị bỏ xó trong những năm gần đây. Ở một số khu vực của cảng Mar del Plata, những con tàu này hiện đang bị bỏ bê hoặc bị chìm, không sử dụng và không thể khôi phục. Nguồn ảnh : Pete McKenzie /The Outlaw Ocean Project

Hầu hết các quốc gia yêu cầu tàu cá phải được sở hữu bởi người địa phương để giữ lợi nhuận lại trong nước và dễ dàng thực thi các quy định đánh bắt cá hơn. Việc cho phép tàu nước ngoài đăng ký hoạt động tại địa phương đang phá hoại những mục tiêu đó. Ngoài vấn đề chủ quyền và tài chính thì an ninh lương thực và sinh kế cho người dân địa phương cũng đang bị tổn hại bởi việc xuất khẩu nguồn protein quan trọng và có giá cả phải chăng này, thường là để phục vụ người tiêu dùng phương Tây.

Trong khu vực Thái Bình Dương, theo một báo cáo năm 2022 của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ, các tàu Trung Quốc đang hoạt động trên khắp vùng biển của Fiji, Quần đảo Solomon và Micronesia.

"Các đội tàu Trung Quốc hoạt động trong các vùng biển xa bờ biển Trung Quốc" – báo cáo này viết và cảnh báo : "Và sự tăng trưởng trong sản lượng khai thác của họ có nguy cơ làm tồi tệ thêm sự suy giảm vốn đã nghiêm trọng của thủy sản toàn cầu".

Chiến thuật đăng ký/ liên danh để hoạt động dưới cờ nước sở tại (flagging in) không chỉ được sử dụng bởi các đội tàu Trung Quốc mà bởi cả các công ty đánh bắt cá của Mỹ và Iceland.

Nhưng vì Trung Quốc đã gia tăng việc kiểm soát hoạt động đánh bắt cá toàn cầu, các quốc gia phương Tây đã vội vàng tranh thủ cơ hội này để thu hút sự chú ý vào những việc làm sai trái của Trung Quốc.

Thậm chí những thủ phạm thường xuyên cũng có thể trở thành những con vật tế thần. Khi bị chỉ trích trên báo chí, Trung Quốc thường phản pháo, tất nhiên không phải không có lý do, bằng việc bác bỏ những chỉ trích và cho rằng những chỉ trích này có động cơ chính trị đồng thời cáo buộc những người chỉ trích là đạo đức giả.

Tuy nhiên, với nhiều bằng chứng đã được ghi lại, Trung Quốc vẫn là quốc gia được biết đến với những hành động vi phạm các tiêu chuẩn và luật lệ đánh bắt thủy sản quốc tế, xâm nhập vào lãnh hải của nước khác và lạm dụng đối với ngư dân của chính mình.

Hai người dân địa phương câu cá ở Mar del Plata, Argentina. Ảnh chụp tháng 3/2024. Nguồn ảnh : Pete McKenzie/Dự án The Outlaw Ocean Project

Lịch sử của những hành vi sai trái

Theo một điều tra của Dự án The Outlaw Ocean Project (Đại dương Ngoài vòng Pháp luật), trong 6 năm qua, hơn 50 tàu mang cờ của trên 10 quốc gia khác nhau nhưng do các công ty Trung Quốc kiểm soát, đã tham gia vào các hoạt động tội phạm như đánh bắt cá bất hợp pháp và trung chuyển trái phép.

Với tiền sự nhiều năm, diễn ra trên quy mô lớn và phổ biến ở khắp nơi, những hành xử sai trái của Trung Quốc đang làm dấy lên các quan ngại.

Ở Châu Phi, các công ty Trung Quốc đang điều hành các tàu cá liên danh hoạt động trong vùng biển của ít nhất 9 quốc gia. Ở Thái Bình Dương, một cuộc kiểm tra trong năm nay của cảnh sát địa phương và Cảnh sát Biển Mỹ phát hiện thấy 06 tàu Trung Quốc liên danh trong vùng biển của Vanuatu đã vi phạm các quy định vốn yêu cầu họ phải ghi chép và lưu lại các kết quả đánh bắt của họ.

Tháng 8/2019, kiểm tra một tàu cá Trung Quốc ngoài khơi bờ biển Tây Phi. Nguồn ảnh : Fábio Nascimento/Dự án The Outlaw Ocean Project

Sự kiểm soát của Trung Quốc đối với các nguồn lực địa phương không chỉ giới hạn trong vùng biển quốc gia của các nước. Ở Argentina, Trung Quốc đã cung cấp hàng tỉ đô la dưới hình thức hoán đổi tiền, một cứu cánh về kinh tế trong bối cảnh Argentina phải đối mặt với nạn lạm phát trong khi các quốc gia khác ngần ngại giúp đỡ.

Trung Quốc cũng đã đầu tư hoặc hứa hẹn các khoản đầu tư trị giá hàng tỉ đô-la vào hệ thống đường sắt, đập thủy điện, các mỏ lithium và các nhà máy điện gió và năng lượng mặt trời ở Argentina.

Số tiền này đã mang đến cho Bắc Kinh loại ảnh hưởng có thể can thiệp vào số phận của thủy thủ đoàn của tàu Lu Yan Yuan Yu 10. Khi con tàu này chìm, hầu hết thủ thủy đoàn đã được một tàu khác của Trung Quốc đón và đưa trở về Trung Quốc.

Tuy nhiên, bốn người trong số thủy thủ đoàn, trong đó có cả thuyền trưởng đã được đưa lên bờ, bị quản thúc và buộc tội với hàng loạt tội danh bởi một thẩm phán địa phương – người đã nói rằng các viên chức của tàu này đã đặt tính mạng của chính thủy thủ đoàn của họ và các viên chức tuần duyên truy đuổi họ vào tình thế nguy hiểm. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã nhanh chóng phản đối việc bắt giữ.

Ba ngày sau, Ngoại trưởng Argentina nói với phóng viên báo chí rằng các cáo buộc của nước này đã "gây ra phản ứng rất đáng quan ngại từ chính phủ Trung Quốc".

Bà ngoại trưởng này giải thích rằng bà đã trấn an Trung Quốc rằng Argentina sẽ tuân thủ luật pháp trong nước và quốc tế. Vài tuần sau, cơ quan tư pháp Argentina cũng điều chỉnh quyết định của mình, trả tự do cho thủy thủ đoàn mà không hề trừng phạt họ.

