Chuyến thăm gần đây của Chủ tịch Trung Quốc, Tập Cận Bình, tới Việt Nam được ca ngợi là thắng lợi của quốc gia Đông Nam Á khi đã thành công trong việc nâng cấp quan hệ ngoại giao với cả siêu cường là Hoa Kỳ và Trung Quốc trong năm 2023, điều mà không quốc gia nào làm được.

Bộ Ngoại giao nhắc lại, Đài Loan tuyệt đối không phải là một phần của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, hai bên không trực thuộc lẫn nhau, Đảng cộng sản Trung Quốc chưa bao giờ thống trị Đài Loan và không có quyền đại diện cho nhân dân Đài Loan trên trường quốc tế - Ảnh : Bộ Ngoại giao / Taiwan Today

Trong lúc báo giới khu vực và quốc tế ca ngợi sự khéo léo của Đảng cộng sản Việt Nam khi đã cân bằng được sự ép từ hai cường quốc, thì Đài Loan lại lên tiếng phản đối. 

Nguyên do là vì trong tuyên bố chung giữa Việt Nam và Trung Quốc nhân dịp hai nước quyết định nâng cấp quan hệ ngoại giao qua chuyến thăm mới nhất của ông Tập Cận Bình trong hai ngày 12 và 13/12/2023, thì đại diện nước chủ nhà, Tổng bí Nguyễn Phú Trọng, đã tuyên bố "công nhận Đài Loan là một phần không thể tách rời của lãnh thổ Trung Quốc", và "kiên quyết phản đối hành động chia rẽ "Đài Loan độc lập" dưới mọi hình thức". 

Tuyên bố trên của Việt Nam đã lập tức khiến Bộ Ngoại giao của Đài Loan lên tiếng đáp trả. Trong thông cáo được đưa ra hôm 14 tháng 12, chính quyền Đài Bắc cho rằng tuyên bố chung mà hai tổng bí thư hai Đảng cộng sản Việt Nam và Trung Quốc đưa ra là "sai lệch nghiêm trọng so với thực tế". 

Tuy đổ lỗi cho Đảng cộng sản Trung Quốc là đã cố tình tuyên truyền sai lệch về "chủ quyền" của Đài Loan, nhưng bộ ngoại giao của đảo quốc này cũng không quên đề nghị Việt Nam chớ nghe theo Trung Quốc để rồi làm suy yếu chủ quyền cũng như gây tổn thương tình cảm của nhân dân nước này. 

Phía Đài Loan cũng nhắc nhở Việt Nam về tầm quan trọng của việc duy trì mối quan hệ giữa hai bên, bằng cách nêu ra thực ra tế Đài Loan là nhà đầu tư nước ngoài lớn thư tư ở Việt Nam, cũng như là điểm đến hàng đầu của lao động và du học sinh người Việt. 

Trên thực tế, Đài Loan trong những năm gần đây nổi lên là nước có mức đầu tư rất lớn vào Việt Nam. Báo chí trong nước cũng đưa tin về việc các doanh nghiệp Đài Loan đang tích cực đầu tư và mở rộng hoạt động ở Việt Nam. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc rất lớn vào các nhà đầu tư nước ngoài, thì Đài Loan đang nổi lên như là một đối tác quan trọng. 

Vậy thì điều gì khiến Đảng cộng sản Việt Nam phải đề cập đến vấn đề Đài Loan trong tuyên bố chung với Trung Quốc, để rồi khiến chính quyền hòn đảo này phản ứng tiêu cực ? 

Trao đổi với đài RFA, giáo sư Carlyle Thayer, chuyên gia trong lĩnh vực quan hệ quốc tế ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, nhận định rằng Việt Nam không có lựa chọn nào khác trong trường hợp này : 

"Nếu Việt Nam từ bỏ chính sách một Trung Quốc thì sẽ phải hứng chịu sự trả đũa khủng khiếp từ phía Đại Lục. Tôi cho rằng Việt Nam đã phải làm việc cực chẳng đã đối với toàn bộ bản tuyên bố chung. Ngoài ra, còn có cả yếu tố bày biện nhằm lấy lòng Trung Quốc, nói cách khác thì việc duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc là điều cần thiết, bởi vì Việt Nam có đường biên giới chung với Trung Quốc, có nền kinh tế phụ thuộc lẫn nhau, và cả tranh chấp trên Biển Đông. 

Nếu nhìn vào cách mà Trung Quốc đối xử với Philippines, một dạng sách nhiễu và đe dọa cấp thấp, đó là điều mà Trung Quốc có thể làm với Việt Nam". 

Cần phải thừa nhận, trong những năm gần đây vấn đề Đài Loan đang trở thành chủ đề nhạy cảm đối với Trung Quốc, nước đang ngày càng tỏ ra hung hăng trong việc bảo vệ cái mà họ cho là chủ quyền lãnh thổ đối với hòn đảo tự trị này. Điều này khiến bất cứ quốc gia nào cũng phải dè chừng khi đề cập đến Đài Loan, ngay cả Hoa Kỳ cũng không ngoại lệ. 

Chính quyền Trung Quốc cũng không từ bỏ bất cứ cơ hội nào để đạt được mục đích cô lập Đài Loan, và khẳng định tuyên bố chủ quyền của họ. Trong trường hợp này, theo ông Bill Hayton, chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc, thì rất có thể phía Trung Quốc đã đòi hỏi nội dung liên quan đến Đài Loan được thêm vào bản tuyên bố chung với Việt Nam. Ông nói thêm : 

"Có thể có hai lý do. Thứ nhất là phía Trung Quốc yêu cầu và Việt Nam chấp nhận, tôi không nghĩ là Việt Nam sẽ nêu vấn đề này ra nếu Trung Quốc không đề nghị". 

Còn lý do thứ hai, theo vị học giả có nhiều năm nghiên cứu chính trị Việt Nam và Trung Quốc, là do Việt Nam muốn nhận lại gì đó từ Trung Quốc. Có thể là một sự đối đãi đặc biệt nào đó. Hay sự yên ổn trên Biển Đông. 

Cùng với vấn đề Đài Loan, Việt Nam còn đề cập thêm đến các vấn đề ở Hồng Kông, Tân Cương, Tây Tạng trong bản tuyên bố chung, và gọi đây là "các vấn đề nội bộ" của Trung Quốc. Ám chỉ không nên có sự can thiệp từ bên ngoài. 

Chính quyền Trung Quốc đang hứng chịu chỉ trích từ cộng đồng quốc tế do các chính sách đàn áp nhắm vào người Hồi Giáo ở Tân Cương, người Tây Tạng, và người ủng hộ dân chủ ở Hồng Kông. Bằng việc gọi đây là "vấn đề nội bộ" của Trung Quốc, có lẽ Việt Nam muốn tránh việc các nước Phương tây sử dụng vấn đề nhân quyền để chỉ trích chế độ cộng sản Trung Quốc, rồi liên luỵ đến Việt Nam, theo ông Bill Hayton. 

"Có thể, do vấn đề ý thức hệ chính trị, Đảng cộng sản Việt Nam sợ rằng Hoa Kỳ nói riêng và Phương tây nói chung sẽ sử dụng những vấn đề này để phá hoại sự cai trị của Đảng cộng sản Trung Quốc. Do đó, để bảo vệ sự thống trị của Đảng cộng sản, thì đã tuyên bố rằng đây là những vấn đề nội bộ của Trung Quốc". 

Quay trở lại sự phản đối của chính quyền Đài Loan, có thể thấy rõ là nội dung của bản tuyên bố do Bộ Ngoại giao nước này đưa ra, đã tránh chỉ trích Việt Nam một cách trực tiếp. Do đó, theo giáo sư Carlyle Thayer thì chính quyền Đài Loan sẽ không có phản ứng tiêu cực nào đối với Việt Nam. Bởi cả hai bên đều sẽ thiệt hại. 

"Đài Loan sẽ không làm gì tổn hại đến Việt Nam bởi họ biết rằng chính họ cũng sẽ thiệt hại. Họ sẽ không chấm dứt quan hệ kinh tế với Việt Nam chỉ vì họ không thích tuyên bố trên. Cả hai đều có rất nhiều để mất". 

Còn về phía Việt Nam, tuy công khai chấp nhận chính sách ‘một Trung Quốc’ và tuyên bố Đài Loan là một phần lãnh thổ của Trung Quốc, nhưng điều đó không có nghĩa là Việt Nam sẽ ủng hộ một cuộc xâm lược của Trung Quốc nhắm vào hòn đảo tự trị. Theo ông Bill Hayton : 

"Dù không có bằng chứng nhưng tôi nghĩ khả năng cao Việt Nam sẽ phản đối Trung Quốc có hành động quân sự chống lại Đài Loan. Rõ ràng Đài Loan đang có rất nhiều hoạt động đầu tư ở Việt Nam, cho nên Việt Nam sẽ không muốn có bất cứ điều gì xảy ra ảnh hưởng xấu đến hiện trạng".

Trường Sơn

Nguồn : RFA, 19/12/2023

Khi Tổng thống Mỹ Joe Biden gần đây ký thông qua khoản tài trợ 80 triệu USD cho Đài Loan để mua thiết bị quân sự của Mỹ, Trung Quốc cho biết họ "lấy làm tiếc và phản đối" những gì Washington đã làm.

Đài Loan dưới thời Tổng thống Thái Anh Văn đã thể hiện liên minh rõ ràng hơn với Mỹ

Đối với người quan sát bình thường, đây không có vẻ là một khoản tiền quá lớn. Nó ít hơn giá của một chiếc máy bay chiến đấu hiện đại. Đài Loan đã đặt hàng thiết bị quân sự trị giá hơn 14 tỷ USD của Mỹ. Liệu 80 triệu USD này có quan trọng hơn không ?

Mặc dù sự giận dữ là phản ứng mặc định của Bắc Kinh đối với bất kỳ sự hỗ trợ quân sự nào dành cho Đài Loan, nhưng lần này có điều gì đó khác biệt.

80 triệu USD không phải là một khoản vay. Nó đến từ tiền thuế của người dân Mỹ. Lần đầu tiên sau hơn 40 năm, Mỹ sử dụng tiền của mình để gửi vũ khí đến một nơi mà họ không chính thức công nhận. Điều này đang diễn ra theo một chương trình gọi là tài chính quân sự nước ngoài (FMF).

Kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine vào năm ngoái, FMF đã được sử dụng để gửi khoảng 4 tỷ USD viện trợ quân sự cho Kyvi. Quỹ này cũng được sử dụng để gửi thêm hàng tỷ USD đến Afghanistan, Iraq, Israel và Ai Cập… Nhưng cho đến nay Mỹ mới chỉ gửi tiền đến các quốc gia hoặc tổ chức được Liên Hiệp Quốc công nhận. Đài Loan thì không.

Sau khi Mỹ chuyển sự công nhận ngoại giao từ Đài Loan sang Trung Quốc vào năm 1979, nước này tiếp tục bán vũ khí cho hòn đảo này theo các điều khoản của Đạo luật Quan hệ Đài Loan. Điều quan trọng là bán vừa đủ vũ khí để Đài Loan có thể tự vệ trước cuộc tấn công có thể xảy ra của Trung Quốc, nhưng không quá nhiều đến mức gây bất ổn cho mối quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh. Trong nhiều thập kỷ, Mỹ đã dựa chiến lược mơ hồ này để giao thương với Trung Quốc, trong khi vẫn là đồng minh mạnh mẽ nhất của Đài Loan.

Hòn đảo tự trị Đài Loan đối mặt nguy cơ bị Trung Quốc sáp nhập

Nhưng trong thập kỷ qua, cán cân quân sự dọc eo biển Đài Loan đã nghiêng hẳn về phía có lợi cho Trung Quốc. Công thức cũ không còn hiệu quả nữa. Washington khẳng định chính sách của họ không thay đổi nhưng nếu xét theo những cách quan trọng, thì đã có chuyển biến. Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã nhanh chóng phủ nhận FMF mang ngụ ý có bất kỳ sự công nhận nào đối với Đài Loan. Nhưng ở Đài Bắc, rõ ràng là Mỹ đang xác định lại mối quan hệ của mình với hòn đảo này, đặc biệt xét trong bối cảnh Washington đang thúc đẩy Đài Loan cấp bách tái vũ trang. Và Đài Loan, quốc gia đang bị Trung Quốc áp đảo, cần sự trợ giúp.

"Mỹ đang nhấn mạnh đến nhu cầu cấp thiết phải cải thiện năng lực quân sự của chúng tôi. Họ đang phát đi một sự rõ rang mang tính chiến lược tới Bắc Kinh rằng chúng tôi sát cánh cùng nhau", Vương Định Vũ, một nhà lập pháp của đảng cầm quyền có quan hệ mật thiết với Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn và các lãnh đạo Quốc hội Hoa Kỳ nói.

Ông nói rằng 80 triệu USD chỉ là phần nổi của một tảng băng trôi rất lớn và lưu ý rằng vào tháng Bảy, Tổng thống Biden đã sử dụng quyền tùy ý để phê duyệt việc bán các dịch vụ và thiết bị quân sự trị giá 500 triệu USD cho Đài Loan. Ông Vương cho biết Đài Loan đang chuẩn bị gửi hai tiểu đoàn bộ binh tới Mỹ để huấn luyện lần đầu tiên kể từ những năm 1970.

Nhưng điều quan trọng là tiền, khởi đầu, theo ông, có thể lên tới 10 tỷ USD trong 5 năm tới.

I-Chung Lai, chủ tịch Quỹ Triển vọng, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Đài Bắc, cho biết các thỏa thuận liên quan đến thiết bị quân sự có thể mất tới 10 năm. "Nhưng với FMF, Mỹ đang gửi vũ khí trực tiếp từ kho của mình và đó là tiền của Mỹ - vì vậy chúng tôi không cần phải trải qua toàn bộ quá trình phê duyệt".

Điều này rất quan trọng vì Quốc hội Mỹ bị chia rẽ đã nắm giữ hàng tỷ đô la viện trợ cho Ukraine, mặc dù Đài Loan dường như nhận được nhiều sự ủng hộ của lưỡng đảng hơn. Nhưng cuộc chiến ở Gaza và Ukraine chắc chắn sẽ hạn chế nguồn cung cấp vũ khí của Mỹ cho Đài Bắc. Tổng thống Biden đang tìm kiếm viện trợ chiến tranh cho Ukraine và Israel, trong đó bao gồm việc cần nhiều tiền hơn cho Đài Loan.

Hỏi Bộ Quốc phòng ở Đài Bắc tiền Mỹ sẽ được sử dụng vào mục đích gì, câu trả lời là một nụ cười và môi mím chặt.

Nhưng Tiến sĩ Lai nói rằng có thể đưa ra những phỏng đoán có căn cứ : Tên lửa phòng không Javelin và Stinger - những vũ khí hiệu quả cao mà quân đội có thể học cách sử dụng nhanh chóng.

"Chúng tôi không có đủ các vũ khí này và chúng tôi cần rất nhiều", ông nói. "Ở Ukraine, Stingers đã hết rất nhanh và cách Ukraine sử dụng chúng cho thấy chúng tôi cần gấp 10 lần số lượng hiện có".

Đánh giá của các nhà quan sát lâu năm rất thẳng thắn : hòn đảo này chưa được chuẩn bị kỹ càng để đối phó với một cuộc tấn công của Trung Quốc.

Ưu điểm lớn nhất của Đài Loan là hòn đảo có địa hình đồi núi

Danh sách các vấn đề còn dài. Quân đội Đài Loan có hàng trăm xe tăng chiến đấu cũ kỹ nhưng lại có quá ít hệ thống tên lửa hạng nhẹ hiện đại. Cơ cấu chỉ huy, chiến thuật và học thuyết quân sự của nước này đã không được cập nhật trong nửa thế kỷ qua. Nhiều đơn vị tiền tuyến chỉ có 60% nhân lực lẽ ra phải có. Các hoạt động phản gián của Đài Loan ở Trung Quốc được cho là không tồn tại và hệ thống quân sự của nước này lạc hậu.

Năm 2013, Đài Loan đã giảm nghĩa vụ quân sự từ một năm xuống chỉ còn bốn tháng, trước khi khôi phục lại thành 12 tháng, một động thái sẽ có hiệu lực vào năm tới. Nhưng có những thách thức lớn hơn. Nó được các thanh niên gọi đùa là "trại hè".

"Không có đào tạo thường xuyên", một sinh viên mới tốt nghiệp nói. "Chúng tôi đến trường bắn khoảng hai tuần một lần và sử dụng những khẩu súng cũ từ những năm 1970. Chúng tôi đã nhắm vào các mục tiêu. Nhưng không có sự hướng dẫn thích hợp về cách nhắm bắn nên mọi người cứ bắn trượt. Chúng tôi không tập luyện gì cả. Cuối cùng có bài kiểm tra thể lực, nhưng chúng tôi không chuẩn bị gì cho nó. "

Anh mô tả một hệ thống trong đó các chỉ huy quân đội cấp cao nhìn những thanh niên này với thái độ hoàn toàn thờ ơ và không quan tâm đến việc huấn luyện họ, một phần vì họ sẽ ở đó trong một thời gian ngắn.

Mỹ có cảm tưởng rằng Đài Loan sắp hết thời gian để cải cách và xây dựng lại quân đội của mình. Vì vậy, Mỹ đang bắt đầu đào tạo lại quân đội Đài Loan.

Trong nhiều thập kỷ, các nhà lãnh đạo chính trị và quân sự của hòn đảo này đã tin rằng việc xâm chiếm hòn đảo này là quá khó khăn và nguy hiểm đối với Trung Quốc. Giống như Anh, Đài Loan ưu tiên đầu tư ngân sách quốc phòng cho lực lượng hải quân và không quân.

Tiến sĩ Lai cho biết : "Ý tưởng là giao chiến với chúng ở eo biển Đài Loan và tiêu diệt chúng trên các bãi biển. Vì vậy, chúng tôi đầu tư rất nhiều nguồn lực vào việc phòng thủ trên không và trên biển".

Nhưng hiện nay Trung Quốc có lực lượng hải quân lớn nhất thế giới và lực lượng không quân vượt trội hơn nhiều. Một cuộc diễn tập diễn tập chiến tranh do một tổ chức nghiên cứu thực hiện năm ngoái cho thấy rằng trong một cuộc xung đột với Trung Quốc, lực lượng hải quân và không quân của Đài Loan sẽ bị tiêu diệt trong 96 giờ chiến đấu đầu tiên.

Dưới áp lực mạnh mẽ từ Washington, Đài Bắc đang chuyển sang chiến lược "pháo đài Đài Loan" khiến hòn đảo này trở nên vô cùng khó khăn để Trung Quốc chinh phục.

Trọng tâm sẽ chuyển sang lực lượng bộ binh, bộ binh và pháo binh - đẩy lùi cuộc xâm lược trên các bãi biển và, nếu cần thiết, chiến đấu với Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA) tại các thị trấn và thành phố, cũng như từ các căn cứ nằm sâu trong vùng núi bao phủ bằng rừng rậm của hòn đảo. Nhưng điều này đặt lại trách nhiệm bảo vệ Đài Loan cho quân đội đã lỗi thời của nước này.

Tiến sĩ Lai nói : "Sau khi Mỹ cắt đứt quan hệ vào năm 1979, quân đội của chúng tôi gần như bị cô lập hoàn toàn. Vì vậy, họ bị mắc kẹt trong học thuyết quân sự của Mỹ thời Chiến tranh Việt Nam".

Điều này không khiến Đài Bắc hay Washington lo lắng cho đến gần đây. Trong những năm 1990 và 2000, các công ty Đài Loan và Mỹ đã xây dựng nhà máy trên khắp Trung Quốc. Bắc Kinh đang vận động hành lang để gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới - và đã làm được. Thế giới đón nhận nền kinh tế Trung Quốc và Mỹ cho rằng thương mại và đầu tư sẽ đảm bảo hòa bình ở eo biển Đài Loan.

Nhưng sự nổi lên của Tập Cận Bình, thương hiệu chủ nghĩa dân tộc của ông, và việc Nga xâm chiếm Ukraine đã thổi bay những giả định an ủi đó.

Đối với Đài Loan, những bài học từ cuộc xâm lược Ukraine đã gây sốc. Đạn pháo đã thống trị chiến trường - có tốc độ bắn cao và độ chính xác khủng khiếp. Quân đội Ukraine đã biết rằng họ phải di chuyển sau khi bắn một loạt đạn pháo - nếu không trong vòng vài phút, "hỏa lực phản công" của Nga sẽ trút xuống vị trí của họ như mưa.

Nhưng nhiều binh sĩ pháo binh của Đài Loan được trang bị các loại súng thời Chiến tranh Việt Nam hoặc thậm chí là Thế chiến thứ hai. Chúng được tải thủ công, di chuyển khó khăn và chậm. Họ sẽ dễ dàng bị tấn công.

