Sau 25 năm cầm quyền, Putin đã có công dẫn dắt nước Nga trỗi dậy từ đống tro tàn của Liên Xô cũ, trở thành một siêu cường quân sự, nhưng chưa đủ mạnh về kinh tế (GDP chỉ bằng 1/6 Trung Quốc). Putin là một nhà "độc tài kiểu mới", tham vọng phục hưng "Nước Nga Thần thánh" của Pierre Đại đế, và mở rộng "khu vực ảnh hưởng". Sau khi chiếm được Crimea (2014) Putin định dùng vũ lực thâu tóm Ukraine, vì thấy Mỹ đang suy yếu và EU bị phân hóa, trong khi Nga liên kết được với Trung Quốc. Nhưng tham vọng đó đang thất bại.

Tổng thống Vladimir Putin tại Phủ Tổng thống Nga – Điện Kremli

Một là Nga không có chính danh, trở thành phi nghĩa. Putin tập trung 190.000 quân dọc biên giới Ukraine để hù dọa và bắt chẹt Kiev phải nhượng bộ là một chuyện, nhưng tấn công xâm lược một nước láng giềng có chủ quyền lại là chuyện khác. Nga không thể biện minh khi bất chấp luật pháp và dư luận quốc tế. Putin đã xô đẩy Mỹ và các nước đồng minh EU (kể cả Đức, Thụy Sỹ, Phần Lan) tập hợp lực lượng chống Nga và bênh vực Ukraine (tuy chưa vào NATO). Dù có chiếm được Ukraine, Putin sẽ bị lên án, cô lập và thua.

Hai là Nga đã để mất thế chủ động, trở thành bị động. Tuy quân Nga mạnh hơn nhiều và tấn công bất ngờ, nhưng sau một tuần vẫn chưa chiếm được Kiev, và chưa dựng được một chính phủ bù nhìn thân Nga tại đó. Người Ukrainian dưới sự lãnh đạo của Lezensky đã kháng cự quyết liệt, làm cho Mỹ và đồng minh phương Tây phải thay đổi thái độ, tập hợp lực lượng và gia tăng viện trợ vũ khí, ủng hộ Ukraine chống lại Nga mạnh hơn. Việc Putin phải chấp nhận đàm phán với Lezensky, dù chưa có kết quả, là một dấu hiệu thất bại.

Ba là Nga đẩy Mỹ và đồng minh liên kết chặt chẽ hơn. Phương Tây đồng lòng trừng phạt Nga nặng nề, loại Nga khỏi hệ thống thanh toán SWIFT. Không chỉ Mỹ, Anh, Pháp, mà Đức, Thụy Sỹ và Phần Lan cũng thay đổi lập trường để trừng phạt Nga, bất chấp sự lệ thuộc vào nguồn dầu khí của Nga. Lần đầu tiên sau Thế chiến, các nước NATO và EU liên kết chặt chẽ để đối phó với Nga. Sử gia Yuval Harari nói : "những gì diễn ra ở Ukraine sẽ quyết định chiều hướng của lịch sử nhân loại" (1).

Bốn là liên kết với Trung Quốc chưa phải một đảm bảo vững chắc. Putin và Tập đã gặp nhau tại Bắc Kinh trong dịp khai mạc Olympic mùa Đông để ra tuyên bố chung. Việc liên kết với Trung Quốc để răn đe và hù dọa phương Tây là một chuyện, nhưng xâm lược Ukraine, một nước có chủ quyền, bất chấp luật pháp quốc tế, là chuyện khác. Có nhiều dấu hiệu cho thấy Tập Cận Bình đã hiểu sai ý đồ của Putin và bị bất ngờ khi Nga xâm lược Ukriane, làm cho Bắc Kinh bị động và mắc kẹt, phải ứng xử hai mặt (như bỏ phiếu trắng tại Liên Hiệp Quốc.

Tuy không rõ Tập Cận Bình có biết trước kế hoạch Nga sẽ xâm lược Ukraine hay không, nhưng có hai điều chắc chắn. Một là Tập mong quân đội Nga mạnh hơn sẽ nhanh chóng đè bẹp được Ukraine, và hai là Tập hình dung phản ứng của cộng đồng quốc tế sẽ yếu. Nhưng những gì đang diễn ra trên chiến trường Ukraine là cơn ác mộng. Người Ukrainian bằng hành động của mình đã cho Mỹ, Châu Âu, và Châu Á một bài học về khả năng tự vệ (2). 

Ẩn số Trung Quốc

Theo giới phân tích, Bắc Kinh ủng hộ Nga xâm lược Ukraine sẽ có hại cho tham vọng toàn cầu của Trung Quốc. Trong khi phương Tây bị mất thể diện về ngoại giao và an ninh vì không ngăn cản được Nga tấn công Ukraine, thì Trung Quốc cũng không thoát được hệ lụy do cuộc chiến. Trong tuyên bố chung tại Bắc Kinh (4/2/2022) bai bên đã cam kết "hợp tác không có giới hạn" (No limits and forbidden zones in cooperation). Tập đã liên kết với Putin để đối phó với Mỹ và đồng minh, nhưng tưởng Nga chỉ hù dọa chứ không đánh lớn

Theo New York Times, Bắc Kinh đã hiểu sai (misreading) ý đồ và tham vọng của Putin, nên các tuyên bố của Trung Quốc tỏ ra thiếu nhất quán. Phía Mỹ đã sáu lần tiếp xúc để chia sẻ thông tin tình báo nhạy cảm với phía Trung Quốc rằng Nga đang chuẩn bị tấn công Ukraine. Ngoại trưởng Antony Blinken đã hai lần trực tiếp chia sẻ thông tin tình báo với ngoại trưởng Vương Nghị, nhưng Bắc Kinh đã coi thường, tưởng Nga sẽ không đánh lớn. Có nhiều dấu hiệu cho thấy Tập Cận Bình đã hiểu sai ý đồ của Putin, cho đến khi quá muộn.

Theo chuyên gia Bonnie Glaser (German Marshall Fund), các quan chức Mỹ cố chia sẻ thông tin tình báo nhạy cảm với Bắc Kinh, vì không còn lựa chọn nào khác, hy vọng Tập có thể thuyết phục Putin không đánh Ukraine. Nhưng đáng tiếc, các quan chức Trung Quốc cho rằng Mỹ định chia rẽ Trung Quốc với Nga, nên đã chia sẻ thông tin này với Nga. Có lẽ Tập đã tập trung quyền lực quá lớn như hoàng đế, nên "các trợ lý của ông không dám thông báo tin tức và phân tích trái ngược với chủ trương, sợ làm Tập bực mình" (3).

Nay Trung Quốc buộc phải xem xét lại lập trường của mình, trước "hệ quả không định trước" tại Ukraine, với diễn biến và tổn thất của Nga tại chiến trường. Nga đã thất bại trong việc "đánh nhanh thắng nhanh", nên buộc phải kéo dài cuộc chiến. Trong cuộc điện đàm (2/2/2022) với Putin, Tập đã đề nghị Putin đàm phán với Ukraine về một giải pháp cho cuộc chiến, và tôn trọng chủ quyền của Ukraine. Thế giới đang chờ xem liệu Trung Quốc có thể kiềm chế được Nga và đóng góp cho một giải pháp ngừng bắn công bằng hay không.

Giới phân tích cho rằng, nếu Trung Quốc quá gần gũi Nga vào lúc hệ trọng này, thì uy tín và lợi ích toàn cầu của Trung Quốc bị tổn thất, vì hai lý do. Một là mục tiêu thay thế Mỹ lãnh đạo thế giới vào năm 2050 phải lùi lại vô thời hạn. Hai là Trung Quốc có thể bị lên án vì liên kết chặt chẽ với Nga. Phong trào phản đối Nga xâm lược Ukraine ngày càng mạnh trên thế giới và trong nước. 370 nhà khoa học và nhà báo Nga đã ký tên vào thư ngỏ phản đối chiến tranh. 163 nhà khoa học được giải Nobel đã ký tên vào thư ngỏ phản đối.

Theo giáo sư Bernard Cole (National War College), "một bất ngờ lớn đối với Nga, và bài học lớn cho Trung Quốc, là người dân Ukrainian sẵn sàng chiến đấu đến cùng". Kinh nghiệm tại Ukraine cho thấy phương Tây có thể tập hợp nhanh một khối liên minh toàn cầu để đánh vào kinh tế của kẻ xâm lược. Giới phân tích cho rằng so với nền kinh tế của Nga (GDP chỉ bằng 1/6 của Trung Quốc) thì nền kinh tế của Trung Quốc lớn hơn nhiều và đa dạng hơn so với Nga, nên có thể chịu được sự trừng phạt kinh tế một cách tốt hơn.