Trong tháng tiếp theo, ngoại trưởng Argentina đã gặp với Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tại Bắc Kinh. Sau cuộc hội đàm, ông Nghị đã ca ngợi "hành trình hợp tác tổng thể" của hai nước và hứa hẹn sẽ đầu tư thêm vào Argentina.

Ảnh hưởng trên đất liền và trên biển này đang dấy lên những lo ngại có thiên hướng dân tộc chủ nghĩa trong người dân Argentina. Ông Pablo Isasa, một thuyền trưởng của một tàu đánh cá tuyết nói rằng : "Chúng ta có kẻ thù cả ở bên trong và bên ngoài".

Ian Urbina, Pete McKenzie and Milko Schvartzman 

Nguồn : RFA, 07/08/2024

Bài bình luận này dựa trên một báo cáo được biên soạn bởi Dự án Đại dương Ngoài vòng Pháp luật (The Outlaw Ocean Project), với sự đóng góp thông tin của Maya Martin, Jake Conley, Joe Galvin, Susan Ryan, Austin Brush và Teresa Tomassoni. Bellingcat cũng đóng góp báo cáo. Dự án Đại dương Ngoài vòng Pháp luật là một tổ chức báo chí phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington D.C., chuyên viết các bài điều tra về vấn đề nhân quyền, lao động và môi trường. Các quan điểm thể hiện trong bài bình luận là của tổ chức này và không phản ánh quan điểm của RFA.

Họp Quốc hội, Trung Quốc hạn chế các hoạt động truy cập Internet

Thùy Dương, RFI, 10/03/2024

Trong tuần qua, thời gian diễn ra kỳ họp Quốc hội ở Bắc Kinh, Trung Quốc đã tăng cường kiểm soát mạng Internet và đặc biệt là giám sát việc truy cập vào các trang web của nước ngoài. Một số công cụ vượt tường lửa không hoạt động.

Công an Trung Quốc trước tượng đài Anh Hùng Nhân Dân ở Quảng trường Thiên An Môn, Bắc Kinh. Ảnh ngày 10/03/2024. AP - Ng Han Guan

Trung Quốc vốn dĩ đã giám sát chặt chẽ các phương tiện truyền thông và mạng internet, với chính sách kiểm duyệt những nội dung có khả năng gây bất ổn. Nhiều trang web như Google, Youtube…, các ứng dụng và mạng xã hội của nước ngoài như X, Instagram, Facebook… không thể truy cập được nếu không có các công cụ vượt tường lửa (VPN). Các biện pháp kiểm soát này càng được siết chặt vào những ngày và sự kiện nhạy cảm. Kỳ họp thường niên của Quốc hội tuần này tại Bắc Kinh đương nhiên là một dịp như vậy.

Astrill, một nhà cung cấp dịch vụ vượt "tường lửa" kiểm duyệt được nhiều người nước ngoài ở Trung Quốc sử dụng, trong đêm 09 sáng 10/03/2024 cho AFP biết là chính quyền Trung Quốc nhân dịp này đã tăng cường kiểm duyệt internet và một số công cụ vượt tường lửa, lách kiểm duyệt của Astrill đã không thể hoạt động. Công ty Astrill đang khẩn trương khắc phục tình hình.

Trên thực tế, nhân viên của một số cơ quan truyền thông nhà nước và các nhà ngoại giao Trung Quốc vẫn thường sử dụng VPN để đăng tải thông tin, đặc biệt là trên mạng xã hội X (trước đây là Twitter), vốn bị chặn ở Trung Quốc. Nếu không được Nhà nước cho phép, việc sử dụng công cụ lách kiểm duyệt VPN hoặc bất kỳ công cụ nào khác để truy cập các trang web bị cấm đều là bất hợp pháp.

Kỳ họp Quốc hội ở Bắc Kinh năm nay khai mạc hôm 04/03, chính quyền Trung Quốc không muốn để xảy ra bất kỳ sự cố nào gây ảnh hưởng đến sự kiện chính trị quan trọng này. Công an được tăng cường điều động tuần tra đường phố thủ đô, với nhiều hoạt động kiểm tra hơn thường lệ.

Thùy Dương

*************************

Cuộc "đại ly hôn" giữa Trung Quốc và nền kinh tế thị trường

Minh Anh, RFI, 08/03/2024

Tăng trưởng kinh tế được dự phóng ở mức 5%. Không có kế hoạch phục hồi lớn nào trong chương trình nghị sự. Những điều này đã khiến chỉ số chứng khoán Trung Quốc CSI 300 mất giá đến 11% Tuy nhiên, theo giới quan sát, việc ông Tập Cận Bình tăng cường kiểm soát về mặt tư tưởng đã thật sự gây hoảng sợ các nhà đầu tư.

Tiền xu và tiền giấy nhân dân tệ của Trung Quốc. Reuters – Florence Lo

Liệu đây có là nguyên nhân chính dẫn đến suy thoái kinh tế ở Trung Quốc ? Theo quan sát của Sebastien Falletti, phóng viên nhật báo Le Figaro thường trú tại Bắc Kinh, dường như có một sự rạn nứt niềm tin giữa các nhà lãnh đạo Trung Quốc và giới đầu tư nước ngoài.

Một cuộc tháo chạy vốn ngoạn mục đang diễn ra khi các nhà giao dịch chứng khoán theo chân các nhà đầu tư nước ngoài ồ ạt xoay lưng với đế chế Trung Hoa. Trong năm 2023, 68 tỷ đô la đã rời khỏi Trung Quốc và đầu tư nước ngoài rớt xuống mức thấp nhất kể từ năm 1993. Một dấu hiệu cho sự "ly hôn" giữa các thị trường và Trung Quốc của Tập Cận Bình trong nhiệm kỳ ba ?

Kiểm soát ý thức hệ

Đương nhiên, Trung Quốc vẫn là một "công xưởng" của thế giới, một thị trường hấp dẫn, có mức tăng trưởng ổn định và một tầng lớp trung lưu đang mở rộng, mang lại nhiều cơ hội tốt cho nhiều thương hiệu lớn. Các tiến bộ công nghệ của Trung Quốc cũng đang chinh phục thế giới, từ xe ô tô điện cho đến các nền tảng thương mại điện tử hàng đầu như Temu hay Shein.

