Các cuộc tập trận của Trung Quốc ở Biển Đông vào tháng trước, và phản ứng mạnh mẽ của Mỹ, cho thấy những vùng biển tranh chấp này sẽ không sớm lắng dịu. Nếu các cuộc diễn tập quân sự là chủ yếu thì việc tranh chấp về các vị trí pháp lý cũng đang nông dần lên. Năm ngoái, cả Mỹ và Úc đều chọc giận Trung Quốc khi chính thức tuyên bố những yêu sách về chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông là bất hợp pháp. Các đối tượng tranh chấp khác đều hài lòng với sự thay đổi trong chính sách này, nhưng không ai công khai lên tiếng.

Tàu cá Trung Quốc (màu trắng phía xa) cập bến trước khi mạo hiểm vào Biển Đông (Artyom Ivanov / TASS qua

Tuy nhiên, vấn đề không phải là Trung Quốc đang ngang nhiên vi phạm luật pháp quốc tế - mà là họ cùng lúc tạo ra một vỏ bọc hợp pháp cho lập trường của mình.

Sự khôn ngoan thường tình là Trung Quốc tuyên bố chủ quyền đối với " hầu hết các hòn đảo ở Biển Đông và vùng biển lân cận của chúng ". Các tuyên bố của họ "cực đoan" và bao quát hơn so với tuyên bố của bất kỳ đối thủ nào khác. Năm 2009, Dai Bingguo, khi đó là quan chức hàng đầu của Trung Quốc, lần đầu tiên gọi Biển Đông là "lợi ích cốt lõi", một thuật ngữ thường được sử dụng cho Đài Loan, Tân Cương và Tây Tạng. Mặc dù Trung Quốc không nói cụ thể về mức độ yêu sách của mình, nhưng họ sử dụng "đường chín đoạn", "vạch xuống, đi qua Việt Nam và Philippines, rồi hướng về Indonesia, bao gồm gần như toàn bộ Biển Đông", để phân định các yêu sách của mình.

Thoạt nhìn, các nhà lãnh đạo Trung Quốc có vẻ như đang dựa vào một lập luận lịch sử để củng cố các tuyên bố của họ - Trung Quốc đề cập đến sự giao tiếp của họ với Biển Đông từ thời Tây Hán. Do đó, câu chuyện về các yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh bắt đầu từ thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, khi người Trung Quốc đi thuyền trên Biển Đông và khám phá ra một số đặc điểm trên đất liền trong khu vực.

Phô trương lực lượng : Sàn bay trên hàng không mẫu hạm Theodore Roosevelt cùng Nhóm tàu tấn công chiến lược hàng không mẫu hạm Nimitz (chấm nhỏ phía xa) của Hải quân Hoa Kỳ trên Biển Đông ngày 9/2/2021 (Ảnh Bộ Tư lệnh Ấn Độ - Thái Bình Dương của Hoa Kỳ / Flickr)

Các nhà nghiên cứu đã liệt kê tỉ mỉ tính chất đáng ngờ của lịch sử này. Ngoài ra, Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) không cho các bên ký kết quyền đưa ra yêu sách dựa trên di sản lịch sử, và khái niệm "yêu sách lịch sử" thiếu cơ sở rõ ràng trong luật pháp quốc tế.

Nhưng thực ra, đây không phải là cách Trung Quốc tuyên bố chủ quyền đối với 90% Biển Đông. Việc Trung Quốc lạm dụng và áp dụng sai luật pháp quốc tế phức tạp hơn một chút. Có bốn cấp độ được xây dựng dựa vào nhau.

Thứ nhất, Trung Quốc tuyên bố họ có các quyền tương tự các quốc gia quần đảo, những quốc gia này chủ yếu được tạo thành từ các hòn đảo. Một trong những lợi thế của quy chế quần đảo là vùng nước giữa các đảo được coi là nội thủy, giống như các con sông bên trong một quốc gia. Các quốc gia khác không có quyền quá cảnh các vùng biển này nếu không được phép. Quy chế quần đảo được Liên Hiệp Quốc thông qua và chỉ có 22 quốc gia tuyên bố chủ quyền. Trung Quốc không phải là một trong số những quốc gia đó.

Trung Quốc không thể phủ nhận mình là một quốc gia lục địa. Tuy vậy, họ vẫn vẽ đường cơ sở thẳng xung quanh quần đảo Hoàng Sa và tuyên bố vùng biển giữa các hòn đảo là nội thủy. Bắc Kinh không công khai điều này đối với khu vực quần đảo Trường Sa, nhưng phản ứng của họ trước các hoạt động của các nước khác cho thấy đó là cách diễn giải của họ. Các cuộc thảo luận của tôi với các chiến lược gia Trung Quốc cho thấy Trung Quốc có thể sẽ vạch rõ các đường cơ sở để tuyên bố chủ quyền vùng nội thủy giữa quần đảo Trường Sa, một khi họ có đủ khả năng quân sự để thực hiện. (Đây không phải là việc dễ dàng, vì vùng biển của Trường Sa có diện tích gấp 12 lần Hoàng Sa, bao gồm 160.000 đến 180.000 km vuông nước).

Sau đó, Trung Quốc tuyên bố chủ quyền lãnh hải 12 hải lý tính từ đường cơ sở Hoàng Sa, không phải từ các đảo riêng lẻ, và ở Trường Sa, từ nhiều địa điểm mà theo luật pháp quốc tế không được hưởng quyền này, chẳng hạn như các đảo nhân tạo. Ngoài ra, cách giải thích của Trung Quốc về lãnh hải là nhà nước có độc quyền đưa ra, áp dụng và thực thi luật pháp của mình trong không gian đó và nước ngoài không thể can thiệp.

Nhưng theo UNCLOS, tất cả các tàu, dân sự hay quân sự, có quyền thoải mái đi qua lãnh hải của các quốc gia khác. Hơn nữa, vùng tiếp giáp được coi là một phần của vùng biển quốc tế, và các quốc gia không có quyền giới hạn hàng hải hay tiến hành kiểm soát vì mục đích an ninh.

Cuối cùng, Trung Quốc tuyên bố 200 hải lý tính từ cuối lãnh hải là vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của mình, nơi họ có quyền điều chỉnh hoạt động quân sự.

Bản đồ hiển thị vị trí các căn cứ của Trung Quốc ở Hải Nam và cơ sở hạ tầng các bãi đá chiếm bất hợp pháp ở Biển Đông.

Mỹ khẳng định rằng, tự do hàng hải của các tàu quân sự là một thông lệ được thiết lập và chấp nhận trên toàn cầu, được quy định trong luật pháp quốc tế. Nói khác, các quốc gia không có quyền hạn chế hàng hải hoặc thực hiện bất kỳ sự kiểm soát nào vì mục đích an ninh trong các vùng đặc quyền kinh tế.

Úc chia sẻ quan điểm này, nhưng không phải tất cả các nước đều chấp nhận cách hiểu này. Argentina, Brazil, Ấn Độ, Indonesia, Iran, Malaysia, Maldives, Oman và Việt Nam đồng ý với Trung Quốc rằng, tàu chiến không có quyền tự động vô tư đi lại trong lãnh hải của họ. 20 quốc gia đang phát triển khác (gồm cả Brazil, Ấn Độ, Malaysia và Việt Nam) nhấn mạnh rằng, các hoạt động quân sự của một quốc gia, như giám sát và do thám, trong vùng đặc quyền kinh tế của quốc gia khác là vi phạm lợi ích an ninh của các quốc gia ven biển, và do đó không được bảo vệ theo quyền tự do hàng hải.

Nói cách khác, trong khi luật pháp quốc tế có thể ủng hộ quan điểm của Hoa Kỳ và Úc về hành vi pháp lý trong các vùng đặc quyền kinh tế, các nước cần phải nỗ lực hơn nữa để củng cố rộng hơn quy phạm này.

Chỉ tính riêng 3 vị trí nội thủy, lãnh hải và vùng đặc quyền kinh tế, Trung Quốc đã tuyên bố chủ quyền khoảng 80% Biển Đông. Sau đó, Trung Quốc sử dụng đường chín đoạn để nuốt trọn phần lãnh thổ còn lại bằng cách tuyên bố "vùng nước lịch sử"một lần nữa - tức là Trung Quốc đã kiểm soát môi trường biển này trong lịch sử -, một quan điểm vốn không có cơ sở trong luật pháp quốc tế.

Theo Trung Quốc

- Vùng nước giữa các đảo và các đối tượng địa lý được coi là vùng nội thủy ; việc quá cảnh thương mại phải có sự cho phép của Cộng hòa nhân dân Trung Hoa (đã tuyên bố rõ ràng về Hoàng Sa).

- Lãnh hải 12 hải lý tính từ chu vi ngoài của các nhóm đảo ; đảo nhân tạo và hầu hết các đối tượng địa lý đều có lãnh hải.

- Có thể điều chỉnh hoạt động quân sự trong EEZ.

- Yêu sách các quyền đối với "vùng nước lịch sử" trong đường chín đoạn ; Cộng hòa nhân dân Trung Hoa vẫn chưa làm rõ đầy đủ vị trí.

Theo luật pháp quốc tế

- Chỉ rất ít quốc đảo được coi là quần đảo và có quyền coi các đảo như một nhóm ; không áp dụng cho các đảo SCS (South China Sea islands) đang tranh chấp.

- Lãnh hải được đo từ từng đối tượng địa lý đã được công nhận hợp pháp ; hầu hết các tính năng mà Cộng hòa nhân dân Trung Hoa yêu sách không đáp ứng tiêu chuẩn của luật pháp quốc tế.

- Chỉ có thể điều chỉnh hoạt động kinh tế ở đó.

- "Vùng nước lịch sử" có ý nghĩa là không rõ ràng, không có cơ sở pháp lý, không có quyền.

Mỹ đã thực hiện các bước để thách thức cơ sở pháp lý sai lầm trong các tuyên bố của Trung Quốc. Đây là mục đích chính đằng sau các hoạt động tự do hàng hải hay còn gọi là FONOPS. Thông qua hành động, Mỹ cho thấy họ không chấp nhận quan điểm của Trung Quốc khi quốc gia này tuyên bố các khu vực không phải là vùng biển quốc tế mà là vùng nội thủy hoặc lãnh hải. Trong các trường hợp khác, Mỹ đưa ra tín hiệu không chấp nhận một khu vực nằm trong EEZ của Trung Quốc, mặc dù Trung Quốc không có quyền điều chỉnh hoạt động quân sự ở đó.

Nhưng việc chống phá các tuyên bố pháp lý sai lầm của Trung Quốc đòi hỏi nhiều hơn các hoạt động quân sự và những tuyên bố gay gắt. Năm 2016, Tòa án La Haye đã phán quyết rằng, yêu sách về các quyền lịch sử ở Biển Đông của Trung Quốc thiếu cơ sở pháp lý, các hành động của Trung Quốc trong khu vực vi phạm quyền của Philippines và các đối tượng ở Trường Sa không được hưởng các đặc quyền kinh tế hoặc vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, việc Washington liên tục từ chối phê chuẩn UNCLOS khiến hiệu quả chung trong việc đẩy lùi Bắc Kinh bằng công cụ pháp lý của chính phủ bị suy yếu. Ngoài ra, Washington đã lãng phí cơ hội giúp Philippines thực thi phán quyết năm 2016 của Tòa án Quốc tế theo hướng có lợi cho mình, khiến việc thách thức Bắc Kinh trên cơ sở pháp lý đối với các nguyên đơn khác càng kém sức hấp dẫn.