Theo Jude Blanchette (CSIS) "nâng cấp đối tác với Nga trước cuộc xâm lược Ukraine là một sai lầm về ngoại giao của Tập Cận Bình" với cái giá mà Trung Quốc phải trả, bộc lộ giới hạn về chính sách của Tập. Theo Kurt Campbell (NSC coordinator for Indo-Pacific) "Lúc này, không thể phủ nhận là Trung Quốc ở vào thế khó xử khi họ cố duy trì quan hệ sâu sắc và cơ bản với Nga". Mỹ đã hy vọng Trung Quốc có vai trò quan trọng để khuyên Putin nghĩ lại và không xâm lược Ukraine, nhưng họ đã không muốn làm như vậy.

Bài học kinh nghiệm về Ukraine là một cơ hội tốt để Trung Quốc điều chỉnh ý đồ xâm lược Đài Loan.

Nói cách khác, những bài học kinh nghiệm về Ukraine là một cảnh báo đúng lúc đối với lãnh đạo Bắc Kinh về các kịch bản cho vấn đề Đài Loan. Đó là một cơ hội tốt để Trung Quốc điều chỉnh ý đồ xâm lược Đài Loan. Trung Quốc có thể đánh giá thấp Đài Loan. Giới quan sát cho rằng Trung quốc có thể hù dọa Đài Loan, nhưng nên nhân nhượng đừng đánh Đài Loan, để tránh khiêu khích người Đài Loan chống Trung Quốc. Tại Châu Á, eo biển Đài Loan là điểm dễ xảy ra xung đột (flashpoint) như thùng thuốc súng (tinderbox).

Lập trường của Trung Quốc thay đổi nhanh, chứng tỏ họ tìm cách phải nói thế nào trước việc Nga xâm lược Ukraine. Trong cuộc điện đàm giữa ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị và ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba, Trung Quốc sẵn sàng làm trung gian hòa giải ngừng bắn ở Ukraine. Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc phải xem lại lập trường của mình. Trung Quốc ủng hộ Nga không phải là "không giới hạn", mà bị Putin "bịt mắt". Chắc Trung Quốc phải nhận ra mục tiêu thống nhất Đài Loan khó có thể diễn ra như họ tưởng. Trong khi đó, quan hệ Trung-Xô không phải là "không giới hạn" mà là "đồng sàng dị mộng" (4).

Theo Francis Fukuyama (tác giả "the End of History"), Putin muốn phục hưng "Nước Nga và Liên Xô vĩ đại". Nhưng Putin mắc sai lầm lớn và thất bại vì không khuất phục được Ukraine. Nếu có một cuộc chiến tranh lạnh mới, phải để ý đến Trung Quốc. Về lâu dài, Trung Quốc là mối đe dọa lớn hơn. Nếu không trừng phạt Nga xâm lược Ukraine thì sẽ bất lợi cho Đài Loan. Trung Quốc sẽ theo dõi chặt chẽ để điều chỉnh hành động. Nếu Nga bị sa lầy và tổn thương lớn, thì Trung Quốc sẽ phải thận trọng hơn với Đài Loan (5).

Các nước khu vực

Trước mối đe dọa ngày càng tăng của Trung Quốc, các nước chủ chốt ở khu vực Châu Á (như Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc, Đài Loan, Úc, Việt Nam và ASEAN) đang tăng cường ngân sách quốc phòng trong cuộc chạy đua vũ trang mới. Thủ tướng Nhật Fumio Kishida đã cảnh báo : "môi trường an ninh xung quanh Nhật Bản đang thay đổi với mức độ chưa từng thấy... Trung Quốc tiếp tục đơn phương thay đổi nguyên trạng"... (6).

Indonesia đã ký hợp đồng (2/2022) mua 6 máy bay Rafale của Pháp trong tổng số 36 chiếc, và đã được Mỹ chấp thuận cho mua máy bay F-15. Gần đây, Philippines đã hoàn tất thủ tục mua tên lửa siêu thanh BrahMos của Ấn Độ. Việt Nam cũng từng bước tăng cường năng lực hàng hải. Úc là thành viên của QUAD đã tham gia AUKUS (9/2021) cùng với Anh và Mỹ. Bộ trưởng quốc phòng Úc Peter Dutton phát biểu (2/2022) : "Úc và đồng minh sẽ để mất một thập kỷ tới nếu không dám đứng lên chống lại Bắc Kinh ở Biển Đông".

Theo Hugh White (Đại học ANU), Mỹ không làm được như đã cam kết để đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc, đặc biệt là về sức mạnh hải quân. Mỹ nói nhiều về việc đối phó với Trung Quốc, từ thời Tổng thống Obama cách đây hơn một thập kỷ, khi Mỹ xoay trục sang Châu Á. "Nhưng chúng ta vẫn chưa thấy có sự điều chỉnh cơ bản nào về tư thế quân sự của Mỹ ở Châu Á" (no reorientation of America's military posture in Asia).

Nga xâm lược Ukraine làm Việt Nam bất ngờ. Chưa biết Việt Nam sẽ làm thế nào với chính sách ngoại giao đa phương mà họ theo đuổi, để thoát khỏi khủng hoảng này. Những hệ lụy của khủng hoảng Ukraine có thể đem lại một trật tự thế giới mới khó lường, bất lợi cho các nước vừa và nhỏ như Việt Nam. Với Việt Nam, môi trường quốc tế hòa bình và ổn định đã giúp đất nước hội nhập quốc tế sâu hơn, do đó có lợi từ đa phương hóa.

Theo Hương Le Thu (ASPI) thật thất vọng trước thái độ im lặng của ASEAN khi Nga xâm lược Ukraine và tuyên bố chung của các ngoại trưởng ASEAN chỉ kêu gọi tất cả các bên kiềm chế. Cố gắng khách quan trước việc một nước ném bom thường dân không vũ trang của một nước khác không thể biện minh cho nguyên tắc trung lập, mà là đánh lận trắng đen. Lập trường của Singapore cho thấy hành động cứng rắn sẽ thúc đẩy lợi ích dân tộc. Trong khi đó ASEAN muốn đối xử công bằng với cả hai bên, không phải là trung lập mà có nguy cơ bị vô hiệu hóa vĩnh viễn trong một trật tự thế giới đang thay đổi quá nhanh (7).

Các biến số mới

Theo sử gia Yuval Harari, tuy "Putin có thể thắng nhiều trận đánh, nhưng sẽ thua cuộc chiến tranh". Putin độc tài, nói dối đến mức hắn cũng tin như vậy : rằng Ukraine không phải là một quốc gia thật sự và người Ukrainian không phải là một dân tộc. Putin đã chơi một canh bạc đầy mạo hiểm, không tính tới một ẩn số lớn : chiếm một đất nước thì dễ, nhưng giữ được nó rất khó. Người Ukrainian đứng lên chống xâm lược với lòng quả cảm làm thế giới khâm phục. "Không phải Gorbachev mà Putin sẽ ký giấy báo tử cho đế quốc Nga" (8).

Nếu người Ukrainian dám tay không cản xe tăng Nga, chính phủ Đức dám cung cấp vũ khí chống tăng cho họ, chính phủ Mỹ dám loại Nga khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT, và người Nga dám đứng lên phản đối cuộc chiến tranh phi nghĩa. Lòng quả cảm của người Ukraine đã truyền cảm hứng. Harari nói "Cuộc chiến tại Ukraine sẽ định hình tương lai của toàn thế giới. Nếu để độc tài xâm lược thắng, thì tất cả chúng ta sẽ nhận lấy hậu quả. Không có lý do gì để đứng ngoài quan sát. Đây là thời điểm đứng lên để dấn thân".

Putin đại diện cho thế hệ "độc tài mới" mà đầu óc người phương Tây không thể hiểu. Lòng tin rằng chủ nghĩa tự do cuối cùng sẽ thắng là một ảo tưởng. Châu Âu phải bỏ lòng tin đó nếu muốn thắng cuộc chiến với Putin. Trong thế giới của Putin, chiến tranh là một phần bất biến trong xã hội loài người. Phương Tây ngạc nhiên khi Putin viện "giá trị tinh thần của nước Nga" để biện minh cho xâm lược Ukraine nhằm phục hưng "Nước Nga Thần thánh" (Holy Russia). Trong khi nhiều người coi lòng tin đó là một thủ đoạn, thì người khác coi canh bạc đó là điên rồ (insanity). Phương Tây tin rằng cuộc chiến Ukraine sẽ phản tác dụng.

Putin có thể nắm trong tay vận mệnh của Châu Âu làm con tin. Nhưng sẽ sai lầm nếu quá đề cao Putin như trung tâm của mọi mối lo hay ẩn số của thời đại. Thắng lợi của chủ nghĩa tự do là một ảo tưởng. Trật tự dựa trên ý tưởng tự do đã kết thúc. Sự chuyển đổi của kỷ nguyên mới mà Tony Blair đề cập, không diễn ra. Thời đại của giả dối và ảo tưởng đã hết. Alexis de Tocqueville đã viết vào thế kỷ 19 : "thời kỳ nguy hiểm nhất cho một chính phủ tồi là khi nó cải cách" (9).