Nhưng "yếu tố Tập đang đè nặng lên những lá chủ bài nói trên, khi làm rối mờ tầm nhìn của các nhà hoạch định", Le Figaro viết. Sự rẽ ngoặt theo chủ nghĩa kinh tế nhà nước và chuyên chế của nhà lãnh đạo tập trung quyền lực nhất kể từ thời Mao Trạch Đông đang đánh mất dần niềm tin nơi các nhà đầu tư. Alicia Garcia Herrero, chuyên gia kinh tế đặc trách Châu Á tại ngân hàng Natixis, đánh giá : "Trung Quốc ngày càng ít giống với một nền kinh tế thị trường".

Khi áp đặt việc kiểm soát hệ tư tưởng của Đảng trong khu vực tư nhân, vị "hoàng tử đỏ" cho thấy ông vẫn hoài niệm về mô hình Xô Viết và điều này đã phá vỡ lòng tin của các nhà cấp vốn tư bản lớn, một niềm tin đã được xây dựng từng bước từ thời Đặng Tiểu Bình trong những năm 1980.

Ý thức hệ kết hợp với sự mập mờ là hai nguyên nhân chính dẫn đến sự trượt đà của Trung Quốc thời Tập Cận Bình. Tính chất bất định xen lẫn những chỉ thị từ một Bộ Chính trị bị biến thành một hộp đen khó xuyên thủng, trong tay một nhà lãnh đạo mà không có một biện pháp bảo vệ đi kèm, đang gieo rắc lo lắng cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Sự sụp đổ của ông Mã Vân (Jack Ma) – biểu tượng cho sự cất cánh kinh tế thần kỳ - và sự biến mất không lý do của chủ ngân hàng công nghệ Bao Fan là lời cảnh báo điển hình cho việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát lĩnh vực công nghệ, đẩy nhiều nhà tài phiệt lớn chuyển hướng đầu tư sang Singapore hay Tokyo.

Khi ý thức hệ chiến thắng chủ nghĩa thực dụng

Căng thẳng địa chính trị với phương Tây, ngày càng gia tăng và nghiêm trọng hơn do cuộc chiến tại Ukraine, còn góp phần thúc đẩy xu hướng trên, vào lúc mọi người ngày càng lo ngại nguy cơ xảy ra xung đột với Mỹ ở eo biển Đài Loan có thể ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh tế. Theo nhiều nhà đầu tư lớn của Mỹ, Trung Quốc đang trở nên "khó đầu tư", khi tỏ ra nghi ngại bị kềm kẹp trong một cuộc "chiến tranh lạnh mới" ở Châu Á – Thái Bình Dương.

Các cuộc khám xét tại các văn phòng tư vấn nước ngoài của cảnh sát Trung Quốc trong bầu không khí chống gián điệp mang nặng chủ nghĩa dân tộc khiến giới đầu tư Wall Street cũng toát "mồ hôi lạnh".

Từ lâu giới đầu tư đã thích ứng với sự lãnh đạo của đảng, cơ chế bảo đảm ổn định xã hội, miễn là được điều hành bởi những nhà lãnh đạo "sáng suốt", quen thuộc với những quy tắc nghiêm ngặt của thị trường, mà Vương Kỳ Sơn, cựu thống đốc Ngân hàng Trung ương, là một gương mặt điển hình.

Bây giờ thì việc định chế tài chính này – từng là cột trụ cho những cải cách – nằm dưới sự điều hành của một tay chân thân tín của Tập Cận Bình, chỉ chú tâm đến kiểm soát, cùng với việc các tập đoàn nhà nước mở rộng phạm vi ảnh hưởng, cho thấy "ý thức hệ đang chiến thắng chủ nghĩa thực dụng", theo như đánh giá từ một nhà ngoại giao ở Hồng Kông.

Minh Anh

*************************

Giới lập pháp hàng đầu Trung Quốc cam kết bảo vệ chủ quyền, lợi ích an ninh

Reuters, VOA, 08/03/2024

Các nhà lập pháp hàng đầu của Trung Quốc hôm 8/3 tuyên bố sẽ ban hành một loạt luật mới để "hiện đại hóa hệ thống và năng lực an ninh quốc gia của Trung Quốc" trong khi bảo vệ lợi ích chủ quyền, một dấu hiệu cho thấy điều mà một số nhà phân tích cho là sự tập trung cao độ vào nhận thức về các mối đe dọa an ninh.

Chủ tịch Tập Cận Bình (giữa, hàng thứ hai) và các lãnh đạo trong phiên khai mạc Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào ngày 4/3/2024.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc (NPCSC), gồm khoảng 170 thành viên tập trung tại cuộc họp quốc hội thường niên ở Bắc Kinh, đã cam kết ban hành pháp chế bao gồm luật quản lý tình trạng khẩn cấp và luật năng lượng nguyên tử.

Họ cũng cho biết sẽ sửa đổi luật về giáo dục quốc phòng và an ninh mạng trong năm nay, theo báo cáo công tác do Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội và là quan chức cao cấp thứ ba của Đảng cộng sản Trung Quốc, Triệu Lạc Tế, đưa ra.

Kế hoạch lập pháp hàng năm của Trung Quốc tập trung nhiều hơn vào an ninh quốc gia, phù hợp với chủ trương của Chủ tịch Tập Cận Bình trong việc tập trung ngày nhiều vào việc ngăn chặn các mối đe dọa bên trong và bên ngoài nhằm đối phó với sự cạnh tranh địa chính trị ngày càng tăng.

Luật an ninh mạng của Trung Quốc, được ban hành vào năm 2016, là nền tảng cho quy định công nghệ lớn của nước này. Bắc Kinh trong ba năm qua đã thắt chặt quy định về cách các công ty của Trung Quốc lưu trữ và truyền dữ liệu người dùng, với lý do lo ngại về an ninh quốc gia.

Các chuyên gia cho rằng Chủ tịch Tập đã biến an ninh quốc gia thành một mô hình then chốt thâm nhập vào mọi khía cạnh quản trị của Trung Quốc.

Tháng trước, Trung Quốc đã mở rộng luật bí mật nhà nước để bao gồm cả "bí mật công việc" trong phạm vi thông tin nhạy cảm bị hạn chế, và ban hành luật chống gián điệp gây tranh cãi vào năm ngoái khiến các doanh nghiệp nước ngoài lo sợ.