Mỹ không nên phạm sai lầm tương tự hai lần. Họ nên hỗ trợ các nguyên đơn có thể đang muốn khởi kiện Trung Quốc (Việt Nam hiện đang xem xét việc này). Sau đó, khi tòa án đưa ra phán quyết mới chống lại Trung Quốc, Mỹ nên dẫn đầu trách nhiệm thực thi phán quyết.

Trung Quốc đang sử dụng tất cả các công cụ của chính phủ để giành quyền kiểm soát tuyến đường thủy chiến lược quan trọng này. Mỹ và các đồng minh cũng nên làm như vậy.

Oriana Skylar Mastro

Nguyên tác : How China is bending the rules in the South China Sea, The Interpreter, 17/02/2021

Hoàng Thủy Ngữ chuyển ngữ

(19/02/2021)

Tác giả Johannes L. Kurz đã có bài phân tích "Biển Nam Trung Hoa (Biển Đông) và cách biến thành lãnh thổ Trung Quốc một cách lịch sử vào năm 1975", được đăng trên ấn phẩm Tập 3 có tiêu đề "Quan điểm Xuyên văn hóa về Trung Quốc Hiện đại" do Barbara Mittler và Natascha Gentz biên soạn, của Tạp chí "Trung Quốc và Thế giới – Thế giới và Trung Quốc".

Bài viết phân tích và phản biện các quan điểm nêu trong một những tài liệu sớm nhất của Trung Quốc khẳng định quan điểm chính thức về chủ quyền của họ đối với quần đảo ở Biển Đông do tác giả "Shi Dizu" xuất bản năm 1975 là những bằng chứng lịch sử không đáng thuyết phục và không thể sử dụng được trong việc bảo vệ chủ quyền của Trung Quốc đối với vùng biển này. Nghiencuubiendong xin đăng tải lược dịch bài viết của Johannes L. Kurz

Đảo Itu Aba (Ba Bình) thuộc quyền quản lý của Đài Loan - Ảnh minh họa

"Biển Nam Trung Hoa và cách biến thành lãnh thổ Trung Quốc một cách lịch sử vào năm 1975

Giới thiệu

Sau khi Trung Quốc chiếm quyền kiểm soát quần đảo Tây Sa (hay theo cách gọi của Việt Nam là Hoàng Sa) vào tháng 1 năm 1974, ngay lập tức vào tháng 3 và tháng 4 cùng năm, Bảo tàng Quảng Đông và Cục Văn Hóa Đặc khu hành chính Hải Nam đã cho các nhà nghiên cứu đến khảo sát khu vực này. Họ đã tìm thấy một số bằng chứng cổ vật như đồng xu, đồ gốm sứ Trung Quốc, và nhật ký hải trình của ngư dân Hải Nam ; và dựa vào đó cho rằng "Quần đảo Hoàng Sa từ xa xưa đã là lãnh thổ linh thiêng của Trung Quốc".

Sau các cuộc khảo sát đó, trên báo chí của Hồng Kông cũng đã xuất hiện ba bài viết khẳng định lại các yêu sách lịch sử của Trung Quốc. Hai bài viết đầu muốn khẳng định sự chiếm hữu liên tục của Trung Quốc tại các quần đảo ở biển Nam Trung Hoa sẽ biến các quần đảo này thành lãnh thổ của Trung Quốc. Bài thứ ba tập trung vào lịch sử thế kỷ 19-20 để lập luận rằng quần đảo Hoàng Sa từ lâu đã thuộc về Trung Quốc. Sự kiện Trung Quốc chiếm đóng quần đảo Hoàng Sa có thể chính là động lực cho các tác giả viết những bài đó.

Biển Đông trong các tài liệu cận đại : Bài viết của "Shi Dizu" năm 1975

Vào năm 1956, Shao Xunzheng (Thiệu Tuần Chính), nhà nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Lịch sử số 3 của Viện hàn lâm Khoa học Trung Quốc, đã giải thích trên tờ Nhân dân nhật báo rằng các thiết chế trên biển xuất hiện trong các tài liệu cận đại của Trung Quốc chính là các nhóm đảo ở biển Biển Đông. Qua điều tra các tài liệu lịch sử, Shao đã cho thấy Trung Quốc đã biết về quần đảo Hoàng Sa kể từ năm 1292 đến thời hiện đại. Quần đảo Hoàng Sa đã được gọi bằng nhiều tên gọi khác nhau qua các thời kỳ.

Gần 20 năm sau, vào năm 1975, bài viết của "Shi Dizu" (là bút danh của 1 nhóm thành viên thuộc Nhóm nghiên cứu Địa lý Lịch sử nằm trong Viện Địa lý Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc) đã cung cấp bằng chứng "mang tính lịch sử hơn" về quyền lực của Trung Quốc ở biển Biển Đông, nhằm bác bỏ phản đối của chính quyền miền Nam Việt Nam về hiện diện của Trung Quốc tại quần đảo Hoàng Sa. Bài viết lập luận đanh thép rằng Trung Quốc từ trước đến nay vẫn luôn có thẩm quyền không thể chối cãi được đối với các khu vực yêu sách của mình. Số lượng khu vực yêu sách và tài liệu được sử dụng cũng nhiều hơn trước. Về nguyên do, vào năm 1975, Trung Quốc tự tin rằng sự chiếm đóng thực tế của mình không thể bị thách thức bằng quân sự. Hơn nữa, việc sử dụng yêu sách lịch sử đồng nghĩa với việc các quốc gia Đông Nam Á không thể thách thức được Trung Quốc, vì bản thân các quốc gia này cũng không có đủ bằng chứng. Các bộ quy tắc chung về biển (như UNCLOS 1982) lúc này vẫn chưa được hình thành.

Những tài liệu "Shi Dizu" sử dụng đều nhằm ủng hộ phỏng đoán rằng Trung Quốc đã biết về các đảo ở biển Biển Đông hơn một nghìn năm, và được các học giả Trung Quốc trích dẫn lại thường xuyên. Tuy nhiên "Shi Dizu" nhìn chung chỉ tổng hợp việc đặt tên sớm các đảo và các hành động khai phá, chăn nuôi qua các thời kỳ, chứ không đưa ra bằng chứng. Đôi lúc cũng có tài liệu lịch sử được trích lại, nhưng không ghi rõ nguồn ở đâu. Ngay cả những thiết chế quan trọng trong yêu sách của Trung Quốc ở biển Biển Đông cũng theo nguyên tắc "đã được đặt tên rồi thì coi như là của mình". Những nguồn mà "Shi Dizu" tham khảo bao gồm các bản ghi chép chính thức và không chính thức, bản đồ, ghi chép, và cả báo chí.

Trung Quốc khẳng định quan điểm chính thức về chủ quyền của họ đối với quần đảo ở Biển Đông - Dân quân biển từ đảo Hải Nam ra quân tràn xuống Biển Đông - Ảnh minh họa 

Nguồn tài liệu mà "Shi Dizu" dựa vào để củng cố yêu sách của Trung Quốc đối với các đảo ở Biển Đông

Để minh chứng cho việc chính quyền Trung Quốc trước đây có quản lý hành chính đối với các đảo ở Biển Đông, cuốn "Shi Dizu" dựa vào nhiều nguồn tài liệu từ Trung Hoa cổ nhằm củng cố cho ba lập luận chính bao gồm : (i) "Phát hiện địa lý từ lâu trong lịch sử" ("Geographical discovery with a long history") ; (ii) "Sự phát triển liên tục" (Continuous diligent development) ; và (iii) "các chính quyền xưa đã có quản lý hành chính đối với các đảo ở Biển Đông" (Administrative jurisdiction of past governments over the South China Sea Islands). Tuy nhiên, các bằng chứng này đều chưa đủ thuyết phục để làm cơ sở cho lập luận của Trung Quốc tại Biển Đông.

Thứ nhất, các dẫn chứng do "Shi Dizu" đưa ra không đủ để chứng minh có "phát hiện địa lý từ lâu trong lịch sử". Bằng chứng ghi lại cho thấy tàu thuyền đi từ Tây Nam sang vùng Đông Bắc đã gặp phải đá và bãi ngầm từ dưới biển rất mơ hồ, có thể là các chuyến hải trình của người dân các nước Đông Nam Á, chứ không phải của Trung Quốc. Hơn nữa, minh chứng Trung Quốc từ lâu có sự quản lý hành chính đối với Biển Đông như "Shi Dizu" đưa ra chỉ miêu tả hải trình đi lại khó khăn, không tạo thành chứng cớ thuyết phục về có sự tuần tra. Các bằng chứng từ nguồn lịch sử và hải đồ mà "Shi Dizu" lấy dẫn chứng chỉ cho thấy cảnh báo tàu thuyền Trung Quốc tránh các vật cản (các bãi ngầm, bãi cạn…) ở Biển Đông, không cho thấy sự đi lại qua các thực thể này. Qua đó, những ghi chép này có lẽ cảnh báo người dân Trung Quốc về nguy hiểm khi vượt biển, chứ không thể minh chứng cho sự phát hiện ban đầu của Trung Quốc đối với các đảo và thực thể ở Biển Đông.

Trung Quốc cũng chủ đích sử dụng từ ngữ để đánh lạc hướng dư luận thế giới bằng cách sử dụng từ "zhanghai qitou" (涨海崎头) và dịch sang tiếng Anh là "large boulders" mà mang nghĩa bao gồm tất cả các thực thể như "đảo, bãi cạn, đá… ở Biển Đông bao gồm cả ở Hoàng Sa và Trường Sa", không phân biệt bãi cạn nổi, chìm hay nửa nổi nửa chìm. Việc này khiến độc giả nước ngoài cảm thấy yêu sách của Trung Quốc là đúng đắn và nếu không có kiến thức về ngôn ngữ thì khó có thể lập luận lại được. Hơn nữa, học giả Trung Quốc đánh tráo khái niệm bằng cách biến khái niệm về các thuật ngữ như "đá" thành "đụn cát, bãi cạn…", "tàu thuyền nước ngoài" thành "tàu thuyền tuần tra", hay từ "zhanghai" (涨海) thành "Biển Đông". Từ đó, họ lập luận rằng các ghi chép lịch sử cho thấy Trung Quốc có tuần tra và quản lý hành chính các đảo, thực thể ở Biển Đông. Trên thực tế, thuật ngữ "zhanghai" không nhất thiết là đề cập tới một vùng biển cụ thể, mà có thể là một khu vực biển không xác định nào đó trải rộng từ Quảng Đông tới Ấn Độ Dương.

Thứ hai, về lập luận sự phát triển liên tục (continuous diligent developments), tác giả bác bỏ bằng chứng do cuốn "Shi Dizu" đưa ra về việc người Trung Quốc đã ở trên các đảo ở Biển Đông từ thời nhà Đường (bằng chứng về di tích trồng một số cây dừa, một số di tích nhà ở). Tuy nhiên, các bằng chứng này quá ít ỏi và khó có thể cho thấy có sự trồng trọt trên các đảo ở Biển Đông. Thậm chí, các bằng chứng này có khả năng là miêu tả thiệt hại do bão gây ra trên đảo Hải Nam (không tìm thấy các bằng chứng cho thấy bão ảnh hưởng tới các vùng khác ngoại trừ Hải Nam).

Thứ ba, các bằng chứng đưa ra trong cuốn "Shi Dizu" không thể minh chứng cho sự kiểm soát hành chính của Trung Quốc đối với các đảo ở Biển Đông. Cuốn "Shi Dizu" đưa ra bằng chứng từ thời nhà Tống bao gồm "Yudi jisheng" (ghi chép về các nơi nổi tiếng), "Wujing zongyao" (các yếu tố về quân sự cổ đại) – đề cập tới các bãi chìm ở Hoàng Sa, và "Yangfang jiyao" (Tổng kết về Phòng thủ trên biển) – nói tới bản đồ "Zhisheng haiyang zongtu" (Bản đồ tổng hợp về các tỉnh trên biển) mà đề cập tới toàn bộ các đảo Biển Đông. Tuy nhiên, bản đồ "Zhisheng haiyang zongtu" thực ra chỉ miêu tả về "ten-thousand-miles sandbank" (các bãi cạn cách hàng chục nghìn dặm) từ tỉnh Hải Nam, chứ không phải miêu tả toàn bộ các đảo và thực thể ở Biển Đông. Hơn nữa, các bằng chứng trên không thể giúp xác định chính xác vị trí của các đá và bãi cạn tại Biển Đông. Trên thực tế, các thủy thủ không thể xác định vị trí của các thực thể hay các bãi cạn này do nó phần lớn thời gian là chìm dưới biển.

Tổng kết

Vào năm 1974, cách làm của Trung Quốc là dùng sức mạnh quân sự giành quyền kiểm soát lãnh thổ, rồi sau đó nhờ các học giả và nhà báo lục lại những tư liệu cận đại làm bằng chứng cho quyền "lịch sử" của họ. Tuy nhiên những bằng chứng này không quan trọng trong con mắt của các cơ quan, tổ chức ngoài Trung Quốc.

Cấu trúc và cách lập luận trong bài báo của "Shi Dizu" đã trở thành một mô hình quen thuộc, như có thể thấy trong tuyên bố của Bộ Ngoại giao Trung Quốc năm 2000. Tầm quan trọng của bài báo được thừa nhận vào năm 2009, và sau đó bài báo được coi là một phần bằng chứng lịch sử chống lại yêu sách của Việt Nam và Philippines tại biển Biển Đông.

Tuy nhiên, sau hơn 4 thập kỷ, những nhà báo và nhà nghiên cứu Trung Quốc vẫn chỉ đi theo lối mòn : Viết về chủ đề cũ, dùng những phương pháp cũ và tham khảo từ nguồn cũ. Lý do là vì nếu chỉ dựa trên cơ sở các tài liệu cận đại không rõ ràng, yêu sách của Trung Quốc sẽ yếu. Vậy nên Trung Quốc muốn có càng nhiều người khẳng định lại những gì mình đã nói, để cho thấy cơ sở của mình là đáng tin cậy. Những bài viết về quyền lịch sử của Trung Quốc không hướng đến đối tượng ngoài nước, mà thay vào đó là nhóm học giả, công chúng trong nước chưa ủng hộ yêu sách của mình.

Trong tranh chấp đảo Điếu Ngư, Trung Quốc cũng sử dụng cách làm tương tự. Tuy nhiên, vì đây là tranh chấp với Nhật Bản – một cường quốc kinh tế khu vực, Trung Quốc đã phải chuyển hướng sang sử dụng luật quốc tế thay vì sức mạnh quân sự.

Thái độ của Trung Quốc về cải tạo lại các nhóm đảo vẫn nhất quán với các luận điểm và yêu sách chủ quyền, tuy nhiên vẫn không đủ sức thuyết phục những người phản đối về mặt luật pháp.

Johannes L. Kurz

Nguyên tác : The South China Sea and how It Turned into "Historically" Chinese Territory in 1975, Volume 3 : Transcultural Perspectives on Modern China, in China and the World – the World and China, Edited by Barbara Mittler, Joachim & Natascha Gentz and Catherine Vance Yeh,

Hồ Hạnh (tóm dịch)

Nguồn : Nghiên cứu Biển Đông, 21/12/2020

Chiến thắng của Biden mang lại hi vọng lẫn nghi ngờ ở Bắc Kinh

Cheng Li, Nghiên cứu quốc tế, 18/11/2020

Việc cài đặt lại quan hệ Mỹ-Trung sẽ không hề dễ dàng.

Chưa bao giờ Bắc Kinh lại quan tâm đặc biệt đến kết quả của một cuộc bầu cử Tổng thống Hoa Kỳ như cuộc bầu cử lần này. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc hiểu rằng sự cạnh tranh sẽ định hình quan hệ Mỹ-Trung trong tương lai dù cho ai là ông chủ tiếp theo của Nhà Trắng. Tuy vậy, họ cũng tin rằng chiến thắng của cựu Phó Tổng thống Joe Biden trước Tổng thống đương nhiệm Donald Trump sẽ tạo ra cơ hội để tạm ngừng, hoặc ít ra là làm chậm lại, việc tiến đến quan hệ đối đầu đang rất đáng báo động giữa hai nước.

Kênh truyền thông nhà nước CCTV phát sóng về Tổng thống đắc cử của Hoa Kỳ Joe Biden tại Bắc Kinh, Trung Quốc, hồi trung tuần tháng 11/2020

Quan hệ giữa hai nước đã xấu đi với tốc độ đáng kinh ngạc dưới nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump. Chiến tranh thương mại là ví dụ dễ thấy nhất của sự bất hòa, nhưng những căng thẳng mang tính chiến lược lớn hơn cũng làm nguy cơ xung đột tăng cao hơn. Nhiều quan chức cấp cao của Đảng cộng sản Trung Quốc bị sốc trước hàng loạt lời lẽ quy trách nhiệm, những bình luận phân biệt chủng tộc công khai, các chính sách tách rời kinh tế hai nước, cũng như luận điệu ủng hộ sự thay đổi chế độ ở Trung Quốc của chính quyền Trump.

Không có gì ngạc nhiên khi sự nhẹ nhõm và lạc quan là tâm trạng phổ biến trên mạng xã hội Trung Quốc sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ mặc dù quan điểm về Trump trong công chúng là không giống nhau. Một tấm ảnh lan truyền rộng rãi trên Internet đã thể hiện sự ủng hộ của công chúng đối với nhiệm kỳ tổng thống của Biden khi đổi tên Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh (Forbidden City) thành "For-Biden City" (tạm dịch : Tòa thành của Biden).

Nhưng tâm trạng lạc quan có thể thay đổi nhanh chóng. Chỉ bốn năm trước, Trung Quốc nhận được tin Trump đắc cử với sự nhiệt tình tương tự. Nhiều nhà lãnh đạo Trung Quốc cho rằng Trump, với xuất thân doanh nhân, sẽ là người dễ làm việc cùng hơn. Thực tế cho thấy đó chỉ là một mơ tưởng. Giới hoạch định chính sách đối ngoại của Trung Quốc tỏ ra nghi ngờ nhưng đồng thời cũng lạc quan một cách thận trọng về một mối quan hệ tốt hơn với chính quyền Biden. Tuy nhiên, nhiều yếu tố định hình chính sách đối với Trung Quốc của chính quyền Trump vẫn còn tồn tại và việc "cài đặt lại" quan hệ giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới sẽ không hề dễ dàng.

Vấn đề với chính quyền Trump

Trong những cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, các nhà lãnh đạo Trung Quốc thường tránh thể hiện sự ủng hộ đối với một ứng viên cụ thể. Quan điểm chính thống lâu đời là "Trung Quốc không bao giờ can thiệp vào công việc nội bộ của Hoa Kỳ". Tuy vậy ban lãnh đạo Trung Quốc nhìn chung bi quan về triển vọng cải thiện quan hệ với Hoa Kỳ chừng nào Trump còn tại vị. Mặc dù một số nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc tin rằng sự hỗn loạn cùng kiểu "thùng rỗng kêu to" của một nhiệm kỳ Trump nữa sẽ càng làm Trung Quốc lớn mạnh hơn, nhưng họ cũng đã chứng kiến các chính sách đối ngoại không thể đoán trước của Tổng thống Mỹ đẩy cả hai nước ngày càng tiến tới xung đột như thế nào.

Trung Quốc đặc biệt quan ngại các hành động của chính quyền Trump đối với Đài Loan. Với việc Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Đi lại với Đài Loan năm 2018 và Đạo luật Đài Bắc năm 2019 (Taipei Act) – các đạo luật nhằm tăng cường quan hệ Mỹ – Đài được Trump ký thành luật – Bắc Kinh lo ngại rằng Washington đang tiến dần tới việc công nhận Đài Loan là một quốc gia độc lập. Những hành động và lời lẽ của chính quyền Mỹ trong vấn đề này đã làm gia tăng ác cảm đối với Trump trong giới lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc và thúc đẩy các quan chức này tìm tới một cách tiếp cận đối đầu hơn với Hoa Kỳ.

Bắc Kinh tin rằng chính quyền Trump muốn đánh bại Trung Quốc giống như cách mà Hoa Kỳ đã đánh bại Liên Xô trong Chiến tranh Lạnh. Một số quan chức của chính quyền Trump, trong đó có Ngoại trưởng Michael Pompeo và cố vấn thương mại cấp cao Peter Navarro, thậm chí đã kêu gọi thay đổi chế độ ở Trung Quốc. Do đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và giới lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc không hề ảo tưởng về khả năng chung sống hòa thuận và yên bình với chính quyền nhiệm kỳ hai của Trump. Trong một sự kiện vào tháng 10 ở Bắc Kinh kỷ niệm 70 năm Chiến tranh Triều Tiên, ông Tập đã thúc giục quân đội Trung Quốc chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc xung đột có thể xảy ra với Hoa Kỳ. Theo cách nói của ông ấy, Trung Quốc sẽ "sử dụng chiến tranh để ngăn chặn chiến tranh".

Triển vọng với chính quyền Biden

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc biết rằng sự thù địch của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc không chỉ giới hạn trong chính quyền Trump. Cả đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ đều lên án Bắc Kinh một cách gay gắt và ủng hộ việc đưa các chuỗi cung ứng của Mỹ rời khỏi Trung Quốc. Nhưng đồng thời, nhiều quan chức Trung Quốc không tin rằng có sự nhất trí trong chiến lược chống Trung Quốc ở Washington. Một tình tiết đáng chú ý trong buổi tranh luận giữa hai ứng viên phó tổng thống đã thu hút sự quan tâm của Bắc Kinh khi cả Phó Tổng thống đương nhiệm Mike Pence và Thượng nghị sĩ California Kamala Harris đều không thể đưa ra câu trả lời rõ ràng về việc Hoa Kỳ coi Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh (competitor), kình địch (rival) hay kẻ thù (enemy). Điều đó dường như cho thấy rõ việc thiếu một khuôn khổ chiến lược cho quan hệ Mỹ-Trung ở Washington.

Biden cũng thường mô tả chính sách đối với Trung Quốc của chính quyền Trump là thất bại, một dấu hiệu cho các quan chức Trung Quốc thấy rằng chính quyền kế nhiệm sẽ không áp dụng tất cả các quan điểm đối đầu của chính quyền Trump, bao gồm cả mục tiêu tách rời kinh tế hai nước. Các nhà phân tích trong cơ quan hoạch định chính sách đối ngoại của Trung Quốc cũng lạc quan khi nhận thấy nhóm hoạch định chính sách đối ngoại của Biden có nhiều chuyên gia dày dạn kinh nghiệm và nổi tiếng về phong cách ngoại giao có lý trí (sensible).