Cuộc xâm lược Ukraine lần thứ hai trong vòng tám năm qua được phương Tây coi là một quyết định điên rồ. Đó là canh bạc cuối của một nhà độc tài đã cầm quyền 25 năm, nay tính khí ngày càng thất thường. Kết cục của cuộc chiến có thể là một thảm họa cho nước Nga, làm các nước phương Tây gắn kết chặt chẽ hơn, theo cách chưa từng có trong nhiều thập niên. Hành động xâm lược của Putin sẽ phản tác dụng, làm cho Nga trở thành một quốc gia tội đồ, đứng về phía phản diện trong lịch sử. Các nước phương Tây đang cung cấp vũ khí và đạn dược như súng chống tăng và chống máy bay, và dụng cụ y tế cho Ukraine.

Một số lãnh đạo vốn có cảm tình với Putin như Victor Orbán của Hungary, đã đứng về phía chống lại Putin. Thủ tướng Đức Olaf Scholz đã tuyên bố một số biện pháp bao gồm tăng cường kinh phí quốc phòng và tăng cường dự trữ nhiên liệu, được dư luận đánh giá cao như một bước ngoặt trong chính sách đối ngoại của Đức. Ngay các nước khác như Thụy Sỹ và Phần lan cũng đã thay đổi lập trường trung lập của họ. Không phải chỉ có Ấn Độ và Ả Rập Thống Nhất mà cả Trung Quốc cũng đã bỏ phiếu trắng ở Liên Hiệp Quốc đang lên án Nga xâm lược Ukraine, được dư luận hoan nghênh như một thắng lợi của phương Tây.

Sau một tuần xâm lược Ukraine từ ba hướng, Nga vẫn chưa chiếm được Kiev và chưa dựng được một chính phủ mới thân Nga, chứng tỏ Putin không thành công như kế hoạch. Nhân dân Ukrainian có thể tiến hành một cuộc chiến tranh du kích quyết liệt trong nhiều năm. Các nhà phân tích phương Tây cũng không nghĩ cuộc chiến lại diễn ra như vậy. Họ tưởng Ukraine sẽ sụp đổ và quân đội Nga sẽ tiến vào Kiev. Không phải Putin cai trị nước Nga với quyền lực như Nga Hoàng, mà quyền lực của Putin cũng phải trả giá và dễ đổ vỡ.

Nếu xâm lược Ukraine bị bế tắc, có khả năng giới tài phiệt Nga lo sợ xung đột kéo dài tốn kém sẽ nhân cơ hội này đảo chính. Hàng ngàn người Nga đã bị bắt vì xuống đường biểu tình phản đối chiến tranh. Mấy trăm nhà khoa học và nhà báo Nga đã ký tên vào thư ngỏ phản đối cuộc chiến tranh phi nghĩa. Putin đã không thể "làm cho nước Nga vĩ đại", mà ngược lại đang đưa nước Nga vĩ đại đến bờ vực nguy hiểm. Phương Tây trừng phạt và cô lập Nga cũng sẽ làm cho thị trường thế giới nhanh suy xụp và đảo ngược toàn cầu hóa.

Cuối tuần trước, Mỹ, Anh và EU cùng các nước khác đã loại Nga ra khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT. Tuy chưa biết chi tiết và hệ lụy của nó, nhưng quyết định này có ý nghĩa quan trọng vì nó chứng tỏ phương Tây đồng thuận trừng phạt Nga bằng cách tách Nga ra khỏi cộng đồng quốc tế. Trong khi cuộc chiến về quân sự đang diễn ra ngoài mặt trận, thì cuộc chiến về kinh tế cũng bắt đầu được khởi động. Việc đóng băng các tài khoản của Ngân hàng Trung ương Nga đẩy xung đột tới trung tâm hệ thống tài chính quốc tế.

Các kịch bản mới

Theo nhà báo Tom Friedman (NYT), có ba kịch bản kết thúc chiến tranh Ukraine, xung đột nguy hiểm nhất thế giới từ sau khủng hoảng tên lửa Cuba. Đó là : "thảm họa lớn" (full-blown disaster) ; "thỏa hiệp bẩn thỉu" (dirty compromise) ; và "cứu vãn" (salvation). Thật đáng sợ nếu Putin chưa nghĩ đến cách kết thúc chiến tranh thế nào (10).

Friedman cho rằng :

1) Kịch bản "thảm họa" đang diễn ra. Nếu Putin không dừng lại thì thế giới đang "đến gần cổng địa ngục", vì Putin tuyệt vọng có thể làm liều.

2) "Kịch bản thỏa hiệp" để ngừng bắn, cho Nga rút quân, sát nhập hai tỉnh phía Đông, đổi lại Ukraine cam kết không vào NATO, và phương Tây dỡ bỏ cấm vận.

3) "Kịch bản phế truất Putin" ít khả năng, nhưng có thể hình dung các sỹ quan cao cấp sẽ họp kín để bàn về việc này.

Theo Paul Poast (Đại học Chicago) có bốn kịch bản kết thúc chiến tranh ở Ukraine. Đó là :

1) Nga bị sa lầy tại Ukraine ;

2) Thay đổi chế độ tại Kiev (Nga áp đặt) ;

3) Nga chiếm toàn bộ Ukraine (State Death) ;

4) Đế quốc Nga thắng thế (imperial overreach). Nếu Nga liều lĩnh tấn công một nước NATO (như Ba Lan), sẽ kích hoạt "Điều 5" (tấn công một nước NATO là tấn công tất cả NATO), Mỹ và các nước NATO khác sẽ bảo vệ đồng minh (11).

Để so sánh một cách dễ hiểu về tình thế của Nga, hãy nhớ lại sự kiện "Trân Châu Cảng" (Pearl Harbor, 1941). Lúc đó Mỹ và đồng minh bao vây cấm vận đã dồn Nhật vào tình thế tuyệt vọng (desperation), nên Nhật phải chơi bài liều vì không còn đủ nguồn lực cho chiến tranh lâu dài. Liệu Mỹ và đồng minh trừng phạt Nga có dồn Putin vào tình thế tuyệt vọng phải chơi bài liều như Pearl Harbor ? Theo Paul Poast, Chính quyền Biden đã có quyết định đúng hướng khi điều quân đến Ba Lan và các nước Baltic để phòng xa (kịch bản 4).

Các quyết định của Nga cho thấy Putin có dấu hiệu bất bình thường. Theo Moisés Naím (tác giả "the End of Power"), một thế hệ lãnh đạo mới nguy hiểm đang trỗi dậy trên thế giới, gồm những nhà "độc tài mới" theo chủ nghĩa dân túy (như Donald Trump hay Vladimir Putin). Họ tuyên truyền những điều dối trá mà nay đang trở thành đức tin của những người mù quáng. Họ quảng bá về mình như thần tượng của nhân dân, đấu tranh chống tham nhũng. Họ tập trung quyền lực vào tay mình, tấn công các thể chế đã duy trì nền dân chủ, tuyên chiến với báo chí, và bãi bỏ các luật lệ hạn chế quyền lực của họ (12).

Nếu con số thương vong tại Ukraine là chính xác, thì Nga (và Ukraine) đã mất hàng nghìn người. Trong các cuộc chiến tranh được khảo sát, nếu thương vong 50 người/ngày còn chấp nhận được. Nhưng thương vong vượt quá 1.000 người, thì đó là một cuộc chiến khốc liệt. Với Nga, đó còn là nỗi hổ thẹn lớn về tinh thần và thảm họa về kinh tế, có thể làm cho Putin tuyệt vọng vì không còn lựa chọn nào khác, phải chơi bài liều (gambling for resurrection). Otto von Bismarck gọi đó là "tự sát vì sợ chết" (suicide for fear of death).