Điểm yếu của Đài Loan đang buộc Washington phải hành động. Đó là lý do tại sao lực lượng lục quân của Đài Loan được phái đến Mỹ để huấn luyện và các chuyên gia của Mỹ cũng đến Đài Bắc để phối hợp với thủy quân lục chiến và lực lượng đặc biệt của Đài Loan. Nhưng William Chung, một nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Quốc gia ở Đài Bắc, nói rằng Đài Loan vẫn không thể hy vọng tự mình ngăn chặn được Trung Quốc. Đây là bài học khác từ cuộc chiến ở Ukraine.

Ông nói : "Cộng đồng quốc tế phải quyết định liệu Đài Loan có quan trọng hay không. Nếu G7 hoặc Nato cho rằng Đài Loan quan trọng vì lợi ích của họ thì chúng ta phải quốc tế hóa tình hình Đài Loan – bởi vì đó là điều sẽ khiến Trung Quốc phải suy nghĩ kỹ về cái giá phải trả".

Tiến sĩ Chung nói rằng hành vi của Trung Quốc đã vô tình giúp Đài Loan làm được điều đó.

Ông nói : "Trung Quốc đang cho thấy họ là người theo chủ nghĩa bành trướng ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Và chúng ta có thể thấy kết quả ở Nhật Bản, nơi ngân sách quân sự hiện đang tăng gấp đôi".

Ông nói, kết quả là việc các liên minh trong khu vực đang được định hình lại - cho dù đó là hội nghị thượng đỉnh lịch sử giữa Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc, tầm quan trọng ngày càng tăng của các liên minh quân sự như Bộ tứ ‘Quad’ (Nhật Bản, Mỹ, Úc và Ấn Độ) và Aukus (Anh, Mỹ và Úc) đang chạy đua chế tạo tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân thế hệ tiếp theo, hay mối quan hệ chặt chẽ hơn giữa Mỹ và Philippines.

Ông nói : "Trung Quốc đang cố gắng thay đổi nguyên trạng trên toàn khu vực. [Và điều đó] có nghĩa là an ninh Đài Loan liên quan mật thiết với Biển Đông và Biển Hoa Đông. Điều đó có nghĩa là chúng tôi không còn bị cô lập nữa".

Hiện đang có cuộc tranh luận gay gắt ở Washington về việc Mỹ nên hỗ trợ Đài Loan đến mức nào. Nhiều nhà quan sát Trung Quốc lâu năm cho rằng bất kỳ cam kết công khai nào từ phía Mỹ đều sẽ khiêu khích Bắc Kinh hơn là răn đe. Nhưng Washington cũng biết rằng Đài Loan không thể hy vọng tự vệ một mình.

Như một nhà quan sát Trung Quốc lâu năm đã nói : "Chúng ta cần giữ im lặng trước chiến lược mơ hồ này, trong cùng lúc đó trang bị vũ khí tận răng cho Đài Loan".

Rupert Wingfield-Hayes

Nguồn : BBC, 06/11/2023

Ít năm gần đây, dồn dập dự báo về khả năng Trung Quốc tấn công Đài Loan trong thời gian sắp tới. Tư lệnh Hải quân Mỹ Mike Gilday, tháng 10/2022, cảnh báo Trung Quốc có thể đánh Đài Loan "trước 2024". Tuy nhiên, nhiều chuyên gia có cách nhìn trái ngược. RFI giới thiệu quan điểm của giáo sư Hemant Adlakha, phó chủ tịch Viện Nghiên cứu Trung Quốc ở Ấn Độ, trong bài "10 lý do khiến Trung Quốc không thể sớm tấn công Đài Loan" trên trang mạng Nhật The Diplomat, chuyên về chính trị quốc tế.

Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn tại một cuộc tập trận của Quân đội Đài Loan năm 2020. © Wikimedia

***

Chuyên gia Ấn Độ Hemant Adlakha, trong bài viết ngày 20/01/2023 , đã so sánh trước hết các phát biểu đằng đằng sát khí của lãnh đạo tối cao Tập Cận Bình với phát ngôn của các thành viên khác trong ban lãnh đạo Trung Quốc. Trong bài diễn văn trước Đại hội Đảng cộng sản Trung Quốc lần thứ 20, tháng 10/2022, ông Tập Cận Bình đã tái khẳng định việc Trung Quốc sẽ "không từ bỏ việc sử dụng vũ lực" để thống nhất Đài Loan. Ông Tập tuyên bố chắc nịch "việc thống nhất hoàn toàn đất nước của chúng ta phải được thực hiện, và điều đó chắc chắn sẽ được thực hiện". Phát biểu của lãnh đạo tối cao đã được 2.300 đại biểu hoan hô nhiệt liệt.

Tuy nhiên, bảy tháng trước đó, vào tháng 3/2022, trong kỳ họp Quốc hội hàng năm, trong báo cáo của chính phủ, do thủ tướng Lý Khắc Cường trình bày, và trong báo cáo của chủ tịch Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc, ông Uông Dương, vấn đề Đài Loan, bao gồm cả mục tiêu thống nhất, đã bị hạ thấp một cách đáng ngạc nhiên. Vấn đề Đài Loan chỉ được đề cập một cách ngắn gọn trong chủ đề "chính sách một Trung Quốc".

Cuộc họp Quốc hội Trung Quốc thường niên diễn ra chỉ ít ngày sau khi quân đội Nga xâm lược Ukraine (ngày 24/02/2022). Vào thời điểm đó, giới quan sát trên toàn cầu bắt đầu thảo luận về việc liệu Đài Loan có thể là một Ukraine tiếp theo, liệu Bắc Kinh có theo bước Moskva. Chuyên gia Hemant Adlakha ghi nhận là hầu hết giới phân tích chuyên về Đài Loan đã "thực tế" khi phân tích quan điểm của giới cầm quyền Trung Quốc, tách biệt hai trường hợp Ukraine và Đài Loan.

Quan điểm của Hamada Koichi và Đặng Duật Văn

Về vấn đề này, chuyên gia Ấn Độ dẫn ra quan điểm của hai học giả nổi tiếng. Thứ nhất là quan điểm của giáo sư chuyên về quan hệ quốc tế, ông Hamada Koichi, từng là cố vấn đặc biệt cho cố thủ tướng Shinzo Abe của Nhật Bản. Vị chuyên gia này từng nhận định, lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình nhận thức rõ là việc chinh phục Đài Loan bằng vũ lực rất nhiều khả năng sẽ phản tác dụng. Theo chuyên gia Hamada Koichi, "vào thời điểm Trung Quốc đang chịu áp lực nghiêm trọng về kinh tế và tăng trưởng đang chậm lại rất mạnh, đây là lựa chọn bất đắc dĩ" với Đảng cộng sản Trung Quốc.

Một ý kiến khác được dẫn ra là của nhà nghiên cứu Đặng Duật Văn (Deng Yuwen), vốn là thành viên của Viện Cải cách và Phát triển Trung Quốc/China Strategic Analysis Center (một viện nghiên cứu độc lập tại Trung Quốc có uy tín). Đó là thay vì phát động một cuộc xâm lăng, "Trung Quốc sẽ chọn gây áp lực lên Đài Loan bằng cách sử dụng phối hợp nhiều phương pháp để thúc đẩy việc thống nhất… Quốc gia này có thể sẽ tung ra nhiều chính sách ưu đãi hơn và cố gắng khởi xướng thảo luận về khuôn khổ "một quốc gia, hai chế độ" với các đảng cầm quyền và đối lập của Đài Loan". Ông Đặng Duật Văn, được coi là một nhà phản biện nổi tiếng tại Trung Quốc, từng làm phó tổng biên tập của "Học Tập Thời Báo", một tạp chí của Trường Đảng của Ủy ban Trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc, và là học giả thỉnh giảng tại Viện Nghiên cứu Chính sách Trung Quốc của Đại học Nottingham, Anh Quốc.

Tóm lại, theo vị chuyên gia Ấn Độ, không thể phủ nhận mục tiêu thống nhất Đài Loan với Trung Hoa đại lục là một phần không thể thiếu trong mục tiêu "đại phục hưng dân tộc Trung Hoa" của ông Tập Cận Bình, nhưng điều đó không có nghĩa là Bắc Kinh sẽ quyết định xâm lăng Đài Loan ngay bây giờ. Chính quyền Tập Cận Bình đã nhiều lần đe dọa thống nhất Đài Loan, thậm chí bằng vũ lực nếu cần, nhưng điều đó không có nghĩa là Bắc Kinh sẽ sớm xâm lược Đài Loan.

"Bài học Ukraine" và nền kinh tế Trung Quốc giảm tốc

Đâu là lý do khiến Bắc Kinh khó xâm lược Đài Loan trong thời gian trước mắt ? Nhà nghiên cứu Ấn Độ liệt kê ra 10 lý do chính. Hai vấn đề mà chuyên gia Ấn Độ Hemant Adlakha nêu lên hàng đầu là mặt quân sự và mặt kinh tế. Về mặt quân sự, cuộc kháng chiến của Ukraine chống xâm lược Nga cho thấy giờ đây một quốc gia nhỏ bé không dễ dàng khuất phục trước một cường quốc. Cuộc chiến ở Ukraine diễn ra từ gần một năm nay cho thấy Ukraine có thể tự đứng vững, cho dù có nền kinh tế nước này có GDP nhỏ hơn nhiều, và quân đội yếu hơn Nga.

Về mặt kinh tế, Trung Quốc đang đối mặt với nhiều thách thức rất lớn. Tiềm năng xuất khẩu của Trung Quốc sang các thị trường Châu Âu và Hoa Kỳ đang hẹp dần, có một cuộc khủng hoảng thực sự về bất động sản ở Trung Quốc, Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự đoán triển vọng tăng trưởng kinh tế lần lượt là 1,7% và 2,7%. Với bên ngoài, Trung Quốc phải đối mặt với các áp lực ngày càng lớn của Mỹ về mặt kinh tế, còn ở trong nước, nền kinh tế đang ở trong thời kỳ giảm tốc mạnh do đại dịch Covid. Trung Quốc cũng đang trong giai đoạn mở cửa đầy bất trắc sau khi đột ngột từ bỏ chính sách Zero Covid khắc nghiệt. Việc tiến hành một cuộc can thiệp quân sự, với các chi phí khổng lồ sẽ là một quyết định liều lĩnh.

5 lý do quân sự khiến Bắc Kinh đau đầu

Riêng về mặt quân sự, chuyên gia Ấn Độ nhấn mạnh thêm 5 lý do cụ thể khác khiến chính quyền Tập Cận Bình rất khó mạo hiểm tấn công Đài Loan. Thứ nhất là sự khác biệt về tiềm lực quân sự và địa hình của Đài Loan, khiến Đài Loan trở thành mục tiêu khó chinh phục gấp bội so với Ukraine. Đài Loan được ‘trang bị vũ khí tận răng". Và khác với Ukraine, một xứ sở bình nguyên, Đài Loan là một đất nước hơn 100 hòn đảo. Địa hình với núi đá granit của Đài Loan cho phép bố trí các đường hầm và hệ thống boong-ke phòng thủ vững chắc. 

Về mặt hỗ trợ quân sự quốc tế, Đài Loan có thể trông cậy được ở Hoa Kỳ, Nhật Bản, cả Úc, Ấn Độ, và thậm chí các đối tác Châu Âu. Cho đến nay, chính quyền Mỹ vẫn duy trì chính sách "mơ hồ chiến lược" với Đài Loan, tức không khẳng định có trực tiếp bảo vệ Đài Loan bằng quân sự hay không. Tuy nhiên, tổng thống Joe Biden đã nhiều lần khẳng định Mỹ sẽ can thiệp để bảo vệ Đài Loan. Ngày càng có nhiều khả năng Washington không để Bắc Kinh rảnh tay trong bất kỳ chiến dịch quân sự nào chống Đài Loan.

Về phía Nhật Bản cũng tương tự. Chính phủ của thủ tướng Kishida tiếp tục phát triển đường lối của cố thủ tướng Abe, khi ông Abe khẳng định, "một tình huống bất ngờ với Đài Loan cũng là một tình huống bất ngờ với Nhật Bản". Chính quyền Nhật đang thúc đẩy chính sách phòng thủ cứng rắn hơn tại khu vực để đối phó với khả năng xảy ra sự cố bất ngờ với Đài Loan.

Việc các liên minh Quad và AUKUS, coi Đài Loan như một yếu tố không thể thiếu trong "cơ chế phòng thủ khu vực", có thể khiến Trung Quốc sẽ phải đối đầu với cả Úc và Ấn Độ, nếu mạo hiểm xâm lăng Đài Loan. Sự đoàn kết của Liên Âu và phương Tây nói chung đối với Ukraine là một thách thức lớn với Trung Quốc. Liên Hiệp Châu Âu là đối tác thương mại lớn của Trung Quốc. Sự đoàn kết của Châu Âu với Đài Loan sẽ buộc Trung Quốc phải trả giá lớn.

Rối ren nội bộ và nỗi lo khối ASEAN trở thành thù địch

Chuyên gia Viện Nghiên cứu Trung Quốc tại Ấn Độ cho biết thêm hai lý do quan trọng khác buộc lãnh đạo tối cao Trung Quốc phải hết sức thận trọng khi quyết định dùng vũ lực chống Đài Loan. Thứ nhất là vấn đề chính trị đối nội và thứ hai là quan hệ với khối ASEAN.

Về chính trị đối nội, theo ông Hemant Adlakha, mục tiêu củng cố quyền lực trong đảng của Tập Cận Bình còn lâu mới đạt được, cho dù ông Tập Cận Bình đã dùng chính sách Zero-Covid siết chặt kiểm soát hệ thống trong 3 trong số 5 năm của nhiệm kỳ nắm quyền vừa qua. Việc tổng thống Nga Putin phải trả giá đắt về chính trị cho cuộc chiến ở Ukraine là tấm gương đối với lãnh đạo Trung Quốc. Khối ASEAN đang trở thành đối tác thương mại số một của Trung Quốc với tổng trao đổi thương mại lên đến một nghìn tỷ đô la trong vài năm tới. Các nước Đông Nam Á đang ngày càng cảnh giác với Trung Quốc. Việc mạo hiểm tấn công Đài Loan có thể buộc các nước Đông Nam Á coi Trung Quốc là kẻ thù.

Mục tiêu thống nhất trước 2049 thực tế hơn

Tóm lại, theo chuyên gia Ấn Độ, lãnh đạo tối cao Trung Quốc từng khẳng định mong muốn thống nhất Đài Loan "ngay trong nhiệm kỳ của mình", và mục tiêu thống nhất Đài Loan của ông Tập cũng không khác với tất cả các lãnh đạo tiền nhiệm, từ Mao Trạch Đông và Đặng Tiểu Bình đến Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào, nhưng ắt hẳn cũng như các lãnh đạo tiền nhiệm, ông Tập Cận Bình sẽ phải đối mặt với thực trạng, đó là các điều kiện cho thống nhất không hội đủ.

Chuyên gia Ấn Độ cho rằng, mục tiêu khả thi hơn cả đã được chính lãnh đạo tối cao Trung Quốc đề ra hồi năm 2019, khi ông Tập Cận Bình tuyên bố trong bài phát biểu nhân kỷ niệm 40 năm "Thông điệp gửi đồng bào ở Đài Loan". Đó là tình hình chia cắt hai bờ eo biển cần được giải quyết vào thời điểm Cộng hòa nhân dân Trung Hoa kỷ niệm 100 năm thành lập. Tức là vào năm 2049.

Trọng Thành

Nguồn : RFI, 23/01/2023

Đa số dân Đài Loan ủng hộ kéo dài thời gian nghĩa vụ quân sự

Thu Hằng, RFI, 28/12/2022

Ngày 27/12/2022, ngay sau khi tổng thống Đài Loan thông báo kéo dài thời gian nghĩa vụ quân sự từ 4 tháng lên thành 1 năm, khoảng 65% người dân hòn đảo ủng hộ biện pháp này để đối phó với mối đe dọa ngày càng lớn từ Trung Quốc.

Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn thông báo quyết định kéo dài thời gian nghĩa vụ quân sự tại Đài Bắc, Đài Loan, ngày 27/12/2022. AP - Huizhong Wu

Thông tín viên RFI Adrien Simorre tại Đài Bắc đã gặp một số sinh viên Đại học Quốc gia Đài Loan :

"Trong ký túc xá sinh viên Đại học Quốc gia Đài Loan, tất cả đều chú ý theo dõi thông báo của tổng thống Thái Anh Văn. Sau khi tốt nghiệp, những chàng trai này sẽ phải đi nghĩa vụ quân sự, như trường hợp Kevin, sinh viên ngành quản trị.

Anh nói : "Tôi thấy mình là người Đài Loan, chứ không phải Trung Quốc. Nếu Trung Quốc xâm lược chúng tôi, dĩ nhiên là tôi sẽ đi chiến đấu. Tôi hy vọng có thể học thêm nhiều hơn về cách sử dụng vũ khí, vì như thế tôi sẽ biết tự vệ và bảo vệ đất nước của mình".

Cuộc xâm lược do Nga phát động ở Ukraine đã gây chấn động ở Đài Loan. Theo những cuộc thăm dò mới đây, 65% người dân ủng hộ cải cách nói trên.

Alex, một sinh viên ngành nhân chủng học, 21 tuổi, cho biết : "Tôi nghĩ là ngoài thời gian, vấn đề trọng tâm là nội dung huấn luyện. Cho tới giờ, mọi người vẫn nói là nghĩa vụ quân sự chẳng để làm gì, chỉ mất thời gian đi quét dọn doanh trại và chẳng học được gì cả. Chính phủ đã nói là nội dung sẽ được thay đổi. Tôi nghĩ đó là một điều tốt".

Mục tiêu trước hết của chính phủ Đài Loan là ngăn Trung Quốc tấn công. Như nhiều phụ nữ Đài Loan trẻ khác, Wendy, 19 tuổi sẽ không phải đi nghĩa vụ quân sự, nhưng em trai cô 17 tuổi thì có. Cô cho biết : "Trước mặt chúng tôi có đến 1,4 tỉ dân. Đài Loan chỉ có 3 triệu quân dự bị, dù chúng tôi có chuẩn bị tốt nhất thì cũng sẽ không đủ. Tôi nghĩ là nếu chiến tranh xảy ra, Đài Loan sẽ phải trông cậy trước tiên vào hỗ trợ của nước ngoài".

Hoa Kỳ, đối tác chính của Đài Loan, đã hoan nghênh biện pháp này. Bây giờ phải chờ xem hiệu quả của biện pháp sẽ như thế nào. Tổng thống Đài Loan đã hứa đích thân theo dõi việc áp dụng".

Thu Hằng

**************************

Đài Loan kéo dài thời gian quân dịch để sẵn sàng đối phó với Trung Quốc

Thu Hằng, RFI, 27/12/2022

Do Trung Quốc không ngừng gia tăng đe dọa Đài Loan, ngày 27/12/2022, tổng thống Thái Anh Văn thông báo kéo dài thời gian nghĩa vụ quân sự từ 4 tháng lên thành 1 năm. Quyết định có hiệu lực từ năm 2024.

Đài Loan phòng thủ gần Công viên quốc gia Kenting ở Pingdong, tháng 7/2007 - Wolf Kern / Redux

Họp báo sau cuộc họp của Hội đồng An ninh Quốc gia, bà Thái Anh Văn nhấn mạnh quyết định được đưa ra là "vô cùng khó khăn", vì "Đài Loan muốn hòa bình nhưng cần có khả năng phòng thủ". Theo Reuters, ý định này đã được đề cập trước đó kể từ khi Bắc Kinh gia tăng gây sức ép về quân sự, ngoại giao và kinh tế đối với hòn đảo và gần đây quân đội Trung Quốc liên tục thị uy trên không và trên biển ở vùng eo biển Đài Loan.

Tổng thống Thái Anh Văn giải thích đưa ra quyết định trên là do lực lượng quân sự hiện nay, kể cả lực lượng dự bị, không hiệu quả và không đủ để đối phó với sức mạnh của Trung Quốc, cũng như mối đe dọa quân sự, nhất là trong trường hợp Bắc Kinh mở một cuộc tấn công chớp nhoáng vào hòn đảo.

Những người được gọi đi nghĩa vụ quân sự sẽ theo một khóa huấn luyện tăng cường, kể cả tập bắn, được lực lượng Mỹ huấn luyện tác chiến và sử dụng các vũ khí mạnh hơn, như hệ thống phòng không Stinger và tên lửa chống tăng. Họ được giao nhiệm vụ bảo vệ những cơ sở hạ tầng chủ yếu, để lực lượng chính quy có thể phản ứng nhanh hơn trong trường hợp bị Trung Quốc tấn công.

Một nhà nghiên cứu của Quỹ Chính trị Quốc gia tại Đài Bắc thẩm định, với quyết định kéo dài thời hạn nghĩa vụ quân sự, sẽ có thêm khoảng 60.000 đến 70.000 lính nghĩa vụ mỗi năm, cùng với lực lượng chính quy khoảng 167.000 người kể từ năm 2027.