"Tôi bị ấn tượng bởi sự tập trung của (báo cáo của NPCSC) vào an ninh quốc gia và tôi tin rằng điều đó rất quan trọng", ông Ryan Mitchell, giáo sư luật tại Đại học Hong Kong, nói.

"Cạnh tranh địa chính trị chắc chắn sẽ tiếp tục là động lực chính cho các đạo luật tập trung vào an ninh. Chẳng hạn, liên quan đến việc sửa đổi Luật An ninh mạng, điều này phản ánh một lĩnh vực căng thẳng lớn và đang diễn ra giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ".

Một báo cáo công tác riêng rẽ của Tòa án Nhân dân Tối cao Trung Quốc cũng tuyên bố sẽ "áp dụng khái niệm an ninh quốc gia tổng thể" vào công việc của họ trong năm nay.

Trong phần lớn bài phát biểu của ông Triệu, ông Tập không hề mở báo cáo công tác ra để xem. Nhưng trong khi Chánh án Tòa án Tối cao Trung Quốc Trương Quân đọc báo cáo công tác của mình, ông Tập đã thảo luận sôi nổi với Thủ tướng Lý Cường và ông Vương Hỗ Ninh, quan chức cao cấp thứ tư của Đảng phụ trách về chính sách Đài Loan.

Vấn đề quốc tế

Các luật mới khác của Trung Quốc sẽ được xây dựng trong năm nay bao gồm luật ổn định tài chính và luật khuyến khích khu vực tư nhân, đồng thời cơ quan lập pháp nước này có kế hoạch sửa đổi các luật hiện hành về tài nguyên khoáng sản, cạnh tranh không lành mạnh, đấu thầu công và hàng không dân dụng. Cơ quan lập pháp nước này cũng có kế hoạch soạn thảo một bộ luật môi trường.

Việc xây dựng luật khuyến khích khu vực tư nhân của Trung Quốc có thể là một tín hiệu tích cực cho các công ty tư nhân sau khi niềm tin suy yếu trong bối cảnh luật chống gián điệp cứng rắn và hạn chế chuyển dữ liệu ra nước ngoài được ban hành trong những năm gần đây, nhưng Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc không cung cấp thêm thông tin chi tiết trong báo cáo.

Báo cáo của NPCSC cũng tập trung vào vấn đề quốc tế, cam kết "tăng cường luật pháp trong các lĩnh vực liên quan đến đối ngoại và phát triển hệ thống luật để áp dụng ngoài lãnh thổ".

Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc nói trong báo cáo : "Chúng tôi sẽ sử dụng các biện pháp pháp lý để đứng lên bảo vệ đất nước mình trên trường quốc tế và kiên quyết bảo vệ chủ quyền, an ninh và các lợi ích phát triển của mình".

GS Mitchell của Đại học Hong Kong nói vấn đề áp dụng luật ngoài lãnh thổ có khía cạnh địa chính trị và sẽ góp phần tạo ra cách thức ‘chống trừng phạt’ mới của Trung Quốc.

"Nói chung, tôi nghĩ chúng ta sẽ tiếp tục thấy những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm tăng cường quyền tài phán ở nước ngoài cho các tòa án cũng như các cơ quan hành pháp của họ".

Chính phủ Hong Kong hôm 8/3 đã công bố dự thảo dự luật an ninh quốc gia, Điều 23. Báo cáo công tác của NPSCS cam kết sẽ "cho thấy các hệ thống pháp luật và cơ chế thực thi để bảo vệ an ninh quốc gia được thực hiện đúng đắn" tại "các khu vực hành chính đặc biệt" như Hong Kong mà không đề cập đích danh đến trung tâm tài chính do Trung Quốc kiểm soát.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc cũng cam kết mở rộng tương tác với các nghị viện nước ngoài trong năm nay, bao gồm tổ chức các hội thảo tại Trung Quốc cho các nhà lập pháp nước ngoài và các thành viên của họ.

Reuters

Nguồn : VOA, 08/03/2024

*****************************

Trung Quốc thắt chặt các luật về an ninh để "bảo vệ chủ quyền"

Thu Hằng, RFI, 08/03/2024

Hàng loạt luật mới liên quan đến an ninh quốc gia sẽ được Trung Quốc thông qua trong năm 2024. Phát biểu trước Quốc hội ngày 08/03, nhân vật số 3 của chế độ Bắc Kinh thông báo kế hoạch cải tổ nhiều đạo luật liên quan đến giáo dục quốc phòng, an ninh mạng, ổn định tài chính và y tế để "bảo vệ chủ quyền". Cùng ngày, Hồng Kông công bố dự thảo luật mới trừng phạt nặng các tội "phản bội, nổi dậy".

Một nhân viên an ninh đi ngang qua biểu tượng của Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc – Chính Hiệp (CPPCC) tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh, Trung Quốc ngày 07/03/2024. Reuters – Florence Lo

Chủ tịch Quốc hội Triệu Lạc Tế (Zhao Leji), ủy viên trưởng Ủy ban Thường vụ, (gồm khoảng 170 đại biểu có nhiệm vụ soạn thảo và thông qua các đạo luật) cho biết rất nhiều luật, trong đó có luật về quản lý các vấn đề cấp bách, năng lượng, năng lượng hạt nhân… sẽ được thông qua "để hiện đại hóa hệ thống và khả năng của Trung Quốc về mặt an ninh". Ông khẳng định Quốc hội và các cơ quan đoàn thể sẽ "kiên quyết bảo vệ chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển của Trung Quốc".

Tuy nhiên, theo giáo sư Jean-Pierre Cabestan, chuyên gia về chính trị Trung Quốc, Quốc hội thể hiện quyết tâm "củng cố khuôn khổ pháp lý" các lĩnh vực "giáo dục quốc phòng và an ninh mạng", nhưng thực ra đây là "những ưu tiên của ông Tập Cận Bình" bởi vì trên thực tế Quốc hội phụ thuộc vào đảng Cộng Sản cầm quyền.

Theo AFP, lãnh đạo Trung Quốc luôn tìm cách loại trừ mọi mối đe dọa đối với quyền lực của ông. Năm 2023, Trung Quốc đã thông qua luật chống gián điệp sửa đổi, trao thêm quyền cho Bắc Kinh trừng phạt mọi hành động bị coi là "đe dọa an ninh quốc gia". Đến tháng 02/2024, luật về bí mật Nhà nước được bổ sung nhiều loại thông tin nhạy cảm mới, trong đó có "bí mật nghề nghiệp".