Nguyễn Quang Dy

Nguồn : Viet-studies, 05/03/2022

Tham khảo :

(1) Yuval Noah Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history, Yuval Harari, Economist, February 9, 2022

(2) Putin’s War Is Xi’s Worst Nightmare, Craig Singleton, Foreign Policy, March 4, 2022

(3) Xi misreads Putin's Ukraine gambit despite access to U.S. intel, Hiroyuki Akita, Nikkei, March 1, 2022

(4) Could the Ukraine war save Taiwan ? Rana Mitter, Spectaror, March 5, 2022

(5) Vladimir Putin will fail at subduing Ukraine, Mikio Sugenno, Nikkei Asia Review, March 1, 2022

(6) Asia's arms race : China spurs military spending spree, Andrew Sharp, Nikkei, February 23, 2022

(7) ASEAN needs to uphold principles, not neutrality, in Ukraine war, Huong Le Thu, Nikkei, March 2, 2022

(8) Why Vladimir Putin has already lost this war, Yuval Harari, Guardian, February 27, 2022

(9) The new age of disorder, John Gray, New Statesman, March 2, 2022

(10) I See Three Scenarios for How This War Ends, Thomas Friedman, New York Times, March 1, 2022

(11) How the Crisis in Ukraine May End, Derek Thompson, Atlantic, February 27, 2022

(12) The Dictator’s New Playbook : Why Democracy Is Losing the Fight, Moisés Naím, Foreign Affairs, March/April 2022

Về cuộc chiến xâm lăng của Putin với Ukraine, đến ngày 6 Tháng Ba, 2022, giới quan sát không chút hoài nghi khi đưa ra nhận định :

Vladimir Putin (ảnh : Sasha Mordovets/Getty Images)

1. Putin chắc chắn thua trận. Liên Bang Nga chắc chắn không còn như trước khi Putin phát động chiến tranh.

2. Lần đầu tiên trong lịch sử, một cuộc chiến tranh xâm lược mà phe chủ chiến không thắng được bằng vũ khí quân sự cổ điển tối tân, mà vũ khí kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị của các quốc gia phản đối sự xâm lăng ủng hộ nước bị xâm lăng sẽ chiến thắng toàn cuộc.

3. Mỹ, Châu Âu và các nước dân chủ đã và đang tham chiến trực tiếp bằng vũ khí kinh tế, tài chánh, truyền thông… Ở mặt trận trung tâm này, Putin đã thua trắng tay ngay từ đầu, và kể cả hậu cuộc chiến Putin và nước Nga cũng cháy túi.

4. Mỹ, Châu Âu và các nước dân chủ không chỉ tham dự trực tiếp bằng vũ khí kinh tế ở Ukraine, mà thật sự đang tấn công bằng cấm vận trực tiếp vào hầu mọi lĩnh vực sống còn của đời sống xã hội của chế độ Putin và nước Nga. Người dân kể cả giới nhà giàu và trung lưu ở Nga vốn có mức sống, cách sống, làm ăn khác, không như dân Bắc Triều Tiên, Cuba, Iran… nên không thể sống vài thập niên trong cảnh cấm vận triệt để.

5. Ngay cả khi Putin có chiếm Kyiv hay toàn bộ Ukraine thì ông ta cũng phải đầu hàng, lui quân để đổi lấy bỏ các lệnh cấm vận toàn diện để tránh cho nước Nga khỏi kiệt quệ, chế độ ông ta sụp đổ.

6. Vũ khí kinh tế, tài chánh… mà Mỹ và phương Tây trực tiếp tấn công Putin không phải tính từng ngày, tháng mà sẽ là năm, thập niên… Nếu Putin không rút quân xâm lược theo điều kiện của Mỹ, phương Tây và Ukraine, thì nước Nga sẽ có một chế độ khác loại bỏ Putin để làm điều đó. Các "đồng minh" trong và ngoài Liên Bang Nga không còn tin, hết dựa vào sức mạnh quân đội Nga, nỗi nhục yếu kém của quân đội Nga là không thể cứu vãn.

7. Chi phí duy trì chiến tranh trong cảnh các ngân hàng không thể thanh khoản, giao thương bị khóa, trên không, trên cảng, biên giới bị cấm cửa… Putin tiếp tục cuộc chiến xâm lược tốn kém mấy ngày nữa ? Nếu chiếm được Ukraine, Putin lấy tài lực đâu để duy trì chiếm đóng giải quyết các nhu cầu khổng lồ của hậu chiến ?

Số phận của Putin và đám tinh hoa Nga chủ chiến đang tính từng ngày. Chế độ phát xít Hitler, Nhật Bản quân phiệt trong Thế chiến thứ hai có cả nhân lực, tài nguyên, kinh tế để khai thác từ các quốc gia Châu Âu, Châu Á bị xâm chiếm rồi tung vào cuộc chiến cuối cùng cũng kiệt quệ đầu hàng. Liên Xô rộng lớn tài nguyên mênh mông có thêm cả cả nước Đông Âu cộng sản cuối cùng cũng sụp đổ chỉ vì họ bị khóa chặt trong vòng vây chiến tranh lạnh.

Ngay cả khi Putin mất hết lý trí điên rồ sử dụng vũ khí nguyên tử, nước Mỹ, Châu Âu sẽ đổ nát nhưng chính nước Nga sẽ bị vũ khí nguyên tử đánh trả, chìm trong vực thẳm tăm tối hoang tàn, vì cuối cùng tiềm lực, sức mạnh kinh tế, tài chánh của các cường quốc, quốc gia dân chủ sẽ chiến thắng.

Lịch sử Châu Âu, thế giới sẽ khác, dẫu thế giới đã từng biết tới các lần cấm vận kinh tế… nhắm vào vài quốc gia, trong đó có cả Việt Nam nhưng bối cảnh lúc đó các nước nhất là nước lớn không có chung mạch máu kinh tế, tài chánh, giao thương… toàn cầu, và quy mô cấm vận không triệt để. Thế nên đây là lần đầu tiên cả thế giới chứng kiến sức mạnh vũ khí kinh tế, tài chánh… được triển khai hết hỏa lực tấn công vô đối để khuất phục, loại bỏ một chế độ độc tài của cường quốc quân sự cổ điển.

Trần Tiến Dũng

Nguồn : SaigonnhoNews, 06/03/2022

Mọi chiến dịch đều khác nhau. Tuy nhiên, có rất nhiều bài học lịch sử điển hình. Một trong những nhà tư tưởng chiến lược nổi tiếng nhất giải thích các tình huống mà người ta nên biết để hiểu rõ hơn về cuộc xung đột hiện nay. Ở đây có một số tương đồng đáng ngạc nhiên.

Ở Bangalore, Ấn Độ, sinh viên cũng xuống đường chống lại Vladimir Putin và chiến tranh Ukraine - Nguồn : AFP

Các cuộc chiến không bao giờ diễn ra theo kế hoạch. Và những cuộc chiến của những nhà độc tài bị cô lập, những kẻ cứng đầu không còn chịu nghe phần còn lại của thế giới thì càng ít có khả năng diễn ra theo kế hoạch hơn. Trước sự thật đó, tình hình Ukraine sẽ ra sao ? Chiếu theo lịch sử, người ta có thể thấy cuộc chiến này có thể kết thúc như thế nào ? Sau đây là những kịch bản có thể xảy ra :

Trong trường hợp cực đoan, Ukraine có thể bị sáp nhập, tương tự như Iraq sáp nhập Kuwait  hồi năm 1990. Nhưng điều đó chỉ có thể hình dung được sau một cuộc chiến tranh tàn phá khủng khiếp và kéo dài, buộc người dân Ukraine phải cầu hòa bằng bất cứ giá nào. Với diễn biến của các sự kiện trong tuần qua cho đến nay, điều này khó có thể xẩy ra.

Khả năng thứ hai là sự chia cắt Ukraine, tương tự như Đức hoặc Triều Tiên năm 1945 – hoặc, có lẽ thích hợp hơn, như theo Hiệp ước Moscow năm 1686 về nền "hòa bình vĩnh viễn" giữa Đế chế Sa hoàng và Ba Lan-Litva, vốn về cơ bản chia Ukraine thành hai phần. Đây cũng là một kịch bản rất khó xảy ra trong bối cảnh kháng cự quyết liệt của quân đội Ukraine và sự tồn tồn tại song song nhiều mặt trận.

Nếu Ukraine bị khuất phục, đất nước này sẽ rơi vào tình trạng tương tự như nước láng giềng Belarus, vốn đã bị Moscow khuất phục trên thực tế sau khi Putin giải cứu chế độ của ông Lukashenko khỏi sự sụp đổ do các cuộc biểu tình lớn hồi năm 2020 và 2021.

Nhưng điều đó chỉ có thể xảy ra nếu Nga đánh bại lực lượng vũ trang Ukraine và dựng lên một chính phủ bù nhìn ở Kiev. Kết quả này sẽ dẫn tới một sự bất ổn kéo dài nếu xét tinh thần quyết tâm kháng chiến đến cùng của người dân Ukraine hiện nay.

Từ đó có thể xảy ra các tình huống, ví dụ như việc "Phần Lan hóa" Ukraine (được hiểu là một quyết định tự nguyện và tự quyết nhằm duy trì trạng thái trung lập về quân sự của Ukraine), điều sẽ làm giảm bớt một trong những mối quan ngại chính của Nga : khả năng Ukraine gia nhập Liên minh Bắc Đại Tây Dương trong tương lai.

