Tự mình hại mình : Trung Quốc làm thế nào để không giành được đồng minh và ảnh hưởng địa chính trị ? 

Người ta thường nói Trung Quốc đã làm chủ được nghệ thuật bang giao quốc tế dựa trên sức mạnh kinh tế (Statecraft). Các nhà quan sát thường lo lắng rằng bằng cách sử dụng sức mạnh kinh tế ngày càng tăng, quốc gia này đang cố gắng mua thiện chí và ảnh hưởng. Trong đại dịch Covid-19, Bắc Kinh đã khai thác sự thống trị trong lĩnh vực chuỗi cung ứng hàng hóa để giành được sự ủng hộ bằng cách tặng khẩu trang và bây giờ là vắc xin cho một số nước khác. Và từ lâu, họ đã sử dụng các khoản trợ cấp không công bằng của nhà nước để điều chỉnh sân chơi theo hướng có lợi cho các công ty Trung Quốc.

Bắc Kinh cũng đã vũ khí hóa các mối quan hệ thương mại đang mở rộng. Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ để trở thành đối tác thương mại toàn cầu hàng đầu vào năm 2013 và hiện là nguồn nhập khẩu hàng đầu của khoảng 35 quốc gia và là điểm đến xuất khẩu hàng đầu của khoảng 25 quốc gia. Chính phủ Trung Quốc đã không ngần ngại tận dụng khả năng tiếp cận thị trường tiêu dùng của mình để gây áp lực buộc các chính phủ và công ty nước ngoài phải tuân theo mong muốn của mình.

Ví dụ, vào năm 2019, họ đã hủy bỏ chuyến thăm của một phái đoàn thương mại đến Thụy Điển sau khi một hiệp hội văn học Thụy Điển trao giải thưởng cho một người bán sách gốc Hoa bị giam giữ. Năm sau, Trung Quốc trả đũa lời kêu gọi một cuộc điều tra độc lập của Úc về nguồn gốc của đại dịch Covid-19 bằng cách áp đặt thuế quan đối với một loạt sản phẩm của nước này. Nhiều người lo sợ rằng những biện pháp như vậy chỉ là một một phần nhỏ của những gì sắp xảy ra khi Trung Quốc gia tăng sử dụng ảnh hưởng kinh tế của mình để bắt nạt các quốc gia khác.

Phần lớn nỗi lo lắng tập trung vào Sáng kiến một ​​Vành đai một Con đường (BRI), một tập hợp khổng lồ các dự án cơ sở hạ tầng do Trung Quốc tài trợ, từ đường sắt đến hải cảng, được miêu tả là một nỗ lực đế quốc thời hiện đại. Nhắm vào BRI, các quan chức Hoa Kỳ đã cáo buộc Trung Quốc thực hiện các biện pháp "Ngoại giao bẫy nợ", được cho là có mục đích gây khó khăn cho các nước nhận nợ bằng các khoản vay khổng lồ và sau đó phải chịu các nhượng bộ chiến lược khi họ không có khả năng trả nợ. Nhiều quan chức trong số này lo lắng rằng cùng lúc với việc Trung Quốc đang mài giũa các công cụ kinh tế của mình, thì Hoa Kỳ lại có tốc độ tăng trưởng kém đi và quên mất cách biến sức mạnh kinh tế thành lợi ích chiến lược.

Nhưng quan sát kỹ sẽ thấy rằng thành tích của Trung Quốc kém ấn tượng hơn nhiều so với người ta thường nghĩ. Ví dụ, những nỗ lực ngoại giao dựa trên sức mạnh kinh tế của họ thường gây ra phản kháng. Tại nhiều quốc gia trong số hơn 60 quốc gia nhận đầu tư BRI, ngay cả ở những quốc gia mong muốn đầu tư của Trung Quốc nhất, các quan chức đã phàn nàn về chất lượng xây dựng kém, chi phí tăng cao và suy thoái môi trường. Bắc Kinh đã buộc phải ở vào thế phòng thủ, với việc Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cố gắng nhấn mạnh tầm quan trọng của các dự án "chất lượng cao" và "giá cả hợp lý". Nhiều quốc gia đã đòi làm ăn ở thị trường Trung Quốc theo hướng có đi có lại ; một số nước khác đã hoàn toàn từ bỏ các sáng kiến ​​của Trung Quốc và đang tìm kiếm nguồn tài chính ở những nơi khác.

Trung Quốc đã cố gắng mở rộng ồ ạt sự hiện diện kinh tế ra ngoài biên giới của mình, nhưng cho đến nay, nước này vẫn chưa thể biến nó thành ảnh hưởng chiến lược lâu dài. Nền kinh tế Trung Quốc tạo ra một lực hấp dẫn mạnh mẽ, nhưng như Bắc Kinh đang phát hiện, điều đó không nhất thiết có nghĩa là các quốc gia khác đang thay đổi quỹ đạo chính trị của họ.

Trung Quốc muốn gì

Trong vài thập kỷ qua, dấu ấn kinh tế toàn cầu của Trung Quốc đã phát triển cực kỳ mạnh mẽ. Năm 1995, Trung Quốc chỉ chiếm ba phần trăm thương mại toàn cầu, nhưng đến năm 2018, nhờ vào tốc độ tăng trưởng kinh tế lớn, Trung Quốc đã chiếm 12% – tỷ trọng lớn hơn so với bất kỳ quốc gia nào. Vào năm 2020, một phần do đại dịch, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại lớn nhất của EU, thay thế Hoa Kỳ. Đầu tư nước ngoài của Trung Quốc cũng đã gia tăng nhanh chóng ở các nước đang phát triển, với các công ty và ngân hàng Trung Quốc đang đổ tiền vào Đông Nam Á, Châu Phi và Châu Mỹ Latinh. Bắc Kinh cũng đã đảm nhận vai trò lãnh đạo tích cực trong nền kinh tế toàn cầu, sự tự tin của nước này được nâng cao nhờ đã vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 một cách tốt đẹp. Vào năm 2014, Trung Quốc đã công bố Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á, một ngân hàng phát triển đa phương với số vốn ban đầu là 100 tỷ USD, sau đó đã phát triển với hơn 100 quốc gia. Nhiều đối tác và đồng minh truyền thống của Hoa Kỳ đã tham gia bất chấp sự phản đối của Washington.

Trung Quốc muốn làm gì với tất cả sức mạnh kinh tế mới hình thành này ? Tình trạng không minh bạch của hệ thống chính trị của Trung Quốc khiến nhiều nước coi hành vi của họ là một quy trình ra quyết định theo kiểu tập trung theo đuổi một chiến lược lớn nhất quán, nhưng các chính sách của Trung Quốc trên thực tế thường là sản phẩm của sự cạnh tranh và thỏa hiệp giữa nhiều phe – chính quyền địa phương, các quan chức cấp cao, doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, v.v. Hãy xem xét BRI. Những gì bắt đầu như một kế hoạch mơ hồ và ngổn ngang đã phát triển theo cách tự phát, đôi khi bị các quan chức chính phủ lợi dụng và các công ty tìm cách thu lợi riêng. Nhiều dự án được thúc đẩy ít bởi một chiến lược tổng thể hơn là bởi sở thích của một số cá nhân.

Một sai lầm khác là cho rằng hành động của Trung Quốc được thúc đẩy bởi mong muốn xuất khẩu hệ thống chính trị chuyên quyền và hệ thống kinh tế ổn định của riêng mình. Đúng là ông Tập ngày càng đàn áp ở trong nước và hung hăng ở nước ngoài, nhưng Trung Quốc vẫn bận tâm nhiều hơn đến việc bảo vệ lợi ích của chính mình hơn là cố gắng làm cho các nước khác theo con đường của họ. Mặc dù Trung Quốc đang tìm cách định hình lại hệ thống quốc tế để phản ánh các ưu tiên của họ, nhưng điều đó khác xa so với việc cố gắng lật ngược hoàn toàn trật tự hiện tại.

Điều thực sự thúc đẩy chính sách kinh tế của Trung Quốc không phải là những thiết kế chiến lược vĩ đại hay những áp lực chuyên quyền mà là một cái gì đó thực tế hơn và ngắn hạn hơn : ổn định và tồn tại. Mục tiêu cơ bản của Đảng cộng sản Trung Quốc là duy trì tính hợp pháp của sự cai trị của nó. Do đó, chính sách kinh tế của Trung Quốc thường được sử dụng để dập tắt các khủng hoảng trước mắt và bảo vệ hình ảnh trong nước và quốc tế của Đảng cộng sản Trung Quốc. Trung Quốc muốn dập tắt những lời chỉ trích và khen thưởng những người ủng hộ các chính sách của mình. Điều này đặc biệt đúng khi nói đến các vấn đề liên quan đến chủ quyền quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ (chẳng hạn như Đài Loan, Tây Tạng, Biển Hoa Đông và Biển Hoa Nam) và quản trị trong nước (chẳng hạn như việc Trung Quốc đối xử với người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương và việc xử lý đại dịch Covid-19).

Bắc Kinh tiếp cận các nỗ lực nhằm chuyển đổi sức mạnh kinh tế thành ảnh hưởng địa chính trị theo một số cách khác nhau. Trung Quốc thường tận dụng quy mô thị trường nội địa của mình để áp đặt các hạn chế thương mại đối với các quốc gia mà họ muốn trừng phạt, nhưng theo những cách có mục tiêu và mang tính biểu tượng nhằm giảm thiểu thiệt hại cho nền kinh tế của chính họ.

Chính phủ Trung Quốc đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với hoạt động xuất khẩu cá hồi của Na Uy sau khi nhà bất đồng chính kiến ​​Lưu Hiểu Ba được trao giải Nobel Hòa bình, và họ đã chặn xuất khẩu chuối của Philippines sau khi bùng phát căng thẳng ở Biển Đông, trong cả hai trường hợp với lý do được cho là vì an toàn thực phẩm. Trung Quốc cũng đã tận dụng quy mô của mình bằng cách khuyến khích tẩy chay - chẳng hạn như kêu gọi người tiêu dùng Trung Quốc không ủng hộ chuỗi cửa hàng bách hóa Hàn Quốc nhằm ngăn cản Seoul triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa do Mỹ dẫn đầu.

Tận dụng vị thế của Trung Quốc với tư cách là nhà đầu tư nước ngoài và nhà sản xuất công nghệ hàng đầu, chính phủ Trung Quốc và các công ty của nước này đã đóng vai trò tích cực trong các cơ quan thiết lập tiêu chuẩn quốc tế và thúc đẩy xuất khẩu thiết bị của Trung Quốc, đặc biệt là các công nghệ mới nổi – một số có ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, chẳng hạn như 5G và trí tuệ nhân tạo.

Nhưng có lẽ đặc điểm nổi bật nhất trong chính sách kinh tế của Trung Quốc là sử dụng các biện pháp khuyến khích tích cực. Những ưu đãi này có hai hình thức : theo đó, Bắc Kinh mua chuộc các nhà lãnh đạo chính trị thông qua các giao dịch bất chính, và theo luật, qua đó họ dùng các nhóm lợi ích nước ngoài để vận động chính phủ của họ có quan hệ chặt chẽ hơn với Trung Quốc.

Phương pháp phá hoại

Trung Quốc thường cung cấp các khuyến khích kinh tế theo những cách bất hợp pháp và không rõ ràng nhằm phá vỡ các quy trình và thể chế chính trị. Khi các công ty Trung Quốc ngày càng đầu tư ra nước ngoài, các doanh nghiệp nhà nước hoặc công ty tư nhân, đôi khi được sự chấp thuận ngầm của các quan chức Trung Quốc, đã đưa hối lộ và lại quả cho giới tinh hoa ở các nước nhận đầu tư hoặc các dự án Viện trợ để xoa dịu bộ máy hành chính. Vào những thời điểm khác, các công ty Trung Quốc đã bỏ qua quy trình đấu thầu cạnh tranh và việc phê duyệt theo quy định để giành được hợp đồng, thường là với giá được đội lên, tạo ra thêm lợi nhuận cho cả các đối tác Trung Quốc và giới tinh hoa địa phương. Tôi gọi những biện pháp này là "cà rốt phá hoại".

Theo nhiều cách, việc sử dụng chúng phản ánh nền kinh tế chính trị trong nước của Trung Quốc, nơi các doanh nghiệp phụ thuộc vào các mối quan hệ với các quan chức, tham nhũng phổ biến và ít quy định quản lý đầu tư và Viện trợ nước ngoài. Nghiên cứu của tôi cho thấy rằng phương pháp này hoạt động tốt nhất ở những quốc gia có ít trách nhiệm giải trình trước công chúng - nơi mà thông tin bị hạn chế và các nhà lãnh đạo chính trị không cần lo lắng về dư luận và pháp quyền.

Campuchia là một trường hợp điển hình. Thủ tướng lâu năm Hun Sen và gia đình ông kiểm soát quân đội, cảnh sát và phần lớn nền kinh tế. Các phương tiện truyền thông ngoan ngoãn nghe lời chính phủ, các nhà báo, nhà hoạt động, và các chính trị gia đối lập thường xuyên phải im lặng trước những lời đe dọa và bạo lực. Do đó, chi tiết về các dự án Viện trợ và đầu tư của Trung Quốc ở Campuchia không được rõ ràng, nhưng những thông tin được đưa ra cho thấy một chính phủ đã bị ảnh hưởng của Trung Quốc làm tha hóa sâu sắc.

Các dự án do Trung Quốc tài trợ có xu hướng làm giàu cho giới chóp bu trong khi xua đuổi người nghèo và làm suy thoái môi trường. Ví dụ, ở tỉnh phía tây nam Koh Kong, một tập đoàn đầu tư của Trung Quốc đang xây dựng một khu phức hợp lớn bao gồm khu nghỉ dưỡng, cảng, sân bay, nhà máy điện, khu sản xuất, đường xá và đường cao tốc - tổng cộng trị giá khoảng 3,8 tỷ USD. Trong khi giới chóp bu Campuchia sử dụng dự án để kiếm tiền riêng, thì việc xây dựng đã phá hủy các khu vực sinh thái nhạy cảm và buộc người dân phải rời khỏi nhà của họ. Bắc Kinh có thể được hưởng lợi : khu nghỉ dưỡng này có vẻ quá lớn so với số lượng du khách mà khu vực này có thể thu hút, nhưng sân bay và cảng dường như được thiết kế tốt cho quân đội Trung Quốc sử dụng.

Số tiền lớn như vậy đã cho phép Trung Quốc mua Campuchia vận động cho họ - đặc biệt, liên quan đến các yêu sách hàng hải hung hăng của họ ở Biển Đông. Tại hội nghị thượng đỉnh năm 2012 của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á, Campuchia, khi đó giữ vị trí chủ tịch, đã ngăn chặn các cuộc thảo luận về các tranh chấp ở Biển Đông và lần đầu tiên trong lịch sử của ASEAN, tổ chức này không thể đưa ra một tuyên bố chung. Tại một thời điểm, ngoại trưởng Campuchia đã cắt lời các đại biểu cố gắng đưa ra vấn đề, và ở một thời điểm khác, ông đã giận dữ ra khỏi phòng khi họ đề xuất một tuyên bố thậm chí là nhẹ nhàng.

Các quan chức chính phủ mà tôi đã phỏng vấn trong khu vực đã mô tả hành vi của Campuchia tại hội nghị thượng đỉnh này là kết quả của một "thỏa thuận tiền tệ trực tiếp", trong đó Bắc Kinh trả tiền cho chính phủ Campuchia để đổi lấy sự hỗ trợ của họ. Trong những tháng trước cuộc họp, các nhà lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc đã đến thăm Phnom Penh, cung cấp các khoản tài trợ và cho vay bổ sung cho các dự án phát triển và cơ sở hạ tầng trị giá hàng trăm triệu USD. Khoản đầu tư này đã mang lại kết quả tuyệt vời : kể từ năm 2012, ASEAN đã trở nên chia rẽ và rời rạc hơn, cho phép Bắc Kinh củng cố vị trí của mình, cả về lời lẽ lẫn quân sự, ở Biển Đông.

Một hiện tượng tương tự đang diễn ra ở Đông Âu. Các chính phủ ngày càng phi tự do của Hungary và Serbia đã vui vẻ chấp nhận các khoản tài trợ để đổi lấy việc thúc đẩy các quan điểm trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Ví dụ, một tuyến đường sắt tốc độ cao chạy qua hai quốc gia vẫn được giữ bí mật, kể cả khi chi phí đã tăng cao và nảy sinh nghi ngờ về tính kinh tế của nó. Một phần của dự án đang được xây dựng bởi một doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc trước đây đã bị Ngân hàng Thế giới đưa vào danh sách đen vì những bất thường, và một phần khác, bởi một đồng minh kinh doanh tham nhũng của thủ tướng Hungary.

Đổi lại, Hungary và Serbia đã cư xử ngoan ngoãn đối với Trung Quốc. Hungary đã đưa ra các tuyên bố chính thức lặp lại quan điểm của Bắc Kinh về Biển Đông, và tổng thống Serbia, ngoài việc hôn lên lá cờ Trung Quốc để tỏ lòng biết ơn vì đã nhận được nguồn cung cấp y tế sớm trong đại dịch Covid-19, đã bày tỏ sự ủng hộ đối với luật an ninh quốc gia tại Hồng Kong. Ở Châu Âu, Trung Quốc đã gặt hái được một số thành quả dễ dàng, chẳng hạn như các tuyên bố công khai và phủ quyết trong EU, và không có quốc gia nào trong khu vực thay đổi hoàn toàn định hướng chính sách đối ngoại của mình. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã cố gắng làm giảm bớt sự chỉ trích của quốc tế và gây ra sự chia rẽ đáng xấu hổ trong công chúng về các vấn đề mà các nước Châu Âu từng thống nhất.