Từ năm 2014, hơn 10 văn kiện liên quan đến an ninh quốc gia đã được Trung Quốc thông qua, trong đó có các luật về chống khủng bố, tình báo, bảo mật dữ liệu. Theo ông Changhao Wei, sáng lập trang web NPC Observer chuyên theo dõi Quốc hội Trung Quốc, "củng cố các đạo luật liên quan đến an ninh quốc gia" là "một trong những đặc trưng công tác của Quốc hội dưới thời Tập Cận Bình (từ cuối năm 2012)".

Đặc khu hành chính Hồng Kông cũng không phải là ngoại lệ. Sau khi phải áp dụng luật an ninh quốc gia mà Bắc Kinh áp đặt từ năm 2020, chính quyền Hồng Kông siết chặt trừng phạt mọi hành vi bị coi là "phản bội và nổi loạn" với mức án có thể lên đến tù chung thân. Luật được chính thức trình trước Nghị Viện Hồng Kông (LegCo) sáng 08/03 và chờ được thông qua.

Theo cảnh sát trưởng đặc khu Hồng Kông Đặng Bính Cường ( Chris Tang ), luật mới đáp ứng "nhu cầu thực tế và cấp bách". Còn chủ tịch LegCo Andrew Leung khẳng định các dân biểu "sẽ nỗ lực phối hợp để bịt những lỗ hổng tồn đọng về mặt an ninh quốc gia".

Thu Hằng

***********************

Trung Quốc ‘đẩy mạnh chiến tranh vùng xám để làm kiệt sức Đài Loan’

Reuters, VOA, 08/03/2024

Trung Quốc tăng cường chiến tranh vùng xám đối với Đài Loan, làm các khu vực xung quanh hòn đảo dân chủ này phải đối phó với các khinh khí cầu do thám, drone, cùng các tàu dân sự, một báo cáo của Bộ Quốc phòng Đài Loan nêu rõ hôm 7/3.

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Đài Loan Khâu Quốc Chính.

Đài Loan bác bỏ các yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh và trong những năm gần đây phàn nàn rằng Trung Quốc đã sử dụng cái gọi là chiến tranh vùng xám, tức vận dụng các chiến thuật bất thường để làm kiệt sức kẻ thù mà không cần dùng đến chiến tranh trực diện.

Trong một báo cáo gửi tới quốc hội, Bộ Quốc phòng Đài Loan nói Bắc Kinh đã triển khai chiến thuật "vùng xám bão hòa đa mặt trận" để quấy rối Đài Loan, bao gồm tăng cường tuần tra bằng tàu và máy bay.

Báo cáo cho biết Trung Quốc đã cố gắng "tăng gánh nặng cho lực lượng hải quân và không quân của chúng ta và làm lu mờ sự tồn tại của đường trung tuyến ở eo biển", đề cập đến đường biên giới không chính thức giữa hai bên mà lực lượng Trung Quốc đã bắt đầu thường xuyên vượt qua trong những năm gần đây.

Vẫn theo phúc trình, Trung Quốc cũng đã kết hợp các tàu nghiên cứu và tàu dân quân nhằm "ngụy trang các hoạt động quân sự với dân sự".

Văn phòng của Trung Quốc chuyên trách các vấn đề về Đài Loan không trả lời yêu cầu bình luận của Reuters.

Bộ Quốc phòng Đài Loan nói để chống lại các mối đe dọa của Trung Quốc, họ đang nghiên cứu các biện pháp "bảo toàn" binh sĩ trong trường hợp xảy ra chiến tranh bằng cách tăng cường khả năng chống chịu của các cơ sở hạ tầng và tổ chức các cuộc tập trận để đảm bảo lực lượng của Đài Loan sống sót trong một cuộc xung đột kéo dài.

Bộ cũng cho biết họ đang rút ra bài học từ cuộc chiến ở Ukraine và cuộc chiến giữa Israel với Hamas.

Bộ nói thêm, trong một cuộc xung đột, Trung Quốc sẽ cố gắng nhanh chóng chiếm Đài Loan và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài. Để làm phức tạp thêm điều đó, hòn đảo này đang nỗ lực đa dạng hóa hệ thống chỉ huy của mình và kết hợp nhiều vũ khí di động và tầm xa hơn cũng như trí tuệ nhân tạo, đồng thời tăng cường "kết nối" với các đồng minh dân chủ, bao gồm cả Hoa Kỳ. Phúc trình không nêu chi tiết những bước đó bao gồm những ai.

Trong tuần này, Trung Quốc loan báo sẽ tăng chi tiêu quốc phòng 7,2% trong năm nay, thúc đẩy ngân sách quân sự vốn đã tăng hơn gấp đôi dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình trong 11 năm cầm quyền khi Bắc Kinh có lập trường cứng rắn hơn với Đài Loan.

Phát biểu với các phóng viên bên lề quốc hội, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Đài Loan Khâu Quốc Chính nói Đài Bắc sẽ không tham gia cuộc chạy đua vũ trang với Bắc Kinh vì "sự thật không thể chối cãi" là quân đội Trung Quốc mạnh hơn Đài Loan.

Ông nói : "Điều duy nhất chúng tôi có thể làm là tăng cường mọi khía cạnh trong quá trình huấn luyện của mình".

Bộ Quốc phòng Đài Loan tuần này cho biết sẽ tăng số lượng cuộc tập trận phi đạn và bắt đầu các cuộc tập trận ban đêm cho phi công trong năm nay.

Tháng trước, Bắc Kinh đã bắt đầu các cuộc tuần tra thường xuyên xung quanh quần đảo Kim Môn do Đài Loan kiểm soát, nằm sát bờ biển Trung Quốc, sau khi hai ngư dân Trung Quốc thiệt mạng trong lúc cố chạy trốn tuần duyên Đài Loan.