Tuy nhiên, những người ủng hộ một giải pháp như vậy, phần đông là những chuyên gia và chính khách lỗi lạc trong 30 năm qua, quên rằng điều này sẽ buộc Ukraine bị lệ thuộc vào Điện Kremlin. Điều đó chỉ có thể thực hiện được như một phần của một giải pháp toàn cầu đối với cuộc chiến này, trong đó – như Phần Lan đã làm trong giai đoạn 1939-1940 – quân đội Ukraine sẽ buộc Nga rơi vào thế bế tắc.

Và cũng cần có một kịch bản xấu hơn nhiều đối với Điện Kremlin, trong đó các lực lượng Nga bị sa lầy trong một cuộc xung đột kéo dài, giống như Liên Xô ở Afghanistan, hay như Hoa Kỳ ở Iraq. Nhưng sự so sánh đó là khập khiễng, vì Ukraine quan trọng hơn nhiều đối với Điện Kremlin so với Afghanistan đối với Liên Xô, hay Iraq đối với Hoa Kỳ.

Cũng vì lý do này, không có khả năng Moscow sẽ rút khỏi Ukraine sau khi đã "dạy một bài học" cho nước láng giềng, giống như Trung Quốc đã làm ở Việt Nam năm 1979.

Tất cả những điều này làm cho các kịch bản leo thang có nhiều khả năng xảy ra hơn, từ đó sẽ có nhiều kịch bản phụ. Ví dụ, Nga có thể tìm cách gây nguy hiểm cho an ninh Châu Âu và khối NATO bằng cách kích động các vụ việc ở biên giới Châu Âu. Ví dụ, Thụy Điển trung lập đang theo dõi chặt chẽ ý định của Nga liên quan đến đảo Gotland ở Biển Baltic. Cũng phải nghĩ đến khả năng xảy ra các cuộc tấn công mạng, và thậm chí hoạt động khủng bố cũng không nên bị loại trừ.

Moscow cũng có thể "mở một mặt trận mới" thông qua khuyến khích và giúp đỡ nước Cộng hòa Srpska nhỏ bé ở Bosnia-Herzegovina tuyên bố độc lập. Nga cũng có thể làm tăng thêm nỗi lo sợ về việc sử dụng vũ khí hạt nhân thông qua các tuyên bố khiêu khích (và các bước chiến lược rõ ràng trong việc kích hoạt lực lượng hạt nhân), giống như Liên Xô đã làm trong cuộc Khủng hoảng Kênh đào Suez năm 1956.

Việc Nga bố trí vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ Belarus, một động thái có thể được thực hiện nhờ sửa đổi hiến pháp nước này, có thể là một nỗ lực khác nhằm gây bất ổn cho Châu Âu và chia rẽ liên minh Đại Tây Dương.

Với việc Thổ Nhĩ Kỳ ngày càng đứng về phía Ukraine và ngăn chặn sự qua lại của các tàu chiến Nga trên eo biển Bosphorus, điều này cũng có thể gây ra phản ứng từ Nga, gợi nhớ lại âm hưởng của cuộc Chiến tranh Crimea hồi thế kỷ 19.

Một kịch bản phụ khác (và điều này rất có khả năng) là xảy ra leo thang không cố ý. Ví dụ, điều gì sẽ xảy ra nếu một máy bay ném bom của Nga bị lạc, vượt biên giới sang Châu Âu, và sau đó bị lực lượng NATO bắn hạ, tương tự như sự cố ở biên giới Thổ Nhĩ Kỳ-Nga năm 2015 ?

Hoặc nếu nhiều chuyên gia hướng dẫn hay các tình nguyện viên của phương Tây bị Nga ném bom giết hại ở Ukraine, điều này cũng có thể gây phản ứng phẫn nộ ở phương Tây đòi trả đũa. Cần nhớ rằng tại Syria năm 2018, hơn 200 lính đánh thuê Nga đã bị quân đội Mỹ tiêu diệt trong trận chiến giành Chasham.

Một danh sách đầy đủ các kịch bản có thể còn bao gồm khả năng quân đội Nga thất bại nặng nề, sau đó dẫn đến sự ra đi của Tổng thống Vladimir Putin, tương tự như những gì đã xảy ra với Slobodan Milosevic sau Chiến tranh Kosovo, hoặc quân đội Argentina sau Chiến tranh Falklands 1982.

Điều đó có thể làm tăng khả năng Ukraine tái chiếm nhanh chóng các nước cộng hòa ly khai ở miền đông, tương tự như những gì lực lượng Croatia đã làm trong Chiến dịch Storm năm 1995.

Tuy nhiên, hiện tại, quân đội Nga sẽ nỗ lực làm tất cả để đạt được thành công quân sự tối đa trên thực địa, với mục tiêu chính là nghiền nát các lực lượng quân đội và phá hủy bộ máy nhà nước Ukraine bằng bạo lực ngày càng tăng. Lenin chẳng đã từng nói : "Đầu tiên thọc lưỡi lê, nếu gặp bùn thì thọc tiếp, nếu gặp thép thì rút lui".

Tiếc rằng vẫn phải nêu thêm một so sánh lịch sử cuối cùng : đó là sự tàn phá khủng khiếp thành phố Grozny của Chechnya năm 1999 . Ví dụ này đặc biệt đáng sợ vì các lực lượng Chechnya đã có mặt ở Ukraine để thực hiện những hành động bẩn thỉu, tàn bạo nhất cho Điện Kremlin.

Bruno Tertrais

Nguyên tác : "Ein Blick in die Geschichte zeigt, wie der Ukraine-Krieg enden könnte", WELT, 04/03/2022.

Nguyễn Xuân Hoài biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 05/03/2022

Bruno Tertrais là một trong những nhà tư tưởng chiến lược được kính trọng nhất của nước Pháp và là thành viên cấp cao tại Institut Montaigne ở Paris.

Cháu luôn nghĩ là "Không". Bởi một bạo chúa không phải là cả nước Nga, cả dân tộc Nga.

Kiev những ngày còn thanh bình 2015.

Mùa hè 2015, khi đi dạo trong khuôn viên khu bảo tàng chiến tranh tại Kiev, bất chợt tôi thấy một đôi tình nhân âu yếm ôm nhau trong khi đang chăm chú quan sát một chiếc… xe tăng. Tôi liền vội vàng giơ điện thoại lên, chộp được khoảnh khắc đó.

Quay trở lại Mỹ, tôi đăng tấm hình đó lên trang Facebook của mình kèm theo một đoạn trích dẫn từ cuốn tiểu thuyết nổi tiếng "Con đường đau khổ" của nhà văn Nga Aleksei Tolstoy với bối cảnh những năm cuối chiến tranh thế giới lần thứ nhất và cuộc nội chiến Nga.

Kiev 2015. (Hình : Misha Đoàn)

Năm tháng sẽ trôi qua, những cuộc chiến tranh sẽ im ắng dần, những cuộc cách mạng sẽ thôi gào thét và sẽ còn lại không phôi pha tấm lòng em nhẫn nại dịu dàng và chan chứa tình yêu thương...".

Thật sự, lúc đó trích dẫn cho hợp ngữ cảnh thôi chứ chiến tranh còn ở mãi tận Donbass, cách Kiev gần cả nghìn cây số...

Vậy mà vào những ngày này bom đã rơi, đạn đã nổ tại trung tâm Kiev. Tôi lật lại những tấm ảnh chụp tại Kiev, nhìn những khuôn mặt của những người không quen trên đường phố lọt vào ống kính và thẫn thờ tự hỏi : Bây giờ họ đang ở đâu, dưới hầm trú ẩn hay trong bệnh viện hoặc trên chiến tuyến ?

Tôi bị "shocked" trước những gì đang xảy ra, không tin được đó là sự thật. Những ngày này tôi luôn có tâm trạng u uất, đau khổ lẫn phẫn nộ, thậm chí có cả cảm giác xấu hổ, với những câu hỏi luôn dằng xé "Tại sao ? Tại sao ?"

Lứa du học sinh thời tôi, và phần đông người Việt Nam hiện tại có sự mặc định lầm lẫn rằng "Liên Xô" (Soviet Union) là Nga. Đối với phần đông chúng tôi, Nga là cách gọi tắt của đế chế Soviet mênh mông gồm 15 nước Cộng hòa tự trị. Mà cũng phải thẳng thắn khách quan thừa nhận rằng thời đó các dân tộc trong Liên Xô sống với nhau khá là hòa thuận tuy có thể đó là vì sự kiểm soát nghiêm ngặt từ phía Chính quyền Trung ương. Vậy nên cũng dễ hiểu khi đối với chúng tôi thì hầu như không có sự khác nhau mấy giữa người Nga hay Ukraine hoặc Belarus ; tất cả là một dân tộc, cùng một tổ quốc, dưới một ngọn cờ...

Kiev 2015.