Sự phá hoại của Trung Quốc đã không hoạt động tốt ở các quốc gia có sự minh bạch và giám sát tốt hơn. Philippines trong nhiệm kỳ tổng thống của Gloria Arroyo, người phục vụ từ năm 2001 đến 2010 – thời điểm mà đất nước này có lĩnh vực truyền thông sôi động và hệ thống chính trị cạnh tranh, bất chấp mức độ tham nhũng cao. Dưới thời Arroyo, Trung Quốc đã đồng ý tài trợ và xây dựng cơ sở hạ tầng đường sắt và viễn thông trị giá 1,6 tỷ USD.

Nhiều dự án đã được trao thông qua các hợp đồng không đấu thầu được định giá cao ngất ngưởng. Ví dụ, một tuyến đường sắt đô thị đã được lên kế hoạch có tên là Northrail, được dàn xếp và trở thành tuyến đường sắt đắt nhất thế giới (trên mỗi km). Chi phí cho một mạng băng thông rộng quốc gia, do công ty nhà nước Trung Quốc ZTE xây dựng, đã tăng vọt từ 130 triệu đô la lên 329 triệu đô la Mỹ do các khoản lại quả cho những nhân vật chính trị quan trọng, bao gồm cả chủ tịch ủy ban bầu cử Philippines và chồng của tổng thống. Như đã được khẳng định, vào năm 2005, công ty dầu khí quốc gia Philippines đã ký một thỏa thuận thăm dò tài nguyên dưới biển nhằm hợp pháp hóa các tuyên bố chủ quyền trên biển của Trung Quốc.

Tuy nhiên, tất cả những điều ác ý này đã bị báo chí phanh phui, và một phản ứng dữ dội của công chúng xảy ra sau đó. Trong suốt năm 2007 và 2008, Thượng Viện Philippines đã tổ chức 13 phiên điều trần công khai, với đỉnh điểm là một báo cáo dài và gay gắt buộc các chính trị gia Philippines và các công ty Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về hành vi tham nhũng của họ. Các chính trị gia, nhà hoạt động và các nhóm xã hội dân sự đã tổ chức các cuộc biểu tình chống chính phủ ở Manila và các thành phố khác. Đáp lại, chính phủ đã đình chỉ và xem xét một loạt các dự án do Trung Quốc tài trợ, và một số nhân vật thuộc giới tinh hoa có liên quan đã bị buộc tội và xét xử trước tòa.

Thật khó để mô tả chiến dịch của Trung Quốc ở Philippines là một thành công. Năm 2010, Benigno Aquino III được bầu làm tổng thống với cương lĩnh chống tham nhũng và tỏ ra hoài nghi Bắc Kinh hơn người tiền nhiệm. Mặc dù tổng thống đương nhiệm, Rodrigo Duterte, tỏ ra háo hức hơn với đầu tư của Trung Quốc, nhưng ông vẫn bị hạn chế một phần bởi các nhà lập pháp đã thúc đẩy sự minh bạch hơn và các cơ quan chính phủ đã thực hiện các thủ tục xem xét nghiêm ngặt hơn. Dù gì đi nữa, chính sách của nước này về vấn đề mà Trung Quốc quan tâm nhất, Biển Đông, về cơ bản vẫn không thay đổi : Philippines vẫn kiên quyết với các yêu sách lãnh thổ của mình.

Những thất bại như vậy khá phổ biến. Tại Úc, Bắc Kinh đã sử dụng các doanh nhân Trung Quốc để đóng góp cho chiến dịch tranh cử và tài trợ cho các cơ sở giáo dục nhằm thuyết phục các chính trị gia và các tiếng nói khác ủng hộ lập trường của Trung Quốc về Biển Đông và nhân quyền. Phản ứng dữ dội diễn ra nhanh chóng : vào năm 2017, một chính trị gia nổi tiếng được cho là đã nhận tiền của Trung Quốc và bị coi là đi theo đường lối của nước này đã buộc phải từ chức và năm sau, Quốc hội Australia đã thắt chặt luật về can thiệp chính trị nước ngoài. Vào năm 2015, tổng thống Sri Lanka đã bị bỏ phiếu bãi nhiệm sau khi bật đèn xanh cho các dự án cơ sở hạ tầng không bền vững và tham nhũng của Trung Quốc trị giá hàng tỷ đô la, và ba năm sau, số phận tương tự lại xảy ra với tổng thống Maldives.

Ở Malaysia cũng xảy ra tương tự vào năm 2018. Thủ tướng đương nhiệm, Najib Razak, bị sa lầy vào các vụ bê bối tham nhũng do quản lý kém quỹ đầu tư nhà nước của Malaysia, một số liên quan đến các khoản đầu tư do Trung Quốc tài trợ, trong đó chi phí hợp đồng bị tăng cao để trang trải cho các khoản nợ của quỹ này. Các cử tri đã khiến đảng của ông thất bại thê thảm trong cuộc bầu cử năm đó, buộc ông phải rời nhiệm sở và đánh dấu chiến thắng đầu tiên của phe đối lập trong 61 năm kể từ khi Malaysia trở thành một quốc gia độc lập. Người kế nhiệm ông, Mahathir Mohamad, đã nhanh chóng đình chỉ một số dự án, đàm phán lại các kế hoạch cho một tuyến đường sắt lớn và lên tiếng phản đối hành động của Bắc Kinh ở Biển Đông – không giống như Najib, người đã bị kết án 12 năm tù. Hết lần này đến lần khác, chính sách phá hoại của Trung Quốc đã bị thất bại khi gặp các hệ thống chính trị có trách nhiệm giải trình.

Các biện pháp công khai

Trung Quốc đôi khi áp dụng một hình thức dụ dỗ hợp pháp hơn. Phương pháp này bắt nguồn từ một logic rộng hơn của sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế : Trung Quốc tìm cách nuôi dưỡng các tác nhân nước ngoài có lợi ích trong việc duy trì các mối quan hệ ổn định giữa Trung Quốc và nước họ. Bắc Kinh thúc đẩy thương mại và đầu tư trên nhiều lĩnh vực với hy vọng rằng các nhóm hưởng lợi từ trao đổi kinh tế với Trung Quốc có thể sẽ thúc đẩy chính phủ của chính họ theo hướng hợp tác với nước này. Được thuyết phục bởi giới tinh hoa trong khu vực tư nhân về tầm quan trọng của nền kinh tế Trung Quốc, tính toán của họ là, các nhà lãnh đạo chính trị sẽ cố gắng giảm thiểu bất kỳ bất đồng nào với Bắc Kinh.

Ở những quốc gia mà giới tinh hoa phải chịu trách nhiệm trước pháp quyền và dư luận - những nơi ít phù hợp với những khuyến khích bất chính - cho đến nay cách tiếp cận này đã hiệu quả. Ví dụ, vào năm 2016, một doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc đã mua phần lớn cổ phần tại hải cảng lớn nhất của Hy Lạp, Piraeus, và tiến hành hiện đại hóa nó. Chính phủ Hy Lạp, đã rõ ràng trở nên miễn cưỡng hơn trong việc lên án Trung Quốc. Vào khoảng thời gian diễn ra vụ mua lại, Hy Lạp đã giảm nhẹ tuyên bố của EU về các hành động của Bắc Kinh ở Biển Đông, và một năm sau, nước này đã chặn EU đưa ra một tuyên bố về việc Trung Quốc đàn áp những người bất đồng chính kiến.

Tại Úc, một số nhân vật đã ủng hộ việc giữ hòa khí với Bắc Kinh. Các doanh nhân nổi tiếng đã chỉ trích luật tìm cách chống lại sự can thiệp của nước ngoài và đã vận động chính phủ Úc ủng hộ BRI. Các quan chức địa phương đã ký các thỏa thuận BRI và trao hợp đồng cho gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc Huawei. Các trường đại học Úc - phụ thuộc vào sinh viên Trung Quốc để thu học phí - đã hủy các sự kiện có thể làm Trung Quốc tức giận, đã im lặng khi giảng viên bị sinh viên ép buộc phải xin lỗi vì đã đi chệch quan điểm của Bắc Kinh, và trong một trường hợp, đã đình chỉ một nhà hoạt động sinh viên chỉ trích Đảng cộng sản Trung Quốc.

So với những nỗ lực phá hoại của mình, những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm gây dựng sự ủng hộ của các nhóm lợi ích được ưu tiên ở nước ngoài có vẻ như là một cách tiếp cận lâu dài và mạnh mẽ hơn so với chính sách kinh tế, vì nó tạo ra một dàn đồng ca thúc đẩy sự liên kết chặt chẽ hơn với Trung Quốc. Tuy nhiên, chiến lược này cũng phải đối mặt với những thách thức riêng của nó. Ví dụ, các lợi ích chính trị có tính phân tán hơn và mất nhiều thời gian để đem lại kết quả, thử thách lòng kiên nhẫn của các nhà lãnh đạo Trung Quốc, những người luôn bận tâm đến việc ngăn cản sự chỉ trích của công chúng và những thách thức trước mắt đối với tính hợp pháp của họ, trong nước và quốc tế. Hơn nữa, việc nuôi dưỡng các nhóm này đang trở nên khó khăn hơn. Khi nền kinh tế Trung Quốc phát triển theo chuỗi giá trị, các công ty Trung Quốc đã trở thành những đối thủ mạnh mẽ trong các lĩnh vực công nghệ cao, giá trị gia tăng – được trợ giúp một cách không công bằng, các đối thủ cáo buộc, bằng trợ cấp của nhà nước. Kết quả của cuộc cạnh tranh này là các tập đoàn nước ngoài có ít lý do hơn để thúc đẩy quan hệ chặt chẽ hơn với Bắc Kinh.

Thật vậy, tình trạng này đã diễn ra từ khá lâu ở Hoa Kỳ. Trong những năm 1990, các doanh nghiệp Hoa Kỳ, bị thu hút bởi khả năng tiếp cận thị trường Trung Quốc, đã vận động thành công Tổng thống Bill Clinton mở rộng quy chế "tối huệ quốc" của Trung Quốc. Ngược lại, ngày nay họ phàn nàn về các chính sách phân biệt đối xử, hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ, hạn chế tiếp cận thị trường ở Trung Quốc và vận động hành lang cho các biện pháp trừng phạt. Việc Trung Quốc gia tăng mô hình tư bản nhà nước của họ có thể làm suy yếu nỗ lực thu hút các nhóm lợi ích nước ngoài.

Hơn nữa, chính sách đối ngoại ngày càng hung hăng của Bắc Kinh có nguy cơ làm lu mờ sức hút tích cực của quan hệ kinh tế. Chính sách ngoại giao "Chiến binh sói", một phong cách đối ngoại hiếu chiến được đặt theo tên một cặp phim hành động yêu nước của Trung Quốc, đã làm xấu đi mối quan hệ với nhiều quốc gia. Xu hướng ngày càng gia tăng sử dụng sự ép buộc kinh tế đã làm nổi bật hơn nữa những mặt trái của sự phụ thuộc lẫn nhau. Khi Bắc Kinh, đáp lại lời kêu gọi của Australia về một cuộc điều tra nguồn gốc của đại dịch, áp đặt thuế quan và các lệnh cấm thương mại đối với than, gỗ, rượu, hải sản và các sản phẩm khác của Australia, họ đã tạo thêm sức mạnh cho những người Australia ủng hộ một chính sách hiếu chiến hơn đối với Trung Quốc. Ở Đài Loan, Bắc Kinh thậm chí còn đạt được ít thành công hơn : mặc dù họ đã cố gắng sử dụng các mối quan hệ kinh tế đang phát triển qua eo biển để làm suy yếu các phe phái ủng hộ độc lập, các doanh nhân Đài Loan đã phần lớn từ chối ủng hộ các chính sách của đại lục, bởi vì vấn đề độc lập của Đài Loan được xem là một vấn đề an ninh cực kỳ quan trọng. Ngay cả sự quyến rũ hợp pháp cũng có giới hạn của nó.

Mất bạn bè

Đối với tất cả những lời bàn tán sôi nổi về lợi ích địa chính trị từ chính sách ngoại giao dựa trên sức mạnh kinh tế, cho đến nay, Bắc Kinh hầu như chỉ có thể đạt được các mục tiêu có tính trao đổi, ngắn hạn - ví dụ, sự im lặng về hồ sơ nhân quyền của Trung Quốc từ một nhà lập pháp hoặc phủ quyết đối với một nghị quyết về Biển Đông trong một cuộc họp ASEAN. Ngoài một nhóm nhỏ các quốc gia có ít trách nhiệm giải trình công khai, ảnh hưởng chiến lược lâu dài của Trung Quốc vẫn còn hạn chế. Hầu hết các quốc gia mà Trung Quốc nhắm tới đã không tạo ra những thay đổi lớn trong liên kết địa chính trị của họ ; trong những trường hợp tốt nhất, họ đã đưa ra những cam kết mang tính biểu tượng và khoa trương.

Đây là một sự thất bại trong việc thực hiện ; Bắc Kinh thường thiếu hiểu biết tình thế tại các nước mà họ nhắm đến, khiến nước này đặc biệt dễ bị tổn thương trước những thăng trầm của chính trị dân chủ. Khi không nhận ra các chiến lược của mình có thể diễn ra như thế nào trong các bối cảnh chính trị khác nhau, Trung Quốc đã gây ra phản ứng dữ dội thay vì thu hút được sự ủng hộ. Các khoản đầu tư của Trung Quốc thường bị chính trị hóa, với các đảng đối lập chỉ trích những đảng đương nhiệm đã ký kết các thỏa thuận để theo kiểu nhượng bộ cho Bắc Kinh. Các vụ bê bối tham nhũng thường xuyên mà các khoản đầu tư như vậy gây ra đã cung cấp thêm đạn cho các nhà phê bình.

Thật vậy, Trung Quốc phải đối mặt với nền chính trị trong nước lộn xộn của các nước khác nhiều hơn mức họ có thể thích. Trong khi các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ thường xem chính sách kinh tế của Trung Quốc qua lăng kính của một đại chiến lược và sự cạnh tranh giữa các siêu cường, thì đối với nhiều nhà lãnh đạo ở các nước tiếp nhận, điều đó lại thiên về sự tranh giành giữa các chính trị gia địa phương. Những nhà lãnh đạo này đã đóng những vai trò đáng kể trong việc định hình các nỗ lực của Trung Quốc. Hãy xem xét Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan, một đầu tàu của BRI.

Dự án đã gặp phải những trở ngại chính trị và kinh tế khi các chính trị gia Pakistan thúc đẩy việc mở rộng các dự án năng lượng cũng như cơ sở hạ tầng và sau đó tranh cãi về địa điểm của chúng. Ở Sri Lanka, ý tưởng và động lực cho cảng Hambantota do Trung Quốc tài trợ, thường được coi là trường hợp kinh điển của ngoại giao bẫy nợ, thực tế đến từ các chính trị gia Sri Lanka, những người đã trao hợp đồng cho một doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc sau khi bị Hoa Kỳ và Ấn Độ từ chối. Câu chuyện về Hambantota không phải là một câu chuyện về việc Trung Quốc giành được một vị trí chiến lược về địa chính trị - cảng này không khả thi về mặt kinh tế cũng như không phù hợp cho hải quân về mặt địa lý - mà là một trong những tài sản vô dụng của Sri Lanka.

Các nước tiếp nhận cũng đang ngày càng định hình tốt hơn các điều khoản giao dịch của họ với Trung Quốc. Chán ngán với những vụ bê bối liên tục, nhiều nước đã gây áp lực buộc chính phủ Trung Quốc phải quan tâm nhiều hơn đến các quy định trong nước họ. Tại Malaysia, sau khi phản đối kịch liệt về những lãng phí và gian lận trong một dự án đường sắt lớn kết nối các cảng trên bờ biển phía đông và phía tây của Malaysia, Trung Quốc đã đồng ý giảm mức giá một phần ba, từ 16 tỷ xuống 11 tỷ đô la. Và vào năm 2018, chính phủ Myanmar đã tìm kiếm sự giúp đỡ từ Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ để đàm phán lại thành công các điều khoản của một dự án xây dựng cảng do Trung Quốc tài trợ.

Bang giao dựa trên sức mạnh kinh tế không bao giờ là dễ dàng. Các biện pháp cưỡng chế như trừng phạt thường không thuyết phục được mục tiêu, bất kể chúng được Washington hay Bắc Kinh áp đặt. Mặc dù những biện pháp dụ dỗ có vẻ hứa hẹn nhiều hơn, nhưng chúng cũng đi kèm với rủi ro. Trong trường hợp của Trung Quốc, thất bại xảy ra nhiều hơn là thành công. Đó là bởi vì sự thành công của các thỏa thuận phụ thuộc rất nhiều vào chính trị ở các nước tiếp nhận. Trong Chiến tranh Lạnh, chẳng hạn, Viện trợ của Mỹ cho các nước đang phát triển tham nhũng ở Châu Phi và Châu Mỹ Latinh đã thành công trong việc chống đỡ cho các nhà độc tài, trong khi ở Châu Âu, Kế hoạch Marshall đã thành công trong việc tăng cường ảnh hưởng của Mỹ ở các nước dân chủ.

Nói chung, Viện trợ và đầu tư của Nhật Bản đã củng cố hình ảnh của Tokyo ở Đông Nam Á nhưng ít có ảnh hưởng chính trị ở Campuchia, nơi phương thức phá hoại của Trung Quốc đã phát triển mạnh. Bắc Kinh có thể thấy rằng phương pháp phá hoại của họ hoạt động tốt ở các quốc gia độc tài, tham nhũng, nhưng có thể sẽ tiếp tục gặp nhiều khó khăn ở những quốc gia coi trọng trách nhiệm giải trình – nhiều quốc gia trong số này cũng quan trọng về mặt chiến lược.

Điều này không có nghĩa là những nỗ lực của Bắc Kinh đối với ngoại giao kinh tế sẽ bị hủy bỏ. Với BRI, Trung Quốc đang học hỏi từ những bước đi sai lầm của mình. Họ đã thông báo rằng sẽ hạn chế các khoản đầu tư BRI "không hợp lý", trấn áp các hoạt động bất hợp pháp của các nhà đầu tư Trung Quốc ở nước ngoài và thành lập một cơ quan mới để điều phối Viện trợ nước ngoài. Tại một diễn đàn quốc tế của BRI vào năm 2019, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã vượt ra khỏi lối hùng biện "đôi bên cùng có lợi" nhạt nhẽo và lần đầu tiên nhấn mạnh chất lượng cơ sở hạ tầng, không tham nhũng và minh bạch. Cũng tại hội nghị thượng đỉnh này, ngân hàng trung ương và bộ tài chính Trung Quốc cũng đã công bố các tiêu chí tài chính mới có tính đến lượng nợ hiện tại của các nước nhận Viện trợ hay đầu tư.

Mặt khác, sự gia tăng chủ nghĩa phi tự do trên toàn cầu có thể mang lại cho Trung Quốc nhiều cơ hội hơn để giành ảnh hưởng theo những cách phá hoại. Đặc biệt ở các quốc gia có nguy cơ rơi vào tình trạng độc tài), việc mua chuộc giới tinh hoa tham nhũng không những có thể giúp họ duy trì quyền lực mà còn gây thiệt hại lâu dài cho các thể chế chính trị. Do đó, Trung Quốc có thể gia tăng sức mạnh của chủ nghĩa chuyên chế – ngay cả khi nước này không chủ động xuất khẩu chế độ chuyên quyền. Như một biện pháp phòng ngừa, Hoa Kỳ và các đối tác có thể tăng cường các thể chế trách nhiệm giải trình ở các nước tiếp nhận và cung cấp chuyên môn kỹ thuật để giúp họ đàm phán với Trung Quốc. Nhưng việc đóng khung vấn đề như một câu lạc bộ các nền dân chủ do Hoa Kỳ lãnh đạo cạnh tranh chống lại phe độc ​​tài của Trung Quốc gần như chắc chắn sẽ khiến nhiều nước trong số đó xa lánh, vốn muốn tránh lựa chọn giữa hai cường quốc đối địch.

Cuối cùng, sự hiện diện kinh tế ở nước ngoài của Trung Quốc đang mở rộng nhanh chóng, đặc biệt là khi đi kèm với sự phá hoại và ép buộc, có thể làm trầm trọng thêm nỗi lo sợ chiến lược trên toàn cầu. Các quan chức Trung Quốc có thể vẫn nghĩ rằng phát triển kinh tế tự nhiên thúc đẩy thiện chí và lòng biết ơn của những người nhận, nhưng có lý do chính đáng để tin rằng họ đã sai. Hóa ra, Trung Quốc không thể trông chờ vào việc tự động chuyển đổi ảnh hưởng kinh tế ngày càng tăng của mình thành một thế lực địa chính trị mới.

Audrye Wong

Nguyên tác : How Not to Win Allies and Influence Geopolitics, Foreign Afairs ? May-June 2021

Anh Khoa dịch

Nguồn : VNTB, 26/04/2021

 ---------------------

Audrye Wong là Nghiên cứu sinh sau Tiến sĩ về Chiến lược, An ninh và Bang giao quốc tế tại Trường Harvard Kennedy và Chương trình Nghiên cứu An ninh của Viện Công nghệ Massachusetts.

Trung Quốc : Một cuộc diệt chủng và một đợt thanh trừng

Từ năm 2018, Bắc Kinh âm thầm lập kế hoạch để làm "tan biến" sắc tộc người Duy Ngô Nhĩ. Cùng lúc này, Tập Cận Bình giương bàn tay thép, mở chiến dịch thanh trừng trong các lực lượng an ninh quốc gia nhằm củng cố quyền lực. Những chủ đề này được L’Obs và The Economist lần lượt phản ảnh qua các bài viết "Người Duy Ngô Nhĩ : Một tấn bi kịch" và "Thanh trừng trong ngành an ninh Trung Quốc có ý nghĩa gì".

Cảnh sát Trung Quốc canh gác bên ngoài một đền thờ Hồi giáo của người Duy Ngô Nhĩ, tại Tân Cương.  AFP – Johannes Eisele

Người Duy Ngô Nhĩ : Một tấn bi kịch

Trang bìa tuần báo L’Obs chạy tít lớn : "Duy Ngô Nhĩ : Một cuộc diệt chủng bị che giấu". Tờ báo cho rằng dù có che giấu kỹ đến mấy, nhưng cùng với năm tháng, những hành động tàn nhẫn của Bắc Kinh đối với người Duy Ngô Nhĩ cũng bị phơi bày.

Các nhân chứng, những tài liệu rò rỉ cho thấy chế độ cộng sản Trung Quốc của ông Tập Cận Bình đã có hẳn một kế hoạch để nô lệ hóa một cách có hệ thống 12 triệu người Duy Ngô Nhĩ, sắc tộc thiểu số nói tiếng Thổ, theo đạo Hồi, chiếm đa số ở Tân Cương.

Bài xã luận đề tựa "Duy Ngô Nhĩ : Nỗi thống khổ của một dân tộc" của L’Obs lên án Bắc Kinh không từ bỏ một thủ đoạn "dã man" nào để "tận diệt hoàn toàn hay một phần sắc tộc người Duy Ngô Nhĩ". Từ việc cưỡng bức lao động, giam giữ tùy tiện hơn một triệu người trong các trại tập trung, hãm hiếp có hệ thống, cưỡng bức triệt sản, cho đến tăng cường chính sách Hán hóa bằng cách phá hủy các dấu tích văn hóa, ép buộc các gia đình Duy Ngô Nhĩ phải chứa những "anh em người Hán" ngay trong nhà…

Đối với L’Obs, đây là "Một tấn bi kịch cho người Duy Ngô Nhĩ". Lời thuật của Gulbahar Haitiwaji, 54 tuổi, "Người trở về từ trại lao cải", may mắn thoát được cảnh địa ngục trần gian sau khi được chính phủ Pháp can thiệp, về một câu chuyện do một người bạn tù lén lút kể lại, như là một lời chứng bi ai :

"Một ngày nọ tôi thấy một quản giáo người Duy Ngô Nhĩ. Anh thanh niên này đối mặt với một ông già mà họ vừa dẫn vào trại. Đó là cha của anh. Người thanh niên đứng sững sờ. Người Trung Quốc ra lệnh : ʺĐánh hắn điʺ. Anh ta giơ cao chiếc gậy dùi cui và hạ giọng nói : ʺCha tha lỗi cho conʺ. Người cha trả lời : ʺNày con, hãy làm công việc của con đi".

Nam Khai : Kế hoạch làm "tan biến" sắc tộc Duy Ngô Nhĩ

Nhà nghiên cứu người Đức Adrian Zenz, thuộc The Jamestown Foundation, cảnh báo sẽ là sai lầm khi cho rằng tất cả những biện pháp trên đã làm cho Bắc Kinh hài lòng và cảm thấy yên tâm. Làm "tan biến" sắc tộc Duy Ngô Nhĩ mới là bước đi quan trọng kế tiếp.

Chiến thuật dài hạn này được ba học giả Trung Quốc trường đại học Thiên Tân vạch ra trong một báo cáo mật năm 2018, mang tên là "Nam Khai" (Nankai), mà L’Obs cùng với các đồng nghiệp phương Tây khác như BBC (Anh), Suddeutsche Zeitung (Đức) và The Globe and Mail (Canada) đã may mắn tham khảo được.

Theo bản báo cáo, những biện pháp đang áp dụng là cần thiết nhưng chỉ có hiệu quả trong ngắn hạn. Các tác giả đánh giá rằng người Duy Ngô Nhĩ là "cổ hủ, ít học, tư tưởng hẹp hòi, tôn sùng tôn giáo thái quá, thậm chí là quá bám chặt vào những giá trị tâm linh, ít quan tâm đến các giá trị vật chất, không tích cực lao vào những công việc nặng nhọc, hay không hăng hái kiếm tiền…".

Sự "thiếu năng động này" đã ngăn cản họ tiếp cận với xã hội hiện đại, khuyến khích "niềm tin sai lệch cho rằng nhóm sắc tộc nào thì sở hữu vùng lãnh thổ đó". Với ba vị chuyên gia này, hệ quả của "việc thiếu đồng nhất hóa với Quốc gia - Giống nòi Trung Hoa" là một "mối đe dọa nghiêm trọng cho sự bình ổn của đất nước".

Thế nên, lấy danh nghĩa "giảm tình trạng nghèo khổ", ba học giả Trung Quốc khuyến nghị cần phải cải huấn họ bằng cách chuyển dịch nguồn nhân công, cưỡng ép đưa từng nhóm hàng chục ngàn thanh niên Duy Ngô Nhĩ bằng tầu lửa, đến lao động tại những khu công nghiệp cho các hãng lớn của Trung Quốc.

Kế hoạch làm "tan biến" nhóm sắc tộc thiểu số được cho là "cứng đầu" này đã được tiến hành ngay từ năm 2018. Song song đó, chính quyền trung ương đưa hàng trăm ngàn người Hán đến làm việc tại những khu công nghiệp mới được thành lập ở Tân Cương.

Ba vị chuyên gia Trung Quốc còn đưa ra kết luận rằng những công nhân được đào tạo theo phong cách "quân sự" cho thấy cực kỳ có kỷ luật, biết vâng lời, sẵn sàng làm thêm giờ không đòi hỏi lương. Và họ có thể làm việc với một mức lương rẻ hơn so với nhân công người Hoa, điều có thể hấp dẫn các chủ nhà xưởng Trung Quốc.

"Cải huấn", "văn minh hóa" trá hình ? Một chính sách nô lệ hóa một dân tộc của mình ngay trong lòng đất nước ? Sử gia James Millward, chuyên nghiên cứu về Tân Cương, trả lời L’Obs nhắc lại triều đại Mãn Thanh thế kỷ XVIII, khi đến chinh phục Tân Cương, đã để cho thành phần ưu tú địa phương tự quản lãnh thổ. Trên bình diện toàn quốc, triều đình Mãn Thanh bảo vệ chiếc nôi Duy Ngô Nhĩ, nam Tân Cương chống lại dòng di dân người Hán nhằm tránh xung đột, trái ngược hẳn với những gì chế độ cộng sản đang làm.

James Millward cảnh báo, khi chọn giải pháp mạnh, không bao dung với đa dạng văn hóa, và nhất là khi tin rằng cách "nhồi sọ" có thể làm thay đổi suy nghĩ người dân, Tập Cận Bình có nguy cơ phải đối mặt với những cáo buộc "diệt chủng", hay chí ít cũng là "tội ác chống nhân loại" từ thế giới.

Tập Cận Bình chống tham nhũng hay triệt đối thủ tiềm tàng ?

Tàn nhẫn với người Duy Ngô Nhĩ, nhưng Tập Cận Bình cũng không nương tay với hàng ngũ của mình. Mượn cớ chống tham nhũng, lãnh đạo Trung Quốc thẳng tay thanh trừng những ai không trung thành với đảng và với ông. The Economist cho biết "Các cơ quan an ninh Trung Quốc đang hứng chịu một đợt thanh trừng ồ ạt".

Ngày 27/02/2021, Đảng cộng sản Trung Quốc tuyên bố khởi động chiến dịch thanh trừng được báo trước từ lâu nhắm vào hàng ngũ các lực lượng an ninh nội địa như cảnh sát, mật vụ, hệ thống tư pháp và nhà tù - một lực lượng đông đến gần 3 triệu nhân viên công lực. Chiến dịch này được truyền thông trong nước mô tả là lớn nhất từ cuối những năm 1990. Mục tiêu là nhằm bảo đảm rằng các cơ quan an ninh "tuyệt đối trung thành, tuyệt đối trong sạch và tuyệt đối đáng tin cậy".

Với nhiều quan chức Trung Quốc, chiến dịch này sẽ giống như đợt "vận động chỉnh phong Diên An" đầu những năm 1940. Vào thời điểm đó, nhằm củng cố quyền lực, Mao Trạch Đông đã cho tiến hành thanh lọc triệt để và bạo lực trong hàng ngũ phe nổi dậy theo chủ nghĩa cộng sản.

Nếu như một trong những mục tiêu chính của chiến dịch này là nhằm tiêu diệt "tầm ảnh hưởng nguy hại" của Chu Vĩnh Khang, cựu lãnh đạo an ninh nội địa, hiện đang thọ án tù chung thân từ năm 2015 với các tội danh tham nhũng, phát tán bí mật quốc gia, thì theo The Economist, cuộc thanh trừng mới này còn hàm chứa nhiều thông điệp rõ ràng.

Thứ nhất là ông Tập ham muốn quyền lực. Chiến dịch này sẽ kết thúc đúng trước kỳ đại hội Đảng cộng sản Trung Quốc 5 năm một lần. Gần như chắc chắn là ông Tập Cận Bình sẽ nhân sự kiện chính trị lớn này để kéo dài thời gian cầm quyền thêm 5 năm nữa, bất chấp quy ước theo đó các tổng bí thư không nắm quyền quá 2 nhiệm kỳ 5 năm. Việc siết chặt kiểm soát các lực lượng an ninh nội địa sẽ giúp ông đè bẹp mọi sự phản đối sự thay đổi đó.

Tiếp đến, sự kiện làm nổi rõ một lý do khác, quan trọng hơn và đáng được chú ý. Đành rằng Trung Quốc, dưới một nền chuyên chế mỗi ngày một cứng rắn, trỗi dậy mạnh mẽ không ngừng, nhưng vòng xoáy chính trị luôn ẩn chứa nhiều yếu tố bất định, có thể làm thay đổi quỹ đạo của đất nước.

Người ta còn nhớ vụ bắt giữ bà Giang Thanh, vợ góa của Mao Trạch Đông, cùng bè lũ "bốn tên" năm 1976 ; cuộc đấu tranh đưa Đặng Tiểu Bình lên cầm quyền hai năm sau đó ; những chia rẽ trong nội bộ Đảng cộng sản Trung Quốc làm trỗi dậy các cuộc biểu tình Thiên An Môn năm 1989 và cuộc đổ máu chính trị nhằm gạt trừ mọi đối thủ của Tập Cận Bình trước khi đăng quang. Ngần ấy cú sốc gây nhiễu loạn đất nước, thiết nghĩ không thể bỏ qua.

Trong bối cảnh chuẩn bị cho đại hội năm tới, những mảng tối dày đặc của nền chính trị Trung Quốc đáng được soi xét kỹ. Một phần chỉ vì ông Tập Cận Bình thách thức các quy định. Bởi vì khi bác bỏ nguyên tắc hiện đại, theo đó lãnh đạo Trung Quốc chỉ nắm vị trí cao nhất không quá 2 nhiệm kỳ, ông Tập đã thâu tóm nhiều đòn bẩy quyền lực hơn bất kỳ ai kể từ thời Mao Trạch Đông.

Đó cũng bởi vì, dưới thời Tập Cận Bình, chế độ này còn trở nên mù mờ hơn bao giờ hết. Chỉ có điều, một sự bí mật như thế còn làm cho một chính phủ ít có trách nhiệm với công dân của mình và ngày càng trở nên khó lường hơn cho thế giới.

Hạt nhân Bắc Triều Tiên : Lời giải nào của Joe Biden ?

Cũng trong khu vực Đông Bắc Á, L’Express có bài viết nhận định "Bắc Triều Tiên, một bài toán hạt nhân hóc búa khác cho Joe Biden". Sau thất bại của chiến lược "mặc cả" của Donald Trump - phi hạt nhân hóa để đổi lấy dỡ bỏ cấm vận - tân chính quyền Washington giờ lúng túng tìm một hướng đi.

Sau thượng đỉnh Trump - Kim tại Hà Nội hồi tháng 2/2019, mọi cuộc đàm phán đều rơi vào bế tắc. Giữa Washington và Bình Nhưỡng hiện nay là một sự nghi kỵ tuyệt đối. Làm thế nào để đưa Bắc Triều Tiên ngồi vào bàn đàm phán ?

Theo phân tích của nhiều nhà nghiên cứu Hàn Quốc, cuộc đàm phán sắp tới giữa Mỹ và Bắc Triều Tiên có lẽ sẽ rất cam go. Lãnh đạo Kim Jong-un tuy vẫn để ngỏ cánh cửa đối thoại, nhưng đưa ra các điều kiện rất ngặt nghèo, đòi phải chấm dứt mọi hoạt động quân sự giữa Mỹ và Hàn Quốc, dỡ bỏ lệnh cấm vận và ngưng chỉ trích về những vi phạm nhân quyền.

Nếu như "thỏa thuận hạt nhân Iran" trước đây từng được xem như là một hình mẫu cho hồ sơ Bắc Triều Tiên, thì nay tân chính quyền Biden dường như đang nhắm đến một cách tiếp cận từng bước và đa phương. Chủ đề này đã được ông Biden đề cập đến với các đồng minh trong khu vực. Chỉ còn lại một câu hỏi muôn thuở cần phải trả lời : Tại sao lãnh đạo Bắc Triều Tiên sẽ phải từ bỏ một kho vũ khí được xây dựng từ nhiều thập niên và thiết yếu cho sự sống còn về mặt chính trị của ông ấy ?

Miến Điện : Đất nước đã đổi thay, nhưng quân đội thì không

Một số tuần báo Pháp tiếp tục quan tâm đến cuộc khủng hoảng chính trị ở Miến Điện. The Economist lấy làm lo lắng về việc "quân đội Miến Điện đáp trả các cuộc biểu tình mỗi lúc một thô bạo". Ngày 03/03/2021 là một ngày "đen tối", vì ít nhất có 38 người thiệt mạng trong các cuộc biểu tình chống quân đội đảo chính.

Bài phân tích có tựa đề "Tại Miến Điện, đất nước đã đổi thay, nhưng quân đội thì không" trên trang mạng Asia Times Online được Courrier International trích dịch lại, đặt câu hỏi : Khi sử dụng những chiêu thức cũ để nắm lại quyền lực, liệu điều đó có đủ cho quân đội đối mặt với một xã hội đã chuyển đổi sau 10 năm dân chủ hóa ?

Bài viết dẫn phân tích của nhà nghiên cứu Htwe Htwe Thein, người Miến Điện, hiện đang giảng dạy tại đại học Curtin của Úc, cho rằng giới quân nhân "ham muốn bám víu quyền lực là chỉ để bảo vệ lợi ích kinh tế hơn là vì lòng yêu nước. Trong vòng nhiều thập kỷ, quân đội vơ vét một khối tài sản bởi vì họ kiểm soát bộ máy hành chính và đã thiết lập một vị thế gần như độc quyền trong nhiều lĩnh vực chủ chốt".

Việc đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ (NLD) thắng lớn trong kỳ bầu cử tháng 11/2020, có nguy cơ thúc đẩy nhanh hơn nữa tiến trình phi quân sự hóa bắt đầu từ năm 2015. Vẫn theo nhà nghiên cứu, dự án phi quân sự hóa xã hội Miến Điện đã vượt qua một bước mới với việc "Vụ Quản lý hành chính tổng hợp vốn dĩ thuộc quyền quản lý của Bộ Nội vụ (do quân đội kiểm soát) đã được chuyển qua khối dân sự năm 2019".

Nếu như tất cả những cuộc phản kháng trong quá khứ bị quân đội "nghiền nát" không chút thương tiếc, thì lần này, người dân Miến Điện, sau 10 năm mở cửa chính trị và xã hội, không còn sợ hãi để nói lên những gì họ nghĩ, cũng như là xuống đường bày tỏ thái độ thù nghịch với quân đội.

Bổn cũ soạn lại, quân đội Miến Điện tìm cách gieo rắc bất ổn khi thả tù nhân tội phạm, kích động hận thù tôn giáo gây rối loạn chung nhằm biện minh cho việc quân đội nắm giữ quyền lực. Tờ báo Hồng Kông dự đoán, bước kế tiếp rất có thể sẽ là đúc kết một thỏa thuận với một số nhóm sắc tộc thiểu số vũ trang như đã từng làm trong những năm 1990, để chứng tỏ rằng giới tướng lĩnh tìm cách bảo đảm "hòa bình trong nước".

Liệu rằng tướng Min Aung Hlaing và quân đội của ông có khuất phục được người biểu tình bằng sức mạnh và bạo lực hay không ? Một điều chắc chắn là chừng nào quân đội vẫn cầm quyền thì họ vẫn và sẽ bị quốc tế cô lập !

Chuyển đổi sinh thái và cái giá phải trả

Trong lĩnh vực môi trường, Courrier International trên trang bìa đề tít lớn cảnh báo : "Mặt tối của chuyển đổi sinh thái". Tuần báo Pháp trích dịch một số bài viết từ các báo nước ngoài cho biết năng lượng tái tạo và tái chế rác thải đòi hỏi một cái giá phải trả về kinh tế và môi trường không phải là nhỏ.

Vào lúc các lãnh đạo chính phủ và nguyên thủ các nước như Anh, Pháp, Mỹ thông báo tiến hành cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, có nhiều câu hỏi đặt ra : Cuộc cách mạng xanh có thể tồn tại ? Với những điều kiện nào ?

Những câu hỏi này đáng được nêu lên khi mà để có được những chiếc cánh quạt gió nhẹ và bền cho năng lượng gió, thì có bao nhiêu cây gỗ bấc tại Ecuador bị đốn hạ vô tội vạ như phản ảnh của The Economist. Cuộc đua năng lượng tái tạo cũng gây ra vấn nạn ô nhiễm môi trường do quá trình khai thác, chiết tách các loại đất hiếm - được biết đến là có lực từ trường cao - rất cần thiết cho việc sản xuất ra các động cơ quạt gió.

The Daily Telegraph đưa ra những con số khá ấn tượng : Động cơ cho chiếc quạt gió Haliade-X, cánh quạt dài 107m, có chiều cao tổng cộng là 260 mét, và năng suất đạt được là 12MW, được triển khai ngoài khơi nước Anh hiện nay, cần đến 7 tấn nam châm thường trực. Một phần ba nguyên liệu cần thiết một thỏi nam châm cân nặng gần 650 kg cho một megawatt được tạo ra là từ nhiều loại đất hiếm.

Khía cạnh tái xử lý chất thải cũng có nhiều vấn đề cần xem xét lại. Ở mức độ nào tái chế chất thải là hữu ích, chính là câu hỏi của The Atlantic. Bởi vì, với những vật liệu không thích hợp như nhựa và các cơ sở sàng lọc, chế biến chất thải vẫn chưa đạt chuẩn, việc tái xử lý chất thải có lẽ cũng chẳng có mấy hiệu quả cho cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.

Ông Beth Porter, tác giả một tập sách về môi trường, cảnh báo việc quá chú trọng vào tái xử lý chất thải có nguy cơ đánh lạc hướng sự chú ý của chúng ta về việc phải ưu tiên cái nào nên "giảm và tái sử dụng".

Minh Anh

Cựu Bộ trưởng Tài chính Trung Quốc Lâu Kế Vĩ nhận định nguồn thu của chính phủ nước này trong 5 năm tới sẽ tiếp tục ở mức thấp, trong khi khả năng cắt giảm chi tiêu là rất khó.

Cựu Bộ trưởng Tài chính Trung Quốc Lâu Kế Vĩ (Ảnh : Reuters)

Theo ông Lâu Kế Vĩ, tình hình tài chính của Trung Quốc hiện nay "hết sức trầm trọng với những rủi ro và thách thức" đến từ thất bại trong chính sách kích thích mạnh mẽ của Mỹ, kinh tế toàn cầu suy thoái trong đại dịch Covid-19, sự già hóa của dân số Trung Quốc và nợ của chính quyền địa phương tăng.

Ông Lâu từng đưa ra những nhận xét nhạy cảm hồi tháng 12/2020, song đánh giá của ông chỉ được xuất bản công khai gần đây trên một tạp chí có liên hệ với Bộ Tài chính Trung Quốc, khi chỉ còn vài ngày nữa Trung Quốc sẽ bước vào sự kiện chính trị thường niên quan trọng nhất - Lưỡng hội, gồm kỳ họp của Quốc hội và Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân toàn quốc (Chính hiệp toàn quốc). Giới tinh hoa của Trung Quốc sẽ tề tựu tại thủ đô Bắc Kinh để thảo luận và quyết định những kế hoạch chính sách cụ thể của đất nước.

Chính sách tài chính của Trung Quốc là tâm điểm của Lưỡng hội

Một trong những vấn đề lớn được đặt ra là liệu Trung Quốc có thu hẹp quy mô các biện pháp kích thích tài chính (được thực thi trong năm ngoái nhằm ứng phó tác động của dịch Covid-19) và chuyển sang tập trung vào kiểm soát rủi ro nợ leo thang hay không. Bắc Kinh được dự báo sẽ cắt giảm gói kích thích tài chính ngay cả khi Quốc hội Mỹ đang tiến gần đến việc phê duyệt gói cứu trợ kinh tế bổ sung 1.900 tỷ USD do Tổng thống Joe Biden đề xuất.

Ông Lâu, người giữ chức Bộ trưởng Tài chính Trung Quốc giai đoạn 2013-2016, cảnh báo rằng thu nhập tài chính của đất nước dự kiến bị mắc kẹt "ở mức thấp" trong 5 năm tiếp theo, và không có dấu hiệu cho thấy chính phủ đang cắt giảm chi tiêu.

"Khó khăn tài chính không chỉ là vấn đề trước mắt hay ngắn hạn, mà sẽ còn nghiêm trọng cả trong trung hạn", tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) trích lời ông Lâu Kế Vĩ.

Cựu Bộ trưởng cáo buộc Mỹ đang lợi dụng thâm hụt ngân sách của mình để chuyển gánh nặng về nợ cho thế giới, đặc biệt là những nước đang phát triển như Trung Quốc. Theo ông Lâu, nhằm tài trợ cho thâm hụt ngân sách lớn và đang gia tăng, chính phủ Mỹ đã phải phát hành lượng lớn trái phiếu chính phủ, trong khi Cục dự trữ Liên bang mua vào số lượng lớn trái phiếu này nhằm bơm thanh khoản vào thị trường. Lượng tiền mặt bổ sung nhanh chóng đẩy giá cổ phiếu và các tài sản tài chính khác lên cao.

Ông Lâu trích dẫn ước tính của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), cho biết tổng nợ chính phủ của các nền kinh tế tiên tiến chiếm 123.9% tổng GDP của các nước này trong năm 2020, phá vỡ mức kỷ lục được ghi nhận vào cuối Thế chiến II.

Ông cảnh báo khi dịch Covid-19 được kiểm soát và kinh tế toàn cầu bắt đầu phục hồi, "những chính sách tiền tệ và tài chính sẽ tạo ra bước ngoặt tác động đến sự ổn định tài chính toàn cầu và tăng trưởng kinh tế của nhiều nước".

"Các thị trường mới nổi đang đối mặt với cú đòn kép vào nền kinh tế lẫn tài chính của họ, với việc rủi ro kinh tế chuyển hóa thành rủi ro tài chính, làm gia tăng rủi ro về nợ".

Tại kỳ Lưỡng hội sắp tới, ban lãnh đạo Trung Quốc được cho là sẽ thông báo chỉ tiêu thấp hơn về thâm hụt ngân sách và phát hành trái phiếu đặc biệt của chính quyền địa phương trong năm nay.

Thách thức và bất ổn với nền tài chính Trung Quốc

Ông Lâu Kế Vĩ, hiện giữ chức chủ nhiệm Ủy ban đối ngoại Chính hiệp Trung Quốc, nói rằng đã có những nhân tố bất ổn và thách thức gia tăng từ trong nước đối với tình hình tài chính của Trung Quốc.

Trung Quốc đã thực thi chính sách mở rộng tài chính trong 11 năm liên tiếp kể từ năm 2009, hệ quả làm gia tăng thâm hụt ngân sạch và "bùng nổ" quy mô nợ của đất nước.

Chi tiêu tài chính của Trung Quốc tăng 2.8% trong năm 2020 so với năm trước đó, trong khi thu nhập giảm 3.9% - lần giảm đầu tiên kể từ năm 1976. Ông Lâu Kế Vĩ ước tính 15% chi ngân sách năm ngoái được dùng để trả lãi vay, so với mức 13% năm 2019.

Tính bền vững nợ của hầu hết các tỉnh thành Trung Quốc sẽ trở nên tồi tệ hơn trong giai đoạn 2021-2025 khi quy mô nợ địa phương tiếp tục tăng. Ông Lâu nói, "Theo tính toán sơ bộ, khoảng 1/4 số tỉnh thành sẽ dùng hơn một nửa nguồn thu tài chính của mình để trả vốn và lãi vay".

Ông cũng lập luận rằng tình trạng già hóa dân số của Trung Quốc sẽ gây ra thách thức nghiêm trọng cho tính bền vững tài khóa của quốc gia đông dân nhất thế giới trong những năm tiếp theo.

"Sự 'cập bến' của xã hội già hóa đang nhanh hơn, điều này sẽ làm thay đổi quy mô và cấu trúc chi tiêu tài chính của Trung Quốc, làm gia tăng gánh nặng tài chính về chăm sóc người cao tuổi và gây sức ép cho vấn đề tài chính của chính phủ", ông nói.

Tính đến cuối năm 2019, hơn 176 triệu người Trung Quốc ở độ tuổi 65 và cao hơn, chiếm 12,6% dân số cả nước, còn số người từ 60 tuổi trở lên là 177,6 triệu (chiếm 13,3% dân số) - theo Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc.

"Chúng ta đang đối mặt với những thay đổi lớn chưa từng thấy trong một thế kỷ", ông Lâu Kế Vĩ nhấn mạnh.

"Bất kể là những thay đổi trong tình hình kinh tế xã hội trong nước hay kinh tế toàn cầu sụt giảm, nợ chính phủ leo thang và cọ xát thương mại toàn cầu đều sẽ tạo ra những bất ổn to lớn và thách thức nghiêm trọng cho sự bền vững tài chính của Trung Quốc".

Hải Võ

Nguồn : Soha, 02/03/2021

Ưu tiên trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021–25) của Đảng cộng sản Trung Quốc là tăng cường sự tự chủ của Trung Quốc trong sản xuất chip bán dẫn. Điều này là nhằm đáp trả các lệnh trừng phạt của Mỹ hạn chế cung cấp chip chứa công nghệ của Mỹ cho Trung Quốc. Chiến tranh thương mại là một lời nhắc nhở đối với giới lãnh đạo Trung Quốc rằng nước này không thể phụ thuộc vào nhập khẩu nữa mà phải phát triển công nghệ cốt lõi trong nước và theo đuổi các bước nhảy vọt về công nghệ, đặc biệt là trong các ngành thiết yếu như thiết bị bán dẫn.

Vấn đề thực sự của Trung Quốc nằm ở khả năng sản xuất chip cao cấp. Ảnh minh họa 

Nhu cầu của Trung Quốc đối với các công nghệ hiện đại và mới nổi đang gia tăng. Nhập khẩu chip bán dẫn đã tăng lên hơn 300 tỷ đô la Mỹ trong năm 2019 và là mặt hàng nhập khẩu lớn nhất của nước này. Trung Quốc chỉ cung cấp 30% chip trong nước.

Sản xuất chip là một quá trình phức tạp liên quan đến các thành phần và công đoạn sản xuất khác nhau. Trung Quốc đã đạt được nhiều tiến bộ trong thiết kế chip – Huawei đã phát triển thành công chip cao cấp nội bộ, Kirin, cho thiết bị 5G và các mẫu điện thoại thông minh hàng đầu của hãng. Trên một số mặt, Kirin có khả năng cạnh tranh ngang ngửa với chip của các đối thủ thương mại của hãng như Qualcomm và Samsung.

Vấn đề thực sự của Trung Quốc nằm ở khả năng sản xuất chip cao cấp. Chế tạo chip bán dẫn đòi hỏi độ chính xác cao. Các chip mạnh nhất chứa càng nhiều bóng bán dẫn càng tốt trong các thiết kế ngày càng nhỏ và hiệu quả hơn. Huawei thiết kế được các chip cao cấp nhưng không thể tự sản xuất nội bộ. Thậm chí ngay cả nhà sản xuất chip lớn nhất Trung Quốc, Tập đoàn Quốc tế Sản xuất Chất bán dẫn (SMIC) do nhà nước hậu thuẫn cũng không có khả năng này. Chip Kirin của Huawei được sản xuất bởi Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan (TSMC) sử dụng công nghệ và thiết bị của Hoa Kỳ.

Khoảng cách công nghệ giữa các xưởng sản xuất thiết bị bán dẫn của Trung Quốc và Đài Loan là rất lớn. TSMC sản xuất được chip bán dẫn cao cấp 5 nanomet, trong khi SMIC chỉ mới mua được công nghệ chế tạo loại 14 nanomet cần thiết để sản xuất hàng loạt. Năng lực sản xuất chip của Trung Quốc kém những công ty đầu ngành ít nhất hai thế hệ (7–10 năm).

Trong những năm qua, sự hỗ trợ của chính phủ đã giúp các nhà sản xuất Trung Quốc phát triển một số năng lực sản xuất chip. Theo Hiệp hội Công nghiệp Chất bán dẫn, các nhà sản xuất chip Trung Quốc đã nhận được các khoản trợ cấp của chính phủ lên tới 50 tỷ USD trong 20 năm qua – gấp 100 lần số tiền mà các công ty ở Đài Loan nhận được. Các công ty trong nước cũng được hưởng lợi từ việc miễn thuế, đất đai miễn phí, các khoản vay ưu đãi và ưu tiên mua sắm. Các công ty Trung Quốc đã tạo ra khối lượng chip ngày càng tăng và xuất khẩu thiết bị bán dẫn của Trung Quốc đạt 101 tỷ USD vào năm 2019, tăng 20% ​​so với năm trước. Nhưng đây chủ yếu là các chip tầm thấp hoặc tầm trung.

Địa chính trị đóng một vai trò trong việc giải thích tại sao sản xuất chip của Trung Quốc lại kém Đài Loan, Hàn Quốc và Nhật Bản. Ba nền kinh tế này được hưởng lợi từ sự chuyển giao vốn và công nghệ của Mỹ do là đồng minh của Mỹ trong Chiến tranh Lạnh. Chính phủ Đài Loan đã cử một nhóm kỹ sư đầu tiên của mình đến Hoa Kỳ để đào tạo trong những năm 1970, những người sau đó đã quay về để giúp xây dựng xưởng đúc bán dẫn của Đài Loan. Thành công của TMSC cũng nhờ rất nhiều vào người sáng lập, Morris Chang, một kỹ sư gốc Hoa với 25 năm kinh nghiệm trong một công ty bán dẫn hàng đầu của Mỹ trước khi được chính phủ Đài Loan tuyển dụng để thành lập TMSC vào năm 1987.

Những tiến bộ trong sản xuất thiết bị bán dẫn đòi hỏi kỹ năng và chuyên môn không thể phát triển trong một sớm một chiều. Khi Samsung và TMSC bắt đầu đầu tư vào nghiên cứu phát triển và nuôi dưỡng nhân tài trong lĩnh vực sản xuất thiết bị bán dẫn vào cuối những năm 1970, Trung Quốc vừa mới thoát khỏi cuộc Cách mạng Văn hóa kéo dài hơn chục năm vốn đã chà đạp các nỗ lực khoa học. Di sản này có nghĩa là ngay cả sau khi cải cách và mở cửa bắt đầu vào năm 1978, trong suốt những năm 1980 và 1990, Trung Quốc vẫn thiếu các kỹ sư lành nghề để phát triển sự đổi mới trong ngành.

Mô hình nhà nước đầu tư ồ ạt để hỗ trợ các ngành chiến lược của Trung Quốc cũng không đạt hiệu quả cao. Ở Trung Quốc, đầu tư của nhà nước thường dẫn đến khối lượng sản xuất lớn nhưng chất lượng thấp, giống như trong ngành thép. Có những dấu hiệu cho thấy cuộc Đại Nhảy Vọt Chất bán dẫn (Great Semiconductor Leap Forward) do Đảng cộng sản Trung Quốc lãnh đạo gần đây đã thúc đẩy sự gia tăng số lượng đăng ký thành lập các công ty liên quan đến thiết bị bán dẫn trong nước, trung bình 200 công ty mỗi ngày. Một số trong số này được thành lập chủ yếu để lợi dụng các ưu đãi của chính phủ.

Nhân tài rất quan trọng trong ngành bán dẫn. Nền giáo dục của Trung Quốc cần nuôi dưỡng tài năng và sự đổi mới trong khoa học cơ bản để lấp đầy khoảng trống công nghệ trong ngành chế tạo thiết bị bán dẫn. Hiện tại, ngành công nghiệp này của Trung Quốc đang thiếu hụt khoảng 200.000 nhân lực. Hiện Trung Quốc thiếu các nhà nghiên cứu lành nghề chuyên về phát triển các loại chip tiên tiến và các nhà quản lý có kinh nghiệm. Những năm gần đây, Trung Quốc đã tăng cường nỗ lực tuyển dụng các kỹ sư nước ngoài và giám đốc điều hành cấp cao từ các công ty bán dẫn hàng đầu. Nhưng rất nhiều đợt tuyển dụng này chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.

Trung Quốc nên suy nghĩ lại về chiến lược nội địa hóa ngành bán dẫn của mình. Việc nội địa hóa chuỗi cung ứng có thể làm giảm sự phụ thuộc của Trung Quốc vào công nghệ nước ngoài, nhưng sẽ tốn kém và không khả thi về mặt thương mại. Đài Loan dẫn đầu ngành bán dẫn là nhờ khả năng tập trung vào một phân khúc thay vì toàn bộ chuỗi cung ứng. Về công nghệ chế tạo chip cao cấp, các nhà sản xuất chip Trung Quốc sẽ phải mất 7–10 năm nữa mới có thể bắt kịp các đối thủ. Và thậm chí ngay cả khi đó, họ cũng đang đuổi theo một mục tiêu di động. TSMC hiện đang tiến tới phát triển quy trình sản xuất chip 3 nanomet.

Trung Quốc có thể tận dụng sự thay đổi công nghệ và tìm kiếm cơ hội bắt kịp đối thủ ở những lĩnh vực khác. Để leo lên cao hơn trên chuỗi giá trị toàn cầu, Trung Quốc nên tập trung vào các lĩnh vực khác như chip trí tuệ nhân tạo – một lĩnh vực công nghệ mới với ít công ty hàng đầu hơn. Các công ty công nghệ Trung Quốc như Alibaba và Huawei đã bắt đầu đi đầu trong việc sản xuất những con chip này để sử dụng trong mạng 5G.

Yvette To

Nguyên tác : "China chases semiconductor self-sufficiency", East Asia, 22/02/2021

Phan Nguyên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 24/02/2021

Yvette To là Nghiên cứu sinh sau Tiến sĩ tại Khoa Nghiên cứu Châu Á và Quốc tế tại Đại học Thành phố Hồng Kông (CityU).

Đôi khi những chiến thắng dễ dàng lại nói lên nhiều điều nhất. Rất nhiều chính phủ sẵn sàng ra tay tàn nhẫn khi đối mặt với khủng bố hoặc các mối đe dọa thực sự đối với an ninh quốc gia. Tuy nhiên, khi một chế độ sử dụng toàn bộ sức mạnh của mình để áp đặt ý chí lên một nhóm không có khả năng phản kháng, thì đó là thời điểm làm lộ rõ nhiều điều. Một cuộc đối đầu không cân sức như vậy hiện đang diễn ra trên những khu đồi núi của Châu tự trị Diên Biên (Yanbian) của dân tộc Triều Tiên, nằm gần biên giới giữa Trung Quốc với Triều Tiên.

Diên Biên là nơi sinh sống của gần một triệu thành viên của nhóm dân tộc thiểu số Triều Tiên được chính thức công nhận, hầu hết trong số họ là hậu duệ của những người di cư chạy trốn khỏi các cuộc chiến tranh và nạn đói trên bán đảo Triều Tiên vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Các học giả Trung Quốc nghiên cứu khu vực này như một mô hình người thiểu số cùng tồn tại với đa số người Hán ở Trung Quốc. Giáo dục là một phần của câu chuyện đó. Các trường dân tộc Triều Tiên ở Diên Biên đã cung cấp chương trình giáo dục song ngữ trong hơn 60 năm. Cho đến gần đây, các lớp học về toán, khoa học và ngoại ngữ được cung cấp bằng tiếng Quan Thoại, trong khi tiếng Triều Tiên được sử dụng để dạy các khái niệm khó nắm bắt trong các môn học như lịch sử, chính trị và khoa học xã hội khác.

Theo truyền thống, người Triều Tiên rất hiếu học. Một học giả cho biết : "Các bậc cha mẹ sẽ bán gia súc để con đi học. Trong hai thập niên qua, Diên Biên đã đi tiên phong trong giảng dạy ba thứ tiếng, thông qua luật giáo dục địa phương vào năm 2004 trong đó ưu tiên tiếng Triều Tiên nhưng đặt trọng tâm mới vào việc dạy học sinh một ngôn ngữ thứ ba (đôi khi là tiếng Nhật, nhưng chủ yếu là tiếng Anh). Trong thời đại toàn cầu hóa, các bậc cha mẹ hiểu rằng ngôn ngữ không chỉ là truyền thống : chúng còn là cầu nối với các nền văn hóa khác, vị học giả nói. Các sinh viên tốt nghiệp ở Diên Biên biết nói nhiều ngôn ngữ được các nhà tuyển dụng săn đón ở các thành phố bùng nổ phía nam như Thâm Quyến và Quảng Châu.

Các trường dân tộc Triều Tiên của Diên Biên trong một thời gian dài đã tránh được chiến dịch thay thế các ngôn ngữ dân tộc thiểu số bằng tiếng phổ thông, được triển khai cách đây một thập niên ở những nơi bất ổn như Tân Cương và Tây Tạng và từ đó lan rộng ra toàn quốc. Tháng 11 năm ngoái, một thành viên hàng đầu của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (Nhân đại) đã gọi việc quảng bá tiếng Quan Thoại là một chính sách quan trọng để "quản lý các vấn đề dân tộc, tăng cường đoàn kết và bảo vệ an ninh quốc gia".

Nhưng bây giờ Diên Biên nhận thấy luật giáo dục của mình cũng đang bị tấn công trực tiếp. Vào ngày 20 tháng 1, một cơ quan quyền lực là Ủy ban Lập pháp của Ủy ban Thường vụ Nhân đại, đã thông báo rằng luật giáo dục ở hai nơi không được nêu tên đã vi phạm một điều trong hiến pháp Trung Quốc, theo đó quy định nhà nước khuyến khích việc sử dụng tiếng Quan thoại trên toàn quốc. Theo báo cáo đầu tiên của NPC Observer, một blog hữu ích do Changhao Wei tại Trường Luật Đại học Yale quản lý, các luật giáo dục duy nhất liên quan đến thông báo trên là ở Nội Mông và Diên Biên.

Tuyên bố trên gây sốc theo nhiều cách. Trước tiên, việc tuyên bố một đạo luật vi hiến là điều rất nghiêm trọng về mặt pháp lý. Thứ hai, tuyên bố của Nhân đại không đề cập đến một điều khác trong hiến pháp trong đó quy định việc bảo vệ các ngôn ngữ dân tộc thiểu số. Trên thực tế, những biện pháp bảo vệ đó bắt nguồn từ các chính sách có từ thời thành lập nhà nước Trung Quốc Cộng sản vào năm 1949. Ngày nay, làn sóng chính trị lại thuộc về các học giả và quan chức nổi tiếng vốn kêu gọi "chính sách dân tộc thế hệ thứ hai", được xây dựng quanh việc đồng hóa các dân tộc thiểu số vào một nền văn minh Trung Quốc duy nhất. Những người theo chủ nghĩa dân tộc như vậy biện minh cho việc đồng hóa bằng cách tuyên bố rằng Trung Quốc có nguy cơ gặp phải bất ổn sắc tộc và sự tan rã kiểu Liên Xô nếu đặc quyền của các dân tộc thiểu số không bị chấm dứt.

Tại Tân Cương, các chính sách giáo dục gắn liền với một làn sóng đàn áp lớn hơn, được áp đặt dưới danh nghĩa chống khủng bố và chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan. Hầu hết sự chú ý của nước ngoài đều đổ dồn vào các trại cải tạo chính trị ở Tân Cương, nơi có lẽ một triệu người Hồi giáo từ sắc tộc thiểu số Duy Ngô Nhĩ đã trải qua sau khi bị dán nhãn là những kẻ cực đoan tiềm tàng vì những hành vi như cầu nguyện quá thường xuyên hoặc gọi điện thoại cho người thân ở nước ngoài. Nhưng ở các trường dân tộc thiểu số ở Tân Cương, cuộc sống cũng đã bị thay đổi. Trước đây, nhiều môn học được dạy bằng tiếng Uyghur và tiếng Kazakh. Giờ đây, những thứ tiếng đó đã bị hạ cấp từ ngôn ngữ dùng cho giảng dạy thành các môn học bình thường, chỉ được học vài giờ mỗi tuần. Tại Tây Tạng và các khu vực của người Tây Tạng thuộc tỉnh Thanh Hải, một tỉnh lân cận, những thay đổi tương tự đối với chính sách giáo dục đã dẫn đến các cuộc biểu tình trên đường phố vào năm 2010. Vào cuối mùa hè năm 2020, hàng nghìn phụ huynh ở Nội Mông đã tẩy chay trường học sau khi có thông báo rằng các môn học nhạy cảm như văn học, chính trị và lịch sử phải được dạy bằng tiếng Quan thoại vào năm 2022. Trên khắp Nội Mông, cảnh sát chống bạo động đã đập tan các cuộc biểu tình và các bậc cha mẹ được lệnh cho con đi học nếu không sẽ bị tuyên bố là không đủ tiêu chuẩn nhận trợ cấp của chính phủ hoặc các khoản vay ngân hàng.

Chưa có cuộc bạo động nào diễn ra để phản đối sự thay đổi tương tự đối với các quy định về ngôn ngữ ở Diên Biên, được áp dụng khi năm học mới bắt đầu vào tháng 9 năm ngoái. Hiện giới học giả kêu gọi kiên nhẫn, khuyến khích các gia đình chờ xem chính phủ sẽ cân bằng thế nào giữa nhu cầu tăng cường giáo dục nói chung với nhiệm vụ bảo tồn các ngôn ngữ dân tộc thiểu số.

Những người dân địa phương mà chúng tôi gặp ở Yanji, thủ phủ của khu vực, vào một ngày trong tuần gần đây, bao gồm cả các bậc cha mẹ đưa trẻ em đi trượt băng hoặc đi xe trượt tuyết trên sông Buerhatong đang đóng băng, đưa ra nhiều ý kiến ​​trái chiều về sự thay đổi này. Một người đàn ông Trung Quốc gốc Triều Tiên có con trai học mẫu giáo ủng hộ việc sử dụng tiếng Quan Thoại nhiều hơn trong trường học. Anh từng phải vật lộn ở trường đại học và phải học tiếng Trung Quốc khi có thời gian rỗi. Anh cáo buộc một số nhóm, chẳng hạn như người Tây Tạng, có tham vọng ly khai. "Người Triều Tiên chúng tôi không cảm thấy như vậy, chúng tôi ủng hộ chính phủ nhiều hơn".

Những người khác lại phân vân. Một bà mẹ hai con lo lắng rằng văn hóa Triều Tiên có thể bị suy yếu do các quy định mới. Nhưng nhà nước chắc phải có lý do cho các hành động của mình, cô nói thêm. Người mẹ cho rằng chính phủ sẽ nhìn thấy một bức tranh lớn hơn so với những công dân đơn lẻ. Sự ủng hộ chính quyền như vậy không được đáp lại bởi một mức độ tin tưởng cao hơn. Cảnh sát mặc thường phục đã đi theo chúng tôi quanh khu vực Yanji và cố gắng nghe trộm các cuộc phỏng vấn.

Số phận của Diên Biên – một khu vực bị cáo buộc có các hành vi vi hiến – chỉ ra một thực tế ảm đạm cho các dân tộc thiểu số. Lòng trung thành là không đủ. Nhiệm vụ của họ là phải trở nên Hán hóa nhiều hơn.

The Economist

Nguyên tác :"Assimilation of Chinese minorities is not just a Uyghur thing", The Economist, 30/01/2020.

Phan Nguyên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 04/02/2021

Trong khi Hoa Kỳ đang củng cố vững chắc nền dân chủ sau khi bị thách thức nghiêm trọng, Hoa Kỳ sắp qua thời kì đen tối để trở lại quỹ đạo vốn có của nó thì nay Trung Quốc đang phải vật lộn với những vấn đề nội tại của nó. Bề ngoài thì Trung Quốc đang cố thách thức vị trí siêu cường của Mỹ nhưng thực chất bên trong đất nước này đang này càng xuất hiện mâu thuẫn mà chính quyền Bắc Kinh không muốn cho thế giới biết.

Hiện nay nền kinh tế Tàu tăng trưởng chậm lại và bị bẫy thu nhập trung bình sừng sững chặn trước mặt không dễ vượt qua.

Có thể nói, khi Hoa Kỳ có căn bệnh gì thì họ nói tuốt tuồn tuột cho thế giới nghe, nhưng Trung Quốc lại khác, Trung Quốc có tật ém bệnh nên bên ngoài khó mà đoán định được sức mạnh thật của nó. Cụ thể căn bệnh cúm Vũ Hán, giờ người ta không không dám chắc con số người nhiễm và số người chết mà chính quyền cộng sản Tàu thông báo đó là sự thật hay không, nhưng Mỹ lại khác, cúm Vũ Hán nghiêm trọng vậy họ cũng nói thật mà không hề ém giấu. Hay mới đây, việc lùm xùm bầu cử Mỹ với đủ thứ hỉ nộ ái ố show ra hết, nhưng đại hội Đảng của Tàu thì rất êm đềm và luôn là "thành công tốt đẹp". Tuy nhiên cũng giống Việt Nam, trước kỳ đại hội thì ở hậu trường sân khấu chính trị Tàu là những sự thanh trừng lạnh lùng. Đặc điểm của nền chính trị Mỹ minh bạch và họ minh bạch cả cái xấu, còn Tàu thì ngược lại, tốt khoe xấu che.

Liên Xô trước ngày sụp đổ nó cũng rất hùng mạnh, không ai thấy căn bệnh ung thư đã đến hồi bất trị. Dân chủ bị đàn áp, kinh tế suy kiệt, Đảng cộng sản thì bị rời rạc vì có một số rất đông đang tự chuyển biến mạnh. Khi một bệnh nhân đã quá yếu thì sự tác động nhẹ cũng làm nó khụy. Hai nhân vật đóng góp một phần cho sự sụp đổ của Liên Xô chính là tổng thống Mỹ Ronald Reagan và Giáo hoàng John Paul II. Đó là thời khắc lịch sử. Bản chất của một cường quốc lấy dối trá che đậy làm quốc sách thì cái kết của nó cũng tương tự như Liên Xô. Nghĩa là nó có thể đổ lúc mà người ta bất ngờ nhất.

Trong lịch sử, từ hơn 2 thế kỷ trước đến Chiến tranh Lạnh cho thấy, các cường quốc chuyên quyền luôn hoạt động kém hiệu quả trong các cuộc cạnh tranh lâu dài chống lại các đối thủ dân chủ. Sau đệ nhất thế chiến, người ta chứng kiến sự lớn như vũ bão của 3 đế quốc chuyên quyền Đức – Ý – Nhật, nhưng rồi nó càng hung hãng, thì càng chóng sụp. Sau đệ nhị thế chiến, thì chiến tranh lạnh kéo dài âm ỉ gần 30 năm nhưng cái kết là thế lực chuyên quyền sụp đổ. Liên Xô đã sụp đổ trong lúc người ta nghĩ nó vẫn còn rất mạnh.

Về chính trị, Trung Quốc hiện nay cũng là quốc gia chuyên quyền y hệt như Liên Xô, cũng lấy dối trá làm quốc sách. Hiện nhìn bề ngoài thấy Trung Quốc đang nổi lên như một cường quốc thách thức Mỹ. Tuy nhiên đó là bề ngoài, còn bên trong Trung Quốc cũng đang ra sức ém những ung nhọt của nó. Hiện nay nền kinh tế Tàu tăng trưởng chậm lại và bị bẫy thu nhập trung bình sừng sững chặn trước mặt không dễ vượt qua, bạn bè thực sự ở nước ngoài của Tàu ngày càng ít đi vì chính sách hung hăng của nó, và điều quan trọng là phong trào li khai vẫn âm ỉ bên trong đất nước này.

Hoa Kỳ sau bầu cử sẽ trở lại quỹ đạo vốn có của nó. Đất nước này đã trải qua rất nhiều vấn đề từ bên trong. Từ khủng hoảng kinh tế, đến khủng hoảng chủng tộc v.v. từ những thập niên 60 đến nay nước Mỹ đều trải qua hết, tuy nhiên nó nó như một cú lắc nhẹ của còn tàu dân chủ Mỹ, sau cú lắc đó con tàu vẫn trở lại cân bằng. Nhưng Tàu không có nền tảng như thế, khi nhiều ung nhọt bùng một lúc Tàu sẽ đổ khi mà người ta không ngờ nhất. Tôi tin như vậy !

Đỗ Ngà

Nguồn : quyenduocbiet, 03/01/2021

"Vac-xin chống Covid-19 là kế hoạch kích cầu hữu hiệu nhất" cho một năm 2021 "đầy rủi ro". Âu-Mỹ phải giải quyết dứt điểm Covid-19 mới hy vọng phục hồi kinh tế. Ngược lại, với tỷ lệ tăng trưởng 8% được dự báo, Trung Quốc thấy rõ vận may ở phía trước. Các viện nghiên cứu đã đưa ra các dự báo như trên trong "quẻ bói" đầu năm.

Tăng cường kiểm tra : Trung Quốc sớm ý thức được là phải triệt để đối phó với Covid-19 để cứu vãn kinh tế.  Greg Baker AFP

Báo La Croix trong số cuối cùng của năm 2020 nêu lên 8 lý do cho phép tin tưởng kinh tế toàn cầu bật dậy trong năm 2021. Hai trong số đó là "Vac-xin xua tan viễn cảnh phong tỏa kinh tế" và "tăng trưởng tại Châu Á khởi sắc trở lại kéo kinh tế toàn cầu đi lên". Hãng bảo hiểm tín dụng Euler Hermes trụ sở tại Paris tin rằng mậu dịch toàn cầu sẽ khởi sắc trở lại nhờ sự năng động của Châu Á, mà đứng đầu là Trung Quốc, đó là chưa kể với Joe Biden ở Nhà Trắng, đang làm dấy lên hy vọng thế giới bước vào giai đoạn "ít sóng gió hơn" so với những năm tháng dưới chính quyền Trump cho dù Washington tiếp tục duy trì đường lối "cứng rắn với Bắc Kinh".

Theo dự báo của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế - OCDE, tỷ lệ tăng trưởng tại Châu Âu và Mỹ năm nay theo thứ tự đạt 3,6 và 3,2 %. Tổng sản phẩm nội địa của Nhật Bản tăng khoảng 4% cho quãng thời gian từ tháng 3/2021 đến tháng 3/2022 nhờ những gói kích cầu liên tiếp được ban hành trong năm 2020 bắt đầu mang lại hiệu quả. Riêng Trung Quốc sẽ thoải mái nhờ GDP tăng 8%. Các con số của Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế cũng rất gần với dự phóng của OCDE.

Nhiều bài báo Pháp, Mỹ không ngần ngại cho rằng 2021 sẽ là "năm của Trung Quốc". Trả lời RFI Việt ngữ, chuyên gia về Đông Bắc Á của Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược Pháp, Antoine Bondaz, đánh giá như thế nào về nhận xét nói trên ?

----------------------

Antoine Bondaz : Điều rõ ràng là ông Tập Cận Bình và chế độ muốn 2021 là năm để phô trương thanh thế của Trung Quốc, phô trương thành công cả về mặt y tế lẫn kinh tế… của nước này. Chắc chắn là tháng Giêng năm nay, nhân kỷ niệm một năm từ khi dịch bệnh bùng phát, Bắc Kinh sẽ tận dụng cơ hội này để chứng minh về tính hiệu quả của hệ thống chính trị Trung Quốc trong việc đối phó với khủng hoảng y tế. Tuy nhiên để biết được 2021 có phải là năm đánh dấu vận may của Trung Quốc hay không, chúng ta cần nhìn sang Hoa Kỳ. Câu hỏi đặt ra là chính quyền Biden sắp tới liệu có giành lại vị trí lãnh đạo thế giới mà Donald Trump đã đánh mất hay không ? Nếu câu trả lời là có thì điều này sẽ bất lợi cho Bắc Kinh.

RFI : Nhìn "bên trong", Đảng cộng sản Trung Quốc đã làm chủ được tình hình như trên vế đối ngoại ?

Antoine Bondaz : Theo tôi, giờ này năm ngoái, tháng Giêng 2020, các quan chức đặc trách về kinh tế Trung Quốc đã thực sự lo lắng về mức độ vững chắc của cỗ máy kinh tế nước này, về khả năng của Đảng cộng sản Trung Quốc xử lý đại dịch, về khả năng đối phó trước làn sóng bất mãn của một phần công luận. Nhưng Bắc Kinh đã nhanh chóng làm chủ lại tình hình và ngay từ tháng 2/2020 đã có thể chưng ra những con số "khả quan" về mặt y tế. Hai chữ khả quan ở đây cần để trong ngoặc kép.

Thêm vào đó, chính quyền đã thâu tóm trở lại các phương tiện truyền thông, có nghĩa là gia tăng các biện pháp kiểm duyệt, tăng tốc các chiến dịch tuyên truyền… Ngày này năm ngoái, không ít nhà quan sát đặt nghi vấn về tương lai chính trị của ông Tập Cận Bình và bắt đầu chú ý xem ai có thể trở thành những đối thủ của ông trước Đại hội Đảng năm 2022. Giờ đây, Tập Cận Bình càng lúc càng cô đơn trên thượng tầng quyền lực nhưng mọi người đã thấy rõ vị thế của Đảng cộng sản Trung Quốc không sợ bị lung lay.

RFI : Vào lúc từ Châu Âu đến Hoa Kỳ và cả Nhật Bản điêu đứng trong năm 2020 và trong những dự phóng lạc quan nhất, giới trong ngành nêu lên tỷ lệ tăng trưởng cho 2021 ở mức từ 3 đến 4%. Riêng Trung Quốc chẳng những cỗ máy xuất khẩu đã không hề hấn gì mà còn hoạt động rất tốt, tăng trưởng trong năm qua ở mức 2% và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế dự phóng GDP của Trung Quốc sẽ mạnh trong năm nay. Làm sao giải thích được sự thành công đó ?

Antoine Bondaz : Thành công về mặt kinh tế của Trung Quốc năm 2020 có được là nhờ khả năng phản ứng nhanh của Bắc Kinh. Ngay từ cuối tháng Giêng năm ngoái, điều rõ rệt nhất là phải giải quyết được vế y tế thì kinh tế mới có thể khởi sắc trở lại. Trớ trêu hơn là hiện tượng "họa người phúc ta". Kinh tế Trung Quốc đã nhanh chóng bật dậy nhờ sự bất lực của Âu, Mỹ trước siêu vi corona. Chính sự kém cỏi của phương Tây đó đã bồi đắp cho tăng trưởng của Trung Quốc, đẩy xuất khẩu Trung Quốc sang Hoa Kỳ lên cao mà không thấy Washington kêu ca gì ! Chỉ nội tháng 11/2020, xuất siêu của Trung Quốc lên tới 75 tỷ đô la. Đó là yếu tố giúp cỗ máy kinh tế nước này nhanh chóng khởi sắc trở lại và Trung Quốc dễ dàng đạt tỷ lệ tăng trưởng 2% trong năm 2020. Trong khi đó thì tại Âu-Mỹ, tỷ lệ tăng trưởng ở số âm.

Câu hỏi thực sự đặt ra cho năm nay là liệu rằng Bắc Kinh có duy trì được nhịp độ tăng trưởng như vậy nữa hay không ? Tiêu thụ nội địa có tiếp tục kéo kinh tế nước này đi lên hay không ? Trước mắt nhiều yếu tố cho thấy, câu trả lời sẽ là có. 2021 là năm kinh tế Trung Quốc sẽ năng động với đà phục hội nhanh chóng.

RFI : Còn trên mặt trận chiến tranh thương mại với Mỹ thì sao ?

Antoine Bondaz : Điều rất rõ ràng là Trung Quốc chưa bao giờ che giấu tham vọng qua mặt Hoa Kỳ để trở thành cường quốc số 1 thế giới cả về mặt kinh tế lẫn quân sự, về khoa học và công nghệ. Vấn đề đặt ra với Bắc Kinh là Châu Âu và Mỹ không muốn trông thấy kịch bản đó xảy ra. Thành thử cuộc chạy đua tranh giành ngôi vị hàng đầu ấy sẽ tiếp diễn trong nhiều năm nữa và sự cạnh tranh này càng lúc càng gay gắt.

Quan hệ giữa Trung Quốc với các nước công nghiệp phát triển sẽ phức tạp hơn. Ví dụ như từ tháng 11/2020 Trung Quốc đã ra sức ve vãn các nền kinh tế đang phát triển để vừa có thêm vây cánh, vừa tô điểm lại hình ảnh của Bắc Kinh sau đại dịch Covid-19, để đẩy mạnh giao thương và mở rộng thêm nữa ảnh hưởng của Trung Quốc. Có thể nói trước mắt, Trung Quốc chú trọng nhiều vào các nước đang phát triển, dùng cả lá bài kinh tế lẫn ngoại giao, y tế… để chiêu dụ những nước này.

RFI : Có thể cho rằng virus corona đã tăng cường thêm sức mạnh kinh tế cho Trung Quốc hay không ?

Antoine Bondaz : Đà vươn lên và sức mạnh được củng cố của Trung Quốc đã tăng tốc lên một cấp nữa trong những tháng gần đây kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Vấn đề cốt lõi ở đây là hình ảnh của Trung Quốc đã xấu đi. Quốc tế càng lúc càng ý thức được là đã quá lệ thuộc vào Bắc Kinh. Công luận cũng đã thức tỉnh trước mối quan hệ bất cân đối giữa Trung Quốc với bất kỳ một đối tác nào, kể cả như Úc hay Châu Âu. Về phía Âu - Mỹ và các nền kinh tế công nghiệp phát triển, giải pháp tốt nhất để làm đối trọng với Trung Quốc, để ngăn chận ảnh hưởng càng lúc càng lớn của Bắc Kinh là phải nhanh chóng thoát khỏi khủng hoảng y tế. Tiếc rằng kịch bản này chưa thể xảy ra trong những tuần lễ hay những tháng sắp tới !

Tình trạng đói nghèo gia tăng

Báo cáo gần đây của Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD/CNUCED) lo ngại virus corona đẩy một phần nhân loại vào cảnh bần cùng. Do tác động khủng hoảng y tế và kinh tế, có thêm 32 triệu người trên hành tinh sống với thu nhập dưới ngưỡng 2 đô la một ngày ; 47 quốc gia nghèo nhất trên thế giới lâm vào tình cảnh "tệ hại nhất" từ 3 thập niên qua. Tại những nước đã nghèo khó này, Covid-19 còn cướp đi thêm 2,6% thu nhập bình quân đầu người.

Bất bình đẳng trước vac-xin chống virus

Trung tuần tháng 12/2020, một nghiên cứu của đại học John Hopkins công bố báo động hơn 20% dân số địa cầu phải đợi ít nhất đến năm 2022 mới được tiếp cận với vac-xin chống virus corona, do hơn 50% lượng thuốc xuất khẩu trong năm 2021 đã được các nước giàu đặt mua từ trước khi vac-xin được sản xuất.

Tính đến ngày 15/11/2020, 13 viện bào chế sản xuất thuốc đã nhận được đơn đặt hàng mua trước 51% vac-xin sẽ được sản xuất trong năm. Khối lượng này được dự trù phục vụ 14% dân số địa cầu. 85% còn lại phải tự xoay sở với 49% thuốc còn lại !

Thanh Hà

Nguồn : RFI, 05/01/2021

Tuyên bố năm mới của Nhóm luật sư nhân quyền Trung Quốc

Ngày 1 tháng 1 năm 2021

Chúng ta sẽ không bao giờ là những xác chết biết đi. Chúng ta sẽ tiếp tục trăn trở với tất cả những đau khổ và bất công, cho đến ngày chủ nghĩa hợp hiến, pháp quyền, nhân quyền và dân chủ đến với Trung Quốc. Ảnh minh họa những bó hoa tưởng nhớ Bác sĩ Lý Văn Lượng

Năm 2020 đã chứng kiến một đại dịch hoành hành trên toàn cầu, lây nhiễm cho 78 triệu người và khiến 1,75 triệu người tử vong vào cuối năm. Đại dịch, bắt đầu ở Vũ Hán, trên thực tế là một hệ quả tất yếu của sự suy thoái nhân quyền trong một thời gian dài ở Trung Quốc. Việc đàn áp tự do ngôn luận và tự do báo chí một cách gay gắt hơn trong mười năm qua có nghĩa là trong những ngày đầu của đại dịch, các quan điểm của chuyên gia và cảnh báo của những người lên tiếng tố giác về nguy cơ của đại dịch đã bị bác bỏ và bị vu khống là "làm mất trật tự công cộng", cho phép đảng và nhà nước che đậy tình hình thực tế. 

Người ta có thể chắc chắn rằng, nếu ngay từ đầu các nhà chức trách đã mở cửa cho công chúng lên tiếng và tham gia vào ngăn chặn lây lan, dịch bệnh đã không lan rộng đến nay và ảnh hưởng sẽ không quá tàn khốc.

Một khi vi rút đã lây lan rộng rãi và các biện pháp thông thường không còn đủ để xử lý nó, chính quyền địa phương trên khắp Trung Quốc đã sử dụng các biện pháp quyết liệt, sử dụng đại dịch như một lý do để khóa toàn bộ cộng đồng, hạn chế sự di chuyển của công dân, đàn áp các nhà báo công dân, cưỡng bức và đột nhập vào nhà riêng, coi thường quyền riêng tư cá nhân và thường không quan tâm đến phẩm giá cơ bản của công dân. Theo nhiều cách, nó giống như một sự trở lại độc hại của những ngày đen tối của Cách mạng Văn hóa, khi tình hình nhân quyền ngày càng tồi tệ hơn.

Tuy nhiên, ở trung tâm của đợt bùng phát ở Vũ Hán, những công dân bình thường như Zhang Zhan (张 展), Chen Qiushi (陈 秋实), Fang Bin (方 斌) và Li Zehua (李泽华) quyết tâm thực hiện quyền tự do ngôn luận của họ, trở thành anh hùng người đã báo cáo trung thực tình hình ở đó. Như thường lệ, các nhà chức trách đã làm việc để trấn áp họ, hoặc "biến mất" họ hoặc buộc họ phải im lặng.

Trong trường hợp của Zhang Zhan, một luật sư hành nghề ở Thượng Hải, cảnh sát thành phố này đã vội vã đến Vũ Hán xa xôi để giam giữ cô ấy một cách bất hợp pháp, sau đó truy tố cô ấy với tội danh "gây gổ và gây rối", một "tội danh" được áp dụng vô cớ để làm im lặng bất đồng quan điểm. Sự thật là, không phải Zhang Zhan, công dân và luật sư, người đã "gây rắc rối", mà là các nhà chức trách đã gây rắc rối khi họ sử dụng hình phạt tàn nhẫn và bất thường, do đó gây rắc rối đối với Zhang Zhan, và đưa cô ấy ra xét xử và kết án cô ấy bốn năm trong tù vào ngày 28 tháng Mười Hai.

Như câu nói, "Một người đàn ông muốn đánh con chó của mình sẽ không bao giờ không tìm thấy một cây gậy". Trong năm đại dịch này, chủ nghĩa toàn trị kỹ thuật số ở Trung Quốc ngày càng trở nên tồi tệ hơn. Kiểm duyệt, chặn, xóa nội dung, tạm ngưng tài khoản, lệnh triệu tập của cảnh sát, bóp méo và đóng khung hoàn toàn là một phần của các biện pháp kiểm soát theo hướng dữ liệu lớn đã hoạt động một cách liền mạch và hợp lý nhằm loại bỏ triệt để không gian tự do ngôn luận ở Trung Quốc. 

Trên các nền tảng mạng xã hội, những từ như "dân chủ hợp hiến", "pháp quyền", "chính phủ", "dân chủ", "tự do" và "chủ nghĩa toàn trị" bị kiểm duyệt là những từ nhạy cảm, vì vậy cư dân mạng Trung Quốc phải dùng đến từ đồng âm hoặc phân đoạn các cụm từ để trốn tránh sự kiểm duyệt. Kết quả là, tính biểu cảm và khả năng giao tiếp của ngôn ngữ Trung Quốc bị thiến bởi sự kiểm duyệt thô bạo, cách kiểm duyệt dựa trên dữ liệu lớn này. 

Đầu năm nay, để phân phối rộng một bài báo có tiêu đề "Những người thổi còi tố giác bất công", cư dân mạng đã chiến đấu lại bằng sự thông minh và dũng cảm, cuối cùng đã tạo ra khoảng 40 phiên bản của bài báo bằng nhiều ngôn ngữ và hình thức khác nhau. Trong câu thần chú thực sự về Trung Quốc của Mao, chế độ kiểm duyệt và chủ nghĩa xét lại lịch sử được thấy trong "1984" đã một lần nữa quay trở lại ở Trung Quốc. Chúng ta phải lưu ý đến những công ty internet khổng lồ đã hợp tác với việc kiểm duyệt này, bao gồm WeChat, Tencent, Pony Ma.

Vào năm 2020, phong trào của các cơ quan tư pháp nhằm trấn áp hơn nữa các luật sư và công ty luật vẫn chưa giảm bớt : Luật sư Yu Wensheng (余文生) bị kết án bốn năm tù, Li Yuhan (李昱 函), một luật sư ở tuổi 60, bị tạm giam một thời gian kéo dài, luật sư Chen Jiahong (陈家鸿) bị giam giữ buộc phải cách chức luật sư như kiểu là chính ông ấy lựa chọn, Qin Yongpei (覃永沛) bị tước quyền nộp đơn kiện, và cả Ding Jiaxi (丁家喜) và Chang Weiping (常 玮 平) bị tra tấn dã man.

Các nguồn đáng tin cậy nói rằng Ding Jiaxi đã ngất xỉu nhiều lần trong khi được "giám sát dân cư tại một địa điểm được chỉ định". Việc tước quyền bất hợp pháp của luật sư Xie Yang (谢 阳), Wang Yu (王宇) và Peng Yonghe (彭永 和) càng khẳng định bản chất không đáng tin cậy của chính quyền và xu hướng trừng phạt hồi tố của họ. 

Nực cười hơn nữa là một cuộc tụ tập bình thường ở Hạ Môn đã khiến nhiều luật sư trên khắp đất nước bị Guobao (国 保, cảnh sát an ninh nội địa của Trung Quốc) triệu tập. Tất cả đều thấy rõ những khó khăn mà các luật sư phải đối mặt và không quá lời khi nói rằng họ là một trong những mục tiêu chính của cuộc thập tự chinh chống lại nhân quyền của Trung Quốc.

Năm nay, chính phủ tiếp tục đàn áp dã man những người sống và hành động theo lương tâm và những người ủng hộ nhân quyền. Xu Zhiyong (许志永) và Li Qiaochu (李 翘楚) bị giám sát tại chỗ tại một địa điểm được chỉ định, và Li cũng bị cảnh sát làm nhục và đe dọa. Giáo sư luật Đại học Thanh Hoa Xu Zhangrun (许 章 润), từng được ca ngợi là "10 luật gia trẻ hàng đầu", đã bị buộc tội gạ gẫm gái mại dâm, một động thái của cảnh sát an ninh nội địa đã dẫn đến sự lên án rộng rãi.

Luật sư công ích Hao Jinsong (郝劲松) bị kết án, nhà thơ Wang Zang (王 藏) và vợ bị bắt, nghệ sĩ Liu Jinxing (刘进兴) và những người khác bị buộc tội gian dối, Cai Wei (蔡伟), Chen Mei (陈 玫), và những người khác bị buộc tội, người ủng hộ an toàn vắc xin He Fangmei (何方 美) đã biến mất, "cô gái mực" Dong Qiongyao (董琼瑶) một lần nữa bị im lặng và nhà hoạt động nhân quyền Ou Biaofeng (欧 彪 峰) đã bị bắt giam vì kích động lật đổ nhà nước chỉ để tiết lộ thông tin về Dong Qiongyao.

Tất cả những điều này cho thấy Trung Quốc vẫn là một chế độ độc tài được duy trì bằng vũ lực tàn bạo, khác xa so với một quốc gia được cai trị bởi pháp quyền, tức là một quốc gia mà luật pháp và lý trí chi phối các hành xử cá nhân, cộng đồng và xã hội.

Năm nay đã chứng kiến các phiên tòa bí mật xuất hiện trong lớp áo khoác "hợp pháp". Cảnh sát, viện kiểm sát và tòa án đã biến đại dịch này thành cái cớ để sử dụng nhiều thủ đoạn khác nhau để tước bỏ quyền được gặp luật sư của bị cáo và của công dân để theo dõi các phiên tòa, và buộc chỉ định luật sư do chính phủ chỉ định cho bị cáo, biến phòng xử án thành một cảnh tượng và sự chà đạp lên nguyên tắc xét xử công bằng và công khai.

Hệ thống tư pháp là một nơi đen tối, và sự thật nầy là không thể chịu đựng được : Cheng Yuan (程 渊), Liu Dazhi (刘大志) và Wuge Jianxiong (吴 葛剑雄) đã bị xét xử bí mật, trong khi mười hai thanh niên Hồng Kông cố trốn thoát lãnh thổ nầy đã bị xét xử một cách vô lối, Xie Fengxia (谢 丰 夏), và những người khác buộc phải sử dụng luật sư do chính phủ chỉ định. Và ở Hải Nam, 18 luật sư bao gồm cả chủ tịch Hiệp hội luật sư nhà nước đã đưa hối lộ một cách có hệ thống cho phó chánh án Zhang Jiahui (张家慧). Theo lời của nhà trí thức Yi Zhongtian (易 中天), hiện trạng tư pháp hiện nay là không thể diễn tả được !

Chiến dịch "Truy quét thế lực đen tối và diệt trừ tà ác" (扫黑 除恶) kéo dài 3 năm khó có thể hy vọng thoát khỏi khuôn mẫu của một chiến dịch chính trị hóa như thường lệ : các vụ án oan sai hoặc không chính xác hầu như đều được sản xuất hàng loạt, tư nhân. các doanh nghiệp lại bị chiếm đoạt, và tài sản tư nhân "hợp pháp" bị tước đoạt. Bao nhiêu cuộc tấn công tư pháp đã được thực hiện với danh nghĩa "quét sạch tội ác !"

Cũng giống như thảm họa của Cách mạng Văn hóa năm 1966, chiến dịch "Đình công mạnh mẽ" năm 1983 và các chiến dịch chống tội phạm của Bạc Hy Lai ở Trùng Khánh, hậu quả kinh tế, chính trị và xã hội của chiến dịch bắn nhanh này sẽ trở nên rõ ràng trong vòng năm tới mười năm tới.

Trong hai năm kể từ khi thực hiện Luật Giám sát (监察 法), các quan chức nhà nước cũng trở thành người cầu nguyện, với các quyền cơ bản của họ liên tục bị vi phạm bởi hệ thống quyền lực mà họ là thành phần thuộc về cơ cấu. Nói chuyện về trầm cảm và tự tử là phổ biến trong phạm vi và cơ cấu chính thức. Với danh nghĩa "chống tham nhũng", Luật Giám sát đã trở thành công cụ cho các cuộc tranh giành quyền lực của các quan chức và mâu thuẫn nội bộ. Nó là chất độc sinh ra bởi sự thối rữa bên trong, và bây giờ đang làm trầm cảm cho những quan chức đó. 

Cả thế giới đều biết rằng hệ thống tư pháp (thực tế là tư pháp-chính trị) của Trung Quốc đã trở thành một vùng thảm họa tham nhũng vì quyền lực và thẩm quyền quá mức của nó. Sự kết hợp giữa Luật Giám sát và "Chiến dịch chấn chỉnh" sắp diễn ra trong bộ máy thực thi pháp luật của Đảng sẽ khiến nhiều quan chức cảm thấy buồn và lo lắng. Thật khó để biết liệu đây có phải là phương pháp của Đảng để giúp giải quyết các vấn đề sâu xa, lâu dài trong phạm vi chính thức hay không.

Sau những vấn đề đang phải đối mặt ở Tây Tạng và Tân Cương, giáo dục ngôn ngữ của Mông Cổ, vốn ban đầu là không có áp chế và kiểm soát, giờ đây đã trở thành một cuộc khủng hoảng khác trong việc quản lý "vùng ngoại vi", làm nổi bật tình trạng gai góc của các mối quan hệ sắc tộc. Trong nhiều năm, nhiều quan chức đã chôn đầu ngược vào cát và lấp liếm các vết rạn nứt, biến các vấn đề liên quan đến chủng tộc thành căn bệnh mãn tính chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai.

Tình hình của Hồng Kông tiếp tục xấu đi do Luật An ninh Quốc gia áp dụng cho thành phố hoàn toàn xung đột với các quy định của pháp luật và tôn trọng quyền tự do cá nhân hiện có của Hồng Kông. "Một quốc gia, hai hệ thống", như chuyên gia trung thành của Đảng cộng sản Trung Quốc Jin Canrong (金灿荣) đã nói, "chỉ tồn tại trên danh nghĩa".

Môi trường quốc tế thậm chí còn tồi tệ hơn trong năm nay, với làn khói vẫn chưa tan trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, và các lệnh trừng phạt và căng thẳng ngoại giao lần lượt xảy ra. Cộng đồng quốc tế, với Mỹ và Châu Âu là trung tâm, không còn là bạn bè thực sự của Trung Quốc và sự ưu ái của Trung Quốc trong công dân các nước này này đã giảm xuống dưới mức đóng băng so với mức lịch sử.

"Ngoại giao Chiến binh kiểu Chó Sói" của Trung Quốc đã chứng tỏ rõ ràng sự nông cạn, kiêu ngạo và thô lỗ của các nhà ngoại giao Trung Quốc. Sự bất cẩn của họ đã đạt đến trình độ của các nhà ngoại giao thời nhà Thanh, không chỉ đơn thuần là không thể vun đắp quan hệ xa gần, mà còn chủ động xa lánh trong quan hệ ngoại giao và trở thành trò cười.

Vào năm 2020, chúng tôi đã thấy những người có cái nhìn sâu sắc về hệ thống, như Ren Zhiqiang (任志强) và Cai Xia (蔡 霞), từ bỏ các lợi ích được giao và lên tiếng. Ren Zhiqiang bị kết án 18 năm tù, trong khi Cai Xia lưu vong ở nước ngoài. Chúng tôi mong đợi và tin chắc rằng sẽ sớm có thêm nhiều người có lương tâm sẵn sàng đi theo con đường mà Ren và Cai đã mở.

Bởi vì, với tư cách là một giá trị phổ biến, chủ nghĩa hợp hiến và pháp quyền không chỉ được người dân trên toàn thế giới theo đuổi, mà cần được theo đuổi bởi tất cả công dân Trung Quốc, kể cả những người có lợi ích trong hệ thống hiện tại. Chủ nghĩa hợp hiến và pháp quyền không chỉ phù hợp với các nước Châu Mỹ và Châu Âu mà còn phù hợp với tất cả các nước trên thế giới.

Đối mặt với sự tiến bộ và thậm chí thoái trào của chủ nghĩa hợp hiến, pháp quyền và nhân quyền, chúng ta nên làm gì ? Tiếp tục hy sinh tự do và phẩm giá cho an ninh, hay phá vỡ sự im lặng của chúng ta để lên tiếng và nói không với mọi vi phạm các quyền này ?

Chúng tôi tin chắc rằng những người cổ vũ chủ nghĩa hợp hiến, pháp quyền và nhân quyền cho Trung Quốc không thể im lặng khi luật pháp bị phớt lờ và nhân quyền bị chà đạp. Thời thanh xuân cho chính phủ hợp hiến, pháp quyền và nhân quyền sẽ không sinh ra từ im lặng. Nếu chúng ta nhắm mắt làm ngơ trước những hành vi vi phạm pháp luật và nhân quyền xung quanh mình, thì nỗi thống khổ tương tự sẽ đến với chúng ta, và chúng ta sẽ không được tha thứ cho dù có đạt đến vị trí cao như Lưu Thiếu Kỳ (刘少奇) [1].

Tất cả công dân phải tự hỏi, việc bác sĩ Li Wenliang (李文亮) bị cảnh sát triệu tập và trừng phạt ngay khi bắt đầu đại dịch có liên quan gì đến bạn không ? Những người bị chiếm đất trái phép, bị cưỡng chế phá dỡ nhà và bị bỏ tù bất hợp pháp có liên quan gì đến bạn không ? Các luật sư nhân quyền bị tước chứng chỉ một cách bất hợp pháp có liên quan gì đến bạn không ? Tất cả những điều này ảnh hưởng đến bạn ! 

Khi bạn đang ở giữa đại dịch, không thể tự do đi lại, hoặc thậm chí bạn bè và gia đình bị ốm, khi bạn hoặc người thân của bạn tài sản bị cưỡng chế, nhà bị phá hủy, khi bạn bị nhà nước giam giữ và không có luật sư dám lên tiếng vì bạn… điều này có nghĩa là những vi phạm nhân quyền này liên quan trực tiếp và gián tiếp đến bạn. Vì vậy, lên tiếng chống lại những bất công gây ra cho người khác là nghĩa vụ của tất cả mọi người. 

Đấu tranh cho quyền lợi của mình và của người khác là nghĩa vụ của mỗi người đối với cộng đồng.

Trong suốt năm 2020, coronavirus mới lan tràn khắp thế giới một cách không thương tiếc, giống như một sao chổi đáng ngại, bất ngờ mang đến thảm họa cho thế giới phàm trần và những cư dân không có khả năng tự vệ của nó. Chúng tôi chứng kiến cái chết, chúng tôi chứng kiến sự hoảng sợ, chúng tôi nhận thấy sự mong manh của con người, và chúng tôi thấy sự khác biệt và khoảng cách giữa Trung Quốc và các nước phát triển với chính phủ hợp hiến và pháp quyền. 

Chúng ta không sợ đại dịch, cũng không nên e dè khi phải đối phó với những khuyết điểm của xã hội mình đang sống.

Năm 2021, đại dịch sẽ tiếp tục, chúng ta sẽ sống đối mặt với cái chết, nhưng chúng ta sẽ thắng thế. Vào năm 2021, tình trạng vi phạm nhân quyền của chính quyền sẽ tiếp tục xảy ra, và sự chà đạp lên nhà nước pháp quyền của những kẻ có thế lực vẫn sẽ xảy ra, nhưng chúng ta không thể rút lui, nếu chúng ta hy vọng ánh sáng của chủ nghĩa hợp hiến và pháp quyền sẽ chiếu sáng Trung Quốc.

Zhang Zhan có điều này muốn nói : "Nhìn lên, ta mang thai hy vọng, ta chỉ phải ngẩng đầu nhìn, bầu trời có thể còn có thể rơi hạt mưa ; nhìn xuống, đầy tuyệt vọng, nỗi tuyệt vọng đến từ sự tồn tại phục tùng của con người. " Tại thời điểm này, Zhang Zhan vẫn đang ở Trung tâm giam giữ Phố Đông ở Thượng Hải tiếp tục tuyệt thực, phản đối sự bất công và sơ suất của công lý. Chắc chắn cô ấy phải mất phương hướng sâu sắc hơn bởi hiện tại đan xen giữa hy vọng và tuyệt vọng này. Nhưng chắc chắn cô ấy phải chạm tới trái tim của chúng ta.

Bởi vậy, chúng ta hãy ngước mắt lên trên, nhìn lên các vì sao trong khi đặt chân xuống đất. Vào ngày đầu tiên của năm 2021, hãy cùng hét lên từ trái tim : chúng ta sẽ không bao giờ là những xác chết biết đi. Chúng ta sẽ tiếp tục trăn trở với tất cả những đau khổ và bất công, cho đến ngày chủ nghĩa hợp hiến, pháp quyền, nhân quyền và dân chủ đến với Trung Quốc. 

The China Human Rights Lawyers Group

Nguyên tác : "Better to Die for One’s Words Than Survive on Silence : A New Year Statement" by The China Human Rights Lawyers Group, China Change, 01/01/2021

https://chinachange.org/2020/12/31/better-to-die-for-ones-words-than-survive-on-silence-a-new-year-statement-by-the-china-human-rights-lawyers-group/

Phạm Đình Bá dịch

Nguồn : VNTB, 03/01/2021

[1] Lưu Thiếu Kỳ là Chủ tịch Quốc gia Trung Quốc trước khi bị Mao Trạch Đông thanh trừng vì chống lại Đại nhảy vọt. Bị bắt năm 1967, ông bị tra tấn dã man cho đến khi qua đời vào năm 1969.

Nhóm Luật sư Nhân quyền Trung Quốc được thành lập vào ngày 13 tháng 9 năm 2013. Đây là một nền tảng hợp tác mở. Kể từ khi thành lập, các thành viên của nhóm đã làm việc cùng nhau để bảo vệ nhân quyền và thúc đẩy pháp quyền ở Trung Quốc thông qua việc đưa ra các tuyên bố chung và đại diện cho các trường hợp vi phạm nhân quyền. Bất kỳ luật sư Trung Quốc nào chia sẻ các nguyên tắc nhân quyền của chúng tôi và sẵn sàng bảo vệ các quyền cơ bản của công dân đều được hoan nghênh tham gia. Chúng tôi mong được làm việc với bạn.

Mỹ chặn đứng tham vọng công nghệ của Trung Quốc

Trung Quốc đã phải dựa vào nhà sản xuất chip điện tử lớn nhất trong nước để từng bước hỗ trợ giảm thiểu sự lệ thuộc vào các sản phẩm của Intel (INTC) và Samsung (SSLNF). Tuy nhiên, Mỹ đã làm xáo trộn những tham vọng này. 

Một người đàn ông thăm gian hàng của hãng SMIC tại một triển lãm chất bán dẫn quốc tế ở Trung Quốc hôm 14/10/2020 - Reuters

Ngày 18/12, Washington tuyên bố sẽ yêu cầu các nhà xuất khẩu Mỹ đệ đơn xin cấp phép trước khi bán các linh kiện cho Tập đoàn Sản xuất Chất Bán dẫn Quốc tế (SMIC) của Trung Quốc. Chính phủ Mỹ cho rằng nhà sản xuất chip điện tử này có thể dùng công nghệ để hỗ trợ Trung Quốc hiện đại hóa lực lượng vũ trang. SMIC khẳng định họ không có mối liên hệ với quân đội Trung Quốc. 

Trong một tuyên bố hôm 20/12, tập đoàn này thừa nhận rằng dù các lệnh hạn chế khó có khả năng ảnh hưởng đến hoạt động trong ngắn hạn, những mục tiêu lớn hơn của SMIC rất có thể sẽ đối mặt với nhiều nguy cơ bấp bênh. Các quy định mới của Mỹ sẽ có "ảnh hưởng tiêu cực trên thực tế" đối với khả năng phát triển các chip điện tử chất lượng cao. Washington nói rằng mọi yêu cầu xuất khẩu công nghệ cần thiết để sản xuất chip điện tử cực kỳ tân tiến "nhiều khả năng sẽ bị khước từ" – một vấn đề thực sự nghiêm trọng với SMIC, tập đoàn sử dụng các phần mềm và linh kiện từ Mỹ trong hoạt động sản xuất chip điện tử. 

 SMIC vốn đã đối mặt với những thách thức lớn khi tìm cách bắt kịp các đối thủ toàn cầu. Doanh nghiệp này được cho là vẫn tụt hậu từ 3-5 năm so với những "ông lớn" trong ngành công nghiệp sản xuất chip điện tử như Intel, Samsung và TSMC với khả năng sản xuất các loại chip kích cỡ 7, 5 và 3 nanomet (nm).

Trong một nghiên cứu công bố hồi đầu tháng 12, Phelix Lee, nhà phân tích tài sản của Morningstar, dự đoán các lệnh hạn chế xuất khẩu mà chính phủ Mỹ sẽ ban hành : "Chúng tôi cho rằng đó sẽ là một trong nhiều cú đòn nhằm vào Trung Quốc, kiềm chế quốc gia này vươn lên thành một siêu cường công nghệ". Bên cạnh đó, trong một báo cáo khác hồi tháng 9 năm nay, ông viết : "Dù các doanh nghiệp nội địa Trung Quốc đã cải thiện vị trí đáng kể trong nhiều phần của chuỗi cung ứng, trình độ chuyên môn của họ thực tế vẫn chậm hơn từ hai đến ba thế hệ". Theo Lee, sẽ rất khó để SMIC tự sản xuất các chất bán dẫn kích cỡ 40nm, chứ chưa nói đến những sản phẩm kích cỡ 5nm như TSMC và Samsung đã bán trên thị trường.

Logo của hãng Intel bên ngoài một nơi sản xuất ở Chandler, Arizona, Mỹ hôm 2/10/2020. Reuters

Rõ ràng, giới đầu tư không khỏi lo ngại về tương lai của doanh nghiệp này. Cổ phiếu niêm yết trên sàn chứng khoán Hong Kong của SMIC đã giảm 0,9% trong phiên giao dịch cuối ngày 22/12 ở mức 18,96 đôla Hong Kong, mức thấp nhất trong vòng 2 tháng trở lại đây. Cổ phiếu của SMIC đã mất 4,5% giá trị từ khi Mỹ ban hành các quy định mới. 

Áp lực từ Washington cũng nhấn mạnh tầm quan trọng và thách thức mà Trung Quốc phải đối mặt trong việc tìm hướng "giải cứu" SMIC. 

Thời báo Hoàn Cầu, ấn phẩm của Nhân dân Nhật báo, cơ quan ngôn luận của Đảng cộng sản Trung Quốc, ngày 21/12 đưa tin nói rằng những hạn chế mới (của Mỹ) "nhắc nhở ngành sản xuất chất bán dẫn của Trung Quốc những đòi hỏi cấp bách của việc tự chủ chuỗi công nghiệp".

Nhà phân tích Lee nhận định rằng Trung Quốc có thể sẽ xây dựng thêm các chính sách để hậu thuẫn khu vực sản xuất chip điện tử. Theo ông, chính phủ nên tạo điều kiện và khuyến khích các hoạt động nghiên cứu trong lĩnh vực này hoặc cân nhắc giảm thuế đối với mặt hàng linh kiện bán dẫn. 

Thực tế Trung Quốc đã bắt đầu đi theo lộ trình này. Đầu tháng 12, chính phủ công bố các quy định mới theo đó miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho các nhà sản xuất chip điện tử nếu họ đáp ứng một số yêu cầu cụ thể. Hãng thông tấn Tân Hoa xã dẫn lời Chủ tịch Tập Cận Bình phát biểu tại một hội nghị kinh tế mới đây rằng quốc gia này cần "củng cố sức mạnh công nghệ chiến lược" để có thể phá vỡ "sự thâu tóm của nước ngoài" trong những lĩnh vực công nghệ then chốt. 

Trong một nghiên cứu ngày 21/12, các nhà phân tích tại Berstein dự đoán Trung Quốc thậm chí sẽ "giải cứu" SMIC nếu cần thiết. Tuy nhiên, tiền không phải là cách đủ để giải quyết những phức tạp nảy sinh từ căng thẳng với Mỹ. 

SMIC đã huy động được hàng tỷ USD trong năm nay từ các quỹ phát triển do nhà nước hậu thuẫn và thông qua việc niêm yết cổ phiếu lần hai tại Thượng Hải. Tuy nhiên, doanh nghiệp này còn lâu mới có thể đảm bảo việc sản xuất chip điện tử tiên tiến nếu không có nguồn cung cấp đáng tin cậy từ Mỹ.

Các nhà phân tích làm việc tại Tập đoàn An ninh Trung Quốc (China Securities Corp), có trụ sở tại Bắc Kinh, ngày 21/12 cho rằng công nghệ thế hệ tiếp theo của SMIC vẫn phụ thuộc vào linh kiện mà họ mua từ doanh nghiệp Châu Âu bị ràng buộc bởi lệnh cấm xuất khẩu mà Mỹ áp đặt.

Thực tế là áp lực của Washington đối với các công ty Trung Quốc sẽ không biến mất. Ngày 21/12, Bộ Thương mại Mỹ đã bổ sung hàng chục doanh nghiệp Trung Quốc vào danh sách bị hạn chế mua hàng hóa và công nghệ từ Mỹ. Một số công ty hàng không cũng có mặt trong danh sách, phản ánh nguy cơ đối với chuỗi cung ứng này.

Ngày 22/12, Bộ Ngoại giao Trung Quốc chỉ trích quyết định của Mỹ, gọi đây là "mối đe dọa nghiêm trọng đối với an ninh của các chuỗi công nghiệp và chuỗi cung ứng toàn cầu". Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Uông Văn Bân (Wang Wenbin) nhấn mạnh trước các phóng viên tại một cuộc họp báo thường kỳ rằng Mỹ đã "liên tục lạm dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và chiêu thức khác khác để trấn áp và kiềm chế đích danh các doanh nghiệp cụ thể ở quốc gia khác".

Bắc Kinh được cho là đang đứng trước cơ hội tái thiết quan hệ với Mỹ khi Tổng thống đắc cử Joe Biden nhậm chức. Các nhà quan sát kỳ vọng Joe Biden sẽ có thái độ ngoại giao hơn người tiền nhiệm dù căng thẳng Mỹ-Trung khó có thể đảo ngược.

Các nhà phân tích của Bernstein cho rằng cuối cùng chính phủ Trung Quốc có thể sẽ phải có những nhượng bộ khác nếu muốn tháo gỡ áp lực đối với các nhà sản xuất chip điện tử. Báo cáo có đoạn : "Tình hình tồi tệ mà SMIC gặp phải có thể không thể đảo ngược hoàn toàn, nhưng có thể giảm bớt phần nào".

Việt Nam hưởng lợi

Nhiều công ty đang lựa chọn chuyển dây chuyền sản xuất sang Việt Nam. Dù là đang đặt trụ sở tại Trung Quốc, nhưng Apple, Google hay có thể sắp tới là Microsoft cũng đều mơ về Việt Nam. Ngay cả những công ty nhỏ hơn cũng đang hành động tương tự. Tại sao lại như vậy ? Có phải là do thuế thấp ? Do các chiến lược chính trị ? Dù câu trả lời là gì thì cũng nên dành thời gian trả lời câu hỏi này.

Một địa điểm tuyển dụng của hãng Foxconn ở Quảng Đông, Trung Quốc. Foxconn là hãng sản xuất iPhone cho Apple. AFPHình minh hoạ. Một địa điểm tuyển dụng của hãng Foxconn ở Quảng Đông, Trung Quốc. Foxconn là hãng sản xuất iPhone cho Apple. AFP

Có nhiều lý do khiến nhiều nhà đầu tư lựa chọn Việt Nam. Một trong số đó chắc chắn là do chiến tranh thương mại đang diễn ra giữa Trung Quốc và Mỹ, nhưng đây không phải là lý do duy nhất. Dự đoán chi phí sản xuất sẽ tăng ở Trung Quốc là một nguyên nhân quan trọng khác, nhưng cũng không nên bỏ qua quy tắc kinh doanh điển hình : "đa dạng hóa".

Nhiều nhà đầu tư đang đóng góp vào sự tăng trưởng chưa từng có của Việt Nam so với các nước sản xuất chi phí thấp khác vì họ coi Việt Nam là sự lựa chọn tốt để thay thế Trung Quốc. Vị trí địa lý gần Trung Quốc tạo thuận lợi cho việc quản lý chuỗi cung ứng và các hoạt động phức tạp khác. Doanh nhân Roberto Leone người Italy, đồng sáng lập công ty NiRo Tech chuyên về linh kiện cơ điện tử, giải thích : "Ở đây, chúng tôi đã xây dựng mô hình chuỗi cung ứng, điều này đã quyết định sự thành công của chúng tôi".

Một số ý kiến cho rằng Việt Nam đang là điểm đến của nhiều công ty trên thế giới vì chi phí thấp, nhưng không hẳn là như vậy. Chi phí sản xuất ở Việt Nam không thấp hơn nhiều so với Trung Quốc. Việt Nam được chọn vì ngành sản xuất và công nghiệp đang dịch chuyển sang sản xuất cấp cao. Điều đó được thể hiện qua việc Việt Nam đang có nhiều công ty công nghệ cao đến từ Nhật Bản hoặc Hàn Quốc.

Ngoài ra, không nên quên rằng các công ty lớn trên thế giới đã đến Việt Nam. Google và Microsoft đều tìm cách chuyển nhà máy đến Việt Nam hoặc ít nhất là ra khỏi Trung Quốc. Tháng 4/2020, Google đã bắt đầu sản xuất điện thoại mới Pixel 4A tại Việt Nam. Điện thoại Pixel 4A có ý nghĩa rất lớn vì đây là sản phẩm bán chạy thứ 6 ở thị trường Mỹ. Microsoft cũng có những động thái đầu tiên hướng tới sản xuất dòng máy tính Surface mới tại Việt Nam trong qúy 2/2020. Vì vậy, rất có thể Việt Nam sẽ trở một công xưởng sản xuất toàn cầu mới.

Trần Tái Phùng

Nguồn : RFA, 27/12/2020

Trung Quốc đẩy mạnh các giả thuyết không có cơ sở trong khi cuộc điều tra về nguồn gốc của Covid-19 tiếp tục

IPDForum, 21/12/2020

Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc) tiếp tục tung ra các giả thuyết không có cơ sở về nguồn gốc của đại dịch gây chết người được phát hiện đầu tiên ở Vũ Hán, Trung Quốc, ngay trong thời gian một nhóm các chuyên gia y tế quốc tế điều tra về nguồn gốc của vi-rút corona.

Các trường hợp mắc Covid-19 xuất hiện ở Vũ Hán vào tháng 12/2019 trước khi biến thành đại dịch toàn cầu. Ảnh : NDTV

Các tuyên bố của Trung Quốc — thổi phồng đến mức khơi gợi rằng Covid-19 đã xuất hiện ở các quốc gia khác và được đưa đến Trung Quốc bởi binh lính của quân đội nước ngoài hoặc qua nhập khẩu hải sản đông lạnh — đã bị nhiều nhà khoa học bóc trần. Trong một trường hợp, các hãng truyền thông dưới sự kiểm soát của nhà nước Trung Quốc đã trích dẫn từ các nhà nghiên cứu của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc mà cũng do nhà nước quản lý. Mặc dù các phát hiện của họ vẫn chưa được xác minh thông qua quy trình thẩm định đồng cấp (peer review) nghiêm ngặt. Nghiên cứu này sau đó đã không được xuất bản.

"Đơn giản là tôi không thấy những báo cáo đó đáng tin cậy theo bất cứ cách nào, và tôi không nghĩ có ai cảm thấy thế", nhà nghiên cứu vi rút Edward Holmes của Đại học Sydney nói về những lời quả quyết rằng vi-rút này đã xuất hiện từ bên ngoài Trung Quốc. "Những tuyên bố khác biệt thì cần bằng chứng khác biệt", ông Holmes nói với Đài Phát thanh Truyền hình Úc (Australian Broadcasting Corp, ABC) vào tháng 11 năm 2020.

Ông Mike Ryan, giám đốc phụ trách công tác ứng phó khẩn cấp của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phát biểu cũng trong tháng đó : "Tôi nghĩ nếu chúng ta nói rằng căn bệnh không xuất phát từ Trung Quốc thì nhận định đó có tính giả định rất cao".

Hai nhà khoa học của WHO đã đến Trung Quốc vào tháng 7 năm 2020 để xem xét dữ liệu cùng với các quan chức và nghiên cứu viên của Trung Quốc, và ông Ryan cho biết các điều tra viên của WHO dự định sẽ đến thăm chợ bán thực phẩm ở Vũ Hán, trong ảnh, nơi mà vi-rút này được xác định lần đầu tiên vào tháng 12 năm 2019. Theo The Straits Times, một tờ báo tiếng Anh ở Singapore, ông này nói : "Rõ ràng từ góc độ y tế công cộng là bạn phải bắt đầu các cuộc điều tra tại nơi các ca nhiễm ở người xuất hiện đầu tiên".

Các nhà nghiên cứu phải đối mặt với những trở ngại lớn, về mặt khoa học và chính trị, trong việc lần theo dấu vết nguồn gốc của loại vi-rút đã gây bệnh cho 67 triệu người và làm hơn 1,5 triệu người tử vong trên toàn thế giới tính đến đầu tháng 12 năm 2020. Mặc dù nhiều nhà khoa học tin rằng vi-rút Sars-CoV-2 có nguồn gốc từ dơi, nhưng không rõ nó lây lan sang con người như thế nào, theo tạp chí khoa học quốc tế Nature báo cáo vào tháng 11 năm 2020.

"Tìm một con vật bị nhiễm Sars-CoV-2 giống như mò kim đáy bể", bà Angela Rasmussen, một nhà vi-rút học tại Đại học Columbia ở thành phố New York, nói với Nature. "Có thể người ta sẽ không bao giờ tìm thấy một ‘con dơi phát tán dịch bệnh.’"

Theo ông Linfa Wang, giám đốc chương trình bệnh truyền nhiễm mới của Đại học Y thuộc Duke-Đại học Quốc gia Singapore (Duke-National University of Singapore Medical School), cho biết, cơ chế đá trách nhiệm của Trung Quốc "đang cố gắng làm mọi cách để chứng minh rằng đó không phải là vi-rút Trung Quốc" càng làm thách thức này phức tạp hơn. Ông Wang là một thành viên trong nhóm nghiên cứu WHO đã điều tra nguyên nhân gây bùng phát hội chứng hô hấp cấp tính nghiêm trọng ở Trung Quốc vào năm 2003. Ông nói với Nature rằng hoạt động nghiên cứu quan trọng về Covid-19 đã bị che giấu vì các chiến thuật nghi binh của Trung Quốc.

Việc Trung Quốc đè nén sự minh bạch ăn khớp với một lối hành xử quen thuộc trong năm qua, từ những công bố ban đầu đã hạ thấp mức độ nghiêm trọng của vụ bùng phát dịch bệnh ở Vũ Hán đến việc che đậy những dữ liệu về tính an toàn và mức độ hiệu quả của các loại vắc-xin do Trung Quốc sản xuất hiện sắp đến giai đoạn phân phối rộng rãi.

Các tài liệu nội bộ bị rò rỉ từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh tỉnh Hồ Bắc (Hubei Provincial Center for Disease Control and Prevention), bao gồm Vũ Hán, cho thấy trong những tháng đầu của đợt bùng phát số lượng ca nhiễm bệnh được xác nhận nhiều hơn đáng kể so với con số mà các quan chức Trung Quốc công bố công khai, theo CNN đưa tin vào tháng 12 năm 2020. Các chuyên gia cho rằng những công bố thiếu nhất quán của Trung Quốc đã cản trở các nỗ lực trên toàn cầu nhằm ngăn chặn vi-rút và phát triển vắc-xin để cứu mạng người.

Ông Yanzhong Huang, một nghiên cứu viên cao cấp về sức khỏe toàn cầu tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (Council on Foreign Relations), nói với CNN : "Rõ ràng là họ đã phạm sai lầm — và không chỉ những sai lầm xảy ra khi bạn đang đối phó với một loại vi-rút mới — mà còn là những sai lầm gây ra bởi sự quan liêu và động cơ chính trị trong cách họ xử lý nó". "Những điều này đã gây ra hậu quả trên phạm vi toàn cầu".

Những sự kiện trong quá khứ của Trung Quốc không báo hiệu điềm lành cho những điều tra viên của WHO.

Bà Raina MacIntyre, một nhà dịch tễ học tại Đại học New South Wales ở Sydney, nói với ABC vào tháng 12 năm 2020 : "Tôi nghĩ khả năng để nhóm này đưa ra bất kỳ phát hiện đột phá nào có lẽ bị hạn chế". "Sẽ có nhiều loại áp lực khác nhau dồn đến, vì vậy tôi đoán rằng nhóm đó sẽ đề cập đến các khía cạnh ít gây tranh cãi hơn của cuộc điều tra".

IPDForum