Thu Hằng

Tóm tắt : Chiến dịch quân sự đặc biệt Nga – Ukraine là một sự kiện có tác động lớn tới cán cân quyền lực và cấu trúc an ninh toàn cầu, đồng thời gợi ra sự liên tưởng tới cuộc chiến giữa Trung Quốc và Đài Loan. Trong bối cảnh quan hệ Mỹ – Trung rơi vào trình trạng căng thẳng đỉnh điểm từ năm 2017 tới nay, vấn đề Đài Loan là hòn đá tảng khiến xung đột giữa hai nước trở nên sâu sắc hơn bao giờ hết. Bài viết tập trung làm rõ những điểm tương đồng và khác biệt về bản chất của chiến tranh tại Ukraine và cuộc tấn công giả định Trung Quốc – Đài Loan, từ đó có những đánh giá sự kiện và bàn về những kịch bản có thể diễn ra về cuộc tấn công Đài Loan, đồng thời phân tích mức độ can thiệp của Mỹ về vấn đề này.

I. Thực trạng vấn đề Đài Loan trong quan hệ Mỹ – Trung từ năm 2017 tới nay

Tính từ thời điểm hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức, quan hệ Mỹ – Trung đã rơi vào tình trạng tồi tệ nhất trong lịch sử dưới nhiệm kỳ của cựu tổng thống Trump. Đứng trước nguy cơ đe dọa vị thế lãnh đạo thế giới, Mỹ đã có nhiều động thái mạnh tay để kiềm chế Trung Quốc ngay sau khi tổng thống Trump nhậm chức năm 2017. Cạnh tranh nước lớn kiểu mới đang diễn ra trên nhiều phương diện, trọng tâm tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương với điểm nóng là Biển Đông, trong đó có sự hiện diện của vấn đề Đài Loan. Với chính sách mập mờ chiến lược của mình, Mỹ đã duy trì thành công hiện trạng từ năm 1949 : Trung Quốc chưa thống nhất Đài Loan thành công và Đài Loan không tuyên bố độc lập. Từ sau cuộc khủng hoảng eo biển lần thứ 3 năm 1995, Trung Quốc đã có nhiều lần tập trận giả với tình huống tấn công hòn đảo, song may mắn là chưa có một cuộc đổ bộ thực sự nổ ra.

Vào những năm 1970, mặc dù Trung Quốc có được sự công nhận của Mỹ và cộng đồng quốc tế nhưng tiềm lực chưa đủ lớn mạnh, đất nước còn nhiều khó khăn, ngược lại Đài Loan nhận được sự hậu thuẫn lớn mạnh từ Mỹ và tiến trình dân chủ hóa diễn ra thuận lợi. Do vậy, Đài Loan chiếm ưu thế nhất định trong giai đoạn Trung Quốc tập trung củng cố bộ máy chính quyền và gia tăng sức mạnh quốc gia. Thời điểm đó Bắc Kinh không có khả năng để tiến hành một cuộc tấn công để thu hồi Đài Bắc. Tuy nhiên, bước sang thế kỷ 21, Trung Quốc đang ở vị trí cạnh tranh với Mỹ với tư cách một cường quốc mới nổi. Đài Loan không còn những ưu thế như thời kỳ trước, vì vậy một chiến lược mặc cả của Mỹ đang dần mất đi giá trị.

Từ năm 2017 cho tới nay, xác định Trung Quốc là đối thủ mạnh nhất trong cuộc chiến tranh giành vị trí lãnh đạo toàn cầu, Mỹ đã có nhiều biện pháp nhằm cản trở Trung Quốc. Trong đó có việc thúc đẩy nâng cao hợp tác với Đài Loan nhằm răn đe Trung Quốc không phá vỡ hiện trạng bằng cuộc tấn công vũ trang. Dưới thời tổng thống Trump cho tới nay, Hoa Kỳ đã đẩy mạnh hợp tác với Đài Loan mà không ngần ngại những phản ứng dữ dội từ chính chính quyền ông Tập Cận Bình. Mỹ sẽ không ủng hộ Đài Loan độc lập, và mong muốn giữ nguyên hiện trạng để ngăn chặn một cuộc đổ bộ tấn công từ Trung Quốc. Tuy nhiên, quyết tâm thống nhất eo biển của Trung Hoa là quá lớn và quốc gia theo chủ nghĩa dân tộc trên sẽ không nhượng bộ tác động ngoại quốc. Đài Loan bị kẹt trong thế lưỡng nan dưới hai cấp độ, một là vấn đề lịch sử nan giải trong quan hệ Mỹ – Trung, hai là một vùng lãnh thổ bị ảnh hưởng trong cuộc cạnh tranh lớn nước. Thế giằng co trên đang dần đẩy lên cao trào, và Đài Loan đang bị kẹt giữa toan tính của hai nước Trung Quốc và Mỹ trong nhiều lĩnh vực từ kinh tế, chính trị, các chiến lược quân sự…

II. Tác động của chiến dịch quân sự đặc biệt Nga – Ukraine tới các kịch bản

So sánh tương quan chiến dịch quân sự đặc biệt Nga – Ukraine với cuộc tấn công giả định Trung Quốc – Đài Loan

Chiến dịch quân sự đặc biệt của Tổng thống Putin được khởi động vào ngày 24/02/2022 là một sự kiện có tác động lớn tới cán cân quyền lực và cấu trúc an ninh toàn cầu. Cuộc tiến công được Nga tuyên bố với hai mục đích chính là phi quân sự hóa và phi phát xít hóa Ukraine, đồng thời những động thái đầu tiên của Nga là tập trung bảo vệ hai vùng ly khai đông người Nga sinh sống ở miền Đông Ukraine và triệt tiêu năng lực tác chiến thù địch từ phía Ukraine đối với Nga. Tuy nhiên cuộc chiến này không chỉ đơn thuần có hai nhân tố Nga và Ukraine mà còn có nhiều sự tham gia với các động cơ khác nhau. Bên cạnh đó, chiến dịch quân sự đặc biệt của ngài Putin đã gợi mở ra một liên tưởng chặt chẽ tới cuộc chiến giữa Trung Quốc và Đài Loan.

Với nhiều sự tương đồng xuất phát từ trong lịch sử, sự kiện Trung Quốc tấn công Đài Loan đã được đề cập ngay từ những ngày đầu của cuộc tiến công Nga và Ukraine. Hai cuộc chiến xảy ra là hệ quả của những xung đột đã bắt nguồn từ quá khứ và tàn dư vẫn còn cho tới ngày hôm nay. Đối với trường hợp Nga – Ukraine, đây là hai nước có cùng chung nguồn gốc từ Liên Xô cũ. Sau khi Liên Xô tan rã năm 1991, Ukraine đã tách ra và được công nhận là một quốc gia dân chủ độc lập với diện tích lớn chỉ sau Nga, trong khi đó Nga được kế thừa mọi thành tựu của Liên Xô để lại và duy trì vị thế dẫn dắt các nước SNG. Do vậy, hai nước có chung lịch sử và văn hóa của tộc người Slav, cùng sử dụng một hệ ngôn ngữ. Sau Chiến tranh Lạnh, hai nước xây dựng nhà nước dân chủ nhưng phát triển theo hai hướng khác nhau, đặc biệt Ukraine có xu hướng thân phương Tây và chống lại Nga. Cũng từ khi Liên Xô sụp đổ, quá trình mở rộng NATO được đẩy mạnh, mở cửa với các thành viên cũ trong khối xã hội chủ nghĩa tại Đông Âu và các nước thuộc không gian hậu Xô Viết. Năm 2008, NATO đã bày tỏ thiện chí về việc kết nạp Ukraine vào liên minh, kéo theo hàng loạt mâu thuẫn với Nga và hình thành những điểm nóng xung đột tại Crimea (Quang Đào, 2020).

Với trường hợp của Trung Quốc và Đài Loan, những vấn đề lịch sử cũng là nguồn gốc của những xung đột ở hiện tại và tương lai. Vấn đề Đài Loan đã gắn liền với cuộc nội chiến Trung Quốc (1927-1949) và sự ra đời của Cộng hòa Nhân Dân Trung Hoa. Sau khi Đảng cộng sản Trung Quốc chiến thắng cuộc nội chiến và chiếm quyền kiểm soát đại lục, Tưởng Giới Thạch rút về đảo Đài Loan, duy trì Trung Quốc Quốc dân Đảng của Trung Hoa Dân Quốc. Năm 1971, Liên Hợp Quốc thông qua "Nghị quyết 2758" thừa nhận chính phủ nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa là đại biểu hợp pháp của Trung Quốc. Bên cạnh đó, Trung Quốc và Đài Loan đã ký kết Đồng thuận 1992 nhằm yêu cầu tôn trọng chính sách "Một Trung Quốc", trong đó Đài Loan được coi là một tỉnh tự trị thuộc Trung Quốc. Tuy nhiên, Đài Loan chuyển đổi thành một thể chế dân chủ được Mỹ hậu thuẫn. Mặc dù công nhận "Một Trung Quốc", Mỹ vẫn duy trì mập mờ chiến lược, hình thành trạng thái răn đe kép : kiềm chế một cuộc tấn công từ đại lục và ngăn cản Đài Loan tuyên bố độc lập nếu muốn có một đảm bảo an ninh đến từ Mỹ. Có thể nói Đài Loan là con bài mặc cả của Mỹ trong chính sách đối ngoại với Trung Quốc nhằm kiềm chế và đạt được nhiều lợi thế trong đàm phán. Trung Quốc đã nhiều lần khẳng định vấn đề Đài Loan là một phần lãnh thổ nhất định phải được thu hồi và yêu cầu các thế lực bên ngoài không can thiệp chuyện nội bộ quốc gia.

Đề cập lại vấn đề lịch sử, có thể điểm lại một vài điểm chung giữa chiến dịch quân sự đặc biệt Nga – Ukraine với cuộc tấn công giả định Trung Quốc – Đài Loan. Thứ nhất, đây là vấn đề thuộc về lịch sử và khó giải quyết trong chính trị quốc tế hiện đại bằng các biện pháp hòa bình. Nga và Trung Quốc đều coi đây là vấn đề dân tộc, có tâm lý bài trừ chủ nghĩa ly khai đang lan rộng trong nước với lo ngại suy giảm quyền lực tại các khu vực ly khai. Thứ hai, cuộc chiến bùng nổ do có sự tác động nhất định từ phương Tây. Hàng loạt các cuộc "Cách mạng màu" do phương Tây và Mỹ hậu thuẫn đã gây nên bất ổn xã hội và gia tăng mâu thuẫn sâu sắc giữa Nga và các quốc gia hậu Xô Viết. Việc Ukraine liên tục có động thái muốn gia nhập NATO là một mối đe dọa hiện hữu với an ninh Nga và cũng tạo tiền đề cho phương Tây can thiệp sâu hơn các vấn đề khu vực Đông Âu.

Sự can thiệp của Mỹ đối với vấn đề Đài Loan cũng đã được thể hiện rõ ràng qua chiến lược mập mờ của mình : công nhận chính sách "Một Trung Quốc" với đại lục, đồng thời duy trì quan hệ ngoại giao không chính thức với Đài Loan. Đặc biệt Mỹ còn có những cam kết đảm bảo an ninh cho Đài Loan và là đối tác thương mại buôn bán vũ khí thân cận. Nói cách khác, Đài Loan có thể được gọi là một đồng minh an ninh khu vực Châu Á – Thái Bình Dương của Mỹ. Từ những mâu thuẫn dân tộc, các nước phương Tây gia tăng thêm căng thẳng giữa các nước, tạo nên một quân bài mặc cả và đẩy các nước vào trong thế lưỡng nan. Cuộc tấn công cũng là một lời cảnh báo cho chủ nghĩa ly khai đang có dấu hiệu lan rộng – một mầm mống mà cả Nga và Trung Quốc có thái độ bài trừ mạnh mẽ. Thứ ba, chiến tranh là hệ quả sau một thời gian dài "lằn ranh đỏ" bị xâm phạm. Nga đã nhiều lần cảnh báo NATO về việc liên tục mở rộng sang khu vực Đông Âu và Ukraine chính là giới hạn cao nhất mà Nga không cho phép vượt qua. Đối với Trung Quốc, tôn trọng chủ quyền và nội bộ quốc gia là những yêu cầu cơ bản đối với Mỹ, bao gồm việc không công nhận Đài Loan, không hỗ trợ Đài Loan độc lập và không dùng Đài Loan để kiềm chế Trung Quốc. Hiện nay, Trung Quốc vẫn chưa có một cuộc tổng tiến công thu hồi Đài Loan. Song kể từ năm 2017, khi cựu tổng thống Donald Trump nhậm chức, Mỹ đã liên tục xâm phạm vào những lằn ranh của Trung Quốc với mức độ nghiêm trọng và tần suất tăng cao. Đặc biệt, Trung Quốc đặt mục tiêu thu hồi Đài Loan năm 2049 nhằm kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã làm gia tăng nguy cơ xảy ra một cuộc tấn công vũ trang vào Đài Loan (Vũ Anh, 2021).

Hai cuộc chiến có những điểm tương đồng nhất định, tuy nhiên vẫn tồn tại những điểm khác biệt, tạo nên những diễn biến khác nhau trên chiến trường quốc tế. Ukraine đã được công nhận là một quốc gia độc lập sau khi Liên Xô tan rã, là thành viên chính thức của Liên Hợp Quốc từ năm 1945. Trong khi đó, Trung Quốc là quốc gia được công nhận tại Liên Hợp Quốc từ năm 1971 nhằm thay thế vị trí ban đầu của Đài Loan. Hiện nay, các quốc gia chủ yếu công nhận chính sách "Một Trung Quốc" của đại lục và duy trì quan hệ không chính thức với Đài Loan. Khi Nga tiến công vào Ukraine, các quốc gia trong Liên Hợp Quốc có cơ chế chính thức để bảo vệ thành viên của mình, đồng thời lên án mạnh mẽ hành vi xâm phạm lãnh thổ của Nga. Tuy nhiên, đối với Đài Loan, do không có tư cách là một quốc gia và được công nhận là một tỉnh ly khai sẽ được Trung Quốc thu hồi, Trung Quốc sẽ có một lí do hợp lý để giải quyết công việc nội bộ quốc gia và yêu cầu các nước khác không được can thiệp. Do vậy, phản ứng quốc tế sẽ có sự hạn chế nhất định, dù vẫn có phản đối và yêu cầu Trung Quốc chấm dứt hành vi sử dụng tấn công vũ trang, đề xuất hòa giải bằng các biện pháp hòa bình nhưng mức độ can thiệp sẽ không bằng trường hợp của Ukraine.

Đặc biệt, mục đích tấn công của Nga không giống với Trung Quốc. Dù Liên Xô đã tan ra hơn 30 năm nhưng tư tưởng Đại Nga vẫn được tổng thống Putin duy trì và thể hiện qua nhiều chính sách đối ngoại. Việc Liên Xô tan rã trong hòa bình và cuộc chuyển giao quyền lực cho Nga diễn ra không hề có tranh chấp cho thấy sự tan rã chưa diễn ra hoàn toàn mà chỉ chuyển sang một hình thái khác phù hợp với bối cảnh thế giới mới (Trung Hiếu, 2022). Tư tưởng nước Nga vĩ đại đang được tổng thống Putin duy trì với vị trí "anh cả" đối với các nước trong không gian hậu Xô Viết, có trách nhiệm bảo vệ cộng đồng người nói tiếng Nga sống rải rác ở các quốc gia và bảo vệ các giá trị lịch sử – văn hóa tộc người Slav. Điều đó lý giải động cơ các cuộc chiến tranh của Nga trong 2 thập kỷ gần đây tại Chechnya, Gruzia, Crimea, Donbass và giờ đây là Ukraine. Do vậy, cuộc tiến công vào Ukraine thể hiện tâm lý bảo vệ các giá trị và vị thế của Liên Xô để lại. Tổng thống Putin cũng đã công khai mục tiêu của cuộc tiến công quy mô lớn là tập trung bảo vệ hai nước cộng hoà tự xưng Donetsk và Lugansk có đông người Nga sinh sống được ở tách ra từ Ukraine. Hành vi này không thể hiện tâm lý bành trướng, ngược lại đó là những nỗ lực của Putin hướng về việc củng cố quyền lực đối với các quốc gia trong không gian hậu Xô Viết và ngăn cản sự can thiệp của phương Tây đối với những vấn đề mang tính lịch sử.

Trong khi đó, Trung Quốc mang tư tưởng lớn nước thông qua "Giấc mộng Trung Hoa" và Đài Loan là một phần quan trọng trong tiến trình "phục hưng dân tộc" của Trung Quốc. Việc thu hồi Đài Loan không chỉ đồng nghĩa với việc Trung Quốc hoàn thành được nhiệm vụ dân tộc, củng cố sức mạnh của Đảng cộng sản Trung Quốc mà còn là một bước tiến lớn gia tăng tầm ảnh hưởng trên trường quốc tế. Để thực hiện được mục tiêu trấn hưng dân tộc, đưa đất nước trở lại thời kỳ là trung tâm khu vực Châu Á, Trung Quốc đã thay đổi tầm nhìn chiến lược về Biển Đông nhằm trở thành một cường quốc hàng hải. Trong khi đó, Đài Loan lại có vị trí chiến lược quan trọng trong bản đồ Tứ Sa được phía Trung Quốc đưa ra nhằm thay thế cho yêu sách Đường lưỡi bò đã bị bác bỏ (Nguyễn Thị Lan Anh, 2018). Việc áp sát khu vực lên Đông Bắc Á có thể đảm bảo an ninh vững chắc cho Trung Quốc, tạo điều kiện thuận lợi nhằm theo dõi và kiểm soát các động thái từ Nhật Bản và Hàn Quốc – hai đồng minh chủ chốt của Mỹ trong khu vực. Do vậy, thu hồi Đài Loan, thống nhất đất nước vừa là nhiệm vụ dân tộc của Trung Quốc, đồng thời cũng là chiến lược quốc gia tổng hợp được nhiều mục tiêu về chính trị – an ninh – kinh tế. Trái ngược với chiến dịch quân sự Nga – Ukraine, cuộc đổ bộ tấn công Đài Loan là minh chứng tiêu biểu của việc Trung Quốc đang hướng đến tương lai, mở rộng địa bàn, gia tăng sức mạnh, phục vụ cho cuộc cạnh tranh nước lớn với Mỹ.

Dự đoán các kịch bản về vấn đề Đài Loan

Chiến sự đặc biệt của tổng thống Nga Putin đã được triển khai chính thức từ ngày 24/02/2022 và vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc chiến tranh. Mỹ và NATO giữ nguyên lập trường không có sự can thiệp quân sự trực tiếp với Nga nhưng vẫn duy trì viện trợ cho Ukraine. EU không thể đưa ra những biện pháp cấm vận hoặc trừng phạt hiệu quả với Nga mà ngược lại, tổng thống Putin đang khiến các quốc gia EU và Mỹ phải chịu thiệt hại khi Nga yêu cầu mua dầu khí bằng đồng rúp và sẵn sàng ngừng cung cấp khí đốt nếu bị từ chối (The Economist, 2022). Không những thế, cuộc chiến còn gây ảnh hưởng toàn thế giới do gia tăng lạm phát, thiếu an ninh lương thực, an ninh năng lượng nghiêm trọng, đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu. Đặc biệt, cuộc chiến của tổng thống Putin có tác động không nhỏ tới trật tự thế giới, thậm chí thay đổi cấu trúc an ninh khu vực Châu Âu.

Chiến sự đặc biệt Nga – Ukraine không chỉ gây ảnh hưởng tới toàn thế giới mà còn có những ảnh hưởng nhất định đối với các kịch bản của vấn đề Đài Loan. Đặt trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine đang diễn ra khốc liệt, sự kiện trên chính là một phép thử, một bài kiểm tra phản ứng dư luận thế giới và đặc biệt là thái độ của Mỹ dựa trên mức độ can thiệp cuộc chiến này. Kịch bản đầu tiên dễ đoán nhất là hiện trạng hai bờ eo biển vẫn sẽ được giữ nguyên, Trung Quốc không tấn công Đài Loan mà chỉ gia tăng áp lực quân sự với cường độ lớn. Đài Loan sẽ không tuyên bố độc lập và tiếp tục duy trì quan hệ liên minh quân sự với Mỹ để có được một đảm bảo trong trường hợp có chiến tranh. Có thể nói, Trung Quốc sẽ phải tính toán cẩn trọng thời điểm để triển khai kế hoạch tấn công Đài Loan. Khác với mục tiêu chiến dịch đặc biệt của ngài Putin là không xâm lược Ukraine mà chủ yếu nhằm vô hiệu hóa tiềm lực quân sự của Ukraine, tham vọng của Trung Quốc lại là thu hồi, sáp nhập, thống nhất Đài Loan với đại lục. Nếu cuộc tấn công thất bại hoặc sa lầy, điều đó sẽ ảnh hưởng tới danh tiếng của Đảng cộng sản Trung Quốc. Do vậy, lựa chọn thời điểm và một chiến lược tấn công hiệu quả nhanh chóng còn là một bài toán khó mà Trung Quốc cần tính toán.

Việc chiến sự Nga – Ukraine bùng nổ cũng cho Đài Loan một bài học nhãn tiền, đánh dấu một thời kỳ xung đột mới trong thế giới Hậu Chiến tranh lạnh về việc một vùng lãnh thổ có thể bị xâm phạm nghiêm trọng và sáp nhập bằng vũ lực bất chấp các biện pháp trừng phạt quốc tế. Bên cạnh việc luôn chuẩn bị cho một cuộc tấn công vũ trang từ đại lục, Đài Loan cũng gia tăng cảnh giác và đề cao khả năng phòng thủ từ sau khi chiến sự nổ ra. Thương vụ mua bán vũ khí thứ tư trong nhiệm kỳ tổng thống Joe Biden trị giá 120 triệu USD với Đài Loan cũng đã được Mỹ phê duyệt nhanh chóng nhằm củng cố sự hiện diện của đồng minh phương Tây. Tuy nhiên, thế lưỡng nan này không phải là biện pháp tối ưu Trung Quốc lựa chọn mà chỉ được duy trì tạm thời. Khi cuộc cạnh tranh nước lớn Mỹ – Trung diễn ra phức tạp và căng thẳng hơn giai đoạn năm 2017, Đài Loan có thể là một mặt trận cạnh tranh mới để hai nước lớn gia tăng tầm ảnh hưởng trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương.

Kịch bản thứ hai đã được đặt ra để phân tích rất nhiều trong lịch sử là việc Trung Quốc thực hiện quyết tâm thu hồi Đài Loan bằng các biện pháp vũ lực, Đài Loan sẽ chống trả quyết liệt và Mỹ có can thiệp quân sự khi xảy ra chiến tranh. Mặc dù Bắc Kinh đã có nỗ lực kéo Đài Bắc về gần mình tuy nhiên những điều đó không mang lại hiệu quả. Nữ lãnh đạo Thái Anh Văn có những thái độ quyết liệt trong việc phản đối thống nhất với đại lục, từ chối mô hình "một quốc gia, hai chế độ" do Trung Quốc đề ra. Việc gia tăng sức mạnh quân sự, củng cố an ninh quốc phòng là biểu hiện cao độ của thái độ chấp nhận thương vong để chiến đấu giữ nguyên hiện trạng. Sự cương quyết trên đã dự báo khả năng thống nhất hòa bình là khó diễn ra. Khi mọi xung đột được đẩy lên cao trào sẽ dẫn đến một biện pháp tất yếu để giải quyết xung đột là sử dụng vũ trang.

Cuộc chiến giả định này sẽ có mức độ phức tạp và quy mô khác so với chiến dịch quân sự đặc biệt Nga – Ukraine. Hiện nay vị thế của Nga và Trung Quốc trên trường quốc tế hoàn toàn khác nhau. Nga là một cường quốc quân sự nhưng thực lực kinh tế suy giảm, trong khi đó Trung Quốc vừa có thực lực quân sự đủ toàn diện và đồng thời có nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, mối liên hệ kinh tế lan tỏa với quy mô toàn cầu. Việc các nước có sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế không thể ngăn chặn hoàn toàn chiến tranh. Đây vừa là một điểm yếu của nền chính trị hiện đại dễ bị tổn thương nhưng cũng là một lợi thế tiên quyết để mặc cả trong trận chiến. Nếu cấm vận và trừng phạt về mặt kinh tế không đủ để kiềm chế Putin, việc áp dụng các biện pháp đó với một nền kinh tế mở cửa như Trung Quốc sẽ càng không có hiệu quả, thậm chí gây ra nhiều hệ lụy đối với bên đặt lệnh trừng phạt. Khả năng tự sản xuất và tiêu thụ của Trung Quốc rất lớn, thị trường bị hạn chế có thể đem lại những khó khăn nhất định nhưng chính việc thiếu nguồn cung toàn cầu sẽ gây đứt gãy chuỗi cung ứng, khan hiếm hàng hóa và gia tăng lạm phát làm suy giảm nền kinh tế thế giới. Do vậy, kích thước của cuộc chiến sẽ phụ thuộc và khả năng chống trả của Trung Quốc đối với các lệnh trừng phạt và khả năng bình ổn thị trường thế giới. Và khi giá cả hàng hóa tăng cao do phải gánh theo chi phí chiến tranh, các biện pháp trừng phạt không hiệu quả, Trung Quốc sẽ loại bỏ được nhiều rào cản để duy trì cuộc tấn công.

Cuộc chiến kéo dài trong bao lâu còn phụ thuộc vào sức chiến đấu của Đài Loan. Về tương quan lực lượng, dễ nhận thấy sức mạnh quân sự của Đài Loan không thể bằng Trung Quốc. Hiện nay, Trung Quốc đang là quốc gia đông dân nhất thế giới, độ tuổi trung bình chưa phải là dân số già nên có lực lượng tham gia chiến đấu đông đảo. Bên cạnh đó, với tiềm lực quân sự chỉ đứng thứ ba sau Mỹ và Nga, Trung Quốc đang có nhiều lợi thế trong trận chiến với Đài Loan. Tuy nhiên, Đài Loan đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ tinh thần cho tới sức mạnh quốc phòng do luôn lường trước khả năng bị tấn công. Việc Trung Quốc liên tục thăm dò, tập trận và xâm phạm vùng nhận diện hàng không của Đài Loan đã đặt hòn đảo này luôn trong tình trạng báo động và tinh thần tập trung cao độ. Thêm vào đó, Đài Loan là đồng minh quân sự của Mỹ, được sự ủng hộ từ Nhật Bản và các liên minh quân sự trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương do Mỹ lãnh đạo. Mặc dù Đài Loan không được công nhận với tư cách là một quốc gia nhưng hành vi sử dụng vũ lực để giải quyết tranh chấp của Trung Quốc vẫn sẽ vấp phải phản đối quốc tế. Đài Loan sẽ có sự ủng hộ nhất định, thậm chí nhận được hỗ trợ bởi nhiều quốc gia không muốn thay đổi hiện trạng do Mỹ đang dẫn dắt. Vì vậy cuộc chiến có thể sẽ nhiều sự tham gia của nhiều nhân tố khác, gia tăng tính phức tạp và kéo dài thời gian chiến tranh.

Trong trường hợp Mỹ tham gia vào cuộc chiến giả định này, Mỹ sẽ có những hành động mạnh mẽ và can thiệp rất sâu vào những chiến lược của Đài Loan. Chiến tranh bùng nổ chứng minh một tinh thần quyết tâm cao độ và dám chấp nhận phải chi trả cái giá đắt nhất của Trung Quốc để thực hiện mục tiêu bá quyền. Điều này đã hiện hữu rõ qua bản chất vị kỷ và ưu tiên vũ lực để đảm bảo an ninh quốc gia, mưu cầu quyền lực tối đa. Mỹ đã xác định Trung Quốc là đối thủ lớn nhất ảnh hưởng tới vị trí lãnh đạo toàn cầu và đây là tình huống nguy hiểm cần phải ngăn cản trực diện và cấp bách. Chiến lược xoay trục về khu vực Châu Á – Thái Bình Dương đang được triển khai mạnh mẽ thay thế cho các điểm nóng cũ đã phản ánh sự điều chỉnh trong các chính sách an ninh của Mỹ. Dưới nhiệm kỳ tổng thống Donald Trump, hàng loạt các đạo luật tăng cường hợp tác và bảo vệ Đài Loan đã được Quốc hội thông qua như : Đạo luật đi lại Đài Loan, Đạo luật Quan hệ Đài Loan, Đạo luật Phòng thủ Đài Loan… Các gói thỏa thuận mua bán vũ khí được gia tăng nhằm củng cố sức mạnh quốc phòng của Đài Loan đã cho thấy sự chú trọng của Mỹ khi dè chừng một cuộc tấn công tiềm tàng từ đại lục. Mức độ hợp tác chặt chẽ không chỉ trong vấn đề quân sự mà còn ở trong nhiều lĩnh vực khác như kinh tế, chính trị, văn hóa… Ngăn cản một vụ tấn công từ đại lục không chỉ là vấn đề bảo vệ đồng minh, đó còn là cản trở tầm ảnh hưởng của Trung Quốc trong tiến trình mở rộng tầm ảnh hưởng, ngăn cản sự phát triển năng lực cường quốc trên biển và bảo vệ vị trí lãnh đạo toàn cầu của Washington.

Tuy nhiên, chiến sự đặc biệt Nga – Ukraine đã mở ra trường hợp thứ ba là Mỹ sẽ không tham gia. Những chiến lược hiện tại và phản ứng của Mỹ về cuộc chiến khác với tư duy hành động xảy ra trong quá khứ. Mỹ và NATO đang đứng ngoài cuộc chiến, theo dõi và cung cấp vũ khí, nhưng lực lượng chống lại quân đội Nga vẫn chủ yếu là người Ukraine. NATO đã không can thiệp một cuộc tấn công ngay trong vùng đệm an toàn của mình, bác bỏ đơn xin gia nhập EU của Ukraine trong tình huống cấp bách đã cho thấy những lời hứa triển vọng trước kia không thực sự giá trị. Khi Mỹ không thay đổi chiến lược để can thiệp thì NATO cũng sẽ không có động thái mạnh mẽ nào. Có thể thấy, sau sự kiện Mỹ sa lầy ở ngoài khu vực Trung Đông hơn 20 năm đã là một bài học đắt giá trong việc triển khai an ninh quân sự ở nước ngoài. Tốn kém cho việc chi trả các chi phí chiến tranh đã làm suy giảm nền kinh tế Mỹ, hy sinh quá nhiều lực lượng quân sự, không xác định được đối thủ trọng tâm trong chiến lược đã giúp Trung Quốc có một quãng thời gian dài phát triển mạnh mẽ, đổi lại một nước Mỹ suy yếu và duy trì các chiến lược quốc gia không hiệu quả. Đặc biệt, kế hoạch rút quân khỏi Afghanistan hồi tháng 8/2021 không được xây dựng hiệu quả đã làm giảm uy tín của tổng thống Joe Biden. Sự kiện này khiến việc điều quân hay rút quân này sẽ không được triển khai và thông qua dễ dàng trong nhiệm kỳ của ông thêm nữa.

Việc kết hợp với NATO để đánh bại Nga trên mặt trận thứ ba là Ukraine đã không xảy ra. Vậy khả năng Mỹ đối đầu trực diện với Trung Quốc để bảo vệ Đài Loan sẽ càng thấp hơn. Trước hết, đặt lên bàn cờ quan hệ với Trung Quốc hoặc với Đài Loan, có thể thấy Trung Quốc mang lại nhiều lợi ích quốc gia hơn. Đài Loan là một con bài được dùng để kiềm chế với Trung Quốc trong thời gian dài nhưng hiện nay không còn mang lại nhiều hiệu quả chiến lược do nội lực của Trung Quốc đã lớn mạnh đáng kể so với 40 năm trước. Đồng thời, thay vì đối đầu trực diện trên nhiều phương diện như đã từng trong nhiệm kỳ tổng thống Trump, Joe Biden đang hòa dịu quan hệ với Trung Quốc rất nhiều. Nhiều biện pháp trừng phạt mạnh tay đã không được duy trì, chưa có một chiến lược đối trọng nào kiềm chế Trung Quốc hiệu quả, ngược lại sự hợp tác đang được nối liền và mở rộng nhiều hơn. Thêm vào đó, Mỹ vẫn công nhận "Một Trung Quốc", có quan hệ ngoại giao chính thức với Trung Quốc. Đài Loan không có tư cách là một quốc gia, luôn được Trung Quốc tuyên bố chủ quyền là một tỉnh ly khai, do vậy, tính chính danh của Đài Loan rất yếu để có thể được cộng đồng quốc tế có một lý do chính đáng can thiệp vấn đề nội bộ của Bắc Kinh. Đài Loan đang có một chính quyền thân Mỹ, do vậy Mỹ sẽ không hoàn toàn bỏ rơi khi chiến tranh xảy ra. Mỹ có thể không muốn xuất hiện trực diện để đối đầu với Trung Quốc nhưng vẫn sẽ cung cấp vũ khí, trang thiết bị chiến đấu và duy trì cung cấp kinh tế cho Đài Loan trong khả năng giới hạn thay vì dẫn đến một cuộc chiến ủy nhiệm (Trọng Thành, 2022).

Quân đội Mỹ đã rút ra các chiến lược quân sự qua nhiều lần can thiệp trên địa bàn nước ngoài :

i) Quân đội chỉ can thiệp quân sự ở nước ngoài khi nắm chắc phần thắng ;

ii) Không can dự quân sự trực tiếp quá lâu và quá sâu mà chỉ hỗ trợ cho các chính quyền được Mỹ ủng hộ thông qua huấn luyện và trợ giúp vũ khí ;

iii) Quân đội chỉ tham gia các hoạt động quân sự đơn thuần, không can dự vào tiến trình tái thiết quốc gia hoặc hòa giải dân tộc ở quốc gia mà Mỹ xâm chiếm ;

iv) Phải có chiến lược rút lui nếu như kế hoạch can thiệp quân sự thất bại (Hoàng Anh Tuấn, 2021).

Vấn đề Đài Loan hội tụ rất nhiều yếu tố không nên can thiệp quân sự đã được đề cập. Qua các lần Mỹ phản bội đồng minh để rút quân về nước như trong cuộc chiến tranh Việt Nam (1975), chiến tranh vùng Vịnh (2011), chiến tranh Afghanistan (2021), một lần nữa cần phải cân nhắc mức độ cam kết với đồng minh của Mỹ. Khi cuộc chiến dẫn đến kết quả thất bại, Mỹ sẽ rời bỏ đồng minh và quy về vấn đề dân tộc mà Mỹ sẽ không can thiệp. So sánh tương quan Trung Quốc – Đài Loan, khả năng hòn đảo thắng được đại lục không cao và Mỹ sẽ không tiếp tục đánh cược trong bối cảnh sức mạnh Mỹ đang tương đối suy giảm. Điều này có thể ảnh hưởng đến chiến lược xoay trục Châu Á-Thái Bình Dương của Mỹ, tuy nhiên đặt trên bàn cân được và mất, Mỹ khó có thể ngăn chặn Trung Quốc thực hiện nhiệm vụ dân tộc, thay vào đó phải nhận về nhiều cái giá đắt đỏ nếu can thiệp quân sự.

Nói tóm lại, chiến sự đặc biệt Nga – Ukraine không chỉ gây ảnh hưởng tới toàn thế giới mà còn có những tác động đối với các kịch bản của vấn đề Đài Loan. Đây là một bài học nhãn tiền, một phép thử được Putin thực hiện và Trung Quốc đang theo dõi sát sao để tính toán cẩn thận. Khi vấn đề Đài Loan chưa được giải quyết, đây vẫn là điểm nóng khu vực Mỹ tiếp tục lợi dụng để can thiệp và gia tăng căng thẳng với Trung Quốc nhưng không đẩy giới hạn lên cao để tránh một cuộc tấn công thực sự. Khả năng Mỹ can thiệp vào vấn đề vào Đài Loan trong trường hợp đại lục tấn công vẫn còn là một nghi vấn. Nếu đối thủ lớn nhất không có phản ứng can thiệp quyết liệt, Trung Quốc càng có động lực để thực hiện mục tiêu thống nhất mạnh mẽ hơn. Khi đó, bối cảnh thế giới thế kỷ 21 sẽ là một trang mới, sức mạnh của Trung Quốc sẽ càng lớn mạnh và được củng cố thêm, trật tự thế giới có thể thay đổi sâu sắc. Đứng trước bối cảnh đó, Mỹ cần xây dựng được một chiến lược quốc gia toàn diện để ngăn chặn Trung Quốc, hoặc thời đại nước Mỹ sẽ đi dần tới hồi kết.

Nguyễn Văn Lịch & Bế Thanh Xuân

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 10/10/2022

Tài liệu tham khảo

1. Minh An, 2022, Mỹ duyệt gói vũ khí 120 triệu USD cho Đài Loan, truy cập ngày 28/06/2022.

2. Nguyễn Thị Lan Anh, 2018, Tứ Sa : Chiến thuật pháp lý mới của Trung Quốc ở Biển Đông, truy cập ngày 29/08/2022.

3. Vũ Anh, 2021, Ông Tập tái cam kết thu hồi Đài Loan, truy cập ngày 28/06/2022.

4. Quang Đào, 2022, NATO và quá trình mở rộng thành viên, truy cập ngày 28/06/2022.

5. Trung Hiếu, 2022, Xung đột ở Ukraine là diễn biến cuối cùng trong sự "tan rã kéo dài của Liên Xô" (Kỳ 1), truy cập ngày 29/06/2022.

6. Trọng Thành, 2022, Chuyên gia Cabestan : "Không rõ Mỹ sẽ bảo vệ Đài Loan" chống Trung Quốc bằng cách nào, truy cập ngày 5/7/2022.

7. Hoàng Anh Tuấn, 2021, 10 điều rút ra từ việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan (phần cuối), truy cập ngày 27/06/2022.

8. The Economist, 2022, Does a protracted conflict favour Russia or Ukraine ?, truy cập ngày 28/06/2022.

Nhân kỷ niệm trận Kim Môn, Mã Tổ

Đài Loan quyết tâm tự vệ và quân xâm lược sẽ phải hứng chịu ‘cái giá đắt’, Tổng thống Thái Anh Văn phát biểu hôm 23/8 nhân kỷ niệm cuộc đụng độ 6 thập kỷ trước, khi quân Đài Loan đánh trả những kẻ tấn công Trung Quốc.

Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn thăm các binh sĩ tại một căn cứ quân sự ở thành phố Tân Đài Bắc, Đài Loan, hôm 23/08/2022. (Văn phòng Tổng thống Đài Loan/Tư liệu báo chí qua Reuters)

Gặp gỡ các sĩ quan quân đội, bà Thái tán dương ‘tinh thần’ phòng thủ trước hành động Trung Quốc bắn phá các đảo Kim Môn và Mã Tổ ngay ngoài khơi bờ biển Trung Quốc do Đài Loan kiểm soát trong hơn một tháng, bắt đầu vào cuối tháng 8 năm 1958.

"Trận đánh này đã bảo vệ Đài Loan cho chúng ta, và nó cũng nói với thế giới rằng không có đe dọa nào có thể làm lung lay quyết tâm bảo vệ đất nước của người dân Đài Loan", bà Thái nói, theo văn bản do văn phòng của bà công bố.

"Điều chúng ta phải làm là cho kẻ thù hiểu rằng Đài Loan có đủ quyết tâm và sự chuẩn bị để bảo vệ đất nước, cũng như khả năng tự vệ", bà nói thêm.

"Xâm lược hay cố tìm cách xâm lược Đài Loan sẽ phải trả cái giá đắt, và nó sẽ bị cộng đồng quốc tế lên án mạnh mẽ".

Trước đó trong cùng ngày, trong cuộc gặp với phái đoàn các cựu quan chức Mỹ nay làm việc tại Viện Hoover của Đại học Stanford, bao gồm ông Matt Pottinger, phó cố vấn an ninh quốc gia của cựu Tổng thống Donald Trump, bà Thái nói rằng trận chiến năm 1958 đã dọn đường xây dựng Đài Loan như ngày nay.

"64 năm trước trong trận chiến ngày 23/8, những người lính và thường dân chúng tôi đã đoàn kết bảo vệ Đài Loan, để chúng tôi có Đài Loan dân chủ ngày nay," bà phát biểu, dùng cách gọi của Đài Loan cho trận chiến vốn kết thúc trong bế tắc khi Trung Quốc không chiếm được đảo.

Khi đó Đài Loan đã chiến đấu với sự hỗ trợ của Mỹ, nước đã chuyển đến thiết bị quân sự bao gồm hỏa tiễn phòng không Sidewinder tiên tiến, giúp Đài Loan có lợi thế công nghệ.

Thường được gọi là Khủng hoảng eo biển Đài Loan lần thứ hai, đây là lần cuối quân Đài Loan đánh lại quân Trung Quốc ở quy mô lớn cho đến nay.

Trong số các vị khách Mỹ dự lễ kỷ niệm có James O. Ellis, đô đốc Hải quân đã nghỉ hưu. Ông nói sự có mặt của phái đoàn Mỹ đã tái khẳng định cam kết tăng cường hợp tác với Đài Loan của người dân Mỹ.

"Tuân theo Đạo luật Quan hệ Đài Loan, một phần của sự hợp tác này là tăng cường khả năng tự vệ của Đài Loan cũng như khả năng của Mỹ để răn đe và kháng cự bất kỳ hành động vũ lực nào qua eo biển Đài Loan", ông Ellis nói với bà Thái.

"Khi Đài Loan đứng trên tuyến đầu đối mặt với sự bành trướng của chế độ độc tài, chúng tôi tiếp tục củng cố quyền tự chủ quốc phòng, và chúng tôi cũng sẽ tiếp tục làm việc với Mỹ về việc này", bà Thái nói.

Theo Reuters

Nancy Pelosi đi Đài Loan hay sự "lộn xộn" về chiến lược của Mỹ ?

Minh Anh, RFI, 11/08/2022

Chuyến thăm Đài Loan của chủ tịch Hạ Viện Mỹ hồi đầu tháng 8/2022 đã khiến Bắc Kinh tức giận và tiến hành một cuộc tập trận không – hải quân hùng hậu chưa từng có. Nhiều nhà quan sát cho rằng sự việc còn làm lộ rõ những hạn chế, hay đúng hơn là một sự "lộn xộn" về chiến lược của Mỹ trước một Trung Quốc ngày càng hung hăng.

Đài truyền hình Nhà nước CCTV Trung Quốc phát hình ảnh phóng tên lửa từ một địa điểm không được xác định, ngày 04/08/2022. AP

Tuy ngắn, nhưng chuyến thăm Đài Loan của Nancy Pelosi mang tính biểu tượng cao : Nancy Pelosi, chủ tịch Hạ Viện Mỹ là nhân vật quan trọng thứ ba của Nhà nước Mỹ. Nhưng đây không phải là lần đầu tiên một nhân vật cao cấp như thế đến thăm Đài Loan. Năm 1997, chủ tịch Hạ Viện là Newt Gingrich cũng có chuyến thăm Đài Bắc, gặp tổng thống Đài Loan thời đó là ông Lý Đăng Huy (Lee Teng Hui).

Nhưng Trung Quốc của năm 1997 yếu thế hơn nhiều, nên đành phải "nuốt giận", dung thứ cho chuyến đi của Gingrich. Giờ đây, Bắc Kinh chỉ trích bà Pelosi đang mang lại hy vọng về quyền tự trị cho Đài Loan khi đến Đài Bắc và tuyên bố "sát cánh cùng nền dân chủ" của hòn đảo. Nhìn từ Bắc Kinh, đây không phải là chuyện bảo vệ "nền dân chủ" mà đúng hơn là một sự vi phạm quyền chủ quyền quốc gia và bản sắc lịch sử Trung Hoa. Để trả đũa, Trung Quốc tổ chức rầm rộ một loạt các cuộc tập trận quy mô lớn chưa từng thấy, bao vây đảo và thông báo một loạt các trừng phạt thương mại nhắm vào Đài Bắc.

Theo chuyên gia về an ninh Trung Quốc, Michael Swaine, giám đốc chương trình Đông Á, Viện Quincy của Mỹ, sự giận dữ này của Trung Quốc cũng là một điều dễ hiểu. Chuyến thăm này của chủ tịch Hạ Viện Mỹ đã vượt quá khuôn khổ những hiểu biết, quy định và quy trình, vốn là nền tảng cơ bản cho chính sách "Một nước Trung Hoa duy nhất" mà Mỹ đeo đuổi từ nhiều năm qua. Ông giải thích :

"Bà Nancy Pelosi bay đến Đài Loan trên một chiếc máy bay phản lực quân sự chính thức của Hoa Kỳ, trông giống chiếc Air Force One. Bà ấy mô tả chuyến đi Đài Loan của mình như là một chuyến thăm chính thức. Bà công khai chuyến đi này theo cách rất quan trọng, không giống như ông Newt Gingrich, người đã từng đến Đài Loan cách nay 25 năm cũng với tư cách là chủ tịch Hạ Viện.

Nhưng ông Newt Gingrich đến Bắc Kinh trước, và ông ấy chỉ dừng ở Đài Loan một thời gian rất ngắn và sau đó đi tiếp. Vào thời kỳ đó, Trung Quốc đã tỏ ra bực bội. Nhưng bây giờ bà Pelosi thực hiện điều này trên một quy mô lớn hơn rất nhiều, mức độ công khai cao hơn cả dấu hiệu của một chuyến thăm chính thức. Và điều này là một sự vi phạm thật sự nền tảng cơ bản của thỏa thuận mà Hoa Kỳ và Trung Quốc đã đạt được vào thời điểm bình thường hóa quan hệ" (DemocracyNow ngày 03/08/2022).

Chiến lược "dân chủ chống chuyên quyền" và những hạn chế

Trên trang mạng của Viện Quincy, hai nhà nghiên cứu Sina Azodi ¹ và Christopher England ² cho rằng phản ứng mạnh mẽ của Bắc Kinh có một ý nghĩa quan trọng. Trung Quốc muốn chứng tỏ là một đối thủ ngang hàng với Mỹ và có khả năng trả đũa trên nhiều mặt. GDP của Trung Quốc giờ cao gấp 17 lần so với năm 1997. Chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc cũng tăng gấp 15 lần, từ 15 tỷ trong năm 1997 lên 230 tỷ cho năm 2022, trong khi vẫn tăng đều đặn kho vũ khí hạt nhân để đạt mức 350 đầu đạn như hiện nay.

Hơn nữa, chuyến đi này của bà Pelosi càng củng cố hơn niềm tin của người dân Trung Quốc, nhất là phe "diều hâu" trong nội bộ Đảng cộng sản, rằng Mỹ và phương Tây đang nỗ lực "kềm chế" sự trỗi dậy của Trung Quốc, ngăn cản nước này trở lại trường quốc tế, và việc kêu gọi bảo vệ dân chủ đơn giản chỉ là một cách nói uyển chuyển để thay đổi chế độ.

Vẫn theo hai nhà nghiên cứu của Viện Quincy, chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi đã làm lộ rõ những hạn chế trong chiến lược "dân chủ chống chuyên quyền", mà ông Biden xem như là một cột trụ trong chính sách đối ngoại nhằm khôi phục lại uy tín của nước Mỹ. Một mặt, sự việc diễn ra vào lúc nội tình nước Mỹ rối ren và bị chia rẽ sâu sắc vì hậu quả của cuộc tấn công đồi Capitole ngày 06/01/2021 và những tranh cãi gay gắt cho cuộc bầu cử giữa kỳ mùa thu năm nay.

Mặt khác, chuyến thăm này đã không giải đáp được thắc mắc về thực lực của Mỹ khi đối mặt với những thách thức mới do những quốc gia muốn xem xét lại trật tự thế giới đặt ra, và điều đó có nguy cơ làm gia tăng các biến động toàn cầu qua việc đe dọa các lợi ích chiến lược của các đối thủ như Nga và Trung Quốc tại những khu vực mà những nước này có một số lợi thế quân sự. Việc thúc đẩy trở lại nền dân chủ cũng có nguy cơ gây phản cảm ở chính các nước đồng minh của Mỹ từ Ả Rập Xê Út đến Thổ Nhĩ Kỳ, những nước mà Mỹ rất cần đến sự ủng hộ trong tương lai.

Tập trận quy mô lớn : Một chuẩn mới cho Đài Loan ?

Nhưng nhà chính trị học, Dominique Moisi, cây bút bình luận của Les Echos có cái nhìn khắt khe hơn khi tự hỏi : Trong chính sách đối với Trung Quốc, phải chăng Hoa Kỳ dường như đang chuyển từ "mập mờ" sang "lộn xộn" về chiến lược ? Việc chủ tịch Hạ Viện Mỹ đến Đài Bắc không xóa tan được những nghi vấn trước khả năng Mỹ từ bỏ "chiến lược mập mờ, mơ hồ" sau những phát ngôn của Joe Biden thời gian gần đây liên quan đến Đài Loan.

Rồi bởi vì, chuyến đi Đài Loan của Nancy Pelosi diễn ra vào một thời điểm khá đặc biệt. Hoa Kỳ và phương Tây đang nỗ lực cung cấp vũ khí cho Ukraine chống lại cuộc chiến xâm lược do Nga tiến hành từ nhiều tháng qua, nên việc khiêu khích Trung Quốc của Tập Cận Bình lúc này là không cần thiết.

Thứ nhất, điều đó còn tạo thêm cớ cho Trung Quốc "bình thường hóa" các hành động hung hăng mới đối với Đài Loan. Chuyên gia về hải quân Collin Koh, thuộc S. Rajaratnam School of International Studies tại Singapore, trả lời AFP dự báo, Đài Loan kể từ giờ sẽ phải quen thuộc với việc Trung Quốc thường xuyên tổ chức những cuộc tập trận lớn như vậy. "Những bài tập gần đảo chính của Đài Loan sẽ trở thành một chuẩn mực" và việc "quân đội Trung Quốc tiến hành các cuộc tập trận lớn như thế đã tạo thành một tiền lệ".

Cũng theo vị chuyên gia này, mức thang tập trận sẽ còn được nâng cao hơn cả trên quy mô lẫn cường độ. Khi có căng thẳng, Trung Quốc cũng sẽ thường xuyên đưa tầu chiến hay chiến đấu cơ vượt qua bên kia đường trung tuyến, đường biên giới không chính thức giữa hai bên ở eo biển Đài Loan. Chuyến thăm của bà Pelosi đã mang lại cho Bắc Kinh "một cái cớ hay lời biện minh để nói rằng trong tương lai, Trung Quốc có thể tiến hành một cách hợp pháp các bài tập trận ở phía đông đường trung tuyến mà không phải bận tâm".

Và nhất là đây cũng là cơ hội để Đảng cộng sản Trung Quốc còn có thể củng cố hơn nữa tính chính đáng của mình khi kích động tinh thần dân tộc chủ nghĩa như lưu ý của nhà chính trị học, Jean-Philippe Béja, chuyên gia về Trung Quốc, giám đốc nghiên cứu danh dự thuộc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia.

"Đảng cộng sản Trung Quốc xây dựng tính chính đáng dựa trên tinh thần chủ nghĩa dân tộc, sự trở lại của Trung Quốc trên trường quốc tế. Họ muốn chứng tỏ chính sách bất di bất dịch trong các vấn đề về quyền chủ quyền như đã cho thấy ở Hồng Kông, đương nhiên là họ đã thành công nhưng không chiếm được trái tim cử tri đặc khu hành chính. Và dĩ nhiên, Đảng cộng sản Trung Quốc cũng chẳng bận tâm đến việc chinh phục tình cảm và trái tim người Đài Loan. Giờ chúng ta đang đối mặt với một Đảng cộng sản Trung Quốc cực kỳ hung hăng, tìm cách áp đặt quan điểm của mình về quyền chủ quyền và cố kích động tinh thần chủ nghĩa dân tộc" (France Culture ngày 03/08/2022).

Pelosi đi Đài Loan : Món quà tặng dành cho V. Putin và Tập Cận Bình

Thứ hai, sự "khiêu khích" này từ Mỹ có nguy cơ đẩy Trung Quốc của Tập Cận Bình ngày càng siết chặt hơn nữa mối liên minh với nước Nga của Vladimir Putin. Cho đến lúc này, Trung Quốc vẫn tìm cách tránh can dự trực tiếp và bắt đầu ngờ vực về sự thành công của chiến dịch quân sự của Nga.

Điều này giải thích vì sao Bộ Quốc phòng Mỹ ban đầu đã phản đối chuyến thăm, theo như nhận định của Pascal Boniface, chuyên gia về địa chính trị, Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược : "Bởi vì ông Biden cho rằng trong hoàn cảnh hiện nay, thúc đẩy hơn nữa mối liên minh giữa Bắc Kinh và Moskva là không đáng, rằng vấn đề Ukraine mới là khẩn cấp. Do vậy việc chọc giận Trung Quốc lúc này là chưa vội, vào thời điểm mà Hoa Kỳ đang nỗ lực chia rẽ Bắc Kinh và Moskva, càng xa càng tốt" (LCI ngày 03/08/2022).

Món quà này không chỉ dành riêng cho Vladimir Putin mà cả cho Tập Cận Bình, ngay trước thềm Đại hội Đảng cộng sản Trung Quốc. Trên nguyên tắc, kỳ Đại hội thứ XX này sẽ cho phép ông Tập nắm quyền thêm một nhiệm kỳ thứ ba, nhưng điều đó vẫn không che giấu được ngày càng nhiều tiếng nói chỉ trích ông thâu tóm quyền lực.

Từ cách xử lý dịch bệnh, dẫn đến nhiều hệ quả kinh tế nghiêm trọng gây bất mãn trong dân chúng, cho đến việc danh sách các nước mắc nợ Trung Quốc với những khoản tiền vay lớn đến chóng mặt rơi vào tình trạng mất khả năng thanh khoản ngày một thêm dài. Thế nhưng, theo nhà chính trị học, Jean-Philippe Béja, lịch trình chuyến đi Đài Loan của bà Pelosi vô hình chung lại là một cơ hội để ông Tập Cận Bình củng cố thêm vị thế của mình.

"Bởi vì vào lúc này, người ta nhận thấy Tập Cận Bình ngày càng trong thế thủ trước những bất bình được thể hiện. Có nhiều đồn đoán cho rằng có một sự phản đối mạnh mẽ trong hàng ngũ chóp bu Đảng cộng sản. Đương nhiên những đồn đoán này là khó kiểm chứng nhưng người ta có thể nói rằng việc ông tái đắc cử tại Đại hội Đảng lần thứ XX bắt đầu gây ra vấn đề. Nhưng rủi thay, chuyến thăm của bà Pelosi lại củng cố vị thế của ông ấy đối với xã hội Trung Quốc. Và cũng không may là vì những lý do chính trị nội bộ tại Mỹ, bà Pelosi đã thật sự không đặt ra câu hỏi về những gì chuyến đi của bà có thể gây ra cho khu vực, cũng như là cho (tổng thống) Thái Anh Văn và Đài Loan" (France Culture ngày 03/08/2022).

ASEAN kẹt giữa đôi đàng

Cuối cùng, như nhận định của chuyên gia Pascal Boniface, sự việc cũng đặt các nước trong khu vực, các nước đồng minh, đặc biệt là khối ASEAN rơi vào thế khó xử. Trong bối cảnh, Hoa Kỳ đang tìm cách ve vãn tìm kiếm sự hậu thuẫn của các nước ASEAN cho chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương, chuyến thăm Đài Loan của Pelosi làm thổi bùng lên những căng thẳng, có nguy cơ gây tổn hại cho các lợi ích của những nước này, vốn dĩ cũng đang gặp khó khăn vì tình trạng lạm phát do đại dịch Covid-19 và chiến tranh Ukraine gây ra.

"Các quốc gia ASEAN bị giằng xé và không muốn chọn phe giữa Bắc Kinh và Washington. Họ cần sự bảo hộ của Hoa Kỳ và cũng cần có các mối quan hệ chặt chẽ với Trung Quốc. Thường các mối quan hệ thương mại của họ với Trung Quốc quan trọng hơn là với Mỹ như đã từng có cách nay 10 năm. Do vậy những nước này tự nhận mình như là những quốc gia thương mại, nên họ không thích có những căng thẳng chút nào đơn giản bởi vì điều đó chỉ bất lợi cho việc làm ăn và những nước đó biết rất rõ là họ cũng không thể tự mình bảo vệ cho an ninh đất nước nếu như căng thẳng giữa Bắc Kinh và Washington tăng thêm. Thế nên, tất cả những việc này chắc chắn là không làm cho các nước trong khu vực hài lòng và họ sẽ không phiêu lưu quy trách nhiệm cho bên này hay bên kia làm căng thẳng bùng lên. Họ muốn ở giữa hai phe và có những mối quan hệ với cả hai phía. Giờ thì những nước ASEAN đang trong một tình thế bất tiện nhất" (LCI ngày 05/08/2022).

Nguyệt quế cho Pelosi, Đài Loan lãnh hậu quả

Tóm lại theo các nhà quan sát, bên lãnh hậu quả trước tiên của chuyến thăm "lịch sử" này không ai khác chính là Đài Loan. Trong một động thái mới nhất, Bắc Kinh hôm 10/8 công bố Sách Trắng mới, rút bỏ những lời hứa từng được đưa ra trong các phiên bản năm 1993 và năm 2000, theo đó, "sẽ không đưa quân đội hoặc nhân sự hành chính đến đóng tại Đài Loan" sau khi hoàn thành điều mà Bắc Kinh gọi là "thống nhất" Đài Loan, vốn bị Bắc Kinh coi là một vùng lãnh thổ không thể tách rời của Trung Quốc.

Trong sách trắng 2022, Bắc Kinh còn xóa bỏ những bảo đảm cho Đài Loan được hưởng quyền tự chủ sau khi trở thành đặc khu hành chính của Trung Quốc, hoặc cụm từ "bất cứ điều gì cũng có thể thương lượng được" miễn là Đài Loan chấp nhận chỉ có một Trung Quốc và không đòi độc lập…

Thế nên, ông Dominique Moisi cho rằng, một đại cường phải biết sắp đặt thứ tự của những ưu tiên. Liệu rằng Hoa Kỳ có đủ phương tiện và mong muốn để xử lý cùng lúc ba cuộc khủng hoảng gay gắt : Nga, Trung Quốc và Iran hay không ?

Minh Anh

Nguồn : RFI, 11/08/2022

Ghi chú :

(1) - Sina Azodi là Học viên sau Tiến sĩ về Quan hệ Quốc tế tại Đại học Nam Florida. Các lĩnh vực nghiên cứu của ông tập trung về an ninh quốc tế, không phổ biến vũ khí hạt nhân và quan hệ Mỹ-Iran.

(2) - Christopher England : Tiến sĩ Khoa học Chính trị tại Johns Hopkins, từng là giảng viên đại học Nam Florida.

****************************

Tập Cận Bình dọa Đài Loan được không ?

Ngô Nhân Dụng, VOA, 11/08/2022

Tập Cận Bình biết Đài Loan là miếng "gân gà" khó gặm. Ông phải tỏ ra hung hãn đưa không quân và hải quân bủa vây hòn đảo, chỉ cốt cho dân trong lục địa quên cảnh ngăn sông cấm chợ, kinh tế trì trệ vì Covid.

Trong bức ảnh do Tân Hoa Xã công bố, các máy bay chiến đấu của Bộ Tư lệnh Quân khu miền Đông của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tiến hành một cuộc diễn tập chiến đấu chung quanh Đảo Đài Loan hôm 7 tháng 8 năm 2022. (Gong Yulong / Tân Hoa Xã qua AP)

Trung Cộng cho 68 phi cơ chiến đấu diễu quanh với 13 chiến hạm bao vây 13 khu vực ngoài khơi và, lần đầu tiên, phóng hỏa tiễn liên lục địa qua đảo Đài Loan.

Đây là cuộc biểu diễn quân lực lớn nhất kể từ cuộc chiến tranh sau cùng với Việt Nam, kéo dài ba tháng năm 1979 trong đó không quân ít xuất hiện và hải quân vắng mặt. Lần này, Trung Cộng muốn thí nghiệm phương pháp phối hợp giữa không quân và hải quân. Hạm đội thứ 7 của Mỹ cũng điều động các máy bay thám thính (RC-135s, P-8s và E-3s), với máy bay KC-135 chở xăng tiếp tế trên không để có thể bay liên tục. Đài Loan có cơ hội theo dõi coi cách làm ăn của đối phương ra sao để hoàn chỉnh kế hoạch phòng vệ.

Quân khu miền Đông của Trung Cộng điều khiển cuộc thao diễn này có thể coi là để "tập trận" cho một chiến dịch phong tỏa hòn đảo. Nhưng họ chỉ dùng các diệt lôi hạm, không đủ sức cấm cửa các hải cảng ; cũng không ngăn cản thương thuyền các nước nhập bến Đài Loan, mặc dù lúc đầu mọi người đã lo ngại. Họ cũng không dùng tới những tàu đổ bộ, cho nên không thể coi đây là một cuộc tập trận để chuẩn bị đánh Đài Loan.

Quân đội Đài Loan theo chiến lược phòng ngự "Con Nhím", dùng mọi cách gây tổn thương khiến cho đạo quân xâm lược phải nản lòng trước khi nghĩ đến chuyện tấn công.

Eo biển Đài Loan ngăn cách lục địa gần 200 cây số. Rút kinh nghiệm cuộc đổ bộ của quân Đồng Minh vào bờ biển Normandie năm 1945, quân Đức có 50,000 lính phòng thủ, Anh, Mỹ phải điều động con số gấp ba, 146,000. Đài Loan hiện có gần 300,000 quân và có thể tổng động viên gọi thêm 4 triệu quân trừ bị. Trung Cộng sẽ phải huy động mấy chục ngàn thương thuyền chuyên chở một triệu bộ binh qua biển.

Đưa một triệu quân vượt biển không phải chuyện dễ dàng. Đài Loan đã chuẩn bị không quân và hệ thống hỏa tiễn để đánh chìm các con tàu chở lính. Ngân sách quốc phòng Đài Loan thấp hơn nhiều so với Trung Cộng nhưng đạo quân phòng thủ bao giờ cũng sẵn chiếm lợi thế. Sản xuất một chiến hạm tốn kém rất nhiều so với chế tạo mấy hỏa tiễn để đánh chìm chiến hạm.

Dù có lợi thế đó, Bộ Quốc phòng Đài Loan đã thấy chỉ đủ sức ngăn chặn quân Trung Cộng trong hai tuần lễ, đến khi các đường dây tiếp liệu cạn dần. Trung Cộng cũng tính rằng nếu không đổ được quân lên hòn đảo trong hai tuần lễ thì cả chiến dịch sẽ thất bại. Cuộc tấn công Đài Loan có thể diễn ra vào tháng Tư hoặc tháng Mười khi trời yên biển lặng, trong thời gian kéo dài từ 2 đến 4 tuần lễ.

Nhưng Đài Loan, Mỹ, Nhật Bản, có thể biết Trung Cộng sắp đánh hai tháng trước, khi Bắc Kinh bắt đầu đưa quân và vũ khí tới ven biển. Họ có thể biết chắc chắn 30 ngày, trước khi những hỏa tiễn đầu tiên của Trung Cộng phóng qua. Thời gian đó đủ cho Đài Loan tuyên bố tổng động viên, phát súng và tổ chức hàng ngũ hai triệu quân trừ bị. Đồng thời, cảnh sát và mật vụ sẽ tìm bắt những đặc công nằm vùng mà họ vẫn theo dõi, không để chúng phá hoại và ám sát. Guồng máy chính phủ và bộ tham mưu quân đội sẽ di chuyển vào các căn cứ bí mật trong miền núi, sẵn sàng với hệ thống thông tin và những đường hầm liên lạc. Trước khi không lực Trung Cộng bắt đầu các cuộc oanh tạc phá hủy, các máy bay chiến đấu của Đài Loan đã được tập luyện sử dụng xa lộ để cất cánh, sẽ được di tản, chiến thuyền được đưa tới những bến ẩn náu.

Khi tiến vào hòn đảo. quân xâm lăng sẽ phải đối phó với những mũi gai khác của "Con Nhím". Hai phần ba đất đai trên hòn đảo là núi. Chỉ có 13 bãi biển ở bờ phía Tây hòn đảo có thể đổ bộ ; đã được bố trí sẵn sàng chờ quân địch ; với các công sự phòng thủ, kho vũ khí, nối với nhau qua các đường hầm. Bàn chông sắt nhọn được gài đặt trên mặt đất nơi quân địch có thể dùng. Các làng và thị xã chung quanh các bãi biển đó có những nhà máy chế chất hóa học có thể dùng làm vũ khí.

Quân Trung Cộng đã tự cảnh cáo trước khi tiến vào các thành phố việc sử dụng trực thăng sẽ bị trở ngại vì sẽ có những dây thép nối giữa các tòa cao ốc sẽ mọc ra để ngăn chặn. Cuộc chiến giữa các con phố, các tòa nhà sẽ khốc liệt, với mìn bẫy khắp nơi ; nguy hiểm gấp trăm lần khi "Hồng quân" tiến vào các thị xã Lạng Sơn, Cao Bằng năm 1979.

Dù một cuộc tấn công giúp Tập Cận Bình chiếm được Đài Loan, thì lúc đó những khó khăn mới bắt đầu. Kinh tế Trung Cộng và kinh tế cả thế giới sẽ ngưng trệ. Hiện nay Công ty TSMC ở Đài Loan là nguồn cung cấp lớn nhất thế giới, bán 92% các thứ "chip" nhỏ hơn 10 na nô mét (nanometer, một phần tỷ của một mét). Chiến tranh xẩy ra, các công ty Apple, Qualcomm, Nvidia, Samsung không thể hoạt động vì thiếu chíp. Năm ngoái công ty này bán $155 tỷ mỹ kim chất bán dẫn cho Trung Cộng, chỉ mua $21 tỷ các loại chip thô sơ. TSMC và Samsung là hai công ty duy nhất trên thế giới chế các loại chip nhỏ 5 na nô mét, theo nhật báo SCMP ở Hong Kong. Trước khi Trung Cộng đánh, chỉ cần vài chiếc máy bay Boeing là có thể chở hết các kỹ sư và giới quản đốc công ty TSMC đi, và chắc chắn các nước tiên tiến đều muốn đón họ. Trước khi quân Trung Cộng tiến vào Đài Bắc, các máy móc sẽ bị phá hủy.

Tập Cận Bình biết Đài Loan là miếng "gân gà" khó gặm. Ông phải tỏ ra hung hãn đưa không quân và hải quân bủa vây hòn đảo, chỉ cốt cho dân trong lục địa quên cảnh ngăn sông cấm chợ, kinh tế trì trệ vì Covid.

Nhưng dân chúng Đài Loan tỏ ra rất bình tĩnh. Họ đã quen với những đe dọa từ thời Mao Trạch Đông, giờ đang áp dụng chủ trương "Kiến Quái Bất Quái" (见怪不怪), Thấy Quỷ Không Hoảng.

Ngô Nhân Dụng

Nguồn : VOA, 11/08/2022

"Chiến tranh là sự kế tục của chính trị bằng phương tiện khác" 

(War is the continuation of politics by other means)

Carl Von Clausewitz

Trong chuyến thăm 4 nước Châu Á (Singapore, Malaysia, Nam Hàn, Nhật Bản) từ 1-6/8/2022, Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi (82 tuổi) đã bất ngờ đến thăm Đài Loan (2/8). Bà là quan chức cao cấp nhất của Mỹ đến thăm Đài Loan kể từ năm 1997. Đây là một chuyến thăm gây tranh cãi và đầy kịch tính, có thể kích hoạt cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan lần thứ 4, làm cho quan hệ Mỹ-Trung căng thẳng như "bên miệng hố chiến tranh"(brinkmanship). Để giải mã sự kiện bất thường này, cần phân tích nó trong bối cảnh mới.

Bối cảnh mới

Bà Peloci đã dự kiến đi thăm Đài Loan từ 4/2021, nhưng phải hoãn vì đại dịch. Đây không phải lần đầu Chủ tịch Hạ viện Mỹ thăm Đài Loan. Ông Newt Gingrich đã đến thăm Đài Loan năm 1997, nhưng chuyến thăm của bà Pelosi đã diễn ra trong một bối cảnh mới, không chỉ có ý nghĩa tượng trưng (symbolic) mà còn có nhiều hàm ý khác. Bà Pelosi đã giải thích trong một bài viết đăng trên báo Washington Post (1).

"Luật quan hệ Đài Loan" (Taiwan Relations Act 1979) khẳng định cam kết của Mỹ và lời thề long trọng phải bảo vệ Đài Loan. Nay Trung Quốc tuyên bố chuẩn bị thống nhất Đài Loan bằng vũ lực, Mỹ không thể đứng ngoài. Chuyến thăm của phái đoàn quốc hội Mỹ là một minh chứng rõ ràng là Mỹ đang sát cánh với Đài Loan để bảo vệ chủ quyền và tự do. Mỹ đoàn kết với Đài Loan lúc này có ý nghĩa quan trọng hơn bao giờ hết, không chỉ vì 23 triệu dân Đài Loan mà còn vì hàng triệu người khác đang bị Trung Quốc áp bức và đe dọa.

Bắc Kinh đã vứt lời hứa "một nước, hai chế độ" vào sọt rác, không chỉ ở Hong Kong mà còn ở tây Tạng và Tân Cương. Ở Tây Tạng, họ đã triển khai chiến dịch xóa bỏ ngôn ngữ, văn hóa, tôn giáo và đặc tính Tây Tạng. Ở Tân Cương, họ đã tiến hành diệt chủng người Hồi giáo và các sắc tộc thiểu số khác. Thế giới đứng trước sự lựa chọn giữa độc tài và dân chủ. Mỹ không thể đứng ngoài khi Bắc Kinh đe dọa Đài Loan, nhưng Mỹ cũng không thay đổi chính sách "một Trung Quốc", theo "Luật Quan hệ Đài Loan" và "Thông cáo Chung".

Ngay sau khi có tin bà Nancy Pelosi định đến thăm Đài Loan vào đầu tháng 8/2022, ông Tập Cận Bình đã nói với ông Joe Biden rằng "kẻ nào chơi với lửa sẽ bị lửa thiêu", và Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng đã cảnh báo về "những hậu quả nghiêm trọng". Ngay sau đó, Trung Quốc đã điều nhiều máy bay chiến đấu xâm phạm "vùng nhận diện phòng không" (ADIZ) của Đài Loan, và triển khai tập trận bắn đạn thật tại 6 khu vực biển xung quanh Đài Loan (2).

Nhưng khủng hoảng eo biển Đài Loan không phải do chuyến thăm của bà Nancy Pelosi gây ra. Dù bà quyết định không đến Đài Loan trong chuyến thăm Châu Á, thì chủ trương thôn tính Đài Loan của Trung Quốc vẫn tiếp tục gia tăng và kích hoạt một cuộc khủng hoảng mới trong tương lai gần. Trái với dư luận đang nổi lên hiện nay, điều đó chủ yếu cũng không phải do Tập Cận Bình đã cam kết thống nhất Đài Loan trong nhiệm kỳ của mình. Dù thống nhất Đài Loan là một mục tiêu lâu dài, nhưng dùng vũ lực làm việc đó sẽ trả giá đắt.

Nguyên nhân chính để Trung Quốc làm rùm beng vấn đề Đài Loan là do trước mắt, Bắc Kinh muốn nhắn nhủ lãnh đạo Đài Loan và những người ủng hộ họ ở Phương Tây rằng chủ trương thách thức Trung Quốc là không thể chấp nhận được. Điều đó hàm ý rằng nếu họ không thay đổi chính sách thì Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác mà sẽ leo thang. Bước ngoặt chính đã diễn ra vào tháng 1/2020 khi Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn đã dễ dàng giành được thắng lợi ở nhiệm kỳ 2 và đảng DPP của bà đã đánh bại đảng KMT.

Mỹ đã từng bước điều chỉnh chính sách đối với Đài Loan từ thời Trump, và chủ trương thách thức Trung Quốc vẫn tiếp tục dưới thời Biden. Cuộc chiến tranh Ukraine cũng góp phần làm lãnh đạo Phương Tây cho rằng Đài Loan đang gặp nguy hiểm trầm trọng và cấp bách. Nếu Tập Cận Bình không tỏ rõ sức mạnh của mình vào lúc này thì không chỉ làm tổn hại cho cơ hội đạt được mục tiêu lâu dài là thống nhất Đài Loan mà còn làm gia tăng chỉ trích rằng ông yếu đuối và làm tổn thương vị thế của ông trong nước và ngoài nước.

Có lẽ Trung Quốc không chủ định tấn công ngay Đài Loan, nhưng họ có thể quyết định lôi kéo Mỹ vào "trò chơi trọi gà" (a game of chicken) tại eo biển Đài Loan. Điều đó cực kỳ nguy hiểm vì Trung Quốc tin rằng chỉ có dùng kế sách "bên miệng hố chiến tranh" mới có thể lôi cuốn các bên vào trò chơi mạo hiểm này. Nhưng nước cờ thế đó có thể dẫn đến sai lầm khủng khiếp. Chúng ta không được quên rằng chiến tranh hạt nhân đã không xảy ra năm 1962 chỉ vì may mắn. Trong trò chơi cân não đó, ai chớp mắt trước sẽ thua.

Chuyến đi gây tranh cãi

Nhiều người Mỹ (trong đó có Tom Friedman) cho rằng chuyến đi Đài Loan của bà Pelosi "trái với mong muốn của ông Biden". Đó là hành động quá khinh suất (utterly reckless), nguy hiểm và vô trách nhiệm (dangerous and irresponsible), là một sai lầm tệ hại (awful mistake) với hệ quả khó lường (unpredictable consequences). Chuyến thăm chỉ có ý nghĩa tượng trưng, mà không làm cho Đài Loan an toàn hay thịnh vượng hơn (3).

Phản ứng quân sự của Trung Quốc có thể làm cho Mỹ bị xô đẩy vào xung đột trực tiếp cùng một lúc với cả hai siêu cường hạt nhân là Nga và Trung Quốc. Xung đột với Trung Quốc về Đài Loan do chuyến thăm không cần thiết của bà Pelosi kích hoạt, do đánh giá sai tình hình thế giới vào thời điểm không thể tồi tệ hơn. Nói cách khác, chuyến thăm võ đoán và tắc trách (arbitrary and frivolous) đã kích hoạt xung đột với Trung Quốc về Đài Loan. Theo quy tắc địa chính trị, không được cùng lúc xung đột với cả hai siêu cường hạt nhân.

Tổng thống Joe Biden và cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan đã yêu cầu Bắc Kinh không nên viện trợ quân sự cho Nga để chống Ukraine. Team Biden cũng giải thích với bà Pelosi tại sao không nên đi Đài Loan lúc này. Việc tổng thống Biden và các quan chức an ninh không thuyết phục được chủ tịch Hạ Viện (cùng đảng Dân chủ) về một vấn đề đối ngoại, chứng tỏ sự "phân liệt về chính trị" (political dysfunction). Tuy có thể lập luận rằng Trung Quốc chỉ hù dọa, nhưng nước cờ thế Đài Loan luôn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến chiến tranh.

Chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi tuy không được báo trước khi rời Singapore và diễn ra rất nhanh (trong vòng 24 giờ) nhưng là chuyến thăm chính thức, được báo chí đưa tin, và trở thành tâm điểm của cả chuyến thăm Châu Á. Máy bay quân sự chở đoàn đến Đài Loan đã phải bay vòng theo lộ trình bí mật để tránh các khu vực trên biển đang bị Trung Quốc phong tỏa. Trong bối cảnh nhạy cảm hiện nay, bà Palosi đã liều đến thăm Đài Loan, nên chuyến đi phải tính toán kỹ vì bất chấp những lời cảnh báo và đe dọa của Trung Quốc.

Trong bối cảnh vận động tranh cử giữa kỳ tại Mỹ (cuối năm nay) đảng Dân chủ và ông Biden đang bị mất điểm, nên chuyến thăm Đài Loan là một cơ hội chính trị vì hầu như được cả hai đảng ủng hộ, và là nước cờ thế để chứng tỏ đảng Dân chủ vẫn mạnh. Đây còn là cơ hội cuối cùng để bà Pelosi ghi điểm trước khi kết thúc sự nghiệp chính trị lâu dài của mình với vai trò chủ tịch Hạ Viện, và người thứ ba có quyền lực cao nhất tại Mỹ (sau Phó Tổng thống). Chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi có động cơ chính trị và cá nhân.

Trong bối cảnh Trung Quốc đang chuẩn bị cho đại hội đảng (cuối năm nay), ông Tập Cận Bình cũng phải chứng tỏ sức mạnh để củng cố quyền lực, vì gần đây uy tín của ông có phần giảm sút do hệ lụy của suy thoái kinh tế sau đại dịch và cuộc chiến tranh ở Ukraine. Đây là cơ hội chính trị duy nhất để ông được bầu làm "chủ tịch suốt đời" (như hoàng đế Trung Hoa) nên là một thời điểm rất nhạy cảm. Tuy phải tỏ ra mạnh để "rung cây dọa khỉ" nhưng ông không muốn xung đột với Mỹ ngay trước đại hội đảng lần thứ 20 vào cuối năm nay.

Nói cách khác, nếu không có bầu cử giữa kỳ tại Mỹ và đại hội đảng tại Trung Quốc vào cuối năm nay, thì chưa chắc bà Pelosi đã quyết định đến thăm Đài Loan. Vì vậy, chuyến thăm Đài Loan lần này là một nước cờ thế về chính trị, trong một bối cảnh đặc biệt. Tuy chuyến thăm gây tranh cãi này có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng mới tại eo biển Đài Loan, nhưng cả hai bên Mỹ và Trung Quốc đều hiểu ngầm rằng cuộc đối đầu (stand-off) chỉ là tượng trưng (symbolic) và có những giới hạn mà cả hai bên đều không muốn vượt qua.

Nếu xâm lược Đài Loan mà dễ thì chắc Trung Quốc đã làm rồi. Tuy Trung Quốc phản ứng mạnh, nhưng Đài Loan không phải Ukraine. Dù bà Pelosi không thay đổi được gì từ thập niên 1990, nhưng so sánh sức mạnh quân sự ở Châu Á đã thay đổi. Vấn đề là liệu khủng hoảng có xô đẩy Trung Quốc tấn công Đài Loan hay không. Nguy cơ thực sự là Trung Quốc phản ứng thế nào trước sự có mặt của nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ ở khu vực (4).

Dư luận phân hóa

Mỹ có thể đánh giá thấp khả năng Trung Quốc phản đối chuyến đi Đài Loan với tính toán rằng Trung Quốc không liều leo thang để tránh khủng hoảng và rủi ro cho Tập Cận Bình trước Đại hội đảng lần thứ 20 khi ông sẽ được tái cử nhiệm kỳ 3. Trung Quốc không muốn thách thức Mỹ lúc này. Chuyến thăm của bà Pelosi là tượng trưng, nhưng nhất quán với chính sách "Một Trung Quốc". Nếu vậy thì Washington đã tính toán sai về cả ba vấn đề (5).

Theo một số chuyên gia, chiến tranh có thể nổ ra bất cứ lúc nào, và chúng ta không còn thời gian để chuẩn bị. Giáo sư Hal Brands (American Enterprise Institute) lập luận rằng Mỹ có thể chuẩn bị cho một cuộc chiến sai lầm vì xung đột Mỹ-Trung thường kéo dài và mở rộng ra khu vực chứ không chỉ giới hạn tại eo biển Đài Loan. Brands đã bác bỏ quan niệm cho rằng xung đột tại Châu Á chỉ giới hạn trong phạm vi khu vực (6).

Tuy ông Biden bảo vệ quyền đi thăm Đài Loan của bà Pelosi, nhưng vẫn khẳng định chính sách của Mỹ với Đài Loan không thay đổi. Trong cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan lần thứ ba (1995) chính quyền Clinton đã tỏ ra cứng rắn, nên sau 9 tháng căng thẳng, Bắc Kinh cuối cùng đã xuống thang để tránh khủng hoảng, làm thay đổi ván cờ chiến lược. Nay lãnh đạo Trung Quốc cũng muốn tránh đổi đầu quân sự với Mỹ về Đài Loan, ít nhất là vào lúc nảy. Phản ứng của Trung Quốc mỗi lúc một khác, không chỉ về quân sự.

Điều đó có thể thay đổi quan hệ Mỹ-Trung và làm cho vấn đề Đài Loan càng khó xử. Trung Quốc sẽ xác định những bước tiếp theo trong những ngày tới, theo một lộ trình lâu dài. Bắc Kinh có thể lợi dụng chuyến đi Đài Loan của bà Pelosi như một cái cớ để thay đổi tư thế quốc phòng của họ với Đài Loan, nới rộng lợi thế quân sự của Trung Quốc tại eo biển Đài Loan. Trung Quốc có thể tăng cường tấn công mạng ở Đài Loan (7). 

Bắc Kinh nói chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi "rất nguy hiểm và ngu xuẩn (very dangerous and stupid), nhưng ông Biden không làm gì để ngăn chặn. Chuyến thăm đó là một thắng lợi cho Đài Loan, và một thử thách đối với bản lĩnh ngoại giao của họ. Đó là cơ hội để thế giới ủng hộ Đài Loan, bất chấp đe dọa của Trung Quốc. Tuy Team Biden đã cảnh báo về hậu quả nhưng bà Pelosi không lùi bước (8). 

Trung Quốc tiếp tục tập trận bắn đạn thật đe dọa Đài Loan. Ngày 4/8, họ đã cho 22 máy bay chiến đấu xâm phạm "vùng nhận dạng phòng không" (ADIZ) của Đài Loan, sau khi phóng 9 tên lửa đạn đạo "Đông Phong", trong đó có 5 tên lửa đã bay qua vùng trời Đài Loan và rơi xuống vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Nhật. Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố : "Để đối phó với các hành động khiêu khích độc ác của Pelosi (vicious and provocative actions), Trung Quốc quyết định áp đặt biện pháp trừng phạt bà Pelosi và gia đình".

Trước phản ứng mạnh mẽ của Trung Quốc, bà Pelosi nói với báo chí : "Chính phủ Trung Quốc không quyết định lộ trình của chúng tôi. Họ không thể cô lập Đài Loan bằng cách ngăn chúng tôi đến thăm. Các thượng nghị sỹ của cả hai đảng đã đến thăm Đài Loan vào mùa xuân. Chúng tôi sẽ tiếp tục đến thăm. Chúng tôi không để họ cô lập Đài Loan". Chuyến thăm Đài Loan của bà Pelosi đã gây ra lo ngại rằng Mỹ có thể thay đổi lập trường "mù mờ chiến lược" (strategic ambiguity), thúc đẩy Trung Quốc chiếm Đài Loan bằng vũ lực. 

Lời cuối

Cũng như các cuộc khủng hoảng Đài Loan trước đây, cuộc khủng hoảng lần này chắc nổi lên rồi lại chìm xuống, khi hai bên Mỹ và Trung Quốc đều chưa sẵn sàng chiến tranh do bối cảnh chính trị trong nước còn bất ổn và kết cục chiến tranh tại Ukraine chưa ngã ngũ. Xét cho cùng, các vấn đề đối ngoại luôn gắn liền và phụ thuộc vào chính trị nội bộ. Trong khi Mỹ và phương Tây học theo binh pháp Clausewitz thì Trung Quốc thích vận dụng Binh pháp Tôn Tử (Sun Tsu) như "bất chiến tự nhiên thành" (thắng mà không cần đánh nhau).

Kết cục tranh chấp ở Đài Loan và Biển Đông không chỉ qua đấu súng mà còn qua đấu trí. Trung Quốc đã từng bước kiểm soát Biển Đông bằng cách bắt nạt và thôn tính láng giềng như con trăn nuốt dần con mồi trong vùng xám (grey zone) mà Mỹ không thể can thiệp, để trở thành chuyện đã rồi (fait acompli). Nhưng đáng chú ý là gần đây Mỹ đã tỉnh ngộ và bắt đầu vận dụng cờ vây (chứ không chỉ cờ vua) để tăng cường liên kết các nước đồng minh và đối tác nhằm đối phó với với sự trỗi dậy của Trung Quốc như con quái vật Frankenstein.

Nguyễn Quang Dy

Nguồn : Viet-studies, 07/08/2022

Tham khảo

(1) Nancy Pelosi, "Nancy Pelosi : Why I’m leading a congressional delegation to Taiwan",  Washington Post, August 2, 2022

(2) Minxin Pei, "Pelosi’s visit and the coming Taiwan crisis",  ASPI, 3 August 2022

(3) Thomas Friedman, "Why Pelosi’s Visit to Taiwan Is Utterly Reckless", New York Times, August 1, 2022

(4) Adam Lockyer, "Will Pelosi’s trip trigger the next Taiwan crisis ?", Lowy, 2 August 2022 

(5) Paul Heer, "The Next Taiwan Strait Crisis Has Arrived", National Interest, August 2, 2022

(6) Wallace Gregson, "Time Is Running Out to Prepare for War in the Pacific", National Interest, August 2, 2022

(7) Josh Rogin, "The real crisis over Taiwan will start after Pelosi comes home", Washington Post,August 2, 2022

(8) Lily Kuo , Lyric Li , Yasmeen Abutaleb , Annabelle Timsit , "US-China tensions flare as Pelosi leaves Taiwan",  Washington Post, August 3, 2022

Đài Loan tập trận với tên lửa Stinger diệt máy bay không người lái

Nguồn : RFA, 27/06/2022

*************************

Đài Loan chuẩn bị cho kịch bản bị Trung Quốc xâm lược

Kathrin Hille và Demetri Sevastopulo, Nguyễn Thị Kim Phụng, Nghiên cứu quốc tế, 26/06/2022

Tham vọng của Tập Cận Bình và quá trình hiện đại hóa quân đội Trung Quốc đang làm gia tăng lo ngại về nỗ lực sáp nhập Đài Loan.

Tháng trước, khi Joe Biden cam kết sẽ can thiệp quân sự nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan, tuyên bố của ông đã bị Bắc Kinh phản ứng gay gắt.

Một người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói, "Nếu Mỹ tiếp tục đi vào con đường sai lầm, họ sẽ phải trả một cái giá đắt không thể ngờ".

Câu nói này có thể được hiểu là lời cảnh báo về một cuộc chiến. Cùng ngày, máy bay ném bom hạt nhân của Trung Quốc và Nga đã có một cuộc tập trận chung gần Nhật Bản.

Đó là những hành động mới nhất trong vòng xoáy trao đổi thông điệp quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc. Nó cũng phản ánh mối lo ngại gia ang ở Washington, Đài Bắc, cũng như giữa các đồng minh của Mỹ, rằng Bắc Kinh có thể cố gắng thôn tính Đài Loan trong vài năm tới.

"Thập niên này thật đáng lo ngại, đặc biệt là giai đoạn từ nay đến năm 2027", Phil Davidson, một đô đốc về hưu, người từng chỉ huy lực lượng Mỹ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nói. "Sở dĩ tôi nhận định như vậy là vì những cải thiện đáng kinh ngạc trong năng lực quân sự của Trung Quốc, tiến trình chính trị của Tập Cận Bình, và những thách thức kinh tế dài hạn trong tương lai của Trung Quốc".

Đài Bắc muốn duy trì năng lực quân sự của mình, chẳng hạn như máy bay chiến đấu F-5, để chống lại Trung Quốc xâm lược © Ritchie B Tongo / EPA-EFE

Dù lời đe dọa chiếm Đài Loan bằng vũ lực của Trung Quốc đã xuất hiện kể từ khi chính phủ và quân đội Quốc Dân Đảng chạy sang Đài Loan vào năm 1949, sau khi thua trong cuộc nội chiến ở đại lục, Bắc Kinh lâu nay vẫn tập trung lôi kéo hòn đảo vào quỹ đạo của mình bằng chiêu dụ kinh tế và áp lực chính trị.

Tuy nhiên, nhiều nhà hoạch định chính sách Đài Loan hiện tin rằng : khi Đảng Cộng sản Trung Quốc không còn hy vọng vào hiệu quả của các biện pháp kể trên, và với việc các lực lượng vũ trang đang hiện đại hóa nhanh chóng, Tập có thể sớm lựa chọn tham chiến.

Đài Loan trở thành "điểm nóng nguy hiểm" được chú ý chỉ vài ngày sau lễ nhậm chức của Biden hồi năm ngoái, khi máy bay chiến đấu của Trung Quốc tiến hành mô phỏng tấn công bằng tên lửa vào một tàu sân bay Mỹ đang hoạt động ở vùng lân cận của nước này. Trong những tháng tiếp theo, Trung Quốc đã gia tăng tần suất tập trận cũng như kích cỡ của những chiếc máy bay chiến đấu và máy bay ném bom bay gần Đài Loan.

Davidson từng lên tiếng cảnh báo vào tháng 3 năm ngoái, khi trình bày với ủy ban vũ trang Thượng viện rằng ông tin mối đe dọa về một cuộc tấn công của Trung Quốc nhắm vào Đài Loan sẽ "trở thành hiện thực… trong vòng sáu năm tới". Ngay sau đó, một quan chức cấp cao của Mỹ chia sẻ với Financial Times rằng Tập đang cân nhắc ý tưởng chiếm quyền kiểm soát hòn đảo.

Từ đó tới nay, những lời cảnh báo như vậy ngày càng phổ biến – và trở thành nền tảng cho những bình luận của Biden về việc đáp trả một cuộc xâm lược của Trung Quốc. Nó cũng đã thúc đẩy sự thay đổi trong các cuộc trao đổi giữa Đài Loan và Mỹ về cách bảo vệ hòn đảo.

Suốt nhiều năm, Washington liên tục thúc giục Đài Bắc phải chú ý nhiều hơn đến rủi ro này, nhưng chính phủ và quân đội Đài Loan đã phản ứng chậm chạp. Tuy nhiên, cuộc chiến ở Ukraine đã trở thành hồi chuông cảnh tỉnh. Các quan chức cấp cao của Đài Loan nói rằng cuộc tấn công của Nga nhằm vào nước láng giềng đã làm nổi bật mối đe dọa mà chính họ phải đối mặt.

Phil Davidson, cựu Tư lệnh khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ, tin rằng cuộc tấn công của Trung Quốc vào Đài Loan sẽ được hiện thực hóa vào năm 2027 © Hugh Gentry / Reuters

"Mối nguy đến từ Tập Cận Bình và thực tế rằng ông ấy sẽ bắt đầu nhiệm kỳ thứ ba vào cuối năm nay", một quan chức cho biết. "Theo hiến pháp trước đây của Trung Quốc, nước này sẽ có nhà lãnh đạo mới sau mỗi 10 năm, và ‘sứ mệnh lịch sử’ thống nhất Đài Loan cũng sẽ được chuyển giao cho nhà lãnh đạo kế nhiệm. Nhưng khi sứ mệnh quốc gia trở thành sứ mệnh của một cá nhân, thì mức độ nguy hiểm sẽ tăng lên".

"Putin đã chẳng đưa ra quyết định xâm lược Ukraine nếu ông không phải là người tự quyết định mọi thứ. Tương tự, Tập Cận Bình cũng có thể đánh giá sai lầm như vậy", quan chức này cho biết thêm.

Chấm dứt thái độ mơ hồ

Dù cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine giúp người ta chú ý hơn vào mối đe dọa tiềm tàng đối với Đài Loan, có một điểm khác biệt lớn giữa hai bên : cuộc chiến của Trung Quốc nhắm vào Đài Loan có thể là cuộc chiến với Mỹ.

Khi Washington chuyển sự công nhận ngoại giao từ Đài Bắc sang Bắc Kinh vào năm 1979, nước này đã thay thế hiệp ước phòng thủ chung với Đài Loan bằng Đạo luật Quan hệ Đài Loan. Đạo luật này yêu cầu Mỹ cung cấp cho quốc đảo những vũ khí cần thiết để tự vệ, và duy trì năng lực của chính Mỹ trong việc chống lại vũ lực hoặc những hành động cưỡng bức khác có thể gây nguy hiểm cho an ninh của Đài Loan.

Trong quá khứ, người Mỹ luôn mơ hồ về mức độ cam kết của mình. Trong một nỗ lực để vừa ngăn cản Bắc Kinh xem xét sử dụng lực lượng quân sự, vừa không khuyến khích Đài Bắc chính thức hóa nền độc lập của mình, Washington đã từ chối giải thích rõ ràng liệu họ có tham gia vào một cuộc chiến tranh giữa hai bên hay không.

Sự mơ hồ đó đã giảm đi đáng kể dưới thời Biden. Khi được một phóng viên hỏi trong chuyến đi Nhật Bản gần đây, liệu ông có sẵn sàng sử dụng vũ lực để bảo vệ Đài Loan hay không, Tổng thống Mỹ đã trả lời. "Có. Đó là cam kết của chúng tôi". Nhà Trắng đã vội vã đính chính – giống như việc họ đã làm đối với những tuyên bố tương tự trước đây của Biden, mà một số nhà phân tích coi là hớ hênh – rằng chính sách của Mỹ đối với Đài Loan không thay đổi.

Trong chuyến công du gần đây tới Nhật Bản, Tổng thống Joe Biden nói với một phóng viên rằng ông sẵn sàng sử dụng vũ lực để bảo vệ Đài Loan © Eugene Hoshiko / Pool / EPA-EFE

Tuy nhiên, các quan chức cấp cao ở Đài Loan và các nước đồng minh với Mỹ tin rằng Biden đang cố gắng răn đe Bắc Kinh, bằng cách ra hiệu rõ ràng hơn rằng họ có thể sẽ phải chiến đấu với Mỹ. Một quan chức cấp cao của Đài Loan cho biết, "Chúng tôi nghĩ rằng Biden đã đi đến một quyết định chính trị, nhằm chứng minh rằng không thể loại trừ lựa chọn này [Mỹ tham chiến]".

"Đối với trường hợp Ukraine, ông ấy đã nói trước rằng Mỹ sẽ không tham chiến. Nhưng khi Trung Quốc cảm thấy rằng khả năng quân sự của họ đã đạt đến mức sẵn sàng để chiếm Đài Loan, thì việc chỉ sử dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế hoặc tài chính sẽ không còn là cách răn đe hiệu quả", vị quan chức nhận định. "Vì vậy, tuyệt đối không được để Trung Quốc tin rằng người Mỹ sẽ không có hành động quân sự".

Dù ngày càng xuất hiện nhiều lo ngại về khả năng xảy ra xâm lược, nhưng thời điểm chính xác của bất kỳ hành động quân sự nào – và ý định thực sự của Trung Quốc – vẫn là chủ đề được tranh luận gay gắt.

Thời điểm mà Davidson coi là có tiềm năng xảy ra một cuộc tấn công của Trung Quốc, năm 2027, là mốc kỷ niệm một trăm năm thành lập Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Tháng 01/2020, Đảng Cộng sản Trung Quốc tuyên bố mong muốn "đảm bảo đạt được mục tiêu xây dựng quân đội 100 năm vào năm 2027", theo đó kêu gọi hiện đại hóa quân đội nhanh hơn, đồng thời nhắc lại mục tiêu chuẩn bị cho quân đội Trung Quốc tham gia chiến tranh mạng, chiến tranh "thông minh hóa".

Lầu Năm Góc gọi năm 2027 là một "cột mốc mới" – cụm từ mà Trung Quốc đã từng sử dụng trước đây. "Nếu chúng trở thành hiện thực, các mục tiêu hiện đại hóa năm 2027 của PLA có thể cung cấp cho Bắc Kinh những lựa chọn quân sự đáng tin cậy hơn, trong trường hợp chiến tranh Đài Loan xảy ra", trích báo cáo thường niên về quân đội Trung Quốc của Lầu Năm Góc hồi năm ngoái.

Một số nhà phân tích tỏ ý nghi ngờ về mốc thời gian mà Davidson chọn. Nhưng một năm sau khi ông đưa ra nhận xét của mình, các quan chức chính phủ và quân đội ở cả Đài Bắc lẫn Washington đều cho rằng giai đoạn từ nay đến năm 2027 quả thực là một mối đe dọa.

Avril Haines, Giám đốc Tình báo Quốc gia Mỹ, nói với Quốc hội rằng Đài Loan đang bị đe dọa ‘nghiêm trọng’ từ nay đến năm 2030 © Evelyn Hockstein / Reuters

Tháng 10 năm ngoái, Bộ trưởng Quốc phòng Đài Loan Khâu Quốc Chính cho biết PLA sẽ có "đầy đủ khả năng" tấn công Đài Loan vào năm 2025. "Tình hình hiện tại thực sự đang ở mức độ nguy hiểm nhất mà tôi từng chứng kiến trong hơn 40 năm làm việc trong quân đội", ông nói với các nhà lập pháp.

Gần đây, Avril Haines, Giám đốc Tình báo Quốc gia Mỹ, đã nói với Quốc hội rằng Đài Loan đang bị đe dọa "nghiêm trọng" từ nay đến năm 2030 – theo đó ủng hộ ý kiến cấp bách của Davidson. John Aquilino, người đang là Tổng Tư lệnh khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, gần đây đã nói với Financial Times rằng cuộc xâm lược ở Ukraine đã cho thấy mối đe dọa của Trung Quốc đối với Đài Loan là không hề trừu tượng.

Các chuyên gia Đài Loan coi năm 2024 và năm 2025 là hai mốc đặc biệt nguy hiểm. Họ tin rằng Tập Cận Bình có thể bị cám dỗ sử dụng vũ lực nếu Đảng Dân Tiến, những người chủ trương duy trì nền độc lập trên thực tế của Đài Loan, tiếp tục giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo vào đầu năm 2024, hoặc nếu Tập cảm nhận được khoảng trống chính trị ở Mỹ sau kỳ bầu cử tổng thống tiếp theo vào cuối năm 2024.

Mackenzie Eaglen, chuyên gia quốc phòng tại American Enterprise Institute, một viện chính sách ở Washington, nói rằng có hai luồng ý kiến về thời điểm Trung Quốc có thể tấn công Đài Loan.

"Câu chuyện là giữa những người tin vào giai đoạn mà Davidson đề cập– thời điểm nguy hiểm tối đa – và những người tin rằng chúng ta vẫn còn thời gian để tạo dựng khả năng ngăn chặn và đánh bại Trung Quốc một ngày nào đó trong tương lai", Eaglen nói. Bà cũng thêm rằng các lãnh đạo Lầu Năm Góc đang "cố gắng cân bằng giữa hai bên, đồng ý rằng hiện đang có một số lo ngại, nhưng chọn đặt trọng tâm vào trung hạn".

Một người quen thuộc với các đánh giá của chính quyền Mỹ về mối đe dọa đối với Đài Loan nói đến một sự nhất trí chung, rằng Trung Quốc đang hướng tới việc phát triển các khả năng cần thiết để tấn công vào năm 2027, nhưng người này cho rằng điều đó rất khác với câu hỏi về ý định hay hành động.

"Tôi không nghĩ rằng [Trung Quốc] đã ra quyết định phải làm bất cứ điều gì ở bất cứ thời hạn nào, ngoài việc đạt được những khả năng nhất định. Tôi nghĩ rằng điều này đã không được nhắc đến trong cuộc tranh luận về thời gian [xảy ra chiến tranh]", bà nói.

Chuẩn bị cho điều tồi tệ nhất

Sự lo lắng ngày càng gia tăng về một cuộc xâm lược tiềm tàng của Trung Quốc đang định hình lại cách suy nghĩ của Washington và Đài Bắc về việc bảo vệ hòn đảo.

Hơn mười năm qua, Washington đã cố gắng thuyết phục Đài Loan trở nên "mạnh mẽ" hơn trước cuộc xâm lược của Trung Quốc. Nhưng quân đội nước này vẫn chỉ lập kế hoạch với giả định rằng họ có nhiều thời gian hơn để chuẩn bị, hoặc sẽ không phải đối phó với một cuộc xâm lược toàn diện.

Nhiều chuyên gia quốc phòng Đài Loan xem đó là tình huống xấu nhất, nhưng họ lo ngại các động thái quân sự ngoài chiến tranh của Trung Quốc – chẳng hạn như việc Bắc Kinh thường xuyên tập trận trên không và trên biển gần Đài Loan, chiến tranh thông tin, hoặc thậm chí có thể phong tỏa đường biển – có thể làm suy yếu quyết tâm kháng cự của Đài Loan. Do đó, Đài Bắc cũng muốn duy trì các khả năng quân sự cần thiết để chống lại những động thái đó, ví dụ bằng tàu mặt nước, máy bay chiến đấu hiện đại, và hệ thống bay cảnh báo sớm.

Nhưng giờ đây, khi Mỹ đang ngày càng tập trung vào mối đe dọa xâm lược trong tương lai gần, họ lại buộc Đài Bắc phải tự hành động : chính quyền Mỹ đã bắt đầu từ chối yêu cầu của Đài Loan về các loại vũ khí lớn như trực thăng tác chiến chống tàu ngầm, thứ mà người Mỹ tin rằng có thể nhanh chóng bị phá hủy trong một cuộc tấn công của Trung Quốc, và sẽ làm tiêu tốn quá nhiều nguồn lực quý giá.

Thay vào đó, Mỹ đang thúc đẩy sự tập trung vào các loại vũ khí nhỏ, tương đối rẻ, và có thể tồn tại được lâu như tên lửa di động, thứ sẽ chỉ được sử dụng để chống lại âm mưu xâm lược và chiếm đóng của Trung Quốc.

Tổng thống Thái Anh Văn thăm các quân nhân dự bị đang tập luyện. Lực lượng thiếu sự đào tạo này phải được cải tổ để Đài Loan có được sự linh hoạt trước khả năng bị Trung Quốc tấn công. © Ann Wang / Reuters

Chính phủ Đài Loan cũng bị ép phải hành động sau khi chứng kiến những gì xảy ra trong cuộc chiến Ukraine.

Các quan chức cấp cao cho biết chính phủ của Tổng thống Thái Anh Văn hiện đang tập trung vào việc tăng cường khả năng linh hoạt của đất nước để chống lại cuộc tấn công của Trung Quốc. Thủ tướng Tô Trinh Xương đã cam kết ủng hộ việc kéo dài thời gian thực hiện nghĩa vụ quân sự cơ bản từ mức bốn tháng hiện tại lên một năm, cũng như tăng ngân sách quốc phòng, mà cho đến nay vẫn chỉ ở mức trung bình 2% tổng sản phẩm quốc nội.

"Chúng tôi thực sự đang có các cuộc thảo luận quy mô lớn và kỹ lưỡng trong nội bộ, cũng như với người Mỹ, về những việc mình cần làm", một người hiểu rõ tình hình tiết lộ. "Chúng tôi đang kiểm tra loạt ý tưởng khác biệt để làm cho đất nước của mình linh hoạt hơn, để xây dựng các tính năng mà chúng tôi cần trong thời chiến".

Các chính sách đang được xem xét bao gồm một cuộc cải cách nhanh hơn và dứt khoát hơn đối với lực lượng dự bị còn hạn chế của Đài Loan ; xây dựng mạng lưới điện và liên lạc phân tán, thứ mà các cuộc tấn công mạng và tên lửa của Trung Quốc không thể hủy diệt hoàn toàn ; củng cố các hệ thống chỉ huy và kiểm soát ; lập kế hoạch tiếp tế nhu yếu phẩm trong thời chiến ; và phân công trách nhiệm hành chính cho phòng thủ dân sự. Vị quan chức cấp cao này cho biết, "Mục tiêu của chúng tôi là chuẩn bị mọi thứ sẵn sàng vào khoảng năm 2025 đến 2027".

Hiện đại hóa quân đội Trung Quốc

Có rất nhiều bằng chứng từ các nguồn công khai cho thấy PLA đang toàn tâm toàn ý theo đuổi các khả năng cần thiết để tiến hành một cuộc xâm lược.

Một trong những khả năng đó là tìm kiếm và nhắm mục tiêu vào các tàu ngầm có thể tấn công các tàu hải quân Trung Quốc đang chuyển quân xâm lược qua Eo biển Đài Loan. Trong số 1.543 lượt máy bay PLA đã bay vào vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) của Đài Loan kể từ tháng 09/2020, có 262 chiếc là máy bay tác chiến chống tàu ngầm. ADIZ là một vùng đệm trong không phận quốc tế được theo dõi với mục đích cảnh báo sớm.

Tháng 04/2021, tàu đổ bộ trực thăng Type 075 đầu tiên của Hải quân PLA, một tàu tấn công đổ bộ cỡ lớn chuyên chở trực thăng và binh lính, đã đi vào hoạt động. Hai chiếc nữa đã bắt đầu được thử nghiệm trên biển.

Theo bài viết của các nhà nghiên cứu tại Đại học Giao thông Quân sự của PLA, lực lượng của họ vẫn còn thiếu năng lực vận tải cần thiết, nhưng họ đang lập kế hoạch sử dụng phà dân sự, sà lan, và bệ nổi để đưa quân vào bờ ngay cả khi không thể tiếp cận cảng biển.

Sử dụng các báo cáo trên kênh quân sự của truyền hình nhà nước Trung Quốc và các bức ảnh vệ tinh, Michael Dahm, một sĩ quan tình báo Hải quân Mỹ đã nghỉ hưu, hiện đang là nhà nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Vật lý Ứng dụng của Đại học Johns Hopkins, đã phân tích hai cuộc tập trận liên quan vào mùa hè năm 2020 và năm 2021. Ông tin rằng PLA đang xây dựng kế hoạch huy động hàng hải "với quy mô khổng lồ".

Chi tiêu quân sự của Trung Quốc (màu xanh) vượt xa của Đài Loan (màu đỏ)

"Việc huy động vận tải biển dân sự để hỗ trợ các chiến dịch quân sự xuyên eo biển đi kèm rủi ro rất cao và có thể dẫn đến tổn thất rất lớn", Dahm viết trong một bài nghiên cứu vào năm ngoái. "[Tuy nhiên] có nhiều thách thức liên quan đến tính hiệu quả và tiêu hao mà quân đội Trung Quốc có thể giải quyết chỉ đơn giản bằng quân số áp đảo và khả năng chịu đựng tổn thất".

Một số nhà phân tích tin rằng cuộc xâm lược Đài Loan vẫn sẽ là một thách thức đáng kể đối với PLA trong nhiều năm tới – một thực tế mà họ cho là đã được nhấn mạnh bởi những khó khăn của người Nga trong một chiến dịch với bối cảnh ít phức tạp hơn nhiều.

"Những gì [PLA] muốn làm trong kịch bản yêu thích của họ phức tạp hơn nhiều so với những gì Nga đang cố gắng làm ở Ukraine. Nhìn chung, xét theo các kịch bản chinh phục quân sự, điều người Nga đang cố gắng làm là dễ nhất, còn điều người Trung Quốc muốn làm là khó nhất", Taylor Fravel, Giám đốc Chương trình Nghiên cứu An ninh tại MIT, đồng thời là chuyên gia về chiến lược quân sự của Trung Quốc, nhận xét. "Do đó, trong lúc quan sát những khó khăn của Nga khi tiến hành các hoạt động tương đối đơn giản, các nhà lãnh đạo Trung Quốc có thể sẽ băn khoăn về khả năng thực hiện những chiến dịch phức tạp hơn nhiều của PLA, điều này có thể khiến họ tạm thời thận trọng hơn trong việc phát động một cuộc tấn công như vậy".

Tô Tử Vân, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh, một viện chính sách được Bộ Quốc phòng Đài Loan hỗ trợ, lập luận rằng bất kể PLA lựa chọn bước đi nào, họ vẫn cần đưa được tàu qua eo biển. "Ở Ukraine, chúng ta đã chứng kiến cảnh các phương tiện của Nga kẹt cứng trên đường cao tốc. Trong kịch bản của Đài Loan, biển chính là đường cao tốc", ông nói. "Đó chính là thời gian và địa điểm để tiêu diệt họ".

Dù khả năng để thực sự tiến hành xâm lược của Trung Quốc vẫn chưa rõ ràng, quá trình hiện đại hóa nhanh chóng của lực lượng vũ trang nước này đã khiến các đối thủ của họ gặp phải bất lợi.

Hải quân PLA, vẫn còn thiếu năng lực vận tải cần thiết để thực hiện một cuộc xâm lược, sẽ cần phải sử dụng các tàu dân sự. © David Wong / South China Morning Post / Getty Images

"Trung Quốc đang trên đà gia tăng đầu tư quân sự. Nếu Mỹ tiếp tục giữ nguyên cách tiếp cận đầu tư quốc phòng của mình, thì khoảng cách giữa hai bên sẽ nhanh chóng bị thu hẹp trong khoảng thời gian đó", Davidson nói.

Sự mất cân bằng ấy có thể khiến tình hình càng thêm nguy hiểm. Một quan chức quân sự Đài Loan cho biết sẽ mất vài năm để thực hiện kế hoạch củng cố vị thế của Mỹ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, chẳng hạn như xây dựng lực lượng thủy quân lục chiến cơ động hơn và đe dọa tàu Trung Quốc bằng hệ thống tên lửa trên các đảo do đồng minh kiểm soát. "Chúng tôi lo ngại rằng Cộng sản Trung Quốc có thể nghĩ rằng sẽ tốt hơn nếu họ tấn công sớm – trước khi chúng tôi và Mỹ sẵn sàng", ông nói.

Một số nhà phân tích cho rằng việc nhìn thấy Nga chật vật ở Ukraine cũng có thể chứng minh cho Bắc Kinh tầm quan trọng của việc hành động nhanh chóng. "Về mặt chính trị, nếu các nhà lãnh đạo Trung Quốc tin rằng Mỹ đã hoặc sẽ mở rộng cam kết an ninh vô điều kiện với Đài Loan, thì giá trị của việc Trung Quốc thực hiện một số hành động quân sự để chứng tỏ quyết tâm và sự sẵn sàng chống lại Mỹ sẽ lớn hơn nhiều so với trước đây", Fravel nói.

Một số chính trị gia Đài Loan cho rằng sự cạnh tranh ngày càng gay gắt của Mỹ với Trung Quốc đang làm rủi ro tăng thêm. Hôm thứ Hai, Chu Lập Luân, chủ tịch Quốc Dân Đảng đối lập, chia sẻ với một nhóm thính giả trong giới tư vấn chính sách tại Washington rằng ông hy vọng sự chú ý của Mỹ sẽ không gây ra "rắc rối" ở Châu Á. "Tôi đánh giá cao bất kỳ sự giúp đỡ nào từ Mỹ", Chu nói. "Nhưng tôi hy vọng căng thẳng có thể [giảm bớt] trong những năm tới".

Kathrin Hille và Demetri Sevastopulo

Nguyên tác : "Taiwan : preparing for a potential Chinese invasion", Financial Times, 07/06/2022

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 26/06/2022

Kẻ nhân nhượng cho cá sấu ăn với hy vọng nó sẽ ăn thịt mình cuối cùng

An appeaser is someone who feeds a crocodile hoping it will eat him last

Churchill

Gần đây, câu hỏi Trung Quốc có đánh chiếm Đài Loan không và nếu có thì bao giờ đã làm giới nghiên cứu đau đầu và dư luận lo ngại, nhưng vẫn chưa có lời giải thỏa đáng, các giả thuyết vẫn chưa rõ ràng. Trong thế giới "hậu chiến tranh lạnh" (Mỹ – Xô) hay "chiến tranh lạnh kiểu mới" (Mỹ – Trung), yếu tố "bất định" và "khó lường" ngày càng tăng, làm cho điều chỉnh chiến lược thời Trump và thời Biden vẫn chưa hoàn chỉnh.

Tập Cận Bình đã chuẩn bị hậu trường để trở thành "Hoàng đế Trung Hoa" một khóa nữa (vào năm 2022), nên ông có thể muốn chinh phục Đài Loan làm viên ngọc cho "vương miện của mình". 

Trung Quốc muốn gì ?

Cố tổng thống Nixon trước khi mất đã ví Trung Quốc như một "Frankenstein". Trung Quốc đã trỗi dậy mạnh mẽ và quyết đoán không chỉ vì ý chí của chính họ, mà còn được Mỹ và đồng minh khuyến khích và nhân nhượng. Qua mấy đời tổng thống Mỹ, họ đã ngộ nhận về Trung Quốc và theo đuổi chủ trương "can dự" (engagement). Trong khi Obama "tránh rủi ro" (risk aversion) thì Biden "mập mờ chiến lược" (strategic ambiguity).

Hai năm qua, Mỹ đã sa vào khủng hoảng y tế do đại dịch Covid-19 làm hơn sáu mươi vạn người chết, và khủng hoảng chính trị mà đỉnh điểm là vụ chiếm nhà Quốc hội (6/1/2021). Tập Cận Bình đã tranh thủ thời cơ củng cố quyền lực, mà đỉnh điểm là "nghị quyết lịch sử" được Hội nghị Trung ương 6 thông qua, không chỉ khẳng định quyền lực của Tập như "Hoàng đế Trung Hoa", mà còn tăng cường áp lực ở Biển Đông và eo biển Đài Loan để nắn gân Mỹ.

Tại Hội nghị Trung ương 6 (khóa 19), với sự hỗ trợ của Chủ tịch Nhân đại (Quốc hội) Lật Chiến Thư, Tập Cận Bình đã áp đảo được tiếng nói phản kháng và kiểm soát được tình hình. Nhưng theo nhà bình luận chính trị Ngụy Kinh Sinh (24/11/2021), thì đó chỉ là tuyên truyền bên ngoài, còn bên trong tranh luận rất gay gắt. Vụ 500 ý kiến phản đối đã đẩy đấu tranh quyền lực bên trong "cái hộp đen" Trung Quốc lên cao trào mới. Nói cách khác, Tập Cận Bình muốn nâng một tảng đá nhưng tảng đá đó lại đập vào chân ông ta, nên tiến thoái lưỡng nan.

Các chuyên gia cho rằng Tập Cận Bình đã chuẩn bị hậu trường để trở thành "Hoàng đế Trung Hoa" một khóa nữa (vào năm 2022), nên ông có thể muốn chinh phục Đài Loan làm viên ngọc cho "vương miện của mình". Nếu chiến tranh lạnh kiểu mới kèm theo "chiến tranh nóng" thì Đài Loan là nơi dễ xảy ra nhất. Tuy xung đột là rủi ro, nhưng Tập Cận Bình cho rằng lúc này là cơ hội tốt nhất, hơn là chờ mười năm nữa.

Trong một cuốn sách mới xuất bản, David Shambaugh (George Washington University) đánh giá lại năm lãnh đạo đã dẫn dắt Trung Quốc từ 1949 đến nay. Đó là Mao Trạch Đông (1949-1976), Đặng Tiểu Bình (1979-1989), Giang Trạch Dân (1989-2002), Hồ Cẩm Đào (2002-2012), và Tập Cận Bình (2012-đến nay). Tuy chặng đường dẫn Tập Cận Bình đến khóa thứ 3 có vẻ rộng mở, nhưng đằng sau hậu trường, những người chống đối suy nghĩ khác.

Chính sách của Tập Cận Bình đang gây tranh cãi. Khi Đại hội 20 càng gần, thì căng thẳng về chính trị ngày càng cao. Từ đầu năm đến nay, lãnh đạo Đảng đã thanh trừng lực lượng cảnh sát, an ninh, viện kiểm sát, và trấn áp những nhà tư bản lớn (như Jack Ma). Nhiều người coi "nghị quyết lịch sử" mới được thông qua là một bước cốt yếu để đưa Tập Cận Bình vào "ngôi đền của Đảng". Trong khi người Trung Quốc lo lắng về việc Tập Cận Bình tập trung quá nhiều quyền lực, thì các lãnh đạo trẻ hơn thất vọng vì thiếu chuyển giao quyền lực.

Mỹ và đồng minh muốn gì ?

Theo Elbridge Colby (nguyên phó trợ lý bộ trưởng quốc phòng dưới thời Trump), Trung Quốc đã dành 25 năm qua để xây dựng quân đội hiện đại nhằm đánh chiếm Đài Loan, nên họ có thể hành động vào năm 2025. Để tránh xung đột, Mỹ phải hành động nhanh hơn và ưu tiên giúp Đài Loan tăng cường năng lực quốc phòng để răn đe Bắc Kinh. Mỹ cần thay thế chủ trương "mập mờ chiến lược" bằng cam kết mạnh hơn với Đài Loan.

Đô đốc Philip Davidson (nguyên tư lệnh vùng Indo-Pacific) cho rằng Trung Quốc chưa sẵn sàng chiếm Đài Loan trước năm 2027, và không có bằng chứng nào cho thấy họ định "đánh úp". Trung Quốc hy vọng gây áp lực ngày càng mạnh về ngoại giao, kinh tế, và quân sự với Đài Loan sẽ giúp Quốc Dân Đảng (thân Bắc Kinh) giành thắng lợi trong bầu cử tổng thống vào năm 2024. Nhưng, nếu phó tổng thống Lại Thanh Đức (ủng hộ Đài Loan độc lập) thắng thì Trung Quốc có thể buộc phải chọn giải pháp quân sự.

Sau cuộc gặp Mỹ-Trung đầy kịch tính ở Anchorage (19/3), hai bên đều muốn giảm nhiệt bằng một cuộc gặp cấp cao. Tiếp theo điện đàm giữa Biden và Tập (9/9), Jake Sullivan (cố vấn an ninh quốc gia) gặp Dương Khiết Trì (phụ trách đối ngoại) tại Thụy Sỹ (26/10) để thu xếp cuộc gặp cấp cao (15/11). Hội đàm kéo dài ba tiếng rưỡi, tuy trao đổi nhiều chủ đề khác như thương mại và nhân quyền, nhưng Đài Loan vẫn là chủ đề nóng nhất.

Tuy trước mắt (bên ngoài) hai bên có vẻ hạ nhiệt vì Biden và Tập là "bạn cũ", nhưng về lâu dài (bên trong) mâu thuẫn vẫn còn nguyên. Trong khi Biden nhấn mạnh sự cần thiết phải thiết lập "một số đảm bảo thông thường" để tránh hiểu lầm dẫn đến xung đột ngoài ý muốn, Tập Cận Bình không có một thỏa hiệp đáng kể nào.

Gần đây, quan điểm về Trung Quốc của Úc đã thay đổi nhiều và phân hóa sâu sắc. Theo Peter Jennings (ASPI Executive Director), "bảo vệ Đài Loan là sống còn đối với an ninh của Úc", và "còn quá sớm để chịu đầu hàng Trung Quốc". Nhưng Huge White (Lowy Institute) lại cho rằng phải tránh chiến tranh vì cái giá của chiến tranh cao hơn nhiều so với phải sống dưới trật tự khu vực do Trung Quốc dẫn đầu. Đó là một quan điểm trái chiều.

Paul Keating (cựu thủ tướng Úc) cũng cho rằng lập trường chính thức của Úc không nên giúp Đài Loan vì đó là "vấn đề nội bộ" của Trung Quốc. Keating không chỉ ngộ nhận về "nhân nhượng", mà còn bi quan về sự thay thế. Nhân nhượng được đề xuất nhằm tránh xung đột, tuy trong trường hợp Đài Loan không dễ xảy ra.

Đài Loan và Biển Đông

Trong bối cảnh đó, Đài Loan và Việt Nam vẫn lo ngại "lịch sử sẽ lặp lại" nếu Mỹ-Trung thỏa thuận riêng sau lưng họ. Đó có thể là lý do Việt Nam vẫn chưa vội nâng cấp quan hệ với Mỹ lên "đối tác chiến lược", nhưng là lý do để Nhật và Việt Nam nâng quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng lên một "cấp độ mới". Tại cuộc gặp cấp cao ở Tokyo (23/11) giữa thủ tướng Nhật Fumio Kishida và thủ tướng Việt Nam Pham Minh Chính, hai bên đã ra tuyên bố chung "cực lực phản đối những ý đồ đơn phương thay đổi nguyên trạng tại khu vực".

Theo một báo cáo của CNAS (26/10), Trung Quốc có thể chiếm đảo Ba Bình (Taiping hay Pratas) tại Biển Đông và biến nó thành một tiền đồn. Mỹ không chỉ cần bảo vệ Đài Loan, mà còn phải ngăn xung đột leo thang ra ngoài Biển Đông. Các nhà phân tích cho rằng Mỹ có thể chơi trò "chọi gà" (chicken game) với Trung Quốc tại Ba Bình, nhưng thiếu Nhật hỗ trợ thì Mỹ và Đài Loan yếu thế, làm Lầu Năm Góc khó xử.

Trong cuốn sách "Hindsight, Insight, Foresight : Thinking about Security in the Indo-Pacific (do Alexander Vuving chủ biên và APCSS xuất bản (9/2020), Vuving lập luận rằng Biển Đông tuy có thể gặp nguy hiểm, nhưng khó rơi vào "bẫy Thucydides" như giáo sư Graham Allison cảnh báo, vì Biển Đông theo luật chơi "chọi gà" (chicken game) chứ không theo luật chơi "thế lưỡng nan của người tù" (prisoner’s dilemma). Nói cách khác, nếu Đài Loan cũng theo luật chơi "chọi gà" như ở Biển Đông thì cũng có thể tránh được "bẫy Thucydides".

Đây không phải là lần đầu tiên Trung Quốc đe dọa Đài Loan. Trong cuộc khủng hoảng eo biển Đài Loan lần trước (1995-1996), Mỹ đã triển khai hai nhóm tác chiến tàu sân bay tới khu vực, buộc Trung Quốc phải xuống thang. Tổng thống Thái Anh Văn đã tuyên bố, "Đài Loan đứng trên tuyến đầu của cuộc tranh chấp toàn cầu giữa nền dân chủ và nền độc tài. Nếu Đài Loan thất bại, thì đó sẽ là một thảm họa cho hòa bình và dân chủ.

Kurt Campbell (Asia-Pacific Coordinator) phát biểu tại Institute of Peace (19/11) đã nhấn mạnh, "Ấn Độ là một đối tác chủ chốt" (a key fulcrum player) trên trường quốc tế và "Việt Nam là một quốc gia thiết yếu" (a critical swing state) tại Indo-Pacific. Ấn Độ và Việt Nam đứng đầu danh sách các nước thiết yếu sẽ định hình tương lai Châu Á". Lãnh đạo Mỹ và Việt Nam cần làm quen, và chia sẻ tầm nhìn chiến lược thực sự".

Theo Derek Grossman (RAND’s senior defense analyst), trong khi chính quyền Joe Biden có thể tiếp tục đà tích cực trong quan hệ song phương với Việt Nam, thì vẫn chưa rõ Hà Nội muốn điều gì cụ thể từ Washington để giúp họ đối phó với Bắc Kinh một cách hiệu quả. Trong khi cố gắng cân bằng giữa hai siêu cường, Việt Nam tuy muốn tăng cường quan hệ an ninh quốc phòng nhưng còn ngại "đối tác chiến lược" với Mỹ.

Thay lời kết

Tóm lại, Trung Quốc không bao giờ từ bỏ ý đồ thâu tóm Đài Loan vì "lợi ích cốt lõi", kể từ khủng hoảng Kim Môn, Mã Tổ (1958) đến khủng hoảng eo biển Đài Loan (1995-1996). Trong khi Trung Quốc trỗi dậy thành một siêu cường, thì Đài Loan cũng đã phát triển thành một cường quốc bậc trung hiện đại. Đài Loan là một cục xương khó nuốt hơn nhiều so với Hong Kong, không chỉ vì nó có tiềm lực kinh tế và quân sự đáng kể, mà còn được Mỹ, Nhật và các nước đồng minh khác bảo vệ, vì những lợi ích sống còn trong khu vực.

Nếu Mỹ quyết tâm bảo vệ Đài Loan thì phải tăng cường khả năng "răn đe kết hợp" (integrated deterrence), và điều chỉnh chủ trương "mập mờ chiến lược" để giúp Đài Loan đối phó hiệu quả hơn với Trung Quốc. "Mập mờ chiến lược" không đem lại "ổn định chiến lược", mà chỉ duy trì "khoảng lặng trước một cơn bão". Washington đã điều chỉnh chiến lược dưới thời Trump, và nay tiếp tục điều chỉnh chiến lược dưới thời Biden. Nhưng quá trình điều chỉnh chiến lược của Washington để đối phó với Bắc Kinh đến nay vẫn chưa hoàn chỉnh.

Nguyễn Quang Dy

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 28/11/2021