Nguồn : VOA, 08/03/2024

******************************

‘Trung Quốc đẩy mạnh chiến tranh vùng xám để làm Đài Loan kiệt sức’

BBC, 07/03/2024

Trung Quốc tăng cường chiến tranh vùng xám đối với Đài Loan, nhằm mục đích làm cho các khu vực xung quanh hòn đảo dân chủ này "tràn ngập" bóng bay do thám, drone và tàu dân sự, một báo cáo của Bộ Quốc phòng Đài Loan cho biết hôm thứ Năm, theo Reuters.

Một tàu cảnh sát biển Trung Quốc ra khơi trong cuộc tập trận quân sự gần Phúc Châu, tỉnh Phúc Kiến, cách không xa quần đảo Mã Tổ do Đài Loan kiểm soát ngày 8/4/2023. Quần đảo này gần bờ biển Trung Quốc.

Đài Loan, nơi chính phủ bác bỏ các yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh, đã phàn nàn trong những năm gần đây rằng Trung Quốc đã sử dụng cái gọi là chiến tranh vùng xám, tức là sử dụng các chiến thuật bất thường để làm kiệt sức kẻ thù mà không cần dùng đến chiến tranh trực diện.

Trong một báo cáo gửi tới lập pháp viện mà Reuters được tiếp cận, Bộ Quốc phòng Đài Loan nói rằng Bắc Kinh đã triển khai chiến thuật "vùng xám bão hòa đa mặt trận" để quấy rối Đài Loan, bao gồm tăng cường tuần tra bằng tàu và máy bay.

Báo cáo cho biết Trung Quốc đã cố gắng "tăng gánh nặng cho lực lượng hải quân và không quân của chúng ta và làm lu mờ sự tồn tại của đường trung tuyến ở eo biển".

Đường trung tuyến này là đường biên giới không chính thức giữa hai bên - nơi Trung Quốc đã bắt đầu thường xuyên cho tàu vượt qua trong thời gian gần đây.

Họ nói thêm rằng Trung Quốc cũng đã kết hợp các tàu nghiên cứu và dân quân nhằm "ngụy trang các hoạt động quân sự với dân thường".

Văn phòng Các Vấn đề Đài Loan của Trung Quốc không trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận của Reuters.

Để chống lại các mối đe dọa từ Trung Quốc, Bộ Quốc phòng Đài Loan cho biết họ đang nghiên cứu các biện pháp "bảo toàn" quân đội của mình trong trường hợp xảy ra chiến tranh bằng cách tăng cường khả năng chống chịu của các cơ sở hạ tầng và tổ chức các cuộc tập trận để đảm bảo lực lượng của Đài Loan sống sót trong một cuộc xung đột kéo dài.

Bộ này cũng cho biết họ đang rút ra bài học từ cuộc chiến ở Ukraine và cuộc chiến giữa Israel và nhóm Hồi giáo Palestine Hamas.

Bộ này cho biết họ đang dự trữ vũ khí và nhiên liệu để chống chịu một cuộc chiến kéo dài với Trung Quốc.

Bộ cho biết thêm, trong một cuộc xung đột, Trung Quốc sẽ cố gắng nhanh chóng chiếm lấy Đài Loan và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài.

Để cản trở khả năng này, Đài Loan đang nỗ lực đa dạng hóa hệ thống chỉ huy của mình và kết hợp nhiều vũ khí di động và tầm xa và trí tuệ nhân tạo, đồng thời tăng cường "kết nối" với các đồng minh dân chủ, bao gồm cả Hoa Kỳ.

Trung Quốc trong tuần này cho biết họ sẽ tăng chi tiêu quốc phòng thêm 7,2% trong năm nay, thúc đẩy ngân sách quân sự vốn đã tăng hơn gấp đôi dưới thời 11 năm cầm quyền của Chủ tịch Tập Cận Bình khi Bắc Kinh có lập trường cứng rắn hơn với Đài Loan.

Phát biểu với các phóng viên bên lề quốc hội, Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan Khâu Quốc Chính cho biết Đài Bắc sẽ không tham gia cuộc chạy đua vũ trang với Bắc Kinh vì "sự thật không thể chối cãi" là quân đội Trung Quốc mạnh hơn Đài Loan.

Ông nói : "Điều duy nhất chúng tôi có thể làm là tăng cường mọi khía cạnh đào tạo của mình."

Bộ Quốc phòng Đài Loan tuần này cho biết họ sẽ tăng số lượng cuộc tập trận tên lửa và bắt đầu các cuộc tập trận ban đêm cho phi công trong năm nay.

Tháng trước, Bắc Kinh đã bắt đầu cho cảnh sát biển tuần tra thường xuyên xung quanh quần đảo Kim Môn do Đài Loan kiểm soát, nằm sát bờ biển Trung Quốc, sau khi hai ngư dân Trung Quốc thiệt mạng trong lúc tìm cách chạy trốn lực lượng bảo vệ bờ biển Đài Loan.

Nguồn : BBC, 07/03/2024

***************************

Vương Nghị : Mỹ nhận thức sai lầm về Trung Quốc

Reuters, VOA, 07/03/2024

Hoa Kỳ đang bám vào những nhận thức sai lầm về Trung Quốc và vẫn chưa thực hiện "lời hứa" của mình mặc dù đã có một số tiến bộ kể từ khi Tổng thống Joe Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình gặp nhau vào tháng 11 năm ngoái, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị nói hôm 7/3.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị phát biểu tại một cuộc họp báo bên lề Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc ở Bắc Kinh hôm 7/3.

Phát biểu tại cuộc họp báo bên lề cuộc họp quốc hội thường niên ở Bắc Kinh, ông Vương cho biết trao đổi giữa hai nước chỉ có thể tiếp tục nếu cả hai bên tôn trọng và thừa nhận sự khác biệt của mình.

"Cần phải chỉ ra rằng nhận thức sai lầm của phía Mỹ về Trung Quốc vẫn tiếp tục và những lời hứa mà nước này đưa ra chưa thực sự được thực hiện", ông Vương nói tại Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc.

"Các phương pháp đàn áp đối với Trung Quốc liên tục được đổi mới và danh sách trừng phạt đơn phương liên tục được mở rộng", ngoại trưởng Trung Quốc nói.

Ông Vương còn cho rằng "những tội ác" mà Mỹ muốn thêm vào danh sách mà Trung Quốc được cho là đã phạm phải "đã đạt đến mức không thể tin được".