Ở cả Trung Quốc và Hoa Kỳ, người ta đã chứng kiến mối quan hệ làm việc lâu dài và thân thiện giữa Biden và Tập trong thời gian Biden làm phó tổng thống và Tập làm phó chủ tịch Trung Quốc. Theo Daniel Russel, một cựu quan chức cấp cao trong Hội đồng An ninh Quốc gia của Tổng thống Barack Obama, Biden và Tập đã gặp nhau ít nhất tám lần và dành khoảng 25 giờ cho các cuộc gặp riêng trong vòng 18 tháng từ năm 2011 đến 2012. Trong các cuộc tranh luận tổng thống, Biden đã chỉ trích gay gắt ông Tập và Đảng Cộng sản Trung Quốc, tuy vậy các quan chức Trung Quốc hiểu rằng những lời lẽ đó chỉ để lấy lòng người dân trong nước, không phải là dấu hiệu báo trước về chính sách đối ngoại của Biden.

Nói rộng hơn, các nhà quan sát Hoa Kỳ của Trung Quốc đã nhận ra quan điểm lâu đời của họ có từ thời Tổng thống Richard Nixon rằng đảng Cộng hòa thân thiện và dễ làm việc hơn đảng Dân chủ đã không còn đúng nữa. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc chỉ ra rằng tất cả 15 thành viên quốc hội của Ban Đặc nhiệm về Trung Quốc (China Task Force), một nhóm nổi tiếng về cách tiếp cận diều hâu đối với Bắc Kinh, đều là đảng viên Cộng hòa ; 229 thành viên Đảng Dân chủ tại Hạ viện đã bỏ phiếu ủng hộ nghị quyết của Quốc hội hồi tháng 9 lên án mọi hình thức phân biệt đối xử với người Trung Quốc nhưng chỉ có 14 thành viên Đảng Cộng hòa ủng hộ nghị quyết (164 người phản đối) ; và nhiều cuộc thăm dò dư luận Hoa Kỳ cho thấy đảng Cộng hòa thù địch với Trung Quốc nhiều hơn so với đảng Dân chủ.

Thiết lập lại quan hệ giữa hai nước như thế nào ?

Nhưng ngay cả khi Bắc Kinh mong muốn được làm việc với chính quyền Hoa Kỳ thuộc đảng Dân chủ hơn, thì việc cài đặt lại một cách đáng kể quan hệ song phương cũng sẽ rất khó khăn. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc có xu hướng cho rằng sự xấu đi trong quan hệ Mỹ-Trung hoàn toàn là do chính quyền Trump muốn kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Không có sự thừa nhận nào ở Bắc Kinh về những lo ngại chính đáng của Hoa Kỳ liên quan đến các hoạt động kinh tế và công nghệ không công bằng của Trung Quốc cũng như các hành vi gây hấn của nước này ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Về phía Hoa Kỳ, sự chỉ trích Đảng Cộng sản Trung Quốc từ các đảng viên Cộng hòa trong chính quyền Trump và trong Quốc hội, cùng thái độ thù địch của công chúng đối với Trung Quốc, đặt ra một rào cản lớn cho nỗ lực thiết lập lại quan hệ hữu nghị giữa hai nước của chính quyền mới. Khả năng Thượng viện vẫn do đảng Cộng hòa kiểm soát sau cuộc bầu cử khiến việc đảo ngược tiến trình càng trở nên khó khăn hơn.

Các quan chức Trung Quốc hiểu rằng sự chia rẽ chính trị nghiêm trọng bộc lộ trong kết quả bầu cử với việc xã hội Hoa Kỳ phân cực mạnh sẽ buộc Biden phải xoa dịu những căng thẳng trong nước và có thể khiến ông không có đủ hậu thuẫn chính trị để thay đổi hoàn toàn chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc. Hơn nữa, các nhà lãnh đạo Trung Quốc cũng lo ngại rằng trong nỗ lực thu hẹp sự cách biệt đảng phái, chính quyền Biden có thể coi chính sách hiếu chiến với Trung Quốc như một phương tiện để tìm điểm đồng với đảng Cộng hòa. Nếu vậy, đối đầu giữa hai nước có thể vẫn tiếp tục, thậm chí là gia tăng, thay vì hướng tới sự cân bằng giữa hợp tác và cạnh tranh một cách ổn định hơn.

Chính quyền Biden chắc chắn sẽ tiếp tục nêu lên những quan ngại về các hành vi xâm phạm nhân quyền của Trung Quốc ở Hồng Kông, Tây Tạng và Tân Cương. Thậm chí, Biden có thể còn gây áp lực lớn hơn, kết hợp chúng với một sứ mệnh đạo đức rộng lớn hơn nhằm bảo vệ quyền con người cũng như đấu tranh chống phân biệt chủng tộc tại quê nhà. Ông có thể sẽ làm tốt hơn Trump trong việc khai thác quyền lực mềm của Mỹ nhằm phục vụ cho mục đích tiếp cận người dân Trung Quốc của chính quyền Hoa Kỳ. Tất nhiên, việc Bắc Kinh sẽ đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của Hoa Kỳ và cộng đồng quốc tế về những vấn đề này là rất khó ; Chính quyền Trung Quốc coi tình trạng bất ổn ở các khu vực ngoại vi là mối đe dọa đối với chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ và sự ổn định của đất nước. Và do vậy, hành động của Bắc Kinh trong những khu vực bất ổn này sẽ không phải là chủ đề thích hợp để đàm phán.

Giới lãnh đạo Trung Quốc đang cân nhắc tất cả những kịch bản khả dĩ này về chính sách của Biden đối với Trung Quốc và dường như đang cố gắng "đặt cược nước đôi" về chính quyền Mỹ sắp tới. Một mặt, Bắc Kinh sẽ mong muốn tái hợp tác với Hoa Kỳ trong nhiều lĩnh vực. Trong suốt 8 năm cầm quyền của Obama, có tới 105 cuộc đối thoại song phương do chính phủ tài trợ về các chủ đề bao gồm vai trò lãnh đạo của phụ nữ, giáo dục mầm non, thám hiểm không gian, tội phạm mạng và biến đổi khí hậu. Trong hai năm đầu tiên cầm quyền, chính quyền Trump đã thu hẹp các kênh đối thoại đó thành bốn kênh và sau đó ngưng hoàn toàn.

Để phù hợp với chính sách đối ngoại của Biden, Trung Quốc sẽ đặc biệt quan tâm đến việc hợp tác trong các vấn đề sức khỏe cộng đồng toàn cầu (đặc biệt là cuộc chiến chung chống lại COVID-19), biến đổi khí hậu, không phổ biến vũ khí hạt nhân, chống khủng bố, an ninh mạng cũng như ổn định kinh tế và tài chính toàn cầu. Mùa hè vừa qua, Yang Jiechi (Dương Khiết Trì), một trong những nhà ngoại giao hàng đầu của Trung Quốc, đã vạch ra các chủ đề này như những lĩnh vực mà Mỹ và Trung Quốc có thể phối hợp và hợp tác chặt chẽ. Ngoài ra, ông cũng nhìn thấy triển vọng hợp tác với Hoa Kỳ trong việc giải quyết các thách thức địa chính trị ở Afghanistan, Bán đảo Triều Tiên và khu vực Trung Đông.

Tuy nhiên, cùng lúc đó Bắc Kinh tin rằng sự phục hồi kinh tế của Trung Quốc, việc kiểm soát thành công đại dịch COVID-19 ở trong nước, chính trị- xã hội tương đối ổn định cùng với ảnh hưởng quốc tế ngày càng tăng sẽ giúp Trung Quốc có thêm đòn bẩy trong mối quan hệ song phương. Ban lãnh đạo Trung Quốc có thể đáp ứng các yêu cầu của Hoa Kỳ trong một số lĩnh vực nhất định, nhưng họ có thể vẫn sẽ kiên quyết và không khoan nhượng với bất kỳ thứ gì động đến những điều mà họ tuyên bố là lợi ích cốt lõi của Trung Quốc : yêu sách chủ quyền đối với Đài Loan và đảm bảo sự cai trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Triển vọng hòa giải

Một điều chắc chắn là căng thẳng với Trung Quốc vẫn tiếp tục tồn tại khi chính quyền Biden hoạch định các lĩnh vực sẽ hợp tác và các lĩnh vực sẽ cạnh tranh với Bắc Kinh. Tuy vậy một số học giả có ảnh hưởng ở Trung Quốc vẫn nhìn thấy triển vọng về một mối quan hệ hiệu quả hơn đằng sau chiến thắng của Biden. Shi Yinhong (Thời Ánh Hồng), giáo sư nghiên cứu về Mỹ tại Đại học Nhân dân Trung Quốc và là cố vấn cho chính phủ Trung Quốc, gần đây cho rằng Biden sẽ mang lại sự ổn định và khả năng dự đoán được về những chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo quan điểm của ông, cơ hội để ngăn chặn căng thẳng kiểu "ăn miếng trả miếng" leo thang với chính quyền Biden sẽ rất ngắn ngủi. Ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trên trường quốc tế và môi trường chính trị trong nước đầy biến động ở Hoa Kỳ sẽ khiến mối quan hệ song phương trở nên khó hàn gắn hơn. Ông cho rằng cả Bắc Kinh lẫn Washington đều không nên bỏ lỡ cơ hội quý giá có được trong những tháng tới để đánh giá những sai lầm trong quá khứ và cài đặt lại quan hệ. Ông Shi có quan điểm phần nào khác với quan điểm của Đảng khi mong muốn rũ bỏ "tư duy có tổng bằng 0" (phần lợi của bên này luôn tương đương với phần mất của bên kia – ND), phản ánh thiện chí mà nhiều trí thức cũng như người dân Trung Quốc dành cho Hoa Kỳ và đặc biệt là cho chính quyền sắp kế nhiệm của ông Biden. Thời gian sẽ trả lời liệu những quan điểm trên có giúp định hình những quyết định của ban lãnh đạo Trung Quốc hay không.

Cheng Li

Nguyên tác : "Biden’s Election Raises Hopes and Doubts in Beijing", Forreign Affairs, 13/11/2020.

Nguyễn Thanh Hải dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 18/11/2020

Cheng Li là giám đốc Trung tâm nghiên cứu Trung Quốc John L. Thornton thuộc Viện Brookings, đồng thời là thành viên cao cấp trong chương trình Chính sách Đối ngoại tại Brookings. Ông là tác giả của cuốn sách sắp xuất bản "Middle Class Shanghai : Reshaping US-China Engagement".

******************

Sau đắc cử, Biden sẽ làm gì ?

Nguyễn Duy, Thoibao.de, 18/11/2020

Kết quả xem như ngã ngũ, tổng thống Trump đã không còn lý do gì để phủ nhận chiến thắng của Joe Biden nữa. Tất cả các bang đều đã được kiểm và chứng cứ trong vấn đề kiện cáo của tổng thống Trump cũng bị tòa án bác bỏ gần hết. Ngày 20/1/2021 sẽ là ngày tổng thống đắc cử Joe Biden chính thức trở thành tổng thống của hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Dù muốn hay không ông Joe Biden cũng phải xử lý những gì mà người tiền nhiệm Donald Trump đã để lại. Từ vấn đề quốc nội cho đến quan hệ quốc tế, Joe Biden cần phải chỉnh sửa lại rất nhiều. Vậy việc mà Joe Biden sẽ chỉnh sửa khi lên làm tổng thống là gì ? Chính sách đối ngoại mà người dân Mỹ và thế giới quan tâm nhất, đó là mối quan hệ với Trung Quốc. Đây là đối thủ đang đe dọa vị trí siêu cường của Hoa Kỳ nhiều nhất nên nó là chiến lược mà Joe Biden phải ưu tiên hàng đầu.

Ông Joe Biden trong vai trò phó tổng thống Hoa kỳ tổ chức tiệc trưa cho Chủ tịch nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa Tập Cận Bình vào ngày 25/9/2015

Phải nói rằng chiến thắng của ông Joe Biden đặt ra một thách thức mới cho Trung Quốc. Chính sách của tổng thống Trump đối với Trung Quốc thực sự đã làm cho suy nghĩ của người dân và các chuyên gia về kinh tế – chính trị ở Trung Quốc đánh giá rất khác nhau. Người dân cho rằng Bắc Kinh sẽ mừng khi không còn thấy Donald Trump. Vì chính Trump là người đánh Trung Cộng mạnh nhất trong 4 năm qua như gây chiến tranh thương mại, áp dụng các biện pháp trừng phạt nặng và lên án Trung Quốc đã gây ra dịch virus corona.

Thế nhưng một số nhà phân tích cho rằng lãnh đạo Trung Quốc có thể đang âm thầm thất vọng lúc này. Không phải bởi vì họ yêu mến ông Trump, mà vì viễn cảnh ông Trump trong Nhà Trắng thêm bốn năm nữa hứa hẹn một phần thưởng lớn hơn cho Trung Quốc. Ông ta chia rẽ trong nước, bị cô lập ở nước ngoài – ông Trump đối với Bắc Kinh dường như là hiện hình của quyền lực Mỹ suy giảm mà Trung Quốc hy vọng và mong đợi lâu nay.

Tất nhiên, Trung Quốc có thể tìm được lợi thế trong việc ông Joe Biden sẵn sàng tìm kiếm hợp tác trong những vấn đề lớn như biến đổi khí hậu. Nhưng ông cũng hứa hẹn sẽ làm việc để sửa chữa mối quan hệ với các đồng minh Mỹ, đây là giải pháp hữu hiệu trong việc kiềm chế tham vọng quyền lực của Trung Quốc so với cách làm một mình một kiểu của Trump.

Chính sách của Biden với quốc gia đông dân số 2 thế giới như thế nào ?

Từ thời Barack Obama, nước Mỹ đã xoay trục sang Châu Á. Và tất nhiên hai cường quốc đông dân nhất thế giới được Mỹ để ý đến đầu tiên. Việc Mỹ cạnh tranh với Trung Quốc thì rõ ràng ai cũng biết. Nhưng với Ấn Độ thì Mỹ chưa đến mức phải cạnh tranh mà Mỹ chỉ xem Ấn là đối tác lớn. Đối tác về kinh tế để các công ty Mỹ chuyển từ Trung Quốc sang Ấn Độ nếu chiến tranh thương mại Mỹ – Trung vẫn tiếp tục. Nói chung, Ấn Độ là giải pháp dự phòng cho Mỹ khi Mỹ và Trung Quốc có mối quan hệ không tốt.

Gốc gác xuất thân của bà Kamala Harris sẽ khiến Ấn Độ tự hào, nhưng ông Narendra Modi có lẽ sẽ tiếp đón ông Biden lạnh nhạt hơn so với người tiền nhiệm. Ấn Độ từ lâu nay là một đối tác quan trọng của Hoa Kỳ – và điều này nhìn chung sẽ không thay đổi dưới thời ông Biden. Quốc gia đông dân nhất Nam Á này sẽ tiếp tục là một đồng minh then chốt trong chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương của Hoa Kỳ, nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc và chống chủ nghĩa khủng bố toàn cầu. Và chắc chắn bà phó tổng thống Kamala Harris sẽ là cầu nối quan trọng để hai nước đi đến ký kết những hiệp ước quan trọng cả về kinh tế lẫn quân sự.

Thulasendrapuram, ngôi làng quê ở Ấn Độ của thân mẫu Phó Tổng thống đắc cử Kamala Harris

Ông Donald Trump đã tránh việc chỉ trích các chính sách đối nội gây tranh cãi của ông thủ tướng Modi, cho nên giữa 2 vị nguyên thủ này có một tình cảm nhất định. Đây được xem là hành động tế nhị hiếm hoi mà tổng thống Donald Trump giành cho đối tác. Với Joe Biden thì rõ ràng ông Modi phải dè chừng vì ông này khác tính ông Trump rất nhiều. Vậy nên sự kết nối cá nhân giữa ông Biden và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi có lẽ sẽ có những điểm tế nhị cần phải vượt qua.

Người ta tưởng ông Donald Trump ăn nói thẳng thừng vì ông hay dùng Twitter để giao tiếp hằng ngày đã cho công chúng thấy được tính khí của ông, nhưng thực chất thì giới chuyên môn đánh giá ông Biden lại thẳng thừng hơn cả ông Donald Trump. Điều này trái ngược với vẻ bề ngoài của ông, bình thường thấy ông Joe Biden rất điềm đạm.

Trang web của ông Joe Biden kêu gọi khôi phục lại quyền của mọi người tại Kashmir, chỉ trích Luật Đăng ký Công dân và Luật Sửa đổi Quốc tịch, hai luật đã làm dấy lên các cuộc biểu tình phản đối rộng khắp. Dù rằng chưa chính thức làm tổng thống nhưng ông Modi đã cảm thấy lo ngại về quan điểm của ông Joe Biden. Phó tổng thống đắc cử Kamala Harris – người mang một nửa dòng máu Ấn Độ – cũng đã lớn tiếng nói về một số chính sách mang tính chủ nghĩa dân tộc Ấn Độ của chính phủ. Mẹ của bà Kamala Harris được sinh ra và lớn lên tại thành phố Chennai, giờ đây con gái của một phụ nữ Ấn đang sắp trở thành người đứng thứ hai tại Nhà Trắng là thời điểm làm dâng cao lòng niềm tự hào quốc gia của người dân Ấn Độ. Chính vì thế khó khăn được hy vọng là hóa giải dễ dàng.

Vấn đề bán đảo Triều Tiên

Có một điều ai cũng biết là Bắc Hàn có cảm tình với tổng thống Donald Trump hơn là với ông Joe Biden. Bắc Hàn từng gọi ông Joe Biden là "chó điên", nhưng nay ông Kim Jong-un sẽ có những tính toán thận trọng trước khi tìm cách khiêu khích tân Tổng thống Hoa Kỳ. Bản tính của Kim Jong-un là vậy, không ngán ai và với con người tỏ ra kiên nhẫn như tổng thống Donald Trump mà đàm phán với ông chủ tịch Bắc Hàn còn không đi đến kết quả gì thì với ông Joe Biden không biết thế nào. Kim Jong-un chưa bao giờ biết nhường nhịn ai, và với tân tổng thống Joe Biden thì có thể nói, ông ta cũng đang chuẩn bị cách đối phó với vị tân tổng thống Mỹ này.

Trong nhiệm kỳ 4 năm của ông Doanld Trump đã có 3 cuộc gặp Kim Jong-un trong đó có một cuộc gặp tại Việt Nam. Đây là điều mà chưa một tổng thống nào trước đó làm được. Liệu rằng ông Joe Biden có tiếp bước ông Donald Trump thực hiện nhiều cuộc gặp gỡ hơn không ?

Theo giới chuyên gia dự đoán thì vấn đề ngoại giao giữa Bắc Hàn và Mỹ sẽ không mặn nồng như thời ông Donald Trump nữa. Có thể ông Joe Biden sẽ cứng rắn với Bắc Hàn hơn người tiền nhiệm.

Tổng thống Donald Trump và chủ Tịch Kim Jong-un ở Hà nội

Có thể nói, cuộc họp giữa Doanald Trump và Kim Jong-un là vô tiền khoáng hậu giữa hai nhà lãnh đạo và những diễn tiến sau đó đã tạo nên những hình ảnh cực kỳ ấn tượng trong sử sách. Tuy nhiên, về mặt nội dung, hai bên hầu như không đạt được gì, cũng không có gì được ký kết sau đó. Chẳng có bên nào đạt được điều họ muốn từ các cuộc đàm phán này : Bắc Hàn vẫn tiếp tục xây dựng kho vũ khí hạt nhân, và Hoa Kỳ vẫn tiếp tục áp các lệnh trừng phạt khắc nghiệt.

Có lẽ rút ra bài học từ thời ông Trump nên ông Joe Biden đã có ý đòi Bắc Hàn phải chứng tỏ rằng họ sẵn lòng từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân của mình trước khi ông có bất kỳ cuộc họp nào với ông Kim Jong-un. Nhiều nhà phân tích tin rằng trừ phi nhóm của ông Biden chủ động đưa ra sáng kiến thương thảo với Bình Nhưỡng trong thời gian rất sớm, những ngày cái "lửa giận" sẽ trở lại.

Ông Kim có lẽ sẽ muốn thu hút sự chú ý của Washington với việc quay trở lại thực hiện các vụ thử hạt nhân tầm xa, nhưng ông sẽ không muốn làm gia tăng căng thẳng tới mức quốc gia vốn đã rất đói nghèo này sẽ bị thêm các lệnh trừng phạt nữa.

Seoul có lẽ đã lúc này lúc khác gặp khó khăn với ông Trump, nhưng Tổng thống Moon rất muốn kết thúc cuộc chiến đã kéo dài 70 năm trên bán đảo Triều Tiên, và ông đã ca ngợi ông Trump về việc "can đảm" gặp gỡ với ông Kim. Miền Nam sẽ theo dõi chặt chẽ xem liệu có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy ông Biden có sẵn lòng thực hiện điều tương tự hay không.

Với đồng minh lâu đời Anh Quốc

Boris Johnson chúc mừng Tổng thống đắc cử Joe Biden giành chiến thắng trong cuộc Bầu cử

"Mối quan hệ đặc biệt" giữa Hoa Kỳ và Anh Quốc là mối quan hệ than thiết lâu đời. Từ nhiều đời tổng thống, 2 quốc gia này luôn sát cánh bên nhau về các vấn đề lớn trên thế giới. Vậy nên dự đoán là quan hệ giữ Mỹ và Anh Quốc cũng sẽ như truyền thống chứ không có gì thay đổi, bởi cho dù thay đổi cũng không thể thay đổi nhiều.

Quay ngược về thời điểm năm 2016, khi đó ông Donald Trump thắng cuộc đua vào Nhà Trắng và nước Anh bỏ phiếu rời khỏi EU, cả ông Joe Biden và Tổng thống Barack Obama, đều không giấu diếm gì về việc họ muốn có một kết quả khác đối với kỳ trưng cầu dân ý của Anh. Và thực sự ở điểm này, tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama đã có mối quan hệ lạnh nhạt với chính phủ Đảng Bảo Thủ của bà Teresa May.

Theo giới phân tích thì những chính sách gần đây của chính phủ thủ tướng Boris Jonhson trong vấn đề với Brexit đã không diễn ra như mong muốn của các gương mặt chủ chốt phe Dân, trong đó có vị tổng thống đắc cử của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, hai ông Joe Biden và Boris Johnson vẫn có với nhau một số điểm chung. Hai quốc gia mà họ dẫn dắt rốt cuộc là có mối quan hệ dài hạn, sâu sắc trong lĩnh vực ngoại giao, chưa kể còn các mối quan hệ thân thiết trong những lĩnh vực khác như an ninh và tình báo.

Quan hệ với Putin

Điện Kremlin nổi tiếng về Tình Báo, cho nên họ có khả năng nghe ngóng rất nhạy. Vậy nên khi Joe Biden gần đây gọi Nga là "mối đe dọa lớn nhất" đối với Mỹ, họ nghe câu đó rất rõ ở Moscow. Việc làm này của ông Joe Biden hoàn toàn trái ngược với Donald Trump trước đây, khi ông Trump khen ngợi Putin là tổng thống tài năng. Có thể ông Trump chỉ khen xã giao, nhưng trong lời khen đó cũng cho thất thái độ của Donald Trump với nước Ngà là rất rõ ràng. So với nhiều tổng thống khác Donald Trump thân thiện với nước Nga hơn.

Điện Kremlin cũng có trí nhớ rất tốt. Năm 2011, Phó tổng thống Joe Biden được cho là từng nói nếu ông là Putin, ông sẽ chẳng tranh cử tổng thống lần nữa. Điều đó sẽ rất tồi tệ cho cả ông Putin và nước Nga. Tổng thống Putin vẫn chưa quên vụ đó. Đây là câu ám chỉ Putin là nhà độc tài.

Moscow lo ngại một nhiệm kỳ của ông Biden có nghĩa sẽ có thêm áp lực và trừng phạt từ Washington. Với một người theo đảng Dân chủ trong Nhà Trắng, có thể sẽ đến lúc trả thù cho sự can thiệp của Nga vào cuộc bầu cử Mỹ 2016 ?

Nhưng với điện Kremlin, cũng có thể có cái may. Các nhà quan sát tình hình Nga dự đoán chính quyền Biden cuối cùng sẽ dễ đoán được hơn đội của Trump. Điều đó có thể khiến việc đạt được thỏa thuận về những vấn đề cấp bách trở nên dễ dàng hơn, như hiệp ước New Start – một hiệp ước cắt giảm vũ khí hạt nhân Mỹ – Nga sắp hết hạn vào tháng Hai tới. Nếu làm được điều này, ông Biden sẽ ghi điểm trước dân Mỹ trong vấn đề quan hệ quốc tế với cường quốc quân sự lớn thứ 2 thế giới này.

Thực ra Joe Biden đã có 8 năm làm phó tổng thống. Khi đắc cử ông sẽ biết đưa ra chiến lược như thế nào để đảm bảo cho quyền lợi nước Mỹ. Sẽ hứa hẹn một nhiệm kỳ tương tự như 2 nhiệm kỳ mà Obama đã thực hiện trước đây. Và dự đoán có thể Joe Biden sẽ làm tốt hơn.

Nguyễn Duy (Tổng hợp)

Nguồn : Thoibao.de, 18/11/2020

********************

Chính sách đối ngoại của chính phủ Biden và vấn đề Biển Đông

VOA, 18/11/2020

Từ khi giành được hơn 270 phiếu đại cử tri, Tổng thống tân cử Joe Biden đã tiếp xúc với lãnh đạo các nước đồng minh, cam kết hàn gắn các quan hệ đối tác đã bị sứt mẻ trong mấy năm qua, đồng thời tái khẳng định cam kết của Hoa Kỳ đối với các hiệp định an ninh hỗ tương từng bị đặt nghi vấn dưới quyền Tổng thống Trump.

Tổng thống Trump, Tổng thống tân cử Biden và chính sách đối với Trung Quốc

Trong 4 năm dưới quyền lãnh đạo của Tổng thống Trump, các đồng minh của Mỹ trong khu vực hay lo lắng, không biết liệu nhà lãnh đạo tính khí khó đoán của Mỹ có sẽ tôn trọng những cam kết của Hoa Kỳ hay không ?

Sau khi trấn an lãnh đạo các nước Châu Âu rằng "Mỹ đã trở về", ông Biden điện đàm với Thủ tướng Úc Scott Morrison, Tổng thống Hàn quốc Moon Jae-in và Thủ Tướng Nhật Bản Yoshihide Suga, 3 nhà lãnh đạo Châu Á đã gọi điện chúc mừng ông, bất chấp Tổng thống Trump chưa công nhận thất cử.

Các giới chức Nhật cho biết trong cuộc điện đàm, Thủ tướng Suga cảnh báo về "tình hình an ninh chung quanh khu vực đang ngày càng nghiêm trọng hơn". Đáp lại, Tổng thống tân cử Joe Biden tái khẳng định "cam kết của Hoa Kỳ sẽ bảo vệ Nhật Bản", thực thi các trách vụ của Mỹ theo hiệp định an ninh đã ký cách đây nhiều thập niên, ban chuyển tiếp của ông Biden cho biết.

Trong một động thái có phần chắc sẽ gây phẫn nộ ở Bắc Kinh, ông Biden xác nhận cam kết an ninh của Mỹ bao trùm quần đảo Senkakus, một quần đảo không người ở mà cả Nhật Bản và Trung Quốc đều tuyên bố là thuộc chủ quyền của mình.

Trong một cuộc điện đàm riêng với Tổng thống Hàn quốc Moon Jae-in, ông Biden mô tả liên minh Mỹ-Hàn là "nền tảng của an ninh và thịnh vượng" trong khu vực, và ông cam kết sẽ hợp tác để giải quyết "những thách thức chung", đặc biệt là vấn đề Triều Tiên, và biến đổi khí hậu.

Trong khi đó Tổng thống Trump nhiều lần cho biết ông đang cân nhắc giải pháp rút quân ra khỏi Nhật Bản và Hàn quốc, nơi đồn trú của hơn 20.000 binh sĩ và nhân viên quân sự Mỹ mà mục đích là để răn đe một cuộc tấn công quân sự từ miền Bắc.

Văn phòng Tổng thống Hàn quốc cho biết ông Moon và ông Biden đồng ý sẽ gặp nhau "trong thời hạn sớm nhất có thể" sau lễ nhậm chức tổng thống.

Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Úc, ông Biden được Thủ tướng Scott Morrison mời đi thăm Úc trong năm tới để đánh dấu 70 năm hiệp định an ninh Úc-Mỹ.

Ông Biden lưu ý về tầm quan trọng của việc "đương đầu với biến đổi khí hậu" điều mà chính quyền bảo thủ của Úc dường như chưa đặt lên hàng ưu tiên cao, bất chấp nước này đã ký Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu.

Thủ tướng Úc miêu tả cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo là "nồng ấm".

Trong cương vị thành viên của Ủy ban đối ngoại Thượng viện Hoa Kỳ trong nhiều thập niên, ông Biden đã đi thăm nhiều nước và gặp gỡ nhiều nhà lãnh đạo trên khắp thế giới.

Trong cương vị phó tổng thống Mỹ dưới thời Obama, ông Biden đã bỏ nhiều công sức để cổ vũ cho Hoa Kỳ như một "cường quốc Thái Bình Dương".

Các nước còn lại đạt được thỏa thuận TPP không có Mỹ

Nhưng sau khi nhiệm kỳ Tổng thống của ông Obama kết thúc, chính sách xoay trục sang Châu á của ông, và các nỗ lực kiên trì nhằm xây dựng một liên minh tại các hội nghị khu vực như ASEAN, APEC và hội nghị thượng đỉnh Đông Á… được thay thế bằng một mối quan hệ có tính thực dụng. Tổng thống Trump cũng rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), đạt được sau 8 năm thương thuyết gay go và nhắm cô lập Trung Quốc về mặt kinh tế, mở đường cho Bắc Kinh vận động để đạt Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) không có Hoa Kỳ, vừa được ký kết cách đây vài ngày.

Tổng thống Trump còn gây lo ngại cho các đồng minh ở Châu Á khi ông liên tục leo thang các tranh chấp thương mại với Trung Quốc, xích lại gần nhà độc tài Kim Jong-un của Triều Tiên, và công khai bàn tới khả năng Mỹ rút quân ra khỏi khu vực.

‘Joe Biden cũng sẽ cứng rắn với Trung Quốc, không kém Tổng thống Trump’

Trang mạng Intellasia trích lời ông Wu Shicun, người đứng đầu Viện nghiên cứu quốc gia về Biển Đông của Trung Quốc, nhận định rằng ông Biden "sẽ có hướng tiếp cận khác với Tổng thống Donald Trump".

"Ông Biden sẽ chú ý nhiều hơn tới vấn đề Biển Đông, nhưng các chính sách của ông cân bằng hơn và có tính kiềm chế hơn".

Các cuộc tuần tra đã khởi sự dưới thời Tổng thống Obama nhưng trở nên thường xuyên hơn dưới thời Tổng thống Trump khi nhà lãnh đạo Mỹ giao nhiều quyền hạn hơn cho Ngũ Giác Đài để linh động lập kế hoạch tiến hành các cuộc tuần tra của hải quân để khẳng định quyền tự do đi lại trong các vùng biển tranh chấp. Ông Wu dự đoán các cuộc tuần tra để khẳng định quyền tự do hàng hải như thế sẽ ít thường xuyên hơn dưới một chính phủ Biden, vì các hoạt động tuần tra tác động tới các quan hệ song phương và làm tăng căng thẳng Mỹ-Trung.

Về phần Trung Quốc, Bắc Kinh dự kiến các quan hệ với Washington dưới sự lãnh đạo của ông Biden sẽ ổn định hơn, dễ đoán hơn, không thay đổi thất thường và đột ngột như với ông Trump, tuy vậy các quan hệ với Washington sẽ không thay đổi đáng kể, về một số vấn đề quan trọng. Financial Times trích lời các nhà phân tích và cố vấn chính phủ Trung Quốc nhận định :

"Sẽ không có thay đổi đáng kể dưới quyền ông Biden về các vấn đề gai góc như Đài Loan, Hong Kong, Biển Đông, Tân Cương, Tây Tạng và tình hình tôn giáo và nhân quyền", theo ông Shi Hong, giáo sự đại học Renmin ở Bắc Kinh và là cố vấn Quốc vụ viện về các vấn đề đối ngoại. "Nhưng ông Biden tính khí không thất thường như ông Trump, ông ăn nói lịch sự hơn, dễ đoán hơn giúp ổn định chính sách của Washington đối với Trung Quốc.

Financial Times dẫn lời một chuyên gia về các vấn đề Mỹ tại Học viện Khoa học Xã hội ở Bắc Kinh, ông Lu Xiang, giải thích sự khác biệt giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ :

"Biden coi Trung Quốc là một nước cạnh tranh, trong khi ông Trump coi Trung Quốc là một đối thủ. Các quan hệ giữa hai nước cạnh tranh được dựa trên các quy định, luật lệ".

Vấn đề Biển Đông

Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ở Singapore, nói thành phần nhân sự do ông Biden chọn vào các chức vụ chính trong Bộ Quốc phòng sẽ ảnh hưởng tới các quan hệ với Bắc Kinh tại Biển Đông, nhưng bất kể họ là ai, Tiến sĩ Hiệp nói thêm, "căng thẳng trong khu vực khó có thể tan biến trong một sớm một chiều".

Trong số những người có triển vọng được chọn ra lãnh đạo Bộ Quốc phòng có bà Michele Flournoy, từng là thứ trưởng quốc phòng về chính sách dưới thời Tổng thống Obama. Bà là người chủ trương phải cứng rắn với Trung Quốc.

"Biển Đông đã trở thành một chiến trường quan trọng cho cuộc đối đầu chiến lược giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, nơi mà Hoa Kỳ có thể huy động các nước trong khu vực chống lại Bắc Kinh, và dùng các tuyên bố chủ quyền quá tham lam của Trung Quốc để tập hợp các đồng minh".

Tiến sĩ Hiệp nhận định :

"Vì vậy dưới một chính phủ Biden, Hoa Kỳ và các đồng minh có phần chắc sẽ tiếp tục duy trì, và ngay cả tăng cường, sự hiện diện của họ ở Biển Đông".

Tại một cuộc họp trực tuyến với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á hôm thứ Năm tuần trước, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường nói đẩy mạnh các quan hệ với 10 nước ASEAN là một trong các ưu tiên của Bắc Kinh. Ông Lý kêu gọi đẩy nhanh cuộc đàm phán về một Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC). Ông đề nghị một thời hạn 3 năm để tạo bộ quy tắc đó.

Ông Wu nói chính sách của Washington bác bỏ phần lớn những yêu sách chủ quyền của Bắc Kinh trên Biển Đông, tình hình xáo trộn chính trị ở Malaysia, thay đổi thành phần lãnh đạo ở các cấp cao nhất có thể xảy ra ở Việt Nam và ở Philippines trong 2 năm tới có thể phức tạp hóa thêm tiến trình đàm phán.

Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp nói bất chấp những trở ngại đó, Bắc Kinh vẫn nóng lòng muốn hoàn tất Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông. Đào sâu thêm sự thù nghịch Mỹ-Trung có thể khuyến khích Trung Quốc đẩy nhanh tiến trình đàm phán", ông nói.

"Mặt khác, nó có thể khiến Washington tăng hậu thuẫn cho các nước để kháng cự lại các yêu sách của Trung Quốc, như nên loại các nước ‘ngoài khu vực’ (như Hoa Kỳ), ngăn cấm các cuộc diễn tập quân sự hay các hoạt động kinh tế trên Biển Đông".

Tờ South China Morning Post trích lời các chuyên gia nói một chính phủ Joe Biden có phần chắc cũng cứng rắn không kém chính quyền Donald Trump liên quan tới các bất đồng giữa Washington và Bắc Kinh như vấn đề Biển Đông.

Tờ báo dẫn lời Giáo sư Jay Batongbacal, Viện trưởng Viện Hàng hải và Luật biển của Đại học Philippines, nói : "Xét quá trình của ông Biden là một nhà lập pháp lão thành, chúng ta sẽ chứng kiến sự tăng cường hợp tác đa phương nhằm tăng sức ép để giải quyết các vấn đề trên toàn cầu".

Chuyên gia về Đông Nam Á, Giáo sư Carl Thayer của Đại học New South Wales, nói rằng dưới quyền Tổng thống Biden, các nước trong khu vực sẽ ít bị áp lực hơn phải chọn phe giữa căng thẳng Mỹ-Trung.

Giáo sư Thayer nói liên minh Mỹ-Nhật-Hàn sẽ bớt đối đầu và hài hòa hơn dưới một chính phủ Biden. Mặt khác, Giáo sư Thayer lưu ý rằng lập trường của Tổng thống tân cử Joe Biden đối với Trung Quốc đã trở nên cứng rắn hơn trong thập niên qua. Ông Biden đặt nặng vấn đề nhân quyền hơn trong các quan hệ song phương. Trong chiến dịch vận động, ông Biden đã đả kích các hành động của Bắc Kinh ở Hong Kong, miêu tả chính sách của Trung Quốc đối với các nhóm thiểu số Hồi giáo ở Tân Cương là "vô lương tâm", và còn gọi Chủ tịch Tập Cận Bình là "côn đồ" trong một cuộc tranh luận với ứng cử viên Bernie Sanders hồi tháng Hai năm nay.

"Ông ta (Tập) là một kẻ côn đồ, thực tế là ông ta đã đẩy 1 triệu người Uighur vào các trại cải tạo, có nghĩa là các trại tập trung".

Ông Biden cho biết đã có lần ông nói thẳng với ông Tập rằng Hoa Kỳ sẽ thách thức "vùng cấm bay" của Trung Quốc trên Biển Đông, ông tuyên bố : "Chúng tôi sẽ điều máy bay thả bom B-1 bay qua vùng cấm bay", và ông nói thêm : "Chúng tôi sẽ khẳng định rõ, rất rõ, rằng tất cả các bên phải tuân thủ các quy định chung. Chấm hết, chấm hết, chấm hết".

Tuy vậy, trong giai đoạn đầu, các quan hệ với Trung Quốc không phải là ưu tiên số Một của tân chính phủ Biden. Một nhà phân tích Trung Quốc không cho biết danh tính nói với FT :

"Trong bối cảnh hiện nay, những vấn đề trước mắt đối với tân chính phủ Biden là các vấn đề đối nội, khởi sự với nỗ lực đối phó với dịch Covid-19, kế đến là vấn đề kinh tế và cấu trúc hạ tầng". Nhưng một khi các vấn đề này tạm ổn, thì các quan hệ với Bắc Kinh sẽ được nâng lên hàng ưu tiên cao nhất.

Nguồn : VOA, 18/11/2020

************************

Ông Biden ‘sẽ tập hợp đồng minh đối phó Trung Quốc’ ?

VOA, 18/11/2020

Chính quyền của Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden sẽ có sự phối hợp chặt chẽ với các đồng minh để ngăn chặn sự bành trướng của Trung Quốc và tìm cách đưa nước này tuân theo những luật lệ của thế giới, một nhà quan sát chính trị từ Canada nhận định với VOA.

Ông Biden tiếp ông Tập Cận Bình đến thăm Washington hồi năm 2015 khi ông Biden làm phó tổng thống

Khác với chính sách của Tổng thống đương nhiệm Donald Trump ‘Nước Mỹ trên hết’ và tìm cách rút Mỹ ra khỏi các định chế quốc tế, ông Joe Biden tuyên bố nước Mỹ sẽ quay trở lại vũ đài quốc tế.

"Khi tôi nói chuyện với các nhà lãnh đạo nước ngoài, tôi đã bảo họ : Nước Mỹ sẽ quay trở lại. Chúng tôi sẽ quay trở lại cuộc chơi", ông Joe Biden viết trên Twitter vào tối ngày 10/11 sau khi ông điện đàm với các nhà lãnh đạo Anh, Pháp, Đức.

‘Mỹ cần đồng minh’

Nhận định về vấn đề này, Giáo sư-luật sư Vũ Đức Khanh từ Canada, chuyên nghiên cứu về chính trị Việt Nam, quan hệ quốc tế và luật pháp quốc tế, nói ông ‘tin tưởng ông Joe Biden có thể tập hợp các đồng minh và tiếng nói của thế giới để kêu gọi mọi người tuân theo khuôn khổ luật pháp quốc tế’.

Ông phân tích dù cho nước Mỹ mạnh đến đâu cũng ‘không thể nào đánh bật Trung Quốc ngay cả trên vấn đề kinh tế thương mại nếu không có sự phối hợp của các nước đồng minh’.

Luật sư Khanh dẫn chứng thậm chí vào lúc các nước phương Tây mạnh và Trung Quốc suy yếu như vào đầu thế kỷ 20 thì cũng phải cần ‘liên minh tám nước mới tấn công vào kinh thành Bắc Kinh của triều đình Mãn Thanh’.

Chỉ ra việc các đồng minh trụ cột của Mỹ ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương như Nhật Bản, Hàn Quốc và Úc vừa ký kết tham gia gia vào khối thương mại tự do với Trung Quốc có tên là Hiệp định Đối tác Kinh tế Khu vực Toàn diện (RCEP), ông Khanh nói : "Có thể các nước đồng minh này không còn tin tưởng Mỹ nữa chăng nên mới đi đến bước đó ?"

Ông nhận xét khối RCEP sẽ giúp Bắc Kinh gia tăng ảnh hưởng lên các nước trong khu vực trong khi ‘nước Mỹ đang vật lộn với các vấn đề trong nước, chưa hàn gắn được với các đồng minh Châu Âu và chưa củng cố được trục tứ giác với Nhật, Ấn và Úc’.

Về phía Canada, nhà quan sát này cho biết nước này đã ‘chìa tay ra đón nhận chính quyền của ông Biden’ với việc mới đây Quốc hội Canada đã ra một nghị quyết được sự đồng thuận của tất cả các đảng để mời ông Joe Biden đến phát biểu trước Quốc hội.

Theo quan sát của ông thì trong bối cảnh thế giới hiện nay, ‘con đường duy nhất để đưa Trung Quốc vào quỹ đạo là cần có sự đồng thuận của các quốc gia trên thế giới’ vì ‘Trung Quốc sẽ không khoanh tay chịu trận’.

‘Hợp tác để đấu tranh’

"Chính quyền Biden với những nhân sự của họ và với lý tưởng mà họ theo đuổi mấy trăm năm qua thì không có chuyện họ quỳ lụy trước Trung Quốc", nhà phân tích này nhận định.

"Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ đều thấy được hiểm họa từ Trung Quốc và có chính sách đồng thuận với nhau là bằng mọi giá phải kiềm chế và đưa Trung Quốc vào khuôn khổ, vào trật tự thế giới mới", ông diễn giải.

Giáo sư luật bán thời gian tại Đại học Ottawa cho rằng ‘không phải hành xử theo kiểu ăn to nói lớn mới là mạnh, là hiệu quả,’ đồng thời dự đoán rằng chính quyền của ông Joe Biden sẽ không chọn cách đối đầu với Trung Quốc – ‘sẽ không dựng lên bức tường như thời Chiến tranh Lạnh’ – mà sẽ hợp tác với Bắc Kinh để đưa họ vào quỹ đạo luật chơi của thế giới.

"Sự mềm dẻo của Đảng Dân chủ dựa trên sức mạnh của Hoa Kỳ trên 250 năm mà có, đó là sức mạnh từ giá trị của người Mỹ", ông Khanh nhận xét.

‘Cần điều chỉnh TPP’

Theo luật sư Vũ Đức Khanh, mặc dù trong bốn năm qua, chính quyền ông Donald Trump có những hành động mạnh trên Biển Đông nhưng Bắc Kinh vẫn tiếp tục sự lấn lướt chẳng hạn như củng cố các thực thể đã xây dựng, quấy rối các hoạt động thăm dò dầu khí của các nước trong đó có sự đối đầu với Việt Nam ở Bãi Tư Chính.

"Trung Quốc sẽ không bao giờ từ bỏ tham vọng ở Biển Đông. Họ chỉ nhượng bộ trước sức ép của cộng đồng quốc tế", ông nói và bày tỏ tiếc nuối trước việc Mỹ đã từ bỏ Hiệp định đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP mà chính quyền của ông Barack Obama đã mất 7 năm đàm phán.

"TPP là một thế trận để kiềm hãm Trung Quốc và đưa Trung Quốc vào trật tự và luật pháp quốc tế", ông nói và cho biết TPP cũng là một cơ chế tạo sự thịnh vượng chung cho những nước tham gia và từ đó mới gắn kết cùng với Mỹ đối phó Trung Quốc.

"Ông Trump đã bất chấp sự vận động vào phút chót của Thủ tướng Nhật Shinzo Abe rằng Mỹ nên ở lại TPP mà dứt khoát rút khỏi TPP", ông Khanh chỉ trích và cho rằng hành động này ‘đã giáng một đòn mạnh vào thế giới tự do’.

Dù ông Biden từng nằm trong chính quyền ông Barack Obama nhưng cũng ‘khó mà quay trở lại TPP như trước,’ ông Khanh nói và bày tỏ hy vọng "Ông ấy sẽ xem lại đoạn đường đã qua và tìm cách điều chỉnh sao cho phù hợp với tình hình mới".

Về mối quan hệ Washington-Hà Nội dưới thời Biden, luật sư Vũ Đức Khanh nói ông ‘tin chính quyền Biden sẽ trân quý mối quan hệ Mỹ-Việt được phát triển trong 4 năm qua và sẽ tăng tốc mối quan hệ đó để làm sao Việt Nam vẫn là bạn của Mỹ để cùng các nước khác gìn giữ hòa bình và ổn định trong khu vực’.

‘Tiếp cận kiềm chế hơn’

Tờ South China Morning Post nhận định rằng dưới thời ông Joe Biden, Biển Đông sẽ vẫn là

‘điểm nóng tiềm tàng’ trong quan hệ giữa Washington và Bắc Kinh nhưng Washington sẽ có cách tiếp cận ‘kiềm chế hơn’.

"Ông ấy có khả năng quan tâm nhiều hơn đến Biển Đông nhưng các chính sách của ông ấy sẽ cân bằng hơn và kiềm chế hơn", ông Wu Shicun, người đứng đầu Viện Nghiên cứu Biển Đông Quốc gia, vốn tư vấn cho chính phủ Trung Quốc, được SCMP dẫn lời nói.

Một thay đổi có thể xảy ra là Hải quân Hoa Kỳ sẽ ít tổ chức các cuộc tuần tra vì tự do hàng hải hơn ở Biển Đông, ông Wu nhận định.

Các cuộc tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông là một nội dung trong các hoạt động quân sự của Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Barack Obama, nhưng đã trở nên thường xuyên hơn dưới thời ông Donald Trump, vốn cho phép Ngũ Giác Đài linh hoạt hơn trong việc lên kế hoạch tuần tra tại các vùng biển tranh chấp.

Mỹ đã có tám cuộc tuần tra vì tự do hàng hải trong năm nay, bằng với năm 2019, nhưng tăng so với sáu vào năm 2018 và bốn mỗi năm trong ba năm trước đó.

Ông Lê Hồng Hiệp, một học giả tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á Yusof Ishak ở Singapore, cho rằng ai được ông Biden chọn cho các vị trí trong Bộ Quốc phòng sẽ ảnh hưởng đến mối quan hệ của Washington với Bắc Kinh về Biển Đông.

Trong số những tên tuổi hàng đầu cho vị trí Bộ trưởng Quốc phòng hiện nay là bà Michele Flournoy, nguyên Thứ trưởng Quốc phòng dưới thời ông Obama và được biết đến với lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc.

"Biển Đông đã trở thành chiến trường quan trọng cho cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung, nơi Mỹ có thể huy động các nước trong khu vực chống lại Bắc Kinh, dùng yêu sách lãnh thổ quá đáng của Trung Quốc như lời hiệu triệu sự ủng hộ", ông Hiệp nói với SCMP.

"Như vậy, dưới thời ông Biden, Mỹ và các đồng minh có khả năng sẽ tiếp tục duy trì hoặc thậm chí tăng cường can dự của họ ở Biển Đông", ông Hiệp dự đoán.

Nguồn : VOA, 18/11/2020

***********************

Biden sẽ không đảo ngược cuộc chiến thương mại của Trump chống Trung Quốc ?

VOA, 18/11/2020

Việc Tổng thống Trump công kích Trung Quốc mạnh mẽ chưa đem lại nhiều lợi ích kinh tế lâu dài, nhưng đạt được một thành công cơ bản : Từ nay, bất cứ chính quyền nào của Mỹ cũng không thể nương nhẹ với Trung Quốc, đối thủ lớn nhất của Mỹ, theo một bài báo hôm 18/11 trên trang web của đài National Public Radio (NPR).

Tổng thống đắc cử Joe Biden nói về khôi phục kinh tế hôm 16/11/2020 ở Wilmington, Delaware. (AP Photo/Andrew Harnik)

NPR điểm lại rằng trong nghị trình thương mại "Nước Mỹ trên hết" của mình, ông Trump đặt trọng tâm vào việc đối đầu với Trung Quốc, tung ra các cuộc tấn công ráo riết vào các chính sách của Bắc Kinh và châm ngòi một cuộc chiến thương mại với việc áp thuế vào 2/3 hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.

Trong thời gian tới, mặc dù Tổng thống đắc cử Joe Biden có thể sẽ nói với giọng điệu lịch sự hơn, song khó có chuyện ông sẽ nhẹ tay với Trung Quốc vì thái độ của nước Mỹ đã thay đổi theo hướng tiêu cực trong những năm gần đây khi xét đến thương mại và các hiệp định lớn tầm cỡ toàn cầu, bài báo của đài NPR cho biết.

Đồng thời, vẫn theo NPR, cả hai chính đảng lớn nhất của Mỹ đều ngờ vực Trung Quốc, đặc biệt là chính những người theo đường lối tiến bộ đã bầu cho ông Biden càng có thái độ như vậy.

"Tôi nghĩ những tuyên bố rực lửa liên tục mà Tổng thống Trump tung ra nói về Trung Quốc làm cho bất cứ chính quyền nào cũng không thể thay đổi đường hướng ngay lập tức khi họ lên nắm quyền", Chad Brown, nghiên cứu sinh cao cấp tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson nói với NPR.

Các chuyên gia ghi nhận rằng ông Trump đã thành công trong việc chuyển hướng cuộc tranh luận về Trung Quốc với việc ông liên tục cáo buộc Bắc Kinh có những chính sách "hung ác" làm rút ruột các ngành công nghiệp của nước Mỹ.

Một yếu tố khác, theo ý kiến của Arthur Dong, giáo sư Trường Kinh doanh McDonough thuộc Đại học Georgetown, đăng trên NPR, là tình trạng mất việc làm và các hãng xưởng đóng cửa kéo dài nhiều năm làm cho công chúng có cái nhìn khắt khe hơn về thương mại, đặc biệt là ở các bang có sức nặng đối với bầu cử như Pennsylvania, Ohio và Michigan.

"Tôi nghĩ ông Biden ý thức được về điều đó", giáo sư Dong nói.

Ứng cử viên Joe Biden chụp ảnh selfie với ủng hộ viên tại cuộc mít tinh với công đoàn ngành điiện, 20/7/2019, ở Las Vegas. (AP Photo/John Locher)

Các tổ chức công đoàn và các nhóm cánh tả đã góp phần bầu cho ông Biden cũng có thái độ thù địch đối với Trung Quốc. Bên cạnh đó, họ coi việc đảng Dân chủ ủng hộ cho một số hiệp định trước đây, trong đó có NAFTA (Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ), là một sự phản bội.

Vì vậy, Waleed Shahid, phát ngôn viên của nhóm Justice Democrats theo đường lối tiến bộ, đưa ra nhận định với NPR : "Tôi nghĩ đảng Dân chủ thời những năm 1990 không còn phù hợp với các khu vực bầu cử ngày nay và nền kinh tế ngày nay. Tôi hy vọng rằng Joe Biden bổ nhiệm nhân sự là những người hiểu được điều đó".

Áp lực từ cả hai phía tả-hữu như vậy có nghĩa là ít có khả năng ông Biden sẽ đảo ngược các mức thuế quan mà ông Trump đã áp.

Nhưng ông Biden có ít lựa chọn tốt để gây sức ép với Trung Quốc. Một trong những điều làm trói tay ông Biden là cảm tình trên thế giới dành cho nước Mỹ dưới thời ông Trump đã thay đổi.

Trong giai đoạn tranh cử, ông Biden chỉ trích việc ông Trump có chính sách đơn phương trong đương đầu với Trung Quốc. Theo ông Biden, Mỹ cần có đồng minh là Châu Á và Châu Âu để buộc Bắc Kinh tuân theo luật lệ thương mại.

Nhưng nói dễ hơn làm, theo NPR. Chính quyền của Tổng thống Obama thiết kế ra Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) để lập ra đại liên minh 12 nước ở vành đai Thái Bình Dương nhắm đến kiềm chế Trung Quốc.

Nhưng ông Trump đã vứt bỏ TPP ngay khi ông nắm quyền. Còn ông Biden nói ông sẽ không ủng hộ nó nếu không có những cải thiện lớn về việc bảo vệ môi trường và lao động.

Trong khi đó, thế giới vẫn tiến về phía trước mà không cần có Mỹ. Hôm 15/11, Trung Quốc, Việt Nam và 14 nước khác đã ký một hiệp định kinh tế của họ, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP).

Ngoài ra, ông Biden còn vướng một rào cản nữa khi ông nỗ lực lãnh đạo các nước khác kiềm chế Trung Quốc.

Wendy Cutler, cựu Quyền Phó Đại diện Thương mại Mỹ, nói với NPR rằng ông Trump đụng độ trong lĩnh vực thương mại không chỉ với Trung Quốc mà cả các nước bạn như Canada và Mexico, làm các đồng minh chủ chốt tức giận và gây tổn hại đến vai trò lãnh đạo của Mỹ ở nước ngoài.

Do vậy, "các đồng minh và đối tác rất không tin tưởng Mỹ, cụ thể là về thương mại. Và nói thẳng ra, các nước ngày càng chán chường về Mỹ", Cutler nói.

Nhưng trở ngại lớn nhất đối với việc Mỹ kiềm chế Trung Quốc là ông Biden phải dành ưu tiên cao nhất cho việc hồi phục kinh tế Mỹ từ suy thoái do đại dịch, phải gác lại các vấn đề khác, Cutler nhận định với NPR.

Chính quyền của Tổng thống Trump được ghi nhận đã tạo bước ngoặt trong đương đầu với Trung Quốc về thương mại.

Một bài báo gần đây của tạp chí Forbes cũng chỉ ra rằng ban vận động bầu cử của ông Biden từng đánh tín hiệu rằng ông Biden – nay là tổng thống đắc cử - sẽ ưu tiên làm việc về gói cứu trợ mới để xử lý đại dịch và đầu tư trong nước, trước khi xét đến các thỏa thuận thương mại mới.

Về câu hỏi liệu ông Biden có chuyển hướng những động thái thương mại mà ông Trump đã làm hay không, tạp chí Forbes cho rằng có thể có, nhưng sẽ phải sau một thời gian.

Còn trong giai đoạn đầu, chính quyền tương lai của ông Biden sẽ hàn gắn các quan hệ với các đồng minh để tạo ra một mặt trận thống nhất trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, vẫn theo Forbes.

Khi còn tranh cử, hồi tháng 9, cố vấn thương mại Tony Blinken của ông Biden nói rằng ông sẽ không loại trừ việc áp thêm thuế, nhưng sẽ "sử dụng thuế quan khi cần và phải có chiến lược và có kế hoạch", bài báo của Forbes cho hay.

Forbes chỉ ra rằng hiện chưa rõ ông Biden sẽ cứng rắn đến mức nào với Trung Quốc, song kế hoạch "Chế tạo tại Hoa Kỳ" của ông - có nhiều điểm giống với kế hoạch "Nước Mỹ trên hết" của ông Trump" - hứa hẹn có "các hành động chấp pháp mạnh mẽ về thương mại" để bảo vệ chống lại các hành xử bất công của Trung Quốc hay bất cứ nước nào khác "tìm cách chơi xấu nền chế tạo của Mỹ".

Điểm sáng của chính quyền Biden sắp tới, theo Forbes, là tính chất lường trước được. Những thay đổi về chính sách thương mại của ông Biden sẽ ít có khả năng làm các nhà đầu tư bất ngờ, và cũng ít có khả năng là ông sẽ thay đổi ý định hay đưa ra những tuyên bố hoặc lời đe dọa bất chợt giống người tiền nhiệm Donald Trump, Forbes tiên liệu.

Nguồn : VOA, 18/11/2020