Tôi có thể may mắn hơn một số bạn sinh viên du học cùng lứa bởi vì có một khoảng thời gian rất dài tôi được sống chung với cộng đồng người Nga (hay chính xác hơn là người Soviet) bản xứ. Tôi được nuôi dưỡng bằng bánh mì Nga, văn hóa Nga, tinh thần Nga... đến nỗi đôi khi tôi cứ ngỡ rằng mình cũng là... người Nga.

Trong hộ chiếu người vợ đầu tiên của tôi, phần Dân tộc (Nation) được ghi là Nga nhưng trên thực tế Họ (Last name) của vợ tôi lại mang gốc Ukraine - GORDEENKO. Cũng có lần tôi đã từng hỏi vợ tôi rằng vậy em chính xác là người Nga hay Ukraine thì cô ấy trả lời là không rõ nhưng cô đã quen với việc coi cô ấy là người Nga rồi. Tôi lại đem câu hỏi đó ra hỏi ông ngoại của cô ấy, ông phẩy tay : "Có gì khác lạ đâu chứ. Nga hay Ukraine đều là một, chúng ta là dân Soviet".

Ông bà ngoại của vợ cũ tôi đều tham gia Thế Chiến II. Ông tham gia tấn công vào lãnh thổ Đức Quốc xã 1945, bị thương, gặp bà ngoại là Hộ lý tại Quân y viện. Sau chiến tranh hai người kết hôn. Ông bà ngoại thương yêu tôi như con cháu ruột thịt trong nhà, thậm chí thường bênh vực tôi mỗi khi có xung khắc gia đình giữa tôi và vợ, với lập luận rằng : "Thằng Misha (tên gọi của tôi thời sinh viên) ở đây có một mình, chúng ta phải thương yêu nó vì nó ở Việt Nam cũng đã phải chịu bao nhiêu cực khổ vì chiến tranh rồi".

Hàng năm, cứ đến ngày 9/5 thì cả gia đình vợ tôi lại tập trung quây quần xung quanh chiếc bàn để ngoài vườn dưới cây cherry rợp màu hoa hồng tím.

Ngày 9/5 được coi là Ngày Chiến thắng trong "Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại" (ngày chiến thắng Phát xít Đức) của người Nga. Mới đầu hè, bầu trời xanh thăm thẳm, hoa rực rỡ sau mùa đông ảm đảm, hít thật sâu vào ngực luồng không khí trong lành có mùi thoảng thoảng của đất và hoa để cảm giác như được truyền một luồng sinh khí mới, người lâng lâng...

Kiev những ngày thanh bình.

Chiếc bàn được bày ra với bao nhiêu là bia rượu, lò nướng được đốt lên với mùi thơm ngào ngạt của món shashlyk (thịt nướng, BBQ) Nga truyền thống. Ông ngoại khề khà kéo đàn accordion cho bà ngoại hát những bài dân ca Nga liên quan đến chiến tranh : "Ôi những con đường lầm bụi, mù sương, lạnh lẽo, lo âu và thảo nguyên cỏ dại..". Rồi ông đứng lên, cầm ly Vodka và trịnh trọng tuyên bố "Mọi người hãy nâng ly để tưởng nhớ đến những người đã ngã xuống cho chúng ta được sống, được ngồi quây quần với nhau hôm nay, để những thế hệ tiếp theo của chúng ta không biết đến vũ khí là gì..". Cả bàn đều đứng lên, cụng ly với nhau rồi ngửa cổ uống cạn hết ly mới được để cốc xuống bàn và phấn khích hét lên "Hurra...".

Buổi tiệc thường kéo dài từ trưa đến tối, mọi người vừa uống, vừa hát những bài hát nổi tiếng về chiến tranh như "Kachiusa" "Thành phố thân yêu", rồi xem TV cảnh duyệt binh với điệu quân nhạc trầm hùng "Vĩnh biệt người con gái xứ Slavo", nghe Mark Bernes hát "Người Nga có muốn chiến tranh không ?"

"Xin hãy hỏi sự yên bình tĩnh lặng

Trên những dải ruộng đồng bao la

Xin các anh hãy hỏi những cây dương

Xin các anh hãy hỏi bao người lính

Đang nằm dưới những gốc bạch dương

Hãy để cho con của những người này lên tiếng

Người Nga có muốn chiến tranh không ?"

Ông ơi, khi viết những dòng chữ này, cháu lại nghĩ đến ông bà. Ông có hình dung được không, những dàn Kachiusa với tên gọi mới là Grad đang dội bão lửa. Không, không phải dội xuống Berlin của năm 1945, mà là dội xuống Kiev của năm 2022.

Và những người lính Nga đang ngã xuống, không phải để bảo vệ tổ quốc của mình.

Một quốc gia đã góp phần đánh bại hiểm họa Phát xít, quốc gia mà ông đã tôn thờ, đã đổ máu để bảo vệ nó, mỉa mai thay quốc gia đó giờ lại đang trong vai kẻ xâm lược. Và đau đớn thay lại đi giết chính những người láng giềng của mình.

Ông ơi, nếu cõi khác có thật, chắc ông sẽ rất đau lòng khi tổ quốc của ông đã không còn nữa, khi những toan tính, tham vọng của kẻ cầm quyền đã làm hoen ố hình ảnh đất nước của ông, để một số vin vào cớ đó để hoài nghi, phủ nhận những mất mát, hy sinh của ông và đồng đội...

Cháu rất đau lòng khi nghe lại bài hát "Người Nga có muốn chiến tranh không ?"

Cháu luôn nghĩ là "Không". Bởi một bạo chúa không phải là cả nước Nga, cả dân tộc Nga.

Người Nga trong cháu là ông bà, là Puskin, Lermontov, Tolstoy, Paustovsky...

Không, người Nga không muốn chiến tranh, phải không ông ?

Misha Đoàn

Nguồn : VOA, 03/03/2022

Ghi chú : 

Tác giả Misha Đoàn từng theo học Khoa Luật, Đại học Tổng hợp Tashkent (Uzbekistan) 1983-1989 và Khoa Báo chí, Đại học Tổng hợp Saint-Petersburg (Nga) 1993-1996. Tác giả hiện định cư tại California, Hoa Kỳ. Tòa soạn giữ nguyên văn phong và cách phiên âm theo tiếng Nga của một số nhân vật và địa danh mà tác giả đề cập.

Nga thiếu may mắn vì Ukraine không chọn ‘chính sách 4 không’

Trân Văn, VOA, 03/03/2022

Thiên hạ bắt đầu cảm thấy ân hận khi từng để Ukraine loay hoay với tham vọng và sự hung hãn của Nga trong một thời gian dài.

Đại sứ Đặng Hoàng Giang, Trưởng Phái đoàn thường trực Việt Nam tại Liên Hiệp Quốc, phát biểu trong phiên họp đặc biệt về Ukraine vào ngày 1/3/2022. Việt Nam bỏ phiếu trắng cho nghị quyết lên án cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine.

Cuối cùng, ông Putin – Tổng thống Nga cũng đã lên tiếng. Putin đã ngậm tăm sau khi ra lệnh tấn công Ukraine hôm 24/2/2022 để "tự vệ trước nguy cơ xảy ra những điều tồi tệ hơn tình trạng hiện nay đối với lợi ích và chủ quyền của nước Nga". Tại cuộc họp báo được tổ chức ngày 2/3/2022 ở Moscow, Putin chỉ trích Mỹ và các đồng minh đã chủ động soạn kịch bản, dùng Ukraine như công cụ, dụ Nga tấn công Ukraine và Putin không thể làm khác cho dù ông ta không hề muốn xua quân vào Ukraine (1) !

Trong cùng ngày, tại New York, 141 trong số 193 quốc gia là thành viên Liên Hiệp Quốc nhất trí lên án Nga tấn công Ukraine, yêu cầu Nga rút khỏi Ukraine ngay lập tức và vô điều kiện. Chỉ có 5/193 quốc gia tán thành hành động của Nga (ngoài Nga tự bảo vệ mình như lẽ tất nhiên, ủng hộ Nga chỉ có Belarus, Bắc Hàn, Eritrea, Syria). 35/193 quốc gia bỏ phiếu trắng (không lên án cũng không ủng hộ), trong số này có Việt Nam, xưa nay vẫn thường song hành với Trung Quốc (2).

Tin mới nhất : Nga cho biết sẽ tiếp tục ngồi xuống với Ukraine trong ngày 3/3/2022 để bàn về việc ngưng bắn... Chưa biết kết quả thế nào nhưng rõ ràng, chưa bao giờ Nga thiệt hại nặng nề cả trong bang giao quốc tế lẫn kinh tế và nội trị bất ổn, hỗn loạn như vậy.

***

Nếu Ukraine xác lập chính sách quốc phòng "ba không" : "Không tham gia liên minh quân sự". "Không liên kết với nước này để chống nước kia". "Không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ để chống lại nước khác" và đến năm 2019, long trọng bổ sung thêm một "không" nữa vào "Bạch thư Quốc phòng" (3) : "Không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế" như Việt Nam, vị thế chính trị của Ukraine sẽ không như mọi người đã thấy suốt tuần vừa qua.

Không may cho Putin là dân Ukraine thuộc loại bất khuất. Bởi họ đã từng đứng dậy giành lấy và cương quyết giữ cho bằng được quyền lựa chọn những cá nhân đại diện cho chính họ trong các cơ quan dân cử, qua đó kiểm soát các cơ quan công quyền nên mới có Tổng thống Volodymyr Zelensky. Nếu Volodymyr Zelensky không như mọi người đã biết và đang thấy, chắc chắn dân Ukraine đã không chọn để đặt ông vào vị trí Tổng thống và không cùng ông đối đầu với Nga để bảo vệ quyền tự quyết của Ukraine.

Xưa cũng thế và giờ cũng vậy, thiên hạ chỉ dành thiện cảm cho những người dám sống và chết vì những giá trị mà nhân loại cùng cho là cao đẹp. Bởi dân Ukraine sẵn sàng vứt bỏ tất cả để bảo vệ từ thể diện tới chủ quyền quốc gia của họ, bảo vệ phẩm giá của những người được gọi là Ukrainian, cộng đồng quốc tế mới ủng hộ Ukraine và sử dụng nhiều cách thức khác nhau, trừng phạt Nga, tiếp sức cho Ukraine. Không phải tự nhiên mà cộng đồng Châu Âu xem Ukraine như đại diện cho căn tính, giá trị Châu Âu.

Tại sao dân Ukraine sẵn sàng đối đầu với Nga, bất kể hậu quả để giữ quyền quyết định vận mệnh của họ ? Chắc chắn do họ hiểu thế nào là giá trị của độc lập, tự do sau nhiều thế kỷ hết thuộc Mông Cổ, đến thuộc Ba Lan, Thổ, Nga...

Dân Ukraine từng thực hiện "Cách mạng Cam" năm 2004, phế truất Viktor Yanukovych – cựu Thủ tướng muốn dán tương lai của Ukraine vào Nga - đắc cử Tổng thống vì gian lận bầu cử. Dân Ukraine từng tiến hành "phong trào EuroMaidan" (cuối 2013 đầu 2014), phản đối chính phủ thân Nga trì hoãn ký kết thỏa thuận hợp tác và thương mại tự do với Liên Hiệp Châu Âu, lật đổ chính phủ này. Đó cũng là lý do Nga cưỡng chiếm Crimea, khuấy động các cuộc bạo động đòi tự trị ở Donetsk và Lugansk thuộc khu vực Donbass.

Khi phải làm hàng xóm với một quốc gia vừa nuôi tham vọng chi phối, dẫn dắt các lân bang, vừa hết sức hung hãn như Nga, một dân tộc quật cường như dân Ukraine chắc chắn sẽ không bao giờ chấp nhận bất cứ đảng nào, chính phủ nào định ra và đeo đuổi "chính sách ba không", thậm chí tạo thêm một "không" chỉ để duy trì "sự toàn vẹn của đặc quyền, đặc lợi" cho đảng của mình, chính phủ của mình, chứ không phải giữ gìn sự toàn vẹn lãnh thổ, duy trì và phát triển các lợi ích của quốc gia, dân tộc.

Là nguyên thủ của một xứ sở như thế, Tổng thống Ukraine phải như đã biết và đang thấy. Volodymyr Zelensky không thể vứt bỏ nhân tâm, dân ý, vặn hỏi những người dân Ukraine bày tỏ sự âu lo về tương lai quốc gia, số phận dân tộc, kiểu như ông Nguyễn Phú Trọng từng vặn hỏi đồng chí, đồng bào hồi 2015, lúc họ nêu thắc mắc, rằng hệ thống chính trị, hệ thống công quyền Việt Nam sẽ làm gì khi Trung Quốc càng ngày càng hung hăng trong việc xác lập chủ quyền đối với 80% diện tích Biển Đông :Nếu để xảy ra đụng độ gì thì tình hình bây giờ bất ổn thế nào, chúng ta có ngồi đây mà bàn việc tổ chức đại hội đảng được không(4) ?

***

Sự kháng cự mãnh liệt của Ukraine đối với tham vọng biến xứ sở này thành chư hầu của Nga thêm một lần nữa, phản ứng dữ dội của cộng đồng quốc tế đối với cuộc xâm lăng do Nga tiến hành hồi cuối tháng 2 vừa qua, giá mà cả Putin lẫn Nga cùng phải trả chắc chắn sẽ khiến cả Tập Cận Bình lẫn Trung Quốc phải cân nhắc đến hậu quả của việc tấn công, sáp nhập Đài Loan – lãnh thổ mà mức độ cương cường từ trên xuống dưới dường như chẳng kém Ukraine – vào Trung Quốc.

Còn Biển Đông, rộng hơn là Việt Nam thì sao ? Có lẽ Tập Cận Bình và Trung Quốc không thèm bận tâm vì trước đã có "chính sách ba không", giờ có thêm "chính sách bốn không" và cam kết tự nguyện tuân thủ những chính sách này một cách nghiêm cẩn.

Suốt tuần vừa qua, rất nhiều người Việt bày tỏ sự phẫn nộ khi nhiều cơ quan truyền thông chính thức tại Việt Nam và nhiều sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam ủng hộ Putin, ủng hộ Nga. Lên án sự ủng hộ bất kể đạo lý, bất chấp luật pháp quốc tế, lội ngược dòng chảy chung của thế giới văn minh ấy là "cuồng Nga", "cuồng Putin" dường như chưa thật đúng và đủ. Cứ ngẫm kỹ hơn sẽ thấy, chỉ trích cả Ukraine lẫn Tổng thống Zelensky là chuyện phải làm bởi nếu không, "ba không", nay là "bốn không" tự nhiên sẽ lung lay !

Phiếu trắng mà Việt Nam vừa chọn hôm 2/3/2022 là tất yếu. Đã có "ba không" rồi, "bốn không" thì phải như vậy ! Không có "không" nào nên Ukraine dứt khoát không từ bỏ bán đảo Crimea, khu vực Donbass. Với "ba không", rồi "bốn không", toàn bộ Hoàng Sa, một phần Trường Sa đã mất là vô vọng. Thậm chí, tùy bối cảnh, nhắc để nhớ lấy còn trở thành "kẻ thù của nhân dân". Vì sao ký ức về tội ác, dã tâm của Trung Quốc lại trở thành thứ mà không có chủ trương thì không được nhớ, được nhắc ?

Thiên hạ bắt đầu cảm thấy ân hận khi từng để Ukraine loay hoay với tham vọng và sự hung hãn của Nga trong một thời gian dài. Sự ân hận đó khiến Nghị viện Châu Âu vừa đẩy mạnh xem xét tiếp nhận Ukraine làm thành viên. Còn với "ba không", rồi "bốn không", thiên hạ có cơ hội để ân hận với dã tâm và sự hung hăng mà Trung Quốc đã, đang cũng như sẽ còn bày ra với Việt Nam chăng ? Khi đó là lựa chọn của riêng Việt Nam, thiên hạ làm gì có cửa !

Trân Văn

Nguồn : VOA, 03/03/2022

Chú thích

(1) https://www.npr.org/2022/02/02/1077522522/russias-putin-accuses-the-u-s-of-trying-to-drag-him-into-war

(2) https://news.un.org/en/story/2022/03/1113152

(3) http://tapchiqptd.vn/vi/phong-chong-dbhb-tu-dien-bien-tu-chuyen-hoa/sach-trang-quoc-phong-cua-viet-nam-the-hien-ro-ban-chat-hoa-binh-va-tu-ve/15453.html

(4) https://soha.vn/xa-hoi/tong-bi-thu-neu-dung-do-tren-bien-ta-co-ngoi-day-duoc-khong-20151208144743885.htm

***********************

Trừng phạt tối đa lên nước Nga của Putin

Phạm Phú Khải, VOA, 03/03/2022

Putin đã có công làm cho Tây phương và các quốc gia yêu chuộng tự do, dân chủ đến gần nhau hơn.

Putin tại lễ khai mạc Thế Vận Hội Mùa Đông ở Bắc Kinh, 4 tháng Hai.

Trong lúc Vladimir Putin dàn quân bao vây Ukraine (hình vệ tinh cho thấy quân Nga đang tiến gần đến đến thủ đô Kyiv của Ukraine từ phía Bắc, Nam và Đông), thì Putin và chính phủ Nga đang bị Mỹ và thế giới bao vây và trừng phạt về ngoại giao, và đặc biệt là kinh tế (tài chánh), một cách chưa từng thấy trước đây. Ngay cả cácbộ môn thể thao, như trượt băng quốc tế, trượt tuyết, bóng rổ, điền kinh và một số môn quần vợt của Nga, thì các vận động viên và quan chức cũng bịcấm hay đình chỉ tham dự vào đầu tháng 3 vừa qua.

Vào ngày 25/2, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cương quyết cam kếttrừng phạt Nga một cách mạnh mẽ nhất, với tác động tối đa và lâu dài. Mỹ sẽ cùng đồng minh 27 quốc gia thành viên của Liên Hiệp Âu Châu, cũng như Anh, Úc, Canada, New Zealand, Nhật Bản, và nhiều quốc gia khác, sẽ trừng phạt nền kinh tế Nga ngay lập tức và trong thời gian tới. Biden cho biết Nhóm 7/G7 và tất cả các đồng minh Mỹ hoàn toàn đồng ý về mục đích và phương cách. Liên Minh này sẽ : hạn chế khả năng tài chánh và quân sự của Nga ; làm suy giảm khả năng cạnh tranh của Nga trong nền kinh tế công nghệ cấp cao của thế kỷ 21 ; đánh vào giá trị đồng tiền Nga ; trừng phạt các ngân hàng Nga đang nắm giữ tài sản khoảng 1 nghìn tỷ đô la ; cắt bỏ ngân hàng lớn nhất của Nga, nắm giữ hơn 1/3 tài sản ngân hàng, ra khỏi hệ thống tài chính Mỹ ; chặn thêm bốn ngân hàng lớn khác của Nga, có tài sản 250 tỷ Mỹ kim ; và sẽ cho tên giới ưu tú Nga và các thành viên gia đình vào danh sách đang bị xử phạt, vì những người này được hưởng lợi từ chính sách của chế độ hiện nay ; áp dụng các biện pháp giới hạn các hoạt động của công ty quốc doanh của Nga trị giá 1,4 ngàn tỷ Mỹ kim v.v…

Vào ngày 28/2, các quan chức hàng đầu của Liên minh Châu Âukhẳng định sẽ thắt chặt các biện pháp trừng phạt đối với Nga, sử dụng các lệnh cấm để nhắm mục tiêu vào đồng minh của Nga là Belarus, và tài trợ vũ khí cho Ukraine để giúp nước này tự vệ trước sự xâm lược của Nga. Những công ty lớn như BP và Shell, ngân hàng toàn cầu HSBC, và công ty cho thuê máy bay lớn nhất thế giới AerCap, đã gia nhập danh sách các doanh nghiệp đang tìm cách rời bỏ Nga trong lúc các chế tài của phương Tây được siết chặt lên Moscow. Ngày 1 tháng 3, các thương hiệu lớn của Mỹ bao gồm Apple, Google và Harley-Davidson đã cắt giảm doanh số bán hàng và tách mình khỏi Nga vì xâm lược Ukraine.

Ngày 1/3, Reuters cho biết các ngân hàng quốc tế bắt đầu thi hành lệnh chế tài Nga. Cùng ngày, Thủ tướng Scott Morrisoncông bố viện trợ 75 triệu Mỹ kim (105 triệu Úc kim) cho Ukraine, trong đó 50 triệu Mỹ kim để giúp vũ khí/phòng vệ, và 25 triệu Mỹ kim cho nhân đạo. Morrison cho biết, khoảng 50 triệu Mỹ kim viện trợ này sẽ thuộc loại gây chết người, như tên lửa, đạn dược, hỗ trợ người Ukraine trong việc bảo vệ quê hương của chính họ, và Úc sẽ làm điều đó với sự hợp tác của NATO.

Nga đang bị cô lập gần như hoàn toàn qua hành động xâm lược này, ngoại trừ một số nước như Trung Quốc, Ấn Độ và UAE.

Xin mở ngoặc để nói vài lời về vị thế lạ lùng của Ấn Độ trong quan hệ quốc tế hiện nay. Dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Narendra Modi, Ấn Độ tiến gần hơn trong quan hệ với Mỹ, xa cách hơn trong quan hệ với Trung Quốc (ngày càng thù nghịch hơn), nhưng vẫn duy trì mối quan hệ như trước với Nga. Một trong những cản trở lớn trong quan hệ của Ấn với Mỹ trước đây là quan hệ giữa Mỹ và Pakistan, một quốc gia thù nghịch hơn là đồng minh của Ấn Độ. Mỹ ủng hộ Pakistan, nhưng gần đây thấy không ổn vì nước này đâm sau lưng mình, dung túng bọn khủng bố, kể cả Osama bin Ladin. Tuy Ấn Độ vẫn duy trì sự trung lập về Nga liên quan đến Ukraine, xu hướng "đu dây" này có thểgây thiệt hại cho Ấn trên đường dài.

Bị bao vây trừng phạt nặng nề như thế, phao cứu của Nga hiện nay có khả năng là Trung Quốc. Trung Quốc hưởng lợi hơn nếu sự xung đột hiện nay giữa Âu Châu và Nga kéo dài. Putin hy vọng chuyến viếng thăm và hội nghị với Tập Cận Bình tại Bắc Kinh trong Thế Vận hội Mùa đông sẽ có thêm đồng minh. Tuy hai bên có ký kết nhau quan hệ "không giới hạn", thiếu điều như môi hở răng lạnh, nhưng cụ thể ra sao thì chưa rõ. Nhận định về quan điểm của Trung Quốc đối với cuộc xâm chiếm Ukraine, Zi Yang trên The Diplomatbiện luận rằng "Trung Quốc sẽ không cùng Nga chống lại phương Tây và sẽ xa rời sự hung hăng của Nga đối với Ukraine", và sẽ cân nhắc một cách tốt nhất để lợi ích hóa tối đa cho Bắc Kinh bằng cách vận dụng tình thế xung đột của Châu Âu và Nga tại Ukraine.

Nếu phần lớn thế giới sử dụng mọi biện pháp trừng phạt lên Nga một cách toàn diện và hệ thống, nền kinh tế của Nga có thể bị khủng hoảng và tê liệt qua thời gian.

Tóm lại, Nga thật sự không có đồng minh nào về mặt ngoại giao trong vụ này, và đang bị cô lập một cách toàn diện về kinh tế. Ấn cùng lắm là trung lập. Trung Quốc cũng chỉ là con buôn trục lợi. Bangladesh có làm ăn hợp tác với Nga nhưng cần Mỹ nhiều hơn. Bangladesh là nước đã nhận được viện trợ vaccine nhiều nhất từ Mỹ, hơn 60 triệu liều. Phần lớn các quốc gia khác còn lại trên thế giới không có lý do gì để ủng hộ Nga. Về mặt lý, tất cả lẽ ra nên lên án mạnh mẽ động thái của Nga, vì an ninh và quyền lợi lâu dài. Chủ quyền quốc gia là tuyệt đối, ngoại trừ nạn diệt chủng xảy ra trong quốc gia đó. Nếu ủng hộ cá lớn nuốt được cá bé thì không khác gì tự xỏ dây thòng lọng vào cổ mình.

Putin phải trả giá cho hành động của mình. Chính Putin, một mình, đã quyết định xâm chiếm Ukraine. Số thương vong chết chóc của thường dân Ukraine, kể cả trẻ con, là do tội ác Putin gây ra. Ba chuyên viên, từng giữ vai trò quan trọng trong chính quyền Mỹ trước đây, gồm David J. Kramer (Thứ trưởng Ngoại giao thời George W Bush), John Herbst (cựu Đại sứ tại Ukraine), và William Taylor (cũng là cựu Đại sứ tại Ukraine), đều cổ võ cho chủ trương bắt Putin đền tội. Viết trên Foreign Affairs ngày 26/2 rằng, ba ôngbiện luận rằng nếu Putin không bị trừng phạt nghiêm khắc, ông ta sẽ không dừng lại ở Kyiv.

"Để thực sự kiềm chế Moscow và ngăn chặn Moscow tấn công các nước Châu Âu khác, Washington và NATO phải thực hiện gần như mọi biện pháp hiện có, không kể việc đặt giầy lên mặt đất [tức ngoại trừ gửi lính đến đó chiến đấu]. Điều đó có nghĩa là mạnh tay trừng phạt ngành năng lượng của Nga và phần còn lại của ngành tài chính. Nó cũng có nghĩa là nhắm mục tiêu đến tất cả mọi người xung quanh Putin, bao gồm tất cả các quan chức cấp cao của chính phủ Nga cũng như các thành viên của quốc hội Nga. Và phương Tây cần áp đặt những biện pháp vượt ra ngoài các biện pháp trừng phạt - ví dụ, cắt đứt hoạt động tuyên truyền của Moscow và dàn dựng các cuộc tấn công mạng nhằm vào quân đội Nga.