Tuy nhiên, ông Vương cho biết, Tổng thống Biden đã nói rõ rằng Mỹ sẽ không tìm kiếm một cuộc Chiến tranh Lạnh mới cũng như không tìm cách thay đổi chế độ của Trung Quốc hay ủng hộ nền độc lập của Đài Loan.

Trong cuộc thảo luận thường niên và trên phạm vi rộng, ông Vương đã có giọng điệu tương đối chừng mực khi đề cập đến các mối quan hệ với Nga và xung đột Ukraine, Châu Âu, nền kinh tế trì trệ của Trung Quốc và trí tuệ nhân tạo (AI).

Căng thẳng khó chịu

Căng thẳng giữa hai siêu cường đã giảm bớt đôi chút kể từ khi ông Biden và ông Tập tổ chức hội nghị thượng đỉnh mang tính bước ngoặt của họ ở San Francisco vào tháng 11 năm ngoái, nhưng hai nước vẫn đang trong tình trạng căng thẳng khó chịu trước cuộc bầu cử Hoa Kỳ năm nay, điều có thể chứng kiến ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng.

Washington đã nhiều lần tuyên bố mong muốn đặt ra một mức sàn cho mối quan hệ sau khi mối quan hệ này rơi vào vòng xoáy tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ vào năm ngoái vì các vấn đề bao gồm Đài Loan, cạnh tranh công nghệ, thương mại và một khinh khí cầu được cho là do thám của Trung Quốc đã bị Mỹ bắn hạ ngoài khơi bờ biển phía đông nước Mỹ.

Trung Quốc cáo buộc Mỹ đang cố gắng kiềm chế và ngăn chặn chính sách công nghiệp và phát triển công nghệ cao của nước này, trong khi quân đội cả hai nước đang theo dõi chặt chẽ lẫn nhau trong bối cảnh tăng cường triển khai trên khắp Đông Á.

"Vì vậy, chúng tôi kêu gọi Mỹ hiểu xu hướng phát triển lịch sử, nhìn nhận một cách khách quan và hợp lý sự phát triển của Trung Quốc (và) thực hiện các tương tác một cách tích cực và thực tế với Trung Quốc", ông Vương nói.

Bắc Kinh cũng phải đối mặt với các cuộc đối đầu địa chính trị đang diễn ra trên nhiều mặt trận, bao gồm với Châu Âu về thương mại và chiến tranh Ukraine, với Nhật Bản về nhiều vấn đề khác nhau, cũng như với Philippines về Biển Đông, một điểm nóng trong khu vực về các yêu sách lãnh thổ đầy cạnh tranh.

Ông Vương cho biết Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với Nga để thúc đẩy các động lực hợp tác mới và củng cố tình hữu nghị.

Trung Quốc và Nga đã tuyên bố quan hệ đối tác "không giới hạn" vào tháng 2 năm 2022 khi Tổng thống Vladimir Putin đến thăm Bắc Kinh chỉ vài ngày trước khi Moscow xua quân vào xâm lăng Ukraine, gây ra cuộc chiến tranh trên bộ đẫm máu nhất ở Châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai.

Ông Vương cũng tuyên bố mở rộng chương trình du lịch miễn thị thực, đồng thời cho biết Trung Quốc sẽ miễn thị thực du lịch cho các công dân đến từ Thụy Sĩ, Ireland, Hungary, Áo, Bỉ và Luxembourg từ ngày 14 tháng 3.

Trung Quốc hiện có thỏa thuận miễn thị thực chung với 22 quốc gia, trong đó gần đây nhất là với Thái Lan, Singapore và Malaysia.

Trung Quốc cũng đã đơn phương cho phép miễn thị thực nhập cảnh cho công dân từ các quốc gia Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan và Ý trong 15 ngày. Năm quốc gia Châu Âu đó vẫn chưa đáp lại bằng một thỏa thuận tương tự dành cho công dân Trung Quốc.

Nguồn : VOA, 07/03/2024

*******************************

Trung Quốc tăng chi tiêu quốc phòng, bỏ cụm từ ‘thống nhất hòa bình’ về vấn đề Đài Loan

Reuters, VOA, 06/03/2024

Trung Quốc sẽ tăng chi tiêu quốc phòng 7,2% trong năm nay, đẩy mạnh ngân sách quân sự vốn đã tăng hơn gấp đôi dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình trong 11 năm cầm quyền giữa lúc Bắc Kinh có lập trường cứng rắn hơn với Đài Loan, theo các báo cáo chính thức ngày 5/3.

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường bỏ cụm từ ‘thống nhất hòa bình’ với Đài Loan trong diễn văn khai mạc Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc (NPC), tại Bắc Kinh, ngày 5/3/2024.

Mức tăng này phản ánh tỷ lệ được trình bày trong ngân sách năm ngoái và một lần nữa cao hơn nhiều so với dự báo tăng trưởng kinh tế của chính phủ trong năm nay.

Trung Quốc cũng chính thức dùng ngôn từ cứng rắn hơn đối với Đài Loan khi công bố số liệu ngân sách, bỏ đề cập đến chuyện "thống nhất hòa bình" trong báo cáo của chính phủ do Thủ tướng Lý Cường đưa ra tại lễ khai mạc Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc (NPC), quốc hội bù nhìn của Trung Quốc, hôm 5/3.

Căng thẳng đã gia tăng mạnh mẽ trong những năm gần đây về vấn đề Đài Loan, hòn đảo được cai trị dân chủ mà Trung Quốc tuyên bố là của mình, và những nơi khác trên khắp Đông Á khi việc triển khai quân sự trong khu vực ngày càng gia tăng.

Ông Li Mingjiang, học giả quốc phòng tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Rajaratnam (RSIS) ở Singapore, cho biết mặc dù nền kinh tế của Trung Quốc đang gặp khó khăn nhưng Đài Loan vẫn là đối tượng được Bắc Kinh cân nhắc về chi tiêu quốc phòng.

Ông Li nói : "Trung Quốc đang cho thấy rằng trong thập niên tới, họ muốn phát triển quân đội đến mức sẵn sàng giành chiến thắng trong một cuộc chiến nếu không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chiến đấu".

Kể từ khi ông Tập trở thành chủ tịch nước và tổng tư lệnh hơn một thập niên trước, ngân sách quốc phòng đã tăng vọt lên 1,67 nghìn tỷ nhân dân tệ (230 tỷ đô la) trong năm nay từ mức 720 tỷ nhân dân tệ vào năm 2013.

Tỷ lệ tăng chi tiêu quân sự đã liên tục vượt xa mục tiêu tăng trưởng kinh tế nội địa hàng năm trong thời gian ông nắm quyền. Theo báo cáo của chính phủ, năm nay mục tiêu tăng trưởng cho năm 2024 là khoảng 5%, tương tự mục tiêu năm ngoái.

Ngân sách quốc phòng Trung Quốc được các nước láng giềng của Trung Quốc và Mỹ theo dõi chặt chẽ, những nước luôn cảnh giác với các ý định chiến lược của Bắc Kinh và sự phát triển lực lượng vũ trang của nước này.

Dựa trên dữ liệu từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) có trụ sở tại London, ngân sách năm nay đánh dấu năm thứ 30 liên tiếp Trung Quốc tăng chi tiêu quốc phòng.

Phát ngôn viên chính phủ Nhật Bản Yoshimasa Hayashi ngày 5/3 kêu gọi Bắc Kinh cởi mở hơn, cảnh báo về những lo ngại quốc tế nghiêm trọng.

Ông Hayashi nói tại Tokyo rằng việc Trung Quốc liên tục tăng chi tiêu quân sự mà không có sự minh bạch đầy đủ là "thách thức chiến lược lớn nhất từ trước đến nay trong việc đảm bảo hòa bình, ổn định của Nhật Bản và cộng đồng quốc tế cũng như củng cố trật tự quốc tế".

Bộ Quốc phòng Hàn Quốc từ chối bình luận. Bộ quốc phòng Úc đã không trả lời ngay yêu cầu bình luận.

Ông James Char, một học giả an ninh tại RSIS, nói mặc dù ngân sách quốc phòng vượt xa tốc độ tăng trưởng GDP nhưng nó vẫn ở mức khoảng 1,3% tổng sản phẩm quốc nội trong thập niên qua và không gây căng thẳng cho kho bạc quốc gia.

Ông Char nói : "Tất nhiên, tài sản kinh tế lâu dài của đất nước sẽ quyết định liệu điều này có thể được duy trì trong tương lai hay không".

IISS cho biết trong nghiên cứu được công bố vào tháng trước rằng việc mua thiết bị mới có thể sẽ chiếm phần lớn nhất trong ngân sách khi quân đội nỗ lực đáp ứng mục tiêu hiện đại hóa hoàn toàn của ông Tập vào năm 2035.

Sự thúc đẩy đó tiếp tục diễn ra trên nhiều mặt trận, với việc Trung Quốc sản xuất vũ khí từ tàu chiến và tàu ngầm cho đến máy bay không người lái và phi đạn tiên tiến có thể được trang bị cả đầu đạn hạt nhân và đầu đạn thông thường.

Ông Char cho biết quản lý chặt chẽ hơn cũng sẽ là ưu tiên hàng đầu của giới lãnh đạo quân sự sau các cuộc thanh trừng nhân sự cấp cao liên quan đến mua sắm vũ khí.

Quân ủy Trung ương, cơ quan quân sự hàng đầu của Trung Quốc, vào tháng 7 năm ngoái đã ra lệnh minh bạch hóa quy trình mua sắm và kêu gọi công chúng báo cáo những bất thường.

Ủy ban chưa công bố kết quả điều tra, nhưng ít nhất 9 tướng lĩnh, trong đó có 4 người trực tiếp phụ trách mua sắm, đã bị tước danh hiệu đại biểu quốc hội, một thủ tục cần thiết trước khi họ có thể bị buộc tội trước tòa.

Hai cựu bộ trưởng quốc phòng Lý Thượng Phúc và Ngụy Phượng Hòa cũng mất tích mà không có lời giải thích, điều này ở Trung Quốc thường có nghĩa là họ đang bị điều tra.

Ông Lý từng phụ trách mua sắm trang bị quân sự từ năm 2017 đến năm 2022. Khi được hỏi liệu ông Lý có tham dự các phiên họp quốc hội hay không, phát ngôn viên quốc hội Lâu Cần Kiệm nói với tờ Liên hợp Tảo báo của Singapore hôm 4/3 rằng ông Lý "không thể tham dự vì ông không còn là đại biểu".

Trong báo cáo công việc của chính phủ, Trung Quốc nhắc lại lời kêu gọi "thống nhất" với Đài Loan, nhưng nhấn mạnh thêm rằng họ muốn "kiên quyết" khi thực hiện điều đó và bỏ hai chữ "hòa bình" vốn đã được sử dụng trong các báo cáo trước đó.

Mặc dù đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc bỏ qua từ "hòa bình", nhưng sự thay đổi trong ngôn ngữ được theo dõi chặt chẽ như một dấu hiệu cho thấy lập trường quyết đoán hơn đối với Đài Loan.

Hội đồng của Đài Loan chuyên trách các vấn đề về đại lục hôm 5/3 kêu gọi Trung Quốc chấp nhận thực tế là hai bên không phụ thuộc lẫn nhau, đồng thời kêu gọi Trung Quốc tạo ra các trao đổi y tế xuyên eo biển Đài Loan.

Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan ngày 5/3 cho biết lực lượng vũ trang Đài Loan sẽ tăng số lượng cuộc tập trận phi đạn mà họ tổ chức trong năm nay.

Ông Wen-Ti Sung, một nhà khoa học chính trị và thành viên tại Hội đồng Đại Tây Dương, nói rằng ngôn ngữ ở Đài Loan đã "cứng rắn hơn một cách chừng mực".

Ông nói : "Bắc Kinh dường như đang cân bằng giữa việc tăng cường cứng rắn với Đài Loan với việc ổn định quan hệ với bạn bè quốc tế của Đài Loan".

Sau khi ông Lại Thanh Đức của Đảng Dân tiến giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống ở Đài Loan, lãnh đạo cấp thứ tư của Đảng cộng sản Trung Quốc, Vương Hỗ Ninh, đã phát biểu tại một cuộc họp chính sách cấp cao về Đài Loan vào tháng trước rằng Trung Quốc sẽ "kiên quyết chống lại" mọi nỗ lực đối với sự độc lập của Đài Loan trong năm nay.

Các tuyên bố trước đây từ cuộc họp thường niên chỉ thề "kiên quyết phản đối" việc Đài Loan độc lập.

Nguồn : VOA, 06/03/2024