Từ những ngày đầu, Trung Quốc đã gắn các khoản cho vay nước ngoài với các khẩu hiệu. Chiến lược "Hướng ra ngoài" năm 1999 nhường chỗ cho "Cộng đồng chung vận mệnh" năm 2011, để rồi nhanh chóng bị lu mờ bởi tầm nhìn "Vành đai và Con đường" của Tập Cận Bình hai năm sau đó. Trong suốt thời kỳ này, dù các khẩu hiệu có thay đổi, một loại dự án vẫn chiếm vai trò chủ đạo : cơ sở hạ tầng ở nước ngoài được tài trợ bởi các khoản vay của Trung Quốc. Các ngân hàng của Bắc Kinh đã tài trợ mọi thứ từ Mecca Metro, một tuyến đường sắt đang xây dựng ở Saudi Arabia trị giá 16,5 tỷ đô la, bởi cùng một công ty xây dựng đã từng đặt đường ray cho Mao ; cho đến Bandar, một dự án bất động sản sang trọng ở bang Johor của Malaysia, được xây dựng nhằm cạnh tranh với Singapore.

Những công nhân đang sử dụng xe tải tại mỏ Mirador của Ecuadorian Ecuacorriente, công ty con của tổ hợp Chile’s Compañía General de Electricidad do tập đoàn China’s State Grid Corporation tài trợ - AFP / GETTY

Cho đến khi đại dịch Covid-19 xuất hiện, và các khoản cho vay ít đi, cách tiếp cận của Trung Quốc bắt đầu trở nên không thỏa đáng. Theo ước tính của Economist, thế giới nợ tám ngân hàng quốc doanh lớn nhất của Trung Quốc ít nhất 1,6 nghìn tỷ đô la, tương đương 2% GDP toàn cầu. Những người phản đối cáo buộc Trung Quốc dụ các nước nghèo vào bẫy nợ để phục vụ lợi ích địa chính trị. Các nhà kỹ trị lo nghĩ về cách đưa Trung Quốc vào các cấu trúc xoá giảm nợ cho các nước nghèo mà thế giới giàu đã đặt ra. Trong khi đó, các quan chức Trung Quốc ngày càng lo không thể thu lại lợi nhuận từ một số lượng lớn các dự án. Nhưng Trung Quốc đang đổi chiến thuật khi cho vay tăng trở lại. Hệ thống mới giờ đây gọn gàng và tinh vi hơn, dẫu với nguyên quyết tâm định hình lại thế giới theo hướng có lợi cho Bắc Kinh.

Tình hình đầu tư nước ngoài của các công ty Trung Quốc. Nguồn : The Economist

Các thể chế không hề thay đổi. Các nước nghèo vay mượn từ phương Tây thông qua các tổ chức đa phương, các cơ quan viện trợ, ngân hàng và thị trường trái phiếu. Song những tổ chức cho vay nước ngoài của Trung Quốc, bao gồm hai ngân hàng lớn nhất là Exim và Ngân hàng Phát triển Trung Quốc, đều thuộc sở hữu nhà nước, làm mờ ranh giới giữa cho vay vì lợi nhuận và viện trợ. Trong khi các tổ chức cho vay của phương Tây ủy thác cho những người đi vay hoặc các tổ chức từ thiện ở các nước nhận, thì hầu hết tiền từ Trung Quốc đều đi vào các dự án cơ sở hạ tầng do chính các công ty nhà nước của nước này xây dựng, nghĩa là tiền chưa bao giờ rời khỏi Trung Quốc.

Trong những ngày đầu, hệ thống này dường như có lợi cho tất cả mọi người. Nhu cầu trong nước yếu đối với một số loại công trình xây dựng đã khiến các gã khổng lồ quốc doanh trong ngành rơi vào tình thế khó khăn. Các ngân hàng nhà nước tràn ngập đô la từ xuất khẩu tăng vọt. Bằng cách bắt tay hướng ra nước ngoài, cả hai không chỉ có được những hợp đồng giá trị mà còn ghi điểm với nhà nước. Đổi lại, nhà nước sẽ có thêm ưu thế ngoại giao với các nước đi vay. Các khoản vay đặc biệt chảy vào Châu Phi, nơi có các chính phủ dễ tiếp cận và nguồn tài nguyên khoáng sản chưa khai thác khổng lồ. Nhưng tám ngân hàng quốc doanh lớn cũng cho vay khắp nơi. Tổng các khoản cho vay của Trung Quốc trên toàn thế giới đã tăng từ 390 tỷ đô la vào cuối năm 2010 lên 1,5 nghìn tỷ đô la vào năm 2017.

Tuy nhiên, các vết nứt bắt đầu xuất hiện vào cuối giai đoạn này. Các mệnh lệnh của ông Tập, tập trung vào một "con đường" các tuyến đường biển toàn cầu và một "vành đai" các tuyến đường bộ nối Trung Quốc với những nơi xa xôi nhất của Châu Phi và Châu Âu, không thể làm thay đổi bộ mặt của các khoản vay. Tiền từ Vành đai và Con đường tiếp tục chảy đến các quốc gia quá thù địch hoặc ở quá xa. Các nước nghèo gặp khó khi trả nợ, đồng nghĩa ngày càng có nhiều dự án bị bỏ dở. Các công ty xây dựng thuộc sở hữu nhà nước, là bên làm việc nhiều nhất với nước sở tại, lại không mất gì. Nếu một khoản vay xấu đi, các ngân hàng sẽ mất tiền và các quan chức lúng túng, trong khi các công ty xây dựng vẫn được thanh toán. Theo Viện Doanh nghiệp Hoa Kỳ (AEI), một tổ chức tư vấn theo dõi hoạt động cho vay của Trung Quốc, các dự án xây dựng mới đã bắt đầu ít đi từ trước Covid, cho thấy các quan chức muốn kiềm chế hoạt động cho vay.

Các nhà quan sát phương Tây từng kỳ vọng đà giảm từ trước đại dịch sẽ kéo dài cho đến khi Trung Quốc xử lý xong việc tái cấu trúc do thói cho vay vô tội vạ gây ra. Nhưng không, giới chức Trung Quốc đang hướng dẫn các tổ chức cho vay quay trở lại nước ngoài, và các nhà ngoại giao cấp cao sẽ đồng hành cùng họ để quá trình diễn ra suôn sẻ. Trung Quốc chưa bao giờ thừa nhận có giảm cho vay trong đại dịch, điều chỉ thể hiện qua số liệu của các nước nhận tiền. Trong khi đó, dữ liệu từ hãng tư vấn FDI Markets cho thấy số thông báo dự án mới, một chỉ dấu cho các khoản vay trong tương lai, đã tăng lên trong nửa cuối năm 2022.

Các đặc điểm của giai đoạn mới đang bắt đầu xuất hiện. Hồi năm 2020, giới chức đã nói với các công ty xây dựng rằng các dự án Vành đai và Con đường trong tương lai sẽ giống như "những bản vẽ tỉ mỉ". Trong một bài phát biểu vào năm 2021, ông Tập nhắc nhở họ rằng "nhỏ là đẹp". Sinosure, một công ty bảo hiểm do nhà nước điều hành, hiện từ chối cho vay với các nước đã mắc nợ Trung Quốc nhiều. Các công ty xây dựng cũng phải nắm giữ một phần nhỏ cổ phần trong các dự án mà họ thực hiện. Theo AEI, giá trị của một dự án xây dựng trung bình đã giảm từ 526 triệu đô la trong giai đoạn 2012-2017 xuống còn 423 triệu đô la trong giai đoạn 2018-2022. Một nguồn dữ liệu khác, được duy trì bởi các nhà nghiên cứu của Đại học Boston, cho thấy diện tích dự án cũng nhỏ đi, từ mức trung bình 90 km2 trong giai đoạn 2013-2017 xuống còn 16 km2 trong giai đoạn 2018-2021.

Ngoài ra, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đang đẩy mạnh kiểm soát giải ngân. Theo dữ liệu từ Đại học Boston, trước đại dịch, các quỹ cổ phần thuộc sở hữu của các bộ, ngân hàng chính sách, và các cơ quan nhà nước khác, là nguồn tiền tăng nhanh nhất. Chúng giúp các quan chức chuyển tiền nhà nước đến nơi họ muốn mà không phải thông qua các công ty xây dựng nhà nước. Một số quỹ là quan hệ đối tác giữa Trung Quốc và các nước vùng Vịnh ; trong khi số khác hoạt động như các công ty cổ phần tư nhân. Các nhà quản lý quỹ đưa ra các quyết định lớn. Cho đến nay họ đã chọn đầu tư vào fintech và công nghệ xanh. Theo thời gian, Trung Quốc thậm chí có thể sử dụng kênh này để đầu tư vào các nước giàu không có nhu cầu vay nợ.

Nhiều dự án thế hệ mới nằm trong các điểm nóng về hàng hóa cơ bản rất quan trọng đối với quá trình chuyển đổi xanh. Ngành công nghiệp sản xuất của Trung Quốc từng có nhu cầu dầu mỏ và quặng sắt cao. Giờ đây, họ sản xuất nhiều xe điện hơn bất kỳ nơi nào khác trên thế giới và do đó cần lượng lớn coban, đồng và lithium. Từ năm 2018 đến năm 2021, ngay cả khi các ngân hàng quốc doanh ngừng cho vay ở những nơi khác, họ vẫn gửi hàng tỷ đô la vào các liên doanh giữa các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc với các công ty khai thác khoáng sản kim loại ở Mỹ Latinh. Điều này đã thúc đẩy các doanh nghiệp nhà nước và quỹ cổ phần mua vào, với ba trong số các quỹ đó chỉ đầu tư vào khu vực này.

Cho vay, mất bạn

Trong hệ thống gọn gàng và tập trung hơn này, tiền sẽ được chuyển đến hai loại đối tượng đi vay : những người có khả năng trả nợ tốt (dự án có khả năng sinh lãi hoặc chính phủ đủ giàu), hoặc những bên có giá trị ngoại giao hoặc quân sự đủ lớn để cân nhắc tài chính không còn là vấn đề. Các khoản vay cho các nước thân thiện nhưng kém giá trị địa chính trị, chẳng hạn như Angola và Venezuela, đã bị cắt. Nhưng Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan, tên gọi một siêu dự án 60 tỷ đô la ở một quốc gia đã nợ Trung Quốc hơn 30% tổng nợ nước ngoài, dường như là ngoại lệ trong quy tắc cho vay mới của Sinosure. Tính toán của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch cho thấy ít nhất bốn nhà máy điện ở Pakistan lẽ ra đã bị loại bỏ nếu các quan chức theo sát các chính sách khí hậu được thông qua gần đây.

Bản đồ cho vay nước ngoài của Trung Quốc đang được vẽ lại. Các ngân hàng đang rót ít tiền hơn vào Châu Phi. Thay vào đó, chúng sẽ đi đến các quốc gia gần hơn, bên cạnh các nguồn hàng hóa cơ bản cần thiết và những nơi mà các công ty Trung Quốc có thể tránh hàng rào thuế quan của phương Tây. Malaysia và Indonesia được hưởng lợi nhờ gần gũi về mặt địa lý, còn Mỹ Latinh là nhờ khoáng sản. Một số lượng nhỏ nhưng ngày càng tăng các nhà sản xuất thuộc sở hữu nhà nước đang hướng tới các quốc gia có quan hệ với cả Bắc Kinh lẫn Washington, tận dụng tiền vay từ ngân hàng chính sách để thiết lập cơ sở kinh doanh với chính quyền và các công ty địa phương. Một trong những thỏa thuận như vậy là khu công nghiệp Kuantan ở Malaysia, một dự án hạ tầng 3,5 tỷ đô la thực hiện bởi liên doanh giữa hai nước và các doanh nghiệp nhà nước của họ. Trung Đông, nơi Oman và Saudi Arabia có các cụm sản xuất của Trung Quốc, cung cấp khả năng tiếp cận tương tự với Châu Âu.

Tổng cho vay nước ngoài của Trung Quốc tính theo chủ thể cấp vốn. Nguồn : The Economist.

Kỷ nguyên cho vay mới của Trung Quốc còn nhiều ẩn số. Một là về quy mô đầu tư. Tiền từ các quỹ cổ phần đi qua những nơi như Hồng Kông và Quần đảo Virgin thuộc Anh, khiến việc theo dấu chúng rất khó khăn. Mặc dù các khoản vay từ các ngân hàng quốc doanh đang giảm dần, chúng đang được giải ngân nhanh hơn. Một mối quan tâm khác là về vấn đề phân tách kinh tế. Trong thời kỳ trước, tham vọng chủ đạo của Trung Quốc là hòa mình vào nền kinh tế toàn cầu. Nhưng giờ họ muốn tự bảo vệ mình khỏi cuộc chiến kinh tế của Mỹ. Nếu quan hệ tiếp tục xấu đi, Trung Quốc có thể đẩy mạnh các nỗ lực tài chính để tránh thuế quan, khóa chặt các đồng minh và đảm bảo chuỗi cung ứng toàn cầu. Một ẩn số cuối cùng là liệu những nỗ lực như vậy có bị cản trở bởi mong muốn của chính Bắc Kinh về một cách tiếp cận nợ bền vững hơn hay không. Một số người đang đặt câu hỏi liệu hành vi của Trung Quốc có thực sự thay đổi. Theo thời gian, bên cạnh các hoạt động mới, liệu họ có quay lại xây dựng và tài trợ cho các siêu dự án ?

Trước đây, các ngân hàng Trung Quốc cho các nước nghèo vay tiền để thực hiện các dự án lớn nhưng vô ích. Song chính các ngân hàng này cũng tài trợ cho các dự án lớn và hữu ích, chẳng hạn như đập và đường sá, ở những nước không thể vay từ bất kỳ ai khác vì thiếu khả năng chi trả. Hãng tư vấn Oxford Economics ước tính rằng từ nay đến năm 2040, tình trạng thiếu vốn đầu tư cơ sở hạ tầng toàn cầu sẽ lên tới 15 nghìn tỷ đô la. Khi thay đổi cách tiếp cận, Trung Quốc dường như sẽ không nhảy vào lấp chỗ trống, và các nước khác cũng không mặn mà. Kỷ nguyên cho vay mới của Trung Quốc đi theo hướng tập trung hơn và tốt hơn cho tài chính công của chính họ. Nhưng một số nước, đặc biệt là ở Châu Phi, sẽ rất nhớ cách làm cũ.

The Economist

Nguyên tác : "Xi Jinping’s next overseas-lending revolution" The Economist, 22/03/2023

Đỗ Đặng Nhật Huy biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 08/03/2023

Trung Quốc bãi bỏ chế độ cách ly bắt buộc vì Covid, thế giới nửa mừng nửa lo

Trọng Nghĩa, RFI, 09/01/2023

Kể từ ngày 08/01/2023, chế độ cách ly bắt buộc, tàn tích cuối cùng của chính sách zero Covid khắc nghiệt tại Trung Quốc, đã bị xóa bỏ, và mọi người trên nguyên tắc có thể đến Trung Quốc mà không sợ bị cầm cố vì lý do y tế, trong lúc người dân nước này có thể tự do ra nước ngoài.

Một hành khách đến từ Trung Quốc đợi xét nghiệm Covid-19 tại sân bay quốc tế Incheon, Hàn Quốc, ngày 05/01/2023. AP - Lee Jin-man

Thế nhưng với tình hình dịch bệnh đang hoành hành dữ dội tại Trung Quốc, kèm theo là chủ trương che giấu thông tin dịch bệnh của Bắc Kinh, nhiều nước trên thế giới vẫn thận trọng áp dụng các biện pháp phòng ngừa.

Phải nói là việc Trung Quốc mở cửa trở lại với thế giới là một tin rất vui, đặc biệt đối với giới du lịch đang trông chờ khách Trung Quốc, thuộc diện chi tiêu rộng rãi nhất trong thời gian qua, quay trở lại. Ngay cả giới ngoại giao cũng thở phào nhẹ nhõm.

Nhật báo Pháp La Croix vào hôm qua đã trích lời một nhà ngoại giao Châu Âu làm việc tại Bắc Kinh giải thích: “Trong ba năm đi đi về về, tôi đã bị cách ly ít nhất ba tháng, trong những điều kiện rất khó khăn. Ngay cả khi dịch bệnh tại Trung Quốc đang ở đỉnh điểm vào lúc này, việc bãi bỏ các ràng buộc vẫn là điều được mọi người hoan nghênh. Chúng tôi đã đến mức không còn chịu đựng nổi các hạn chế nữa”.

Tuy nhiên, theo tất cả các nhà quan sát, việc Trung Quốc mở cửa trở lại có một hệ quả tất yếu là một số lượng lớn người Trung Quốc sẽ tràn ra thế giới. Trong bối cảnh dịch Covid lây lan dữ dội tại quốc gia 1,4 tỷ dân này, khả năng virus bị du khách Trung Quốc phát tán ra thế giới là điều đã làm dấy lên lo ngại.

Nhiều quốc gia, đăc biệt là những nước đã từng bị dịch Covid-19 tác hại nặng nề trong thời gian ba năm gần đây như Mỹ, Ý, Pháp… đã không ngần ngại áp dụng các biện pháp xét nghiệm sàng lọc đối với khách đến từ Trung Quốc. Hà Lan, Bồ Đào Nha và Thái Lan là những quốc gia gần đây nhất có biện pháp hạn chế.

Đối với giới quan sát, nỗi lo ngại của các nước kể trên không phải là không có cơ sở. Về mặt chính thức, Bắc Kinh chỉ ghi nhận 23 ca tử vong vì Covid kể từ tháng 12, bất chấp làn sóng lây nhiễm chưa từng có được ghi nhận, một báo cáo phi lý đến mức mà Tổ Chức Y Tế Thế Giới phải yêu cầu Trung Quốc cung cấp thông tin minh bạch hơn.

Theo ghi nhận của thông tín viên nhật báo Pháp Libération tại Trung Quốc, dịch Covid coi như đã vuột khỏi tầm kiểm soát tại nước này, gây nên một làn sóng lây nhiễm khổng lồ, tạo ra tình trạng thiếu thuốc gay gắt, khiến các bệnh viện lâm vào tính trạng quá tải. Mạng xã hội tràn ngập hình ảnh bệnh nhân nằm điều trị ngay trên vỉa hè hay trong sảnh tiếp tân của các bệnh viện tối tân, hình ảnh người chết và người sống cùng nhau chờ trong phòng đợi, quan tài được vận chuyển ngay trên nóc ô tô trước cửa nhà...

Chỉ riêng tại Thượng Hải, các chuyên gia địa phương ước tính rằng 10 trong số 24 triệu cư dân có thể đã bị nhiễm bệnh và theo các mô hình khoa học, Covid có thể gây ra 1,5 triệu ca tử vong trong ba tháng.

Giới y tế cho rằng làn sóng lây nhiễm đã đạt đỉnh điểm ở thủ đô và các thành phố lớn tại Trung Quốc, nhưng mối lo ngại là virus sẽ lợi dụng kỳ nghỉ Tết sắp tới đây để lây lan ồ ạt ở vùng nông thôn rộng lớn của Trung Quốc, nơi hệ thống y tế rất yếu kém và không thưa thớt.

Dịch bệnh sẽ trở nên tồi tệ hơn một cách máy móc khi hàng trăm triệu người dự kiến ​​sẽ rời các siêu đô thị Trung Quốc vốn đã bị ảnh hưởng nặng nề để về nông thôn thăm cha mẹ, những người thường cao tuổi và dễ bị Covid tác hại.

Tóm lại, như chính Tổ Chức Y Tế Thế Giới từng công nhận, nỗi lo ngại của các quốc gia là điều có thể hiểu được, thế nhưng Bắc Kinh đã lên án các hạn chế đi lại đối với công dân của họ, coi đấy là điều “không thể chấp nhận được”.

Trung Quốc đã quên rằng, kể từ năm 2020 cho đến tận gần đây, chính họ đã đóng cửa phần lớn đối với khách nước ngoài, và áp dụng các biện pháp kiểm dịch ngặt nghèo. 

Trọng Nghĩa

************************

Đông Nam Á hy vọng hồi sinh du lịch với sự trở lại của du khách Trung Quốc

Anh Vũ, RFI, 09/01/2023

Trung Quốc mở cửa biên giới từ ngày 08/01/2023. Nhiều nơi trên thế giới đã tính đến chuyện chuẩn bị đón làn sóng du khách Trung Quốc tiền đầy túi. Đợt bùng phát Covid-19 chết người ở Trung Quốc khiến nhiều nước thận trọng, tuy nhiên khu vực Đông Nam Á có vẻ háo hức đón chờ làn sóng mới các du khách Trung Quốc.

Nhân viên sân bay quốc tế Suvarnabhumi, tỉnh Samut Prakarn, Thái Lan, đón chào du khách Trung Quốc, ngày 09/01/2023. AP - Sakchai Lalit

Trong những năm trước đại dịch, Trung Quốc là quốc gia có nguồn khách du lịch quốc tế lớn nhất thế giới. Năm 2019, 155 triệu khách du lịch của nước này đã chi tiêu hơn 250 tỷ đô la, theo ghi nhận của kênh truyền hình Mỹ CNN. Con số này tương đượng với GDP của cả Bồ Đào Nha, như tính toán của Financiel Times.

Cũng trong năm 2019, riêng các khoản mua sắm hàng hiệu nước ngoài của khách Trung Quốc ước tính khoảng 90 tỷ đô la, bằng cả số vốn hiện tại của một tập đoàn Mỹ General Electric, nhật báo tài chính Anh so sánh thêm. Nhìn vào những con số như vậy, không phải là quá đáng nếu nói cả thế giới ngóng chờ ngày Trung Quốc mở cửa biên giới sau gần 3 năm đại dịch.

Năm 2019, mỗi tháng có 12 triệu khách Trung Quốc bay ra nước ngoài, theo CNN. Trong thời gian đại dịch, con số này đã giảm mất 95%. Một chuyên gia của văn phòng du lịch ở Thâm Quyến ước tính từ nay đến hè con số trên sẽ trở lại vào khoảng 6 triệu người.

Vào dịp nghỉ Tết âm lịch, từ ngày 22 tháng Giêng, số lượng đặt chỗ của các chuyến du lịch ra nước ngoài của người Trung Quốc đã tăng tới 540% so với năm ngoái, theo các số liệu của một văn phòng du lịch được truyền thông Mỹ dẫn lại. Các điểm đến được ưa thích nhất của du khách Trung Quốc nằm trong vùng Thái Bình Dương. "Chúng tôi dự tính Hồng Kông, Thái Lan, Việt Nam, Singapore có thể là những nước được hưởng lợi chính nếu các chuyến du lịch từ Trung Quốc trở lại mức của năm 2019", theo đánh giá của một nhà phân tích thuộc tập đoàn tài chính Goldman Sachs trên CNN.

Đông Bắc Á thận trọng

Chính vì thế ngay từ khi Bắc Kinh thông báo hủy bỏ hoàn toàn chính sách "zero Covid" bất chấp đợt dịch mới bùng lên dữ dội, Châu Á đã khẩn trương chuẩn bị đón chờ viễn cảnh về một làn sóng du khách du lịch Trung Quốc, nhưng mỗi nơi theo cách khác nhau. Khu vực Đông Bắc Á và Ấn Độ thì phản ứng thận trọng, trong khi Đông Nam Á thì hào hứng chờ đợi một sự hồi sinh cho ngành du lịch của mình.

Ngay từ hôm 30/12 Nhật Bản đã quyết định bắt buộc các du khách đến từ Trung Quốc phải có xét nghiệm Covid khi tới của khẩu nước mình. Những ai có xét nghiệm dương tính sẽ bị cách ly trong vòng 7 ngày tại một cơ sở do chính quyền sở tại chỉ định. Trước đó các du khách đến Nhật không cần xét nghiệm nếu họ đã tiêm đủ 3 liều vac-xin hoặc có xác nhận âm tính trước khi lên máy bay 72 giờ. Bên cạnh đó chính phủ Nhật cũng đã cấm các hãng hàng không tăng chuyến bay đi và đến Trung Quốc.

Tương tự, Hàn Quốc cũng tỏ ra thận trọng dù nước này cũng trông đợi nhiều vào nguồn du khách Trung Quốc. Từ ngày 30/12 chính phủ Hàn Quốc đã thông báo thắt chặt các biện pháp kiểm soát y tế cũng như hạn chế cấp visa nhập cảnh đối với du khách đến từ Trung Quốc. Tất cả những khách đến từ Trung Quốc từ giờ đều phải làm xét nghiệm PCR khi đặt chân đến Hàn Quốc.  

Các nước trong vùng Đông Nam Á tuy có một vài lo lắng, cho biết đã chuẩn bị những biện pháp ứng phó với tình hình bùng phát trở lại Covid 19 ở Trung Quốc. Nhưng phần đông các nước vẫn duy trì các quy định phòng dịch hiện có, không bắt buộc xét nghiệm với các du khách đã tiêm đủ vac-xin. Việc kiểm tra cũng diễn ra lẻ tẻ không có hệ thống.

Đông Nam Á háo hức chờ đợi 

Theo hãng tin Reuters, các ngành kinh tế du lịch ở Đông Nam Á sẽ được hưởng lợi chính từ việc Trung Quốc xóa bỏ lệnh cấm người dân đi du lịch, bởi vì các du khách Trung Quốc sẽ tránh vào những khu vực kiểm soát chặt như Châu Âu, Mỹ qua Đông Bắc Á, Ấn Độ hay Úc...

Trong khi đó các nước Đông Nam Á từ Cam Bốt đến Indonesia hay Singapore đều tránh tăng cường các biện pháp kiểm soát y tế đối với các khách đến từ Trung Quốc. Ngoài Malaysia và Thái Lan chỉ làm xét nghiệm nước thải của máy bay, 11 quốc gia trong vùng này đều không có biện pháp nào thêm, khẳng định đối xử với các du khách Trung Quốc như với mọi khách khác.

"Chúng tôi không có quan điểm phân biệt đối xử với bất kỳ nước nào", thủ tướng Malaysia, Anwar Ibrahim, tuyên bố.

Mối quan tâm của khách du lịch Trung Quốc đối với khu vực Đông Nam Á đã tăng mạnh ngay cả trước khi các nước thông báo không áp đặt các biện pháp kiểm soát bổ sung. Theo một điều tra được ITB China, một hội chợ du lịch quốc tế của Trung Quốc, công bố hồi tháng 12 vừa qua, có 76% các văn phòng du lịch Trung Quốc xếp Đông Nam Á là điểm đến đầu tiên khi phục hồi hoạt động du lịch ra nước ngoài.

Theo Reuters, khu vực Đông Nam Á có rất nhiều ngành nghề kinh tế phụ thuộc vào du lịch, trong đó du khách Trung Quốc chiếm một tỷ trọng chủ yếu ở các điểm như bãi tắm, trung tâm thương mại cao cấp và sòng bạc. Đây là những lĩnh vực đã bị thiệt hại nặng nề trong những năm qua vì đại dịch Covid-19. Giờ đây các ngành công nghiệp du lịch của khu vực đang hối hả chuẩn bị đón du khách Trung Quốc trở lại. Các nhà nghiên cứu thị trường hy vọng vào sự phục hồi đáng kể của ngành du lịch từ quý hai năm nay.

Reuters nêu con số thống kê, riêng tại Việt Nam, trong tổng số 1,8 triệu khách đã đón trong năm 2019, có gần 1/3 đến từ Trung Quốc. Trong cùng thời gian đó, khoảng 1/5 du khách ngoại quốc đến Singapore là người Trung Quốc và họ đã chi tiêu hơn 670 triệu đô la Mỹ ở đảo quốc này.

Thái Lan đã dự trù năm nay sẽ đón 5 triệu khách Trung Quốc, tức chiếm khoảng một nửa con số của năm 2019. Các giới chức y tế của nước này cho rằng đây là cơ hội để phục hưng nền kinh tế đất nước vốn đã bị tổn thất nặng nề trong suốt gần 3 năm qua.

Tương tự, Malaysia cũng đặt mục tiêu đón từ 1,5 đến 2 triệu du khách Trung Quốc năm nay, con số này trước đại dịch là 3 triệu khách. Hiệp hội các hãng du lịch và lữ hành Malaysia đang chuẩn bị tổ chức một chuyến đi đến các thành phố lớn của Trung Quốc để mời chào khách, phó chủ tịch của hiệp hội, Ganeesh Rama, cho Reuters biết.

Chính quyền ở hầu hết các nước đều cố gắng giảm thiểu mối lo lắng về mặt y tế phòng dịch hay về tình trạng thiếu thông tin về diễn biến dịch, sự xuất hiện biến thể virus mới từ Trung Quốc.

Singapore lập luận đảo quốc này đã tạo được miễn dịch cao trong dân chúng, với khoảng 40% dân bị nhiễm virus corona và 83% dân đã được tiêm chủng, đồng thời năng lực chăm sóc y tế của nước này đã được tăng cường.

Karen Grepin, giáo sư Y tế Công cộng thuộc Đại học Hồng Kông, thì cho rằng, "mỗi ngày, các nước vẫn nhập hàng ngàn ca Covid-19 từ khắp thế giới".  Tại Bali, bà Ida Bagus Agung Parta, chủ tịch cơ quan du dịch của hòn đảo nghỉ dưỡng nổi tiếng này tỏ ra an tâm cho biết những nhân viên du lịch ở đây đang được tiêm vac-xin liều nhắc lại thứ 2 trong tháng này.

Còn thủ tướng Cam Bốt, Hun Sen, một đồng minh của Bắc Kinh, thì đánh giá đòi hỏi xét nghiệm du khách chỉ là biện pháp "tuyên truyền, làm mọi người hoảng sợ". Trong một phát biểu gần đây, ông Hun Sen nói : "Một nước nào đó muốn làm gì là quyền của họ. Cam Bốt gửi lời mời đến nhân dân Trung Quốc : Các du khách Trung Quốc, các bạn hãy đến Cam Bốt."

Anh Vũ

****************************

Trung Quốc chấm dứt 3 năm cách ly với thế giới bên ngoài

Thanh Hà, RFI, 08/01/2023

Kể từ 0 giờ Chủ nhật 08/01/2023 người dân Trung Quốc lại được quyền xuất ngoại. Hành khách nước ngoài vào Hoa Lục không còn bị cách ly. Các phi trường quốc tế tại Bắc Kinh, Thượng Hải dỡ bỏ hẳn hàng rào tuyệt đối ngăn cách các khu vực giữa các đường bay nội địa với các chuyến quốc tế.

Một gia đình hội ngộ tại sân bay quốc tế Bắc Kinh, ngày 08/01/2023, sau khi Trung Quốc mở cửa biên giới trở lại. Reuters – Thomas Peter

Hãng tin Mỹ AP ghi nhận : trong ngày đầu tiên Trung Quốc dỡ bỏ các biện pháp bế quan tỏa cảng, tám chuyến bay quốc tế dự trù đáp xuống sân bay Bắc Kinh. Tại Thượng Hải, chuyến bay quốc tế đầu tiên đã hạ cánh vào lúc 6 giờ 30 sáng Chủ Nhật mồng 08/01/2023 và lần đầu tiên từ ba năm  nay, thông báo duy nhất là nhằm "hướng dẫn lối ra cho hành khách". Chính quyền Thượng Hải quyết định sẽ "cấp và gia hạn trở lại visa" cho các công dân Trung Quốc muốn đi ra nước ngoài.

Riêng tại Hồng Kông, hãng tin Pháp AFP cho biết trong tám tuần lễ sắp tới có hơn 400.000 người dự trù sang Hoa Lục đặc biệt là vào dịp những ngày cuối năm trước Tết Nguyên Đán. Trong chiều ngược lại, khoảng 7.000 người từ Đại Lục đã đăng ký đến Hồng Kông. Trong ngày đầu tiên Trung Quốc dỡ bỏ các biện pháp cách ly với thế giới bên ngoài, thông tín viên đài RFI Florence de Changy đã có mặt tại cửa khẩu Lạc Mã Châu (Lok Ma Chau), sát Thẩm Quyến, cho biết không khí tại chỗ :

"Những gì trông thấy sáng nay cho thấy việc mở lại cửa khẩu, được chờ đợi rất lâu, đã diễn ra trong vòng trật tự. Thậm chí không khí rất yên ắng. Tôi đã đáp chuyến tàu đến tận cửa khẩu Lạc Mã Châu. Tàu không quá đông người. Lạc Mã Châu là một trong bảy cửa khẩu được mở cửa trở lại từ hôm nay và đây là nơi khoảng 70% hành khách từ Hồng Kông vào Hoa Lục phải đi qua.

Đương nhiên là chúng ta nhận ra ngay những hành khách vào Trung Quốc lục địa. Vali của những người này thường to hơn và có bánh xe kéo. Họ cũng mặc áo ấm hơn là những hành khách ở lại Hồng Kông. Chủ yếu là những hành khách đi một mình, hoặc là có gia đình tháp tùng, thế nhưng chỉ có một người được phép đi qua cửa khẩu mà thôi.

Thế còn trên tuyến tàu từ Lạc Mã Châu trở về, tàu gần như vắng người. Thực ra từ sáng nay đã có 60.000 người được phép đi qua cửa khẩu tính cả hai chiều. Con số này cao hơn rất nhiều so với khoảng từ 2.000 đến 3.000 người cho đến tận hôm qua được phép đi qua cửa khẩu mỗi ngày. Nhưng còn xa với so với trước dịch Covid, khi mỗi ngày có khoảng nửa triệu người Hồng Kông và Hoa Lục đi về giữa hai vùng lãnh thổ này.

Về phía Trung Quốc nhiều người đợi thêm hai tuần nữa, tức là đúng vào dịp Tết Nguyên Đán mới sang Hồng Kông. Trái lại về phía Hồng Kông thì mọi người đợi Bắc Kinh nới lỏng thêm nữa các quy định đi lại để không phải đặt đăng ký trước trên mạng như hiện nay và nhất là mọi người chờ đợi nhà ga xe lửa với hệ thống tàu cao tốc hoạt động trở lại".

Nhà văn gốc Hoa tại Mỹ lo dân Châu Á bị kỳ thị

Trong một bài viết bày tỏ quan điểm trên New York Times, ngày 05/01/2023, bà Frankie Huang lo ngại việc Trung Quốc mở cửa biên giới và du khách nước này lại được phép nhập cảnh vào Mỹ dẫn tới nguy cơ ''cộng đồng người Châu Á bị hành hung, chỉ vì màu da và nhất là bị đồng nhất với người Trung Quốc''. Tác giả nhắc lại việc tại Mỹ, cụm từ ''virus Trung Quốc'' mà cựu tổng thống Donald Trump sử dụng cách nay gần ba năm khi nói về virus corona, vẫn ám ảnh cộng đồng người Châu Á.

Nhắc đến lo ngại người Châu Á bị kỳ thị, nhưng mục tiêu chính của tác giả là chỉ trích chính sách của Mỹ và Châu Âu siết chặt phòng dịch với khách từ Trung Quốc. Nhan đề bài viết của tác giả trên New York Times là "America’s Covid Test Requirement for Chinese Travelers Is a Farce" (Yêu cầu kiểm tra Covid của Mỹ đối với du khách Trung Quốc là một trò hề). Hình ảnh minh họa được sử dụng trong bài viết là khu vực xét nghiệm Covid tại sân bay Paris Charles de Gaulle (Pháp).

Thanh Hà

**************************

Trung Quốc mở lại biên giới trong lúc đang dịch, Đức khuyên dân hoãn du hành

Trọng Thành, RFI, 08/01/2023

Hôm 08/01/2022, Trung Quốc chính thức dỡ bỏ các quy định phòng dịch khắc nghiệt được áp dụng từ ba năm qua với hành khách đến từ nước ngoài. Việc mở cửa trở lại đúng vào lúc dịch Covid bùng mạnh tại Trung Quốc gây lo ngại. Hôm qua, 07/01, một số nước Châu Âu, như Đức, Bỉ, Luxembourg, đã khuyến cáo hoãn các chuyến đi "không cần thiết" đến Trung Quốc. 

Tại một phi trường quốc tế tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc. Ảnh chụp ngày 30/12/2022. Reuters – Tingshu Wang

Về nước Đức, thông tín viên Pascal Thibaut từ Berlin cho biết thêm :  

"Chúng tôi khuyến cáo không nên đi Trung Quốc vào thời điểm hiện tại, nếu không thực sự cần thiết, do đang là đỉnh dịch và hệ thống y tế nước sở tại bị quá tải". Bộ Ngoại Giao Đức nhắc lại như trên vào hôm qua, trước ngày Bắc Kinh mở cửa lại biên giới trong lúc Trung Quốc đang đối mặt với làn sóng Covid chưa từng có từ ba năm nay.  

Kể từ ngày thứ Hai này, Viện Robert Koch của Đức chuyên giám sát dịch tễ xếp Trung Quốc vào nhóm các nước có nguy cơ xuất hiện các biến thể Covid mới. Quyết định được đưa ra cùng lúc với một số biện pháp siết chặt kiểm dịch tại Châu Âu vừa được thông qua.  

Kể từ ngày mai, các hành khách đến từ Trung Quốc sẽ phải xuất trình giấy chứng nhận xét nghiệm âm tính với Covid trước khi lên máy bay đến Đức. Việc xét nghiệm ngẫu nhiên sẽ được tiến hành khi hành khách đến nơi. Tương tự như tại một số nước khác, nước thải trong máy bay sẽ được kiểm tra để truy tìm các biến thể virus Covid mới. Các quy định nói trên có hiệu lực trong ba tháng".

Trọng Thành

Washington cần có sự điều chỉnh khi những rắc rối của Bắc Kinh ngày một gia tăng.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát biểu tại lễ khai mạc Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 20 của Đảng Cộng sản Trung Quốc, Bắc Kinh, tháng 10/2022 - Tingshu Wang / Reuters

Hai tháng vừa qua là một trong những thời điểm quan trọng nhất trong lịch sử Trung Quốc đương đại. Dấu mốc đầu tiên là Đại hội Đảng lần thứ 20, sự kiện được Chủ tịch Tập Cận Bình sử dụng để loại bỏ những đối thủ duy nhất còn sót lại của mình. Sau đó vài tuần, tại Trung Quốc nổ ra làn sóng biểu tình lan rộng nhất mà nước này từng chứng kiến kể từ các cuộc biểu tình rầm rộ ở Quảng trường Thiên An Môn và nhiều nơi khác vào năm 1989. Thế rồi, chưa đầy một tuần sau, một hồi kết đáng kinh ngạc đã xuất hiện : trong một hành động nhượng bộ hiếm hoi (và không được thừa nhận), Bắc Kinh tuyên bố họ đang nới lỏng một số chính sách "zero Covid" đã khiến rất nhiều người tức giận xuống đường.

Đây thực sự là một chuỗi sự kiện quay cuồng, ngay cả khi xét theo tiêu chuẩn hỗn loạn của Trung Quốc đương đại. Tuy nhiên, bên dưới những ồn ào ấy, tất cả các sự kiện đều mang cùng một tín hiệu : rằng Trung Quốc không phải là gã khổng lồ đang trỗi dậy, như cách mà truyền thông Mỹ và các nhà lãnh đạo Mỹ thường mô tả, mà là kẻ đang chới với bên bờ vực thẳm. Mười năm "cải cách" của Tập – thường được phương Tây xem như chiến thắng trong những trò chơi quyền lực – đã làm cho đất nước trở nên yếu ớt và mong manh, làm trầm trọng thêm những vấn đề sẵn có, đồng thời làm nảy sinh những vấn đề mới. Dù ngày càng có nhiều nhà phân tích phương Tây –gồm Michael Beckley, Jude Blanchette, Hal Brands, Robert Kaplan, Susan Shirk, và Fareed Zakaria – nhấn mạnh đến thực tế này, nhiều nhà bình luận Mỹ và hầu hết các chính trị gia (từ cựu Ngoại trưởng Mike Pompeo tới Tổng thống Joe Biden), vẫn định hình cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc dựa trên sự trỗi dậy của Bắc Kinh. Ngay cả khi thừa nhận các cuộc khủng hoảng đang dâng cao ở Trung Quốc, họ cũng xem đó là những diễn biến bình thường hoặc tích cực đối với Mỹ.

Đúng ra phải là điều ngược lại. Thay vì là tin tốt lành, một Trung Quốc yếu kém, trì trệ, hoặc đang sụp đổ thậm chí còn nguy hiểm hơn một Trung Quốc thịnh vượng – không chỉ đối với bản thân nước này, mà còn đối với thế giới. Do đó, đối với người Mỹ, đối phó với một Trung Quốc thất bại còn khó khăn hơn đối phó với một Trung Quốc đang lên. Nếu Washington muốn đạt được thành công – hoặc ít nhất là chống đỡ được hậu quả tồi tệ nhất – thì họ cần phải nhanh chóng định hướng lại trọng tâm của mình.

Thành tích của Washington trong việc đối phó với các đối thủ đang suy tàn không có gì hứa hẹn, và việc đưa ra một chính sách mới để quản lý sự suy yếu của Trung Quốc là điều không dễ dàng. Tệ hơn, chưa rõ liệu chính quyền Biden đã bắt đầu giải quyết vấn đề hay chưa. Nhưng đó không phải là lý do để tuyệt vọng. Có một vài thay đổi mà Mỹ có thể thực hiện tương đối dễ dàng để cải thiện đáng kể khả năng thành công của họ – đặc biệt nếu họ bắt đầu thực hiện chúng từ sớm.

Bộ quần áo của hoàng đế

Nhiều năm sau cái chết của Mao Trạch Đông, Trung Quốc đã trở thành một chế độ chuyên chế đặc biệt của thế giới : quốc gia chuyên chế rộng lớn này dường như đi ngược lại mọi quy luật về chính trị và kinh tế. Bắt đầu từ cuối thập niên 1970, dưới thời người kế nhiệm Mao, Đặng Tiểu Bình, Trung Quốc dần mở cửa thị trường, phân bổ quyền hành pháp, áp đặt giám sát nội bộ, thúc đẩy tranh luận nội bộ, sử dụng dữ liệu để đưa ra quyết định, khen thưởng các quan chức đạt kết quả tốt, và theo đuổi một chính sách đối ngoại nhìn chung không mang tính đe dọa. Những cải cách này cho phép đất nước tránh được số phận ảm đạm mà hầu hết các chế độ đàn áp phải gánh chịu – bao gồm cả nạn đói và sự bất ổn mà chính Trung Quốc đã trải qua dưới thời kỳ cầm quyền lâu dài của Mao. Dưới thời Đặng Tiểu Bình và những người kế nhiệm ông, Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào, Trung Quốc không đơn thuần chỉ thoát được khó khăn ; nước này đã phát triển mạnh mẽ, tăng trưởng kinh tế trung bình gần 10% mỗi năm từ năm 1978 đến năm 2014, đưa khoảng 800 triệu người thoát khỏi đói nghèo (và còn đạt nhiều thành tựu khác).

Tuy nhiên, kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, Tập Cận Bình, với mục đích duy nhất là theo đuổi quyền lực cá nhân, đã hủy bỏ một cách có hệ thống mọi cải cách vốn được thiết lập nhằm ngăn chặn sự trỗi dậy của một Mao Trạch Đông mới – hay ngăn chặn điều mà Francis Fukuyama gọi là vấn đề "Hoàng đế tồi" (Bad Emperor). Thật không may cho Trung Quốc, những cải cách mà Tập muốn hủy bỏ lại chính là những cải cách đã giúp nước này thành công rực rỡ. Trong vòng 10 năm, Tập đã củng cố quyền lực vào tay mình, đồng thời loại bỏ các biện pháp khuyến khích bộ máy hành chính dám nói ra sự thật và làm việc hiệu quả, thay thế chúng bằng một hệ thống chỉ khen thưởng một điều duy nhất : lòng trung thành. Cùng lúc đó, ông cho áp đặt các luật an ninh mới hà khắc và một hệ thống giám sát công nghệ cao, trấn áp những người bất đồng chính kiến, nghiền nát các tổ chức phi chính phủ độc lập (kể cả những tổ chức phù hợp với chính sách của ông), ngăn người Trung Quốc tiếp cận các tư tưởng nước ngoài, và biến vùng lãnh thổ phía tây Tân Cương thành một trại tập trung khổng lồ dành cho người Duy Ngô Nhĩ theo đạo Hồi. Năm ngoái, ông phát động một cuộc chiến chống lại các tỷ phú Trung Quốc, dồn dập tấn công các công ty công nghệ hàng đầu của đất nước, đồng thời tăng cường quyền lực và tài chính cho các doanh nghiệp nhà nước hoạt động kém hiệu quả – theo đó đẩy các doanh nghiệp tư nhân vào tình trạng đói vốn.

Đại hội đảng gần đây chỉ là bề nổi của tảng băng trôi. Tập đã sử dụng sự kiện này để làm bẽ mặt Hồ, người tiền nhiệm của ông và là nhà lãnh đạo Trung Quốc cuối cùng được chọn bởi Đặng. Ông cũng thay thế Thủ tướng Lý Khắc Cường, và lấp đầy Bộ Chính trị cùng Ban Thường vụ đầy quyền lực bằng những phụ tá trung thành (hầu hết trong số họ xuất thân từ ngành an ninh, không phải kỹ trị). Thay vì thể hiện sự vĩ đại của Trung Quốc, đại hội đảng lại làm nổi bật những khuyết điểm đang lớn dần của nước này. Đó là lễ đăng quang của Tập với tư cách là Hoàng đế tồi mới nhất của Trung Quốc.

Thiệt hại mà Tập gây ra đã bắt đầu hiển hiện theo nhiều cách. Nền kinh tế Trung Quốc đã sụp đổ sau những can thiệp thất thường của ông và sức nặng của chính sách zero-Covid (gần đây, đã có hơn 313 triệu người đã bị phong tỏa theo cách này hay cách khác). Thời của tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm 10% đã qua lâu rồi. Chính phủ Trung Quốc tuyên bố sẽ đạt tăng trưởng 5,5% trong năm nay, nhưng nhiều nhà phân tích cho rằng đạt được một nửa con số đó đã là rất may rồi. Giá trị của đồng nhân dân tệ vừa chạm mức đáy 14 năm, còn doanh số bán lẻ, lợi nhuận doanh nghiệp, sản lượng công nghiệp, và đầu tư bất động sản đều giảm. Trong khi đó, tỷ lệ thất nghiệp đã tăng vọt, lên tới 20% trong giới trẻ trong mùa hè vừa qua. Ước tính có khoảng 4,4 triệu doanh nghiệp nhỏ đã buộc phải đóng cửa vào năm ngoái. Dữ liệu không chính thức (không có dữ liệu thống kê chính thức) cho thấy đất nước cũng đang bị chảy máu chất xám ồ ạt khi các gã khổng lồ công nghệ, các tỷ phú, và các chuyên gia thuộc tầng lớp trung lưu đổ xô rời khỏi đất nước.

Nhiều khả năng tình hình sẽ còn tồi tệ hơn nhiều. Khi Trung Quốc chững lại, nước này ngày càng khó có thể vượt qua Mỹ để trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Thay vào đó, với sự đổi mới và tinh thần kinh doanh bị kìm hãm, cùng với năng suất giảm dần, Trung Quốc sẽ sa lầy trong bẫy thu nhập trung bình. Mức sống trong nước có thể đi ngang hoặc giảm xuống. Ngân sách ít hơn cùng với một bộ máy hành chính thiếu khả năng sẽ khiến Bắc Kinh gặp khó khăn trong việc giải quyết nhiều vấn đề nghiêm trọng đã tồn tại từ trước : dân số già đi nhanh chóng, những khoản nợ khổng lồ, khan hiếm tài nguyên thiên nhiên (gồm cả năng lượng và nước sạch), và thị trường bất động sản bong bóng mà sự tan vỡ của nó có thể kéo toàn bộ nền kinh tế đi xuống. (Hơn 2/3 số tiền tiết kiệm của các hộ gia đình Trung Quốc đang được đầu tư vào bất động sản).

Khi tình hình trở nên tồi tệ hơn và "Giấc mộng Trung Hoa" ngày càng xa rời tầm tay, người dân có thể sẽ tiếp tục nổi giận, như đã xảy ra vào tháng trước. Rất ít học giả Trung Quốc dự đoán một cuộc cách mạng toàn diện, vì bộ máy đàn áp của Bắc Kinh có vẻ đang hoạt động quá hiệu quả. Kịch bản khả thi hơn sẽ là sự bất đồng quan điểm trong giai cấp thống trị của Trung Quốc, như Thái Hà, cựu giáo sư tại Trường Đảng Trung ương của Đảng Cộng sản Trung Quốc, đã cảnh báo. Đúng là cho đến nay, Tập đã loại bỏ hầu hết các đối thủ và chứng tỏ mình là chiến binh mạnh nhất trong trò chơi quyền lực. Nhưng các cuộc thanh trừng của ông đã trừng phạt và sỉ nhục tới năm triệu quan chức – một số lượng kẻ thù quá lớn đối với bất kỳ nhà độc tài nào, kể cả những kẻ tàn nhẫn nhất.

Trong quá trình đó, Tập cũng sẽ phải đối mặt với các vấn đề đối ngoại trên hầu hết các khía cạnh – một lần nữa, phần lớn nguyên nhân là do chính ông. Sau khi từ bỏ chiến lược "ẩn mình chờ thời" của Đặng, Tập đã chuyển hướng sang đối đầu. Điều đó có nghĩa là đẩy nhanh việc chiếm đất ở Biển Đông và Biển Hoa Đông, đe dọa Đài Loan, sử dụng các khoản vay nặng lãi dưới danh nghĩa Sáng kiến Vành đai và Con đường để giành quyền kiểm soát cơ sở hạ tầng nước ngoài, khuyến khích các đại sứ Trung Quốc tham gia vào ngoại giao "chiến lang", và gần đây nhất, là đứng về phía Nga trong cuộc chiến bất hợp pháp và không được ủng hộ ở Ukraine. Hậu quả cũng dễ đoán : trên khắp thế giới, vị thế của Bắc Kinh đã giảm xuống gần như thấp nhất hoặc thấp nhất mọi thời đại, trong khi các nước thuộc vùng ngoại vi của Trung Quốc vội vã đổ tiền vào quân đội của họ, chen chúc dưới chiếc ô an ninh của Washington, và thúc đẩy các hiệp ước an ninh mới như Đối thoại An ninh Bốn bên (liên kết Australia, Ấn Độ, Nhật Bản, và Mỹ) và AUKUS (một hiệp ước an ninh ba bên giữa Australia, Anh, và Mỹ).

Trong những năm tới, các vấn đề của Trung Quốc sẽ tiếp tục nhiều thêm – và tệ hơn, chúng có thể sẽ khiến Tập bất ngờ, vì, trong hệ thống toàn trị của ông, các quan chức cấp thấp sẽ bị trừng phạt nếu dám mang tin xấu đến cấp trên. Như Shirk, cựu phó trợ lý bộ trưởng ngoại giao Mỹ và là tác giả của cuốn Overreach : How China Derailed Its Peaceful Rise, nói : "Chẳng ai dám nói với Tập những nhược điểm và cái giá thực sự của các chính sách của ông ta, cũng như các vấn đề mà chúng tạo ra". Ngay cả những liên lạc quan trọng giữa các chính phủ với nhau cũng không đến được tai Tập, điều làm gia tăng đáng kể nguy cơ vô tình xảy ra xung đột. Như Matthew Pottinger, cố vấn hàng đầu về Trung Quốc của Tổng thống Mỹ Donald Trump, gần đây đã giải thích : "Dưới thời Chính quyền Trump, chúng tôi đã đi đến kết luận rằng các thông điệp chúng tôi gửi đi qua các kênh ngoại giao đã không đến được với Tập. Chính quyền Biden cũng có kết luận tương tự".

Cẩn thận với điều kiện bạn mong ước

Phe diều hâu ở Mỹ sẽ muốn ăn mừng khi thấy Trung Quốc gặp khó khăn. Nhưng họ nên hoãn bữa tiệc của mình lại, vì một Trung Quốc đang suy yếu có thể còn nguy hiểm hơn nhiều so với một Trung Quốc đang trỗi dậy. Xét đến sự phụ thuộc lẫn nhau giữa Mỹ và Trung Quốc, một nền kinh tế Trung Quốc yếu hơn – đặc biệt là nền kinh tế phải chịu gánh nặng bởi cơn sóng thần lây nhiễm không thể tránh khỏi, sẽ ập đến khi Bắc Kinh nới lỏng các quy định về Covid – đồng nghĩa với một nền kinh tế Mỹ yếu hơn. (Chỉ cần cân nhắc đến các vấn đề toàn cầu mà Apple phải gánh chịu gần đây, khi khu phức hợp Trịnh Châu của Foxconn nổ ra tranh chấp lao động). Dù một số học giả cho rằng nếu gặp phải vấn đề trong nước, Trung Quốc có xu hướng hướng vào trong, nhưng sự suy tàn có thể và đã từng khiến các quốc gia khác hướng ra ngoài, khiến họ trở nên khó lường và hiếu chiến hơn. Chẳng hạn, Brands đã lấy ví dụ về nước Đức trước Thế chiến I và quyết định của Nhật khi tấn công Mỹ trong Thế chiến II để lập luận rằng "nguy hiểm có thể xuất hiện khi một quốc gia đang trỗi dậy, đang háo hức chờ đến thời của mình, đạt đến đỉnh cao và bắt đầu suy yếu trước khi lợi ích của nó được đáp ứng".

Rủi ro là đặc biệt lớn khi nhà lãnh đạo của đất nước đó gắn uy tín cá nhân vào những lời hứa hẹn lớn lao mà ông ta cảm thấy mình phải thực hiện, giống như trường hợp của Tập Cận Bình. Ngày càng mong muốn củng cố uy tín của mình – đặc biệt là sau thất bại công khai và đáng xấu hổ khi phải đảo ngược chính sách zero-Covid của ông – và vì không thể dựa vào tăng trưởng kinh tế để đảm bảo tính chính danh của mình (như các nhà lãnh đạo Trung Quốc trước đây đã làm), ông có thể dùng đến một vũ khí khác trong kho vũ khí của nhà độc tài : chủ nghĩa dân tộc. Nếu ông làm vậy, kết quả sẽ là một Trung Quốc với diện mạo và lối hành xử như Triều Tiên, nhưng ở cấp độ siêu lớn : một chế độ đàn áp, thiếu tiền, sẵn sàng khiêu khích và đe dọa các đối thủ của mình để đạt được nhượng bộ, đánh bóng lòng kiêu hãnh, và đánh lạc hướng công chúng.

Tất nhiên, mối nguy lớn nhất sẽ là một động thái quân sự đối với Đài Loan. Sự so sánh với Tổng thống Nga Vladimir Putin và cuộc chiến thảm khốc của ông ở Ukraine thật đáng sợ. Như Blanchette đã viết, "một môi trường trong đó nhà lãnh đạo chuyên chế chỉ có một mục tiêu duy nhất và không muốn nghe những sự thật khó chịu là công thức dẫn đến thảm họa". Đáng tiếc, đó chính là loại hệ thống mà Tập đã tạo ra.

Hãy biết khiêm tốn

Một chính sách Mỹ-Trung có tính đến tất cả những mối nguy này sẽ đòi hỏi một số thay đổi trong cách tiếp cận hiện tại của Washington. Đầu tiên, Mỹ nên làm mọi thứ có thể để đảm bảo mô hình của họ càng hấp dẫn càng tốt. Khi mà một Trung Quốc thất bại trở nên ít hấp dẫn đối với các nước khác, Mỹ càng phải thể hiện sức hấp dẫn của chính mình. Một điểm khởi đầu lý tưởng là giải quyết tình trạng rối loạn chức năng chính trị của Mỹ. Nhưng hiện tại, triển vọng để làm vậy và khôi phục niềm tin vào các thể chế của Mỹ có vẻ rất mờ mịt.

Một mục tiêu khả thi hơn sẽ là tránh phản ứng với các hành động khiêu khích của Trung Quốc theo cách phản bội lại các giá trị của Mỹ. Như nhà khoa học chính trị và cựu quan chức của chính quyền Biden, Jessica Chen Weiss, lập luận, bằng cách làm những việc như chặn truyền thông Trung Quốc và hạn chế thị thực Trung Quốc, "Mỹ đã rời xa các nguyên tắc cởi mở và không phân biệt đối xử vốn từ lâu đã là một lợi thế so sánh của họ".

Ngoài ra, các chính trị gia Mỹ cũng nên dừng việc gây hấn với Trung Quốc vì những mục đích chính trị cục bộ trong nước. Việc ám chỉ rằng Washington đang tìm cách thay đổi chế độ ở Bắc Kinh, như các phụ tá của Trump đã làm trong rất nhiều dịp, chẳng giúp ích gì ngoài việc làm gia tăng sự bất an của Trung Quốc. Kết luận này cũng đúng với những cử chỉ mang tính biểu tượng và kích động thuần túy, chẳng hạn như chuyến đi của Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi tới Đài Loan hồi tháng 8.

Bắc Kinh càng đi theo chủ nghĩa dân tộc, thì Tập Cận Bình càng muốn gây chiến – vì vậy Mỹ nên tránh kích động ông ta. Nhưng, sở dĩ "chọc tức con rồng" là một truyền thống lâu đời của Mỹ, là vì nó tạo ra lợi thế về chính trị trong nước. Do đó, sẽ không dễ thay đổi cách tiếp cận này, đặc biệt là khi Mỹ chuẩn bị bước vào cuộc bầu cử tổng thống. Nhưng tránh khiêu khích vô cớ không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối hay nhân nhượng. Để làm rõ điều đó, Washington nên tăng cường rõ rệt khả năng kiềm chế một Trung Quốc đang trỗi dậy, thẳng thừng vạch ra lằn ranh đỏ và chấm dứt chính sách "mơ hồ chiến lược" đối với Đài Loan (mà nhà khoa học chính trị Richard Haass và những người khác đã ủng hộ), đồng thời nhấn mạnh lại rằng Washington sẽ phản đối bất kỳ động thái hướng tới độc lập nào của Đài Loan. Tuy nhiên, Mỹ nên lặng lẽ gửi đi những thông điệp phản đối đó – trong các cuộc đàm phán trực tiếp với Đài Bắc và Bắc Kinh – để tránh đưa ra một thách thức công khai mà Tập cảm thấy buộc phải đáp trả. Để tiếp tục thay đổi tính toán của mình, Washington cũng nên tăng cường sức mạnh quân sự của Mỹ ở những khu vực có thể xảy ra đối đầu, chẳng hạn như Tây Thái Bình Dương, và nên làm tất cả những gì có thể để biến Đài Loan thành một mục tiêu khó chiếm hơn (một dự án đã quá hạn từ lâu, nhưng cuối cùng cũng đang được tiến hành).

Tất nhiên, cần phải có phương tiện để gửi đi những thông điệp thầm lặng đó. Vì vậy, chính quyền Biden nên thiết lập lại một kênh để liên lạc trong khủng hoảng, và tái can dự với Trung Quốc về mặt ngoại giao theo cách mà Mỹ hầu như đã tránh né trong sáu năm qua – không phải để thưởng cho Trung Quốc vì những hành vi xấu, nhưng để đảm bảo rằng hai chính phủ có thể nói chuyện khi họ cần.

Còn về khía cạnh kinh tế, chính quyền Biden xứng đáng được công nhận vì các động thái gần đây của họ, như thông qua Đạo luật Khoa học và CHIPS, cũng như thiết lập các biện pháp kiểm soát xuất khẩu nhằm hạn chế khả năng Trung Quốc tiếp cận chất bán dẫn và các vật liệu cần thiết để sản xuất chúng. Những bước đi này sẽ làm giảm sự phụ thuộc về kinh tế và chiến lược của Mỹ, đồng thời làm chậm bước tiến quân sự của Trung Quốc mà không khiêu khích nước này quá mức. Nhưng Washington nên suy nghĩ kỹ hơn về những đánh đổi liên quan đến việc tiếp tục phân tách kinh tế. Dù những động thái này có thể giúp bảo vệ nền kinh tế Mỹ, nhưng chúng cũng có thể được hiểu là thúc đẩy chủ nghĩa bảo hộ và gây ra vấn đề cho chính sách đối ngoại của Mỹ khi giảm đòn bẩy của Washington và động cơ hợp tác của Bắc Kinh.

Những khó khăn liên quan đến việc đạt được cân bằng đã dẫn đến nguyên tắc cuối cùng : khi Washington định hướng lại chính sách Trung Quốc của mình, chính sách đó cần phải khiêm tốn, theo hai nghĩa quan trọng. Đầu tiên, nếu và khi Trung Quốc bắt đầu suy yếu rõ rệt, Mỹ phải tránh thái độ đắc thắng vốn từng đi kèm với sự sụp đổ của Liên Xô (bất chấp những nỗ lực của Tổng thống George H. W. Bush nhằm tránh làm nhục nhà lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev). Công khai hạ thấp một đối thủ đang gặp khó khăn nghe thật hấp dẫn, nhưng việc làm đó chẳng phục vụ lợi ích của ai. Dù rất háo hức muốn ghi điểm ở trong nước, các chính trị gia Mỹ phải nhớ rằng khi Trung Quốc suy yếu, các động cơ chính trị để Tập gây chiến sẽ có thể tăng lên – nhưng các động cơ kinh tế để ông hợp tác cũng tăng lên, vì Bắc Kinh không có đủ tiền của và sự chú ý để giải quyết vấn đề. Washington vẫn cần sự hợp tác của Bắc Kinh trong một loạt vấn đề, chẳng hạn như chống biến đổi khí hậu và ngăn chặn các đại dịch trong tương lai, và họ nên tạo điều kiện thuận lợi nhất có thể để Tập chấp nhận hợp tác. Điều đó có nghĩa là giảm bớt những lời lẽ gay gắt vô cớ. Và, như Shirk gợi ý, điều đó có nghĩa là cho "Tập có lý do để tin rằng nếu ông tiết chế các chính sách của mình, Mỹ sẽ chú ý, thừa nhận điều đó, và đáp lại theo những cách có lợi cho Trung Quốc".

Hình thức khiêm tốn thứ hai liên quan đến việc ghi nhớ rằng một Trung Quốc thất bại sẽ gây ra khó khăn lớn đến mức nào – và Mỹ từng giải quyết vấn đề đó tệ đến mức nào trong quá khứ. Hãy xem lại cách Mỹ giải quyết vấn đề Triều Tiên. Đúng là Washington đã thành công trong việc ngăn chặn tình huống xấu nhất : dù có rất nhiều lời đe dọa, vài cuộc giao tranh nhỏ lẻ và nhiều vụ thử tên lửa, chế độ của dòng họ Kim đã kiềm chế không phát động một cuộc chiến tranh thực sự với bất kỳ nước nào kể từ năm 1950. Nhưng đồng thời, Washington đã thất bại trong việc ngăn chặn Bình Nhưỡng làm khổ người dân của chính họ ; xuất khẩu ma túy, đô la giả và vũ khí ; và quan trọng nhất, phát triển một kho vũ khí hạt nhân đáng kể. Nguyên nhân không phải là người Mỹ đã không cố gắng. Chí ít là từ thời Bill Clinton, các tổng thống Mỹ đã dành rất nhiều thời gian và công sức để cố gắng tránh những kết quả này. Nhưng tất cả họ đều thất bại – qua đó cho thấy độ khó của vấn đề. Bây giờ, hãy nhớ rằng dân số của Trung Quốc lớn hơn khoảng 54 lần dân số của Triều Tiên, và GDP của Trung Quốc lớn hơn khoảng 1000 lần GDP của Triều Tiên. Cần phải chú trọng đến quy mô của vấn đề. Quản lý sự suy yếu của Trung Quốc sẽ là một quá trình lâu dài, khó khăn, với những đánh đổi đau đớn ; trên thực tế, có lẽ không có cách nào toàn diện để bảo vệ Mỹ và phần còn lại của thế giới khỏi những rắc rối mà sự suy yếu ấy sẽ gây ra. Nhưng đó là lý do tại sao các nhà hoạch định chính sách nên bắt đầu tập trung vào nó ngay từ bây giờ.

Jonathan Tepperman

Nguyên tác : "China’s Dangerous Decline", Foreign Affairs, 19/12/2022

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 26/12/2022

Jonathan Tepperman là Tổng Biên tập của tạp chí Foreign Policy từ năm 2017 đến năm 2020. Trước đó, ông là Thư ký tòa soạn của tạp chí Foreign Affairs. Ông là tác giả cuốn sách "The Fix : How Countries Use Crises to Thrive and Survive".

Một báo cáo của Nhật Bản cho biết GDP của Trung Quốc sẽ không sớm vượt qua Mỹ.

Nếu Joe Biden có ý định vượt qua Bắc Kinh, chắc chắn Milton Friedman vẫn đưa ra một mô hình hấp dẫn hơn là chỉ sao chép cách tiếp cận do chính phủ chỉ đạo của Tập Cận Bình (28/06/21). Ảnh : AP/Getty Images Tổng hợp : Mark Kelly

Đảng cộng sản cầm quyền của Trung Quốc tin rằng Hoa Kỳ đang suy giảm trong khi họ là người tiên phong, nhưng có lẽ họ đã cầm đèn chạy trước ô tô. Đó là đánh giá mới nhất của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Nhật Bản (JCER), Trung tâm JCER hiện đánh giá rằng nền kinh tế của Trung Quốc sẽ không vượt qua quy mô kinh tế của Mỹ vào năm 2035.

JCER đưa ra đánh giá định kỳ về xu hướng các quốc gia Châu Á-Thái Bình Dương, và gần đây nhất là vào năm 2021, dự báo rằng GDP danh nghĩa của Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ vào năm 2029. Không còn như vậy nữa rồi. Nhóm tư vấn Nhật Bản hiện ước tính rằng Hoa Kỳ sẽ duy trì vị trí dẫn đầu về kinh tế so với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, với GDP của Hoa Kỳ vượt quá 41 nghìn tỷ USD vào năm 2035. GDP của Trung Quốc sẽ gần 36 nghìn tỷ USD. 

Lý do là gì ? Chính sách của Chủ tịch Tập Cận Bình và phản ứng toàn cầu đối với chúng. "Chính quyền Tập Cận Bình ở nhiệm kỳ thứ ba chưa từng có, chính sách zero-Covid, và việc Hoa Kỳ-Trung Quốc tách rời làm cản trở việc tiếp cận các công nghệ tiên tiến trở thành một gánh nặng đối với nền kinh tế Trung Quốc", các nhà kinh tế JCER viết trong một báo cáo được phát hành vào tuần trước.

Các nhà kinh tế dự báo rằng tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc sẽ giảm xuống 2% trong những năm 2030, và có lẽ thấp hơn mức đó, nếu Tập Cận Bình tiếp tục cai trị nhiệm kỳ thứ tư cho đến năm 2032. Lực lượng lao động của Trung Quốc suy giảm cũng sẽ gây ảnh hưởng lớn cho tăng trưởng.

Báo cáo cho biết : "Chúng tôi giả định năng suất lao động, vốn và Tổng năng suất Nhân tố (TFP) sẽ đều bị ảnh hưởng bất lợi do việc thắt chặt các hạn chế công nghệ thông tin đối với các công ty Trung Quốc, lo ngại ngày càng tăng về Đài Loan và việc tiếp tục chính sách zero-Covid.

Đáng chú ý, phần lớn điều này là do họ tự gây ra, điều này có thể làm cho người Mỹ ở phe nào cũng hết sức ngạc nhiên, những người Mỹ này từng ngưỡng mộ Đảng cộng sản. Việc "tách rời" khỏi công nghệ phương Tây là nhằm chống lại nạn trộm cắp tài sản trí tuệ, gián điệp và bắt nạt chính trị của Tập Cận Bình. 

Lịch sử không phải không chệch hướng, và người Cộng sản có thể sửa chữa sai lầm của họ, đặc biệt là chính sách zero-Covid và sự kiểm soát chính trị ngày càng tăng đối với các công ty tư nhân. Nhưng đó sẽ là một sự đảo ngược đáng kể cho 10 năm cầm quyền của Tập Cận Bình, đặc biệt là năm năm qua. 

Báo cáo JCER không phải là để cho Hoa Kỳ tự mãn. Nhưng đó là một lời nhắc nhở rằng Hoa Kỳ vẫn giữ được những thế mạnh quan trọng bắt nguồn từ đổi mới tư nhân và cạnh tranh thị trường tự do. Bắt chước chính sách công nghiệp và chủ nghĩa bảo hộ của Trung Quốc không phải là con đường để duy trì vị trí số một. Giữ đúng bản chất là tốt nhất.

William McGurn

Nguyên tác : The Editorial Board, China’s Economy Won’t Be Number One, Wall Street Journal, 19/12/2022

Nguồn : VNTB, 21/12/2022

Covid bùng nổ : Trung Quốc có nguy cơ hỗn loạn

Les Echos và Le Monde đều nhận thấy "Trung Quốc đứng trước sự bùng nổ dữ dội các ca Covid". Bắc Kinh xem chừng đã quyết định để cho con virus lây lan, trông cậy vào miễn dịch tập thể. Nhưng một số chuyên gia lo ngại Trung Quốc sẽ sớm hỗn loạn vì Covid.

Chỉ có hai người giao hàng trên một cây cầu vượt giữa các cao ốc văn phòng ở khu trung tâm Bắc Kinh, ngày 12/12/2022. Thủ đô Trung Quốc trở thành một thành phố ma - sau khi bãi bỏ đột ngột chính sách zero Covid, các ca lây nhiễm tăng vọt. AP - Andy Wong

Không còn bị phong tỏa, nhưng Bắc Kinh lại trở nên thành phố ma

Thông tín viên Le Monde cho biết bốn ngày sau khi dỡ bỏ những biện pháp phong tỏa, điều nghịch lý là cuối tuần qua Bắc Kinh lại trở thành một thành phố ma, như hồi tháng 2/2020 hay tháng 5/2022. Chỉ trong 72 tiếng đồng hồ, số lượng lây nhiễm tăng vọt. Không ai biết được con số chính xác, vì các ca-bin xét nghiệm bỗng dưng biến mất.

Nhưng theo nhiều ước tính, khoảng 10% cư dân thủ đô (22 triệu dân) đã bị nhiễm, còn theo trang Solidarité Covid do những người Pháp làm việc tại Trung Quốc quản lý thì tỉ lệ này là 13%. Les Echos cho rằng con số của chính quyền là 8.626 ca hôm qua - thấp nhất kể từ một tháng nay - không có ý nghĩa gì vì không còn xét nghiệm PCR.

Đường phố nay thuộc về hàng ngàn người giao hàng, đóng vai trò không thể thiếu đối với các nhà thuốc tây đang bị quá tải, nhưng đội ngũ này cũng thiếu vì bị nhiễm bệnh. Thuốc cảm sốt và bộ xét nghiệm nhanh nay không thể tìm ra, ngay cả hệ thống bán hàng trên mạng. Tâm lý nhiều người trở nên hoảng loạn. Tuy nhiên vẫn có thể mua được máy thở trên... mạng xã hội.

Chỉ trong vài ngày, bộ mặt Trung Quốc đã thay đổi, gây hoang mang cho người dân. Nhiều người dân Bắc Kinh xếp hàng trong thời tiết lạnh giá trước các bệnh viện và cơ sở y tế, dù truyền thông kêu gọi ở nhà. Tại Quảng Châu và Vũ Hán, một số bệnh viện thiếu đến 20% nhân viên vì bị nhiễm hoặc được điều sang các bệnh viện dành cho Covid ; việc chạy thận, hóa trị... bị hoãn. Trên đường phố Thượng Hải, hầu hết đều mang khẩu trang dù báo chí nói rằng giờ đây ít ca Covid nặng, dù ba tuần trước vẫn khẳng định con virus nguy hiểm chết người.

"Thà chết vì Covid còn hơn sống như súc vật trong chuồng"

Nhà dịch tễ học Chung Nam Sơn (Zhong Nanshan) nhìn nhận đại dịch lan trành nhanh chóng, nhưng trấn an là tỉ lệ tử vong do Omicron chỉ là 0,1%, tương đương với cúm. Ông dự kiến đến quý 2/2023 sẽ trở lại bình thường. Nhưng tất cả các chuyên gia khác không lạc quan như thế. Rao Yi, hiệu trưởng đại học Y Bắc Kinh, bản thân cũng xét nghiệm dương tính, tuyên bố cần phải xem lại toàn bộ hệ thống y tế, chuẩn bị đối phó với tình trạng lây nhiễm hàng loạt, tử vong cao và cả nguy cơ con virus biến đổi khiến người dân tái nhiễm. Hiện cả nước Trung Quốc chỉ có 138.000 giường hồi sức, chưa đầy 1/10.000 dân và chỉ tập trung ở những đô thị lớn giàu có.

Một số chuyên gia quốc tế dự báo hỗn loạn sẽ nhanh chóng diễn ra, nhà máy tê liệt, bệnh viện tràn ngập bệnh nhân, 1,3 đến 2,1 triệu người sẽ thiệt mạng - theo ước tính của Airfinity trên cơ sở tình hình Hồng Kông trước đây. Các nhà quan sát không hiểu tại sao Trung Quốc mở cửa đột ngột như vậy trong khi tỉ lệ chích ngừa quá thấp. Có thể do Covid ở Bắc Kinh và Quảng Châu vẫn tăng vọt dù phong tỏa ngặt nghèo, kinh tế suy sụp, và nhất là làn sóng biểu tình phản đối.

La Croix dẫn lời một nhà sử học ở Trùng Khánh, cho rằng người dân nay đã hiểu cần phải sống chung với con virus, và họ "thà chết vì Covid hơn là sống như những con vật bị nhốt trong chuồng". Dân Hoa lục sẽ nhớ suốt đời thời kỳ phong tỏa khủng khiếp vừa qua, "cũng như ông bà cha mẹ họ từng sống trong thời Cách mạng Văn hóa của Mao".

Thị trường địa ốc Trung Quốc bệnh nặng

Về kinh tế, Le Monde nhận thấy sau hơn 30 năm liên tục phát triển, thị trường địa ốc Trung Quốc thụt lùi nghiêm trọng kể từ giữa năm 2021. Doanh số bán của 100 công ty lớn nhất giảm đến 42,6%. Cuộc khủng hoảng này phần nào do chính quyền gây ra vì siết chặt tín dụng theo "ba đường ranh đỏ", khiến những công ty nợ nần nhiều phải ngưng các công trường xây dựng. Nổi bật nhất là trường hợp Hằng Đại (Evergrande), tập đoàn "chúa chổm" đứng đầu thế giới với số nợ 300 tỉ euro cuối 2021. Bắc Kinh giờ đây phải nhân nhượng trước tình trạng xảy ra nhiều cuộc biểu tình của những khổ chủ đã đóng tiền nhưng chưa nhận được nhà, hoặc rủ nhau cùng "đình hoãn" không chịu trả nợ vay cho ngân hàng.

Cuộc khủng hoảng ảnh hưởng đến nhiều lãnh vực. Ngân sách chính quyền các địa phương trở nên èo uột vì lệ thuộc 40% vào việc bán đất. Hàng trăm ngàn việc làm ngành xây dựng bị đe dọa. Ở "thượng nguồn", ngành thép, thủy tinh và xi-măng không bán được hàng. Ở "hạ nguồn", ngành nội thất và điện tử gia dụng lao đao : sau 24 năm phát triển ở Hoa lục, hãng Ikea lần đầu tiên đóng cửa một trung tâm bán hàng tại Quý Dương (Guiyang).

Địa ốc chiếm đến 25-30% tổng sản phẩm nội địa (GDP), tỉ lệ này quá lớn. Nhưng theo giáo sư tài chánh Michael Pettis, vấn đề ở chỗ khi giá nhà ở tăng liên tục suốt 30 năm, toàn bộ nền kinh tế đều thích ứng theo. Cá nhân vay mượn để đầu tư, chiếm 60-70% tài sản của các gia đình ; hầu hết các doanh nghiệp đủ loại đều có một chi nhánh địa ốc vì kiếm lợi nhiều nhất. Chính quyền địa phương thì coi việc bán đất như thu nhập chính. Ngày nay, "do tất cả cùng lao vào, nên tất cả đều bị mất tiền".

Nhà báo gặp ông Zhang, 32 tuổi, mặc bộ vét màu sẫm và sơ-mi màu Bordeaux dưới chân một tòa nhà ở Quý Dương, năm 2019 đã gom tiền mua một căn hộ nhưng đến nay vẫn chưa được giao. Thu nhập của hai vợ chồng chỉ đủ trả nợ ngân hàng mỗi tháng và tiền thuê nhà. Ông cho biết hàng ngày chỉ mặc mỗi bộ đồ này, tuy khuỷu tay áo đã bị sờn, sắp rách. Thêm một người tiêu thụ bị mất đi, đối với nền kinh tế Trung Quốc đã quá mệt mỏi sau ba năm theo đuổi chính sách zero Covid.

Hội nghị Paris giúp Ukraine vượt qua mùa đông và tái thiết

Tại Châu Âu, sau Lugano (Thụy Sĩ), Warszawa (Ba Lan), Berlin (Đức) trong những tháng gần đây, nay đến lượt Paris "vận động giúp Kiev vượt qua mùa đông". Có 47 nước và 22 tổ chức quốc tế tham dự hội nghị hôm 13/12/2022 nhằm tài trợ cho công cuộc kháng chiến và tái thiết Ukraine. Cuộc họp trước hết tập trung cho viện trợ quốc tế khẩn cấp nhằm cố duy trì mạng lưới cơ sở hạ tầng trong mùa đông này. Liên Hiệp Châu Âu đã giúp đỡ rất nhiều kể từ đầu cuộc chiến, nhưng hiện đang gặp rắc rối do mối quan hệ giữa Hungary với Nga.

Mục tiêu kế tiếp là việc tái thiết lâu dài, mang tính song phương hơn, với sự hiện diện của 500 doanh nghiệp Pháp, từ các đại tập đoàn cho đến những start-up kỹ thuật số. Paris khẳng định không phải là giúp xây dựng lại Ukraine như trước chiến tranh, mà theo logic "Build Back Better" (tái thiết tốt hơn). Phía sau những cuộc thảo luận còn là "chuẩn bị cho tiến trình gia nhập Liên Hiệp Châu Âu".

Kiến tạo hòa bình cho Ukraine ? Putin chỉ biết đến sức mạnh !

Tuy nhiên bên cạnh đó, theo Le Figaro "Giữa Macron và Zelensky, khó tìm được đồng thuận". Hội nghị hỗ trợ Ukraine diễn ra chỉ vài ngày sau cuộc tranh cãi do phát biểu của tổng thống Emmanuel Macron về sự cần thiết có những "bảo đảm an ninh" cho Nga. Điện Élysée đã làm mọi cách để "dập lửa", và trong cuộc điện đàm lần thứ 43 giữa hai nguyên thủ, ông Macron đã cam kết rằng "Ukraine có thể trông cậy lâu dài về sự ủng hộ của Pháp đối với chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ".

Libération chỉ trích tổng thống Emmanuel Macron đã có những phát biểu gây bất bình cho Ukraine và những nước láng giềng đang bị chính sách bành trướng của Vladimir Putin đe dọa. Trong khi Kiev cần được hỗ trợ về mặt quân sự và nhân đạo để có thể giành được chiến thắng, nguyên thủ Pháp lại gợi ra viễn cảnh đàm phán. Việc này sẽ diễn ra thôi, nhưng còn do chiến trường quyết định. Nếu khó thể hình dung Putin đầu hàng hay Zelensky từ bỏ việc tái chiếm các lãnh thổ bị sáp nhập trong những tháng gần đây, một khi tiếng súng im thì nước Nga của Putin được cho là sẽ thương lượng với Hoa Kỳ, Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ.

Trên thực tế, Pháp và ngay cả Châu Âu chỉ đóng vai trò hạng hai trong một cuộc chiến chỉ có người Ukraine trên tuyến đầu trước quân Nga. Tờ báo cho rằng trước khi tìm cách đóng vai trò người kiến tạo hòa bình, có một cuộc chiến mà người Ukraine cần phải chiến thắng. Putin chỉ biết đến sức mạnh. Theo số liệu của Viện Kiel, Pháp đứng thứ ba về viện trợ vũ khí và nhân đạo cho Kiev, cả trực tiếp lẫn phần đóng góp cho EU. Nhưng trong quan hệ quốc tế, lời nói nhiều khi được chú ý hơn hành động.

Bắn phá tan tành nước láng giềng, Nga sẽ phải bồi thường ?

Le Figaro cũng nói về những khó khăn trong việc ước tính những thiệt hại do cuộc xâm lăng của Nga gây ra cho Ukraine. Gần 7% diện tích nhà ở, 15% đường giao thông, 1/5 cơ sở y tế, 2.000 trường học, 188.000 chiếc xe bị hư hại hay phá hủy, quy mô phá hoại của Nga thật khủng khiếp.

Tại Kiev, một ê-kíp các nhà kinh tế và tình nguyện viên cố gắng có những ước đoán cụ thể. Họ dùng phương pháp của Ngân hàng Thế giới, tổng hợp dữ liệu từ những hình ảnh trên mạng xã hội, thông tin từ chính quyền hay các cá nhân. Đến ngày 21/10, thiệt hại trực tiếp từ tháng 2 đến tháng 9 đã là 120 tỉ euro, chưa kể gián tiếp như số việc làm bị mất. Trong cuộc họp ở Thụy Sĩ trước đó, Kiev đã trình bày một kế hoạch mười năm lên đến 750 tỉ euro. Để so sánh, ngân sách Nhà nước Ukraine năm 2021 chưa đến 40 tỉ.

Tuy nhiều nước Châu Âu kêu gọi một kế hoạch Marshall cho Ukraine, nhưng đều gặp khó khăn trong việc huy động vốn. Trong hội nghị Berlin vào tháng Mười, con số khá khiêm tốn : 3 đến 5 tỉ euro một năm cho 2023 và 17 tỉ cho những nhu cầu cấp thiết, nhà cửa, bệnh viện, cơ sở hạ tầng điện bị phá hủy. Nhưng ai sẽ chi trả ? Kiev khẳng định đó là Moskva.

Vào đầu cuộc chiến, Ukraine đã tịch biên trên 330 triệu euro từ hai ngân hàng Nga, chuyển vào ngân sách quốc gia. Do không có đồng thuận ở tầm quốc tế, Hoa Kỳ, Canada phong tỏa tài sản các tài phiệt Nga, Liên Hiệp Châu Âu đóng băng 17,5 tỉ euro. Trong khi chờ đợi có sự phối hợp, mùa đông đã đến với thời tiết lạnh giá, cần khẩn cấp tránh một đợt di tản mới. Đã có 14 triệu người Ukraine phải ra đi, trong đó 7,8 triệu người đang ở Châu Âu.

Cú sốc Qatargate làm rung chuyển Châu Âu

Cũng tại Châu Âu, các báo đều có những nhận định về cú sốc "Qatargate" làm rung chuyển nghị trường, gây bối rối cho Hy Lạp. Tại đất nước quê hương, bà Eva Kaili, phó chủ tịch Nghị Viện Châu Âu đã lập tức bị trừng phạt. Bà bị khai trừ khỏi đảng xã hội Pasok-Kinal, và chủ tịch cơ quan chống rửa tiền loan báo phong tỏa "các tài khoản ngân hàng, trương mục ký gởi, các công ty và tất cả tích sản" của nữ nghị sĩ. Les Echos cho biết, hôm qua chân dung Eva Kaili chiếm mặt tiền tất cả các kiosque sách báo tại Hy Lạp sau khi bị bắt ở Bruxelles vì "tham nhũng", "rửa tiền".

Theo La Croix tại Bruxelles, thành phố được gọi là "thủ đô của vận động hành lang", hiện có đến 12.800 tổ chức đăng ký hoạt động, từ TotalEnergies cho đến Greenpeace. Vẫn thường xảy ra những trường hợp xung đột lợi ích, nhưng chưa bao giờ trắng trợn như vụ này. Chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen tiếp tục đề nghị thành lập một cơ quan độc lập về vấn đề đạo đức tại các định chế EU. Nghị sĩ người Bỉ Philippe Lamberts, đồng chủ tịch đảng Xanh của Nghị Viện đòi hỏi quy định về minh bạch mở rộng cho cả những cuộc gặp ngoại giao tổ chức bởi một nước thứ ba. Tuy nhiên ông cũng cảnh báo : "Mọi kiểm soát đều không thể ngăn trở được một va-li nhét đầy giấy bạc".

Trong khi đó Les Echos ghi nhận tại Doha, mọi việc vẫn diễn ra bình thường, như không có gì phải ầm ĩ. Từ mười năm qua, rất nhiều xi-căng-đan đã xảy ra, nhưng chưa bao giờ làm thay đổi được chính sách. Theo nhà nghiên cứu Raphael Le Magoariec, Qatar không đặt nặng việc tạo hình ảnh tốt đẹp trong dư luận, mà điều mà vương quốc này tìm kiếm là ảnh hưởng – đó là bảo hiểm sinh mạng cho một Nhà nước nhỏ bé nằm lọt giữa các đại cường. Tài chánh của Qatar hầu như không giới hạn, nhờ nguồn khí đốt chiếm trên 13% dự trữ đã được xác nhận của toàn thế giới, nên "cái gì mua được thì mua", kể cả các nghị sĩ Châu Âu.

Cải cách lương hưu, Nghị Viện Châu Âu : tựa chính báo Pháp

Les Echos đặt câu hỏi "Cải cách hưu bổng : Tại sao ông Macron trì hoãn ?". Cũng về vấn đề này, Le Figaro cho rằng việc câu giờ cho thấy chính phủ đang bối rối. Libération chạy tựa "Vụ khủng bố ở Nice : Phiên tòa kết thúc, xin đừng quên chúng tôi". Bản án được tuyên hôm nay, các nạn nhân kể lại với tờ báo những tình cảm trái ngược trong ba tháng theo dõi phiên tòa về tội ác man rợ này, trong phòng xử vắng bóng người tham dự. Le Monde dành tít lớn cho "Liên Hiệp Châu Âu : Nghị Viện trước nghi vấn tham nhũng", với La Croix là "Một xì-căng-đan Châu Âu".

Thụy My 

Ngày 27/11/2022, vài trăm sinh viên của Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh đã biểu tình trong khuôn viên trường. Được thành lập khi Trung Hoa Dân Quốc ra đời vào năm 1911, Đại học Thanh Hoa là một trong những trường danh tiếng nhất trong cả nước, nơi Tập Cận Bình từng theo học. Nhân dịp phong trào biểu tình bùng lên trong giới sinh viên Trung Quốc, dẫn đến việc Bắc Kinh ngưng Zero Covid, trang The Conversation giới thiệu bài viết "Trí thức trẻ và quyền lực Trung Quốc : 100 năm sóng gió". 

Hàng ngàn sinh viên Đại học Thanh Hoa biểu tình. (Ảnh : Chụp màn hình video)

Bài viết của tiến sĩ lịch sử đương đại Marie Bouchez, chuyên gia về quan hệ Pháp - Trung và lịch sử trí thức, Đại học Lorraine, đăng ngày 07/12/2022. RFI giới thiệu bài viết.

Thanh niên Trung Quốc là những người đóng vai trò quan trọng không thể phủ nhận trong những biến động chính trị mà đất nước này đã trải qua trong thế kỷ 20. Đôi khi họ là những phát ngôn viên cho khát vọng dân chủ của Trung Quốc, chẳng hạn vào năm 1919 với phong trào đấu tranh quy mô lớn, Ngũ Tứ, của học sinh, sinh viên, công nhân, trí thức, hay sự kiện ở quảng trường Thiên An Môn năm 1989.

Tuy nhiên, dưới thời Mao Trạch Đông, một số thanh niên cũng đã trở thành những thành viên nhiệt thành của chế độ, tham gia ức hiếp và làm nhục người khác, đặc biệt là trong những năm đầu tiên khi chế độ cộng sản được thành lập ở Trung Quốc hoặc trong giai đoạn Cách Mạng Văn Hóa (1966-1971), cho dù các thanh niên là sinh viên bị buộc phải "cải tạo" theo điều lệ của Đảng cộng sản.

Giới trí thức trẻ của Trung Quốc như vậy là lực lượng đã làm rung chuyển hai nước cộng hòa Trung Hoa, từ năm 1919 cho đến ngày nay. Nổi dậy hay bị thao túng, đâu là các mối liên hệ của giới trí thức trẻ Trung Quốc với chính quyền cộng sản Bắc Kinh ?

04/05/1919 : Các trí thức trẻ ở Trung Quốc đòi hỏi dân chủ

Phong trào Ngũ Tứ 04/05/1919 tương ứng với hai hiện tượng. Một mặt, đó là đỉnh cao của Phong trào Văn hóa Mới, được khởi xướng vào năm 1915 với việc xuất bản tạp chí có tên là Tân Thanh Niên, có phụ đề tiếng Pháp. Người sáng lập tạp chí là Trần Độc Tú (Chen Duxiu), hiệu trưởng Đại học Bắc Kinh và sau này là nhà sáng lập Đảng cộng sản Trung Quốc. Ông thuộc lớp thanh niên Trung Quốc có học thức và được đào tạo tại các trường đại học của Mỹ và Nhật Bản.

Năm 1919, Trung Quốc, nước Cộng hòa từ năm 1911, bị giằng xé giữa các thế lực lãnh chúa trong chiến tranh và không thể có được dân chủ trên lãnh thổ. Hơn nữa, cho dù Trung Quốc sát cánh với các nước thuộc phe đồng minh trong Đệ Nhất Thế Chiến, nhưng ​tỉnh Sơn Đông, một thuộc địa cũ của Đức trên đất Trung Quốc, lại bị giao cho Nhật Bản theo Hiệp ước Versailles.

Được một nhóm trí thức của Đại học Bắc Kinh huy động, 3.000 sinh viên Bắc Kinh đã tập hợp tại quảng trường Thiên An Môn vào ngày 04/05/1919 để tố cáo sự bất công đối với Trung Quốc tại Hội nghị Hòa bình (Paris). Ngoài ra, họ lấy Hoa Kỳ, Đức hoặc Pháp làm hình mẫu và đòi hỏi có Khoa học và Dân chủ. Họ cũng chỉ trích các nguyên tắc Nho Giáo được dùng làm cơ sở nền tảng cho xã hội Trung Quốc, chẳng hạn như sức nặng của thứ hạng xã hội, thứ bậc gia đình và rất ít vị trí dành cho phụ nữ. Phong trào dân tộc chủ nghĩa và văn hóa được khởi xướng từ Bắc Kinh đã lan sang các thành phố khác của Trung Quốc, như Vũ Hán, Thiên Tân hoặc Thành Đô, và cũng lan ra cả nước ngoài : cộng đồng người Hoa ở Đức, Hàn Quốc, Ấn Độ và thậm chí cả Nga cũng tham gia phong trào.

Sự kiện ngày 04/05/1919 trong suốt một thời gian dài đã bị Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa làm lu mờ. Đến năm 2019 thì lễ kỷ niệm 100 năm ngày này đã được tổ chức nhằm tôn vinh giới trẻ và tư tưởng dân tộc Trung Hoa. Nhưng trong vòng 100 năm đó, phong trào văn hóa 1919, được coi là khai sinh ra phong trào dân tộc chủ nghĩa Trung Quốc, đã tìm thấy một tiếng vang mới vào năm 1989.

Sinh viên dưới thời Mao : Hoặc làm tay sai, hoặc đi cải tạo

Thanh niên Trung Quốc cũng đã từng phải chọn phe trong thời kỳ Trung Quốc theo chủ nghĩa Mao. Trong suốt nhiệm kỳ chủ tịch của Mao Trạch Đông (1949-1976), giới trẻ Trung Quốc dường như bị chia rẽ : nhiều người trong số các thanh niên xuất thân từ tầng lớp nông dân và công nhân trở thành những phụ tá nhiệt thành của chế độ, trong khi những thanh niên có học thức cao hơn bị buộc tội là phản bội hoặc "hữu khuynh" và đã bị đẩy vào các trại cải tạo, đặc biệt là dưới thời Cách Mạng Văn Hóa.

Mao Trạch Đông tin rằng sứ mệnh "của thanh niên là dẫn dắt cuộc cách mạng". Ngay từ những tháng đầu tiên dưới chính quyền cộng sản tại nhiều thành phố Trung Quốc, việc tuyển thanh niên vào hàng ngũ là điều hiển nhiên. Trong một bức thư đề ngày 12/12/1949, nhà truyền giáo người Pháp Louis Watine, giảng dạy tại Đại học Thiên Tân, đã báo cáo về việc các sinh viên đại học ức hiếp các nhà truyền giáo : "Trên tường, họ dán những tấm áp-phích viết tay đầy những lời dối trá, vu khống hoặc chỉ nói đúng một nửa sự thật để chống lại các cha xứ, chống lại Giáo Hội. Thật đáng sợ khi thấy sự thật không có một chút uy quyền nào trong khi mọi sai lầm, sự dối trá đều được phép diễn ra : họ gọi đó là ‘Ánh sáng, ‘Sự thật’, ‘Tiến bộ’".

Trong cuộc Cách Mạng Văn Hóa, được khởi xướng hồi năm 1966, việc tuyển thanh niên vào hàng ngũ đã được nâng lên một bậc. Để trừng phạt các đối thủ, trong đó có cả Đặng Tiểu Bình, và tái thiết uy tín chính trị, Mao Trạch Đông đã khuyến khích các học sinh và sinh viên gia nhập "Hồng Vệ Binh", "Những người lính nhỏ của Cách mạng". Một đội quân hăng hái, nhiệt tình đã được thành lập theo mô hình của Hồng Quân.

Gắn chặt với Cuốn sách đỏ, hàng triệu thanh niên nói trên đã cổ vũ Mao Trạch Đông trên quảng trường Thiên An Môn vào tháng 08/1966, treo những tấm tấm áp phích lớn tố giác các giáo viên và sinh viên bị họ quy là tư sản hoặc xét lại. Tại Đại học Bắc Đại (Beida) ở Bắc Kinh, vào giữa tháng 10/1966, gần 3.000 sinh viên đã thành lập 92 nhóm hội Hồng Vệ Binh, nhưng thường là đối chọi với nhau. Từ tháng 01/1967, Hồng Vệ Binh thoát khỏi mọi sự kiểm soát và thực hiện các hành động chống lại toàn bộ giới trí thức Trung Quốc (giáo viên, nhà báo, cán bộ đảng, nhân viên bệnh viện).

Cũng vào thời đó, 17 triệu "thanh niên có học thức" bị đưa về nông thôn một cách độc đoán với mục đích cải tạo họ. Trong tiểu thuyết "Balzac và cô bé thợ may Trung Hoa" (xuất bản năm 2000), nhà văn Trung Quốc Đới Tư Kiệt (Dai Sijie) miêu tả hai thanh niên ở tuổi 17-18, vừa mới tốt nghiệp trường trung học cơ sở và bị đẩy đi một khu làng hẻo lánh ở tỉnh Tứ Xuyên, miền tây nam Trung Quốc. Là con trai các bác sĩ, nhân vật Tôi, người kể chuyện trẻ tuổi kể rằng "chỗ ở tại nơi cải tạo không có đồ đạc", công việc nặng nhọc trên núi là mang "những thứ rác rưởi trên lưng" và "bài học cải tạo kéo dài suốt hai tháng". Cách Mạng Văn Hóa chấm dứt vào năm 1971, nhưng bạo lực đã giết chết gần 4 triệu người.

Từ Thiên An Môn đến Đại học Thanh Hoa : Tuổi trẻ đối mặt với chế độ cộng sản (1989-2022)

Cái chết của Mao Trạch Đông năm 1976 đã mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử Trung Quốc. Đặng Tiểu Bình trở thành chủ tịch Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và mở cửa đất nước với kinh tế thị trường.

Tuy nhiên, từ ngày 15/04 đến ngày 04/06/1989, 70 năm sau phong trào Ngũ Tứ 04/05/1919, 200.000 sinh viên đã tập trung tại quảng trường Thiên An Môn. Các đòi hỏi dân chủ khi đó ở Trung Quốc rất mạnh mẽ, phong trào đã tranh thủ một số sự kiện để bày tỏ các mong muốn, đòi hỏi, trong đó có chuyến thăm Trung Quốc của nhà cải cách Liên Xô Mikhail Gorbachev. Các sinh viên, thường là con cái của các nhà lãnh đạo của Đảng cộng sản Trung Quốc, muốn tưởng niệm cuộc tập hợp ngày 04/05/1919 và bắt đầu tuyệt thực.

Trong khi đó, giới trí thức đòi "công cuộc hiện đại hóa lần thứ 5 và dân chủ". Lần đầu tiên, báo chí quay lưng lại với Đảng cộng sản. Bất chấp sự trung gian của tổng bí thư Đảng cộng sản Trung Quốc, Đặng Tiểu Bình đã quyết liệt sử dụng các phương tiện mạnh mẽ ; ông ban hành thiết quân luật và điều quân đội đến quảng trường Thiên An Môn trong đêm 03 rạng sáng 04/06/1989. Khoảnh khắc này trở thành bất tử với hình ảnh một thanh niên một mình đứng chặn đoàn xe tăng đang lao tới. Hình ảnh này bị cấm ở Trung Quốc, nhưng trở thành biểu tượng cho cuộc đàn áp có lẽ đã cướp đi sinh mạng của gần 10.000 người.

33 năm sau (vào năm 2022), và trong khi "Mùa xuân Trung Quốc" năm 1989 vẫn bị đè bẹp dưới sự im lặng ở Trung Quốc, sinh viên Bắc Kinh một lần nữa đi đầu phong trào biểu tình.

Có nhiều điểm chung giữa các phong trào của sinh viên Trung Quốc từ năm 1919 đến năm 2022. Những biểu ngữ được giới trẻ, từ các thành phố lớn của Trung Quốc có học thức và cởi mở với thế giới, giương lên, hầu như vẫn không thay đổi. Các trí thức trẻ cũng cố gắng tập hợp quanh họ các tầng lớp xã hội khác trong nước. Thường là bị trấn áp, đôi khi cũng được các nhà cầm quyền chính trị Trung Quốc ủng hộ, các sinh viên không ngừng giữ vai trò là các tác nhân quan trọng trong lịch sử Trung Quốc.

Thùy Dương

Nguồn : RFI, 12/12/2022

Còn lại gì "giấc mộng Trung Hoa" khi "tăng trưởng đã đổ gẫy" ? Công luận Trung Quốc mòn mỏi đợi chờ Bắc Kinh chấm dứt chính sách chống Covid triệt để, cởi trói cho kinh tế. Giới chuyên gia cho rằng, zero Covid xua tan giấc mơ soán ngôi Mỹ trở thành nền kinh tế số 1 toàn cầu. Có nhiều nghi vấn về tiềm năng tăng trưởng của thị trường mà đến nay giới đầu tư vẫn xem là "năng động nhất", "hấp dẫn nhất" trên thế giới.

Công an Trung Quốc phong tỏa con đường mang tên Wulumuqi (tên tiếng Hoa của Urumqi) ở Thượng Hải, nơi người biểu tình tập trung đòi Tập Cận Bình từ chức hôm 27/11/2022. AP

Cuối 2019 "virus lạ" đã bùng lên tại Vũ Hán. Nhưng từ nhiều năm trước đó, đặc biệt là từ 2018 khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung khai mào, tăng trưởng của Trung Quốc đã chựng lại. Bước sang mùa xuân 2020 vào lúc phần lớn trên thế giới bị tê liệt vì siêu vi SARS-Cov-2 Vũ Hán và tiếp theo đó là những thành phố khác tại Hoa Lục bắt đầu dỡ bỏ phong tỏa. Dân chúng lại được đi ra ngoài, giao thương từng bước trở lại bình thường. Đó cũng là những tuần lễ của chính sách "ngoại giao khẩu trang". Các nhà máy sản xuất tối đa để xuất khẩu sang Châu Âu và kể cả Hoa Kỳ, để "viện trợ" cho các quốc gia chậm phát triển.

Delta và Omicron, kẻ thủ của ông Tập

Thành công rực rỡ đó là thắng lợi cá nhân của ông Tập Cận Bình đã nhanh chóng áp đặt những biện pháp nghiêm ngặt nhất để ngăn dịch lây lan. Về y tế, Bắc Kinh đã tiên phong cho ra đời những bộ xét nghiệm và đây cũng là một mặt hàng quan trọng để xuất khẩu ra thế giới, trước khi mà các hãng dược phẩm Trung Quốc tìm được vac-xin chống Covid và bắt cộng đồng quốc tế phải chú ý vào chính sách "ngoại giao vac-xin".

Cuối 2020, ông Tập Cận Bình lại càng hài lòng khi thấy kinh tế của Âu, Mỹ giảm sụt. Riêng Trung Quốc vẫn bình yên. Chẳng những thế, cỗ máy xuất khẩu năng động hơn bao giờ hết. Trung Quốc qua mặt Mỹ về FDI – đầu tư trực tiếp nước ngoài. Đó cũng là thời điểm Đảng cộng sản Trung Quốc và nhiều nhà phân tích phương Tây cho rằng, Bắc Kinh đang rất gần giấc mơ qua mặt nước Mỹ để trở thành nền kinh tế số 1 toàn cầu trước năm 2030. Nhưng biến thể Delta vào mùa hè 2021, rồi biến thể Omicron đầu 2022 nay phá hỏng tham vọng đó.

Chuyên gia kinh tế Sylvie Matelly phó giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược IRIS của Pháp giải thích :

"Cần nhớ rằng cuối 2020, Trung Quốc là nền kinh tế lớn duy nhất của thế giới có tỷ lệ tăng trưởng trên 0% - chính xác hơn là GDP nước này đã tăng 3% cuối năm 2020. Trong khi đó, tại các nước phương Tây, GDP giảm từ 9 đến 11%. Bắc Kinh có thể tự hào rằng chính sách phong tỏa nghiêm ngặt của họ cho phép kềm hãm được đà lây lan và qua đó cứu vãn được một phần các hoạt động kinh tế. Cùng thời điểm này thì thế giới lao đao. Nhưng đến cuối 2021, chính sách kiểm soát dịch quá nghiêm ngặt đã bắt đầu cho thấy những giới hạn của nó. Bước sang mùa xuân năm nay thì tình hình đã xấu đi thêm. Việc kinh tế Trung Quốc suy yếu không phải là một tin vui đối với thế giới bởi vì trong lúc mà mức tiêu thụ nội địa của nước đông dân nhất địa cầu tiếp tục đổ dốc, thì trái lại xuất khẩu của Trung Quốc vẫn phát triển mạnh. Chưa khi nào thâm hụt của Mỹ so với Trung Quốc lại nặng như hiện nay, còn tệ hơn cả so với khi mà tổng thống Donald Trump khởi động chiến tranh thương mại".

Cách ly với thế giới bên ngoài

Từ ba năm qua Trung Quốc vẫn là một quốc gia khép kín với bên ngoài, vẫn duy trì chính sách "chống dịch triệt để" được gọi là "zero Covid". Chỉ cần phát hiện một ca bệnh là cũng đủ để cả tòa cao ốc, cả khu phố thậm chí là cả một quận ở những thành phố lớn hàng chục, hàng trăm triệu dân bị phong tỏa. Là cũng đủ để những khu công nghiệp với hàng trăm ngàn nhân viên bị cách ly.

Tiêu thụ nội địa sụt giảm trầm trọng : chỉ nội tháng 10/2022 doanh thu của các nhà hàng tại Hoa Lục giảm 8%. Số chuyến bay nội địa giảm 33% so với hồi tháng 9.

Cuối 2022 các dự phóng tăng trưởng đều cho thấy về tăng trưởng Trung Quốc đã bị các nước Châu Á qua mặt và từ khi ông Đặng Tiểu Bình "mở cửa" kinh tế, chưa bao giờ Bắc Kinh phải hài lòng với tỷ lệ tăng trưởng trên dưới 3%. Giới quan sát đồng loạt quy trách nhiệm cho chính sách "zero covid" hạn chế mọi hoạt động trong xã hội, giới hạn quyền tự do đi lại của gần 1/3 dân số nước đông dân nhất địa cầu.

Cuối tháng 11/2022 tại quốc gia có cỗ máy kiểm duyệt lợi hại nhất, biểu tình nổ ra tại hàng chục thành phố đòi "quyền tự do" đi lại, đòi chấm dứt các biện pháp phong tỏa triền miên. Chính quyền đã nhanh chóng "làm chủ lại tình hình" và có khuynh hướng đưa ra một số tín hiệu làm hạ nhiệt phẫn nộ của công chúng. Giáo sư kinh tế Mary Françoise Renard đại học Clermont Auvergne, thận trọng cho rằng còn quá sớm để Trung Quốc từ bỏ chính sách zero Covid.

"Dân Trung Quốc không được tiếp cận với thông tin và họ sợ Covid. Kịch bản khả dĩ nhất, theo tôi là sắp tới đây Trung Quốc sẽ không còn ban hành những biện pháp phong tỏa nghiêm ngặt và cũng không áp dụng một cách đột ngột như từ hai năm qua. Có thể là sau Tết âm lịch, tình hình sẽ bớt căng hơn, Trung Quốc sẽ nới lỏng các biện pháp chống dịch. Tuy nhiên phải đợi đến khi nào Trung Quốc có vac-xin mới – có thể là ngay từ sang năm, thì chính quyền mới dám từng bước giảm nhẹ các biện pháp phong tỏa và chính sách chống dịch sẽ bớt nghiêm ngặt hơn".

Không nên bất công với một con siêu vi

Câu hỏi kế tiếp là một khi Bắc Kinh dẹp bỏ các biện pháp chống dịch nghiêm ngặt và từng được áp dụng ở quy mô lớn một cách thô bạo như trong ba năm vừa qua, liệu rằng kinh tế Trung Quốc có thể quay lại với đà han trưởng 5 -6% một năm hay không ? Theo giới phân tích, câu trả lời là không. Sylvie Matelly viện IRIS của Pháp giải thích :

"Hoa Kỳ han lãi suất ngân han khiến vốn nước ngoài ồ ạt rút khỏi Trung Quốc để chuyển sang thị trường Mỹ. Điểm đáng mừng ở đây là đồng nhân dân tệ giảm giá, nhờ đó han Trung Quốc hấp dẫn hơn, tạo cú hích cho xuất khẩu của nước này. Nhưng về trung hạn, kinh tế của Trung Quốc lâm vào thế kẹt và sẽ đi từ khó han này đến khó han khác. Hơn nữa, Trung Quốc có những lỗ hổng về kinh tế và tôi e rằng, ông Tập Cận Bình khi gặp khó han sẽ chọn giải pháp theo kiểu Mao Trạch Đông xưa kia, tức là sẽ càng lúc càng cứng rắn hơn".

Trong một nghiên cứu gần đây, Alicia Garcia Herrero, kinh tế trưởng đặc trách khu vực Châu Á – Thái Bình Dương của ngân han Pháp Natixis cho rằng quy tất cả trách nhiệm cho chính sách zero Covid là "bất công".

Đành rằng ba năm với các đợt phong tỏa triền han đã "khủng bố" tinh thần của người dân Trung Quốc và đã làm thui chột những phát minh, những sáng kiến kinh doanh và tất cả những gì làm nên phép lạ kinh tế tại quốc gia này. Nhưng ngay cả trong trường hợp mà Bắc Kinh thông báo "mở cửa trở lại" như thời tiền Covid thì ba năm qua đã để lại một số những vết hằn. Trước tiên là tiêu thụ nội địa có khuynh hướng sụt giảm một cách lâu dài. Ngay trong những thời gian mà Trung Quốc đã dỡ bỏ phong tỏa tại một số nơi, các hộ gia đình cũng đã rất thận trọng về chi tiêu. Nguyên nhân chính, theo kinh tế gia của ngân han Natixis là khủng hoảng về địa ốc.

Nhà Trung Quốc học François Godement cố vấn cho Viện Nghiên Cứu Montaigne, Paris nêu lên một nghịch lý của nền kinh tế thứ hai toàn cầu :

"Kinh tế Trung Quốc đang bị kẹt trên thị trường nội địa, nhưng ngành xuất khẩu lại rất năng động. Từ đầu đại dịch đến nay, tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc tiếp tục han lên. Pháp chẳng hạn đã nhập han những mặt han mà từ trước tới nay không mua vào của Trung Quốc. Nhưng về đối nội thì tiêu thụ của Trung Quốc đã chựng lại từ cuối 2019-đầu năm 2020 : Trong thời gian bị phong tỏa, dân Trung Quốc đã ít mua nhà, ít hane hơn. Bên cạnh đó các doanh nghiệp nợ nần. Ông Tập siết lại các hoạt động kinh tế để giới hạn rủi ro, để giảm mức độ lệ thuộc của Trung Quốc vào nước ngoài và Bắc Kinh đã chậm tung ra một chính sách kích cầu"

Ngay cả cỗ máy sản xuất cũng đã bị dịch Covid thách thức

Trong mắt các doanh nhân và các nhà đầu tư nước ngoài, SARS-Cov-2 để lại một bài học lớn. Trung Quốc là một mắt xích quan trọng nhất trong chuỗi cung ứng toàn cầu nhưng dây chuyền đó lại có thể bị tắc nghẽn bất cứ lúc nào. Điển hình là những "trận mưa kim loại" Trịnh Châu diễn ra trong khu vực nhà máy Foxconn, xưởng sản xuất điện thoại Apple lớn nhất thế giới vừa qua. Foxconn cho biết nhà máy Trịnh Châu chỉ hoạt động lại bình thường vào cuối tháng này. Còn Apple cố ý để lộ kế hoạch đi tìm những bãi đáp mới "ngoài Hoa Lục".

Sau cùng, như kinh tế trưởng ngân han Natixis Alicia Garcia Herrero nêu bật trong bài nghiên cứu : "những khó han về cơ bản của nền kinh tế Trung Quốc vẫn nguyên vẹn và có phần trầm trọng hơn". Khủng hoảng địa ốc đang lan rộng cho dù chính phủ hôm 24/11/2022 vừa ban hành một gói hỗ trợ hơn 160 tỷ đô la để "dập tắt đám cháy".

Trung Quốc cũng không hy vọng nhanh chóng khép lại cuộc xung đột thương mại với Hoa Kỳ cho dù Donald Trump đã rời khỏi Nhà Trắng từ 2 năm qua. Nhìn đến những công cụ để vực dậy kinh tế : biện pháp han ngân sách nhà nước để kích cầu đang gặp trở ngại lớn, do nợ công của cấp trung ương, của các chính quyền địa phương và doanh nghiệp nhà nước thì đã "xấp xỉ" với mức nợ của các nước phát triển tức là hơn 80% so với GDP. Trung Quốc cũng không thể tiếp tục hạ lãi suất chỉ đạo để khuyến khích tiêu thụ và đầu tư khi mà tư bản nước ngoài ồ ạt rút khỏi Hoa Lục để chuyển hướng sang Mỹ do Cục Dự trữ Liên bang FED liên tục tăng lãi suất ngân hàng.

Trong những điều kiện đó, rõ ràng việc Bắc Kinh xóa bỏ đường lối bài trừ Covid triệt để là điều mà cả người dân Trung Quốc lẫn cộng đồng quốc tế cùng mong đợi. Nhưng đây không là chiếc đũa thần hóa giải hết tất cả những khó khăn mà nền kinh tế thứ hai trên thế giới này đang phải đối mặt.

Thanh Hà

Nguồn : RFI, 06/12/2022

Những người bất đồng chính kiến ở Trung Quốc bị cô lập nhưng họ không bị cô lập như trước đây

Aaron Sarin, nhà văn tự do ở Anh

Người biểu tình xuống đường ở nhiều thành phố của Trung Quốc sau vụ cháy chung cư chết người ở tỉnh Tân Cương đã gây ra làn sóng phản đối kịch liệt trên toàn quốc khi nhiều người đổ lỗi cho các hạn chế về Covid là nguyên nhân dẫn đến cái chết. (Ảnh của Kevin Frayer/Getty Images)

"Tôi tự nghĩ rằng có nhiều người Trung Quốc cũng muốn tự do và dân chủ. Nhưng họ ở đâu ? Tôi có thể tìm bạn ở đâu ? Gặp nhau làm sao nhận ra nhau ?" – theo Kathy, một sinh viên Trung Quốc ở London

Đã một tháng kể từ Cuộc biểu tình Cầu Sitong, và trong khi nhiều người ở Trung Quốc chưa bao giờ nghe nói về "Anh Cầu" (Bridge Man), thì đã có những dấu hiệu về cuộc cách mạng nhân bản mà anh ta mong muốn. Chính sách Không-Covid đang tiến gần đến điểm đột phá. 

Các đội chống bạo động và vòi rồng đã được triển khai ở Quảng Châu sau khi người dân bị cách ly thoát khỏi khu vực phong tỏa, phá dỡ các hàng rào kiểm soát và lật đổ một chiếc xe công an – nhiều năm bị nhốt đã dần dần nhường chỗ cho phẫn nộ. Đã có những cảnh hỗn loạn tương tự ở Trịnh Châu, biểu tình ở Nam Kinh, Lan Châu và Trùng Khánh. Thủ đô Bắc Kinh mới bị phong tỏa, và sự bất mãn đang âm ỉ ở đó.

Thành phố Urümqi ở Tân Cương đã phải chịu những cách ly nặng nề nhất trong hơn ba tháng, và vào ngày 24/11/2022, cư dân của một tòa nhà cao tầng đã bị thiêu chết trong một vụ hỏa hoạn. Đối với họ, cũng như đối với nhiều người Trung Quốc trong ba năm qua, phong tỏa có nghĩa là bị chính quyền nhốt kín. Và mặc dù thực tế là đảng đang cố gắng ngăn chặn tin tức về thảm kịch này, nhiều người biết về nó. Ở Urümqi, những đám đông phẫn nộ đang bất chấp các hạn chế và cách ly để phản đối. Từ Thành Đô ở phía Tây đến Thượng Hải ở phía Đông, dân tập hợp để kêu gọi Tập Cận Bình từ chức – một sự leo thang chưa từng có về phản đối chính trị.

Tất nhiên, nhiều người sẽ kiên nhẫn chờ đợi ở nhà, tin tưởng nhà nước sẽ làm điều đúng đắn. Nhưng ngay cả niềm tin của những công dân kiểu mẫu như thế này cũng đang bị lung lay. Họ đã nhìn thấy, trên máy truyền hình của họ, một cái nhìn sống động về thế giới bên ngoài Trung Quốc. Trước sự ngạc nhiên của họ, nó chẳng giống thế giới mà họ đang sống : một giải đấu bóng đá toàn cầu không bắt buộc đeo khẩu trang, không có giãn cách xã hội, không có cảnh xếp hàng mệt mỏi bên ngoài các trạm xét nghiệm, và không có dấu hiệu của những người lính chống Covid mặc đồ bảo hộ mà người Trung Quốc gọi là "Người bao trắng lớn". Sự tương phản là chói tai giữa Trung Quốc và những nước khác.

Chính sách Không-Covid càng tồn tại lâu, thì sự căng thẳng sẽ tăng lên đối với trụ cột tuyên truyền—"Đảng và nhân dân là một". Cuộc sống đã trở nên vô lý đối với công dân Trung Quốc ; đối với nhiều người nó đã trở thành bi kịch. Họ không thể che giấu mãi sự thật rằng đảng đang gây ra tình trạng này cho họ, và ngay cả những người tin vào Đảng cộng sản nhất cũng sẽ bắt đầu nghi ngờ rằng tất cả chỉ là một âm mưu khác của Mỹ – để chống cách mạng xã hội chủ nghĩa. Hiện tại, cơn thịnh nộ của họ hướng vào chính sách không-Covid. Nhưng khi các cuộc biểu tình bị dập tắt và chính sách tiếp tục, sẽ có vẻ hợp lý hơn nếu họ hướng cơn thịnh nộ đó vào Đảng cộng sản Trung Quốc. Chúng ta cứ từ từ để theo dõi chuyển đổi.

Bên ngoài Trung Quốc, "Anh Cầu" được biết đến nhiều hơn. Bên trong Trung Quốc, những người bất đồng chính kiến có nhiều bất bình to lớn hơn là chỉ về chính sách Không-Covid. Một nhóm những người bất đồng chính kiến ẩn danh đã sử dụng tài khoản Instagram CitizensDailyCN để theo dõi các áp phích chống Tập Cận Bình xuất hiện trước công chúng trong những tuần gần đây. 

Một trong những quản trị viên của CitizensDailyCN gợi ý rằng việc đăng tin để kết nối là "bước đầu tiên để xây dựng một cộng đồng". Bước tiếp theo diễn ra nhanh chóng, khi CitizensDailyCN ra mắt các nhóm trò chuyện Telegram ở nhiều thành phố khác nhau trên thế giới. Telegram được chọn vì nó cho phép người dùng tách số khỏi tên, khiến các mạng kiểm duyệt của đảng khó theo dõi mọi người hơn.

Hàng ngàn sinh viên Trung Quốc đã tham gia các nhóm trò chuyện này, tận hưởng cơ hội trao đổi quan điểm chỉ trích Đảng cộng sản Trung Quốc. Giờ đây, các cuộc trò chuyện đang được sử dụng để tổ chức các cuộc biểu tình chống Tập tại các thành phố trên khắp thế giới. Những người biểu tình này là biểu tượng của Thế hệ "Anh Cầu" mới nổi : mọi người vốn đã tức giận, nhưng "Anh Cầu" đã hy sinh tù đày để khích lệ họ. Và vì vậy, ở New York, các sinh viên mặc những bộ đồ liền thân của "Người bao trắng lớn" — một sự chế giễu các đội an ninh Covid ở quê nhà— và diễu hành qua các đường phố kêu gọi chấm dứt sự cai trị của Tập Cận Bình.

Sự bất mãn lan rộng đến đâu ? Mỗi người đại lục mà tôi (Aaron Sarin) đã nói chuyện trong năm qua đều phản đối Không-Covid và — quan trọng hơn — là phản đối Tập Cận Bình. Tâm trạng của họ là chủ bại hơn là cách mạng. Họ không thấy hy vọng nào cả. 

Nhưng tôi chắc chắn nhìn thấy hy vọng, bởi vì sự bất mãn thẳng thắn gia tăng so với vài năm trước. Những con số thực sự về mức phản đối rất khó đánh giá. Tôi nhớ đã từng hỏi một phụ nữ Trung Quốc nhiệt thành chống Đảng cộng sản Trung Quốc (cô ấy gọi đảng là "quỷ") rằng cô ấy có thể nói chuyện với bao nhiêu người bạn về chính trị mà không cần kiểm duyệt bản thân. "Giống như ba đến bốn", cô ấy trả lời. Trong bối cảnh, cô ấy nói với tôi rằng cô ấy có khoảng 50 người bạn.

Tất nhiên, dân chúng không phân chia rõ ràng thành "đã bị cải tạo" và "không bị tẩy não". Hệ thống truyền bá của đảng thường tạo ra những kết quả thất thường. Phần lớn công dân chọn nhiều điểm từ tuyên truyền để tạo ra một hệ thống niềm tin cho cá nhân họ. Tuy nhiên, vẫn có một thiểu số đáng kể không tin vào tuyên truyền. Một thiểu số đáng kể khác đã anh dũng xoay sở để nhìn thấu toàn bộ sự việc. Vì vậy, dùng kinh nghiệm của bạn tôi, chỉ sáu phần trăm tâm trí của Trung Quốc được tự do ?

Kathy, một thành viên của thế hệ đối kháng mới dẫn cảm hứng từ "Anh Cầu", ước tính rằng con số này có lẽ gần ba phần trăm. Như cô ấy đã giải thích với tờ New York Times, cô ấy có thể nói về chính trị với chỉ một trong số 30 bạn cùng lớp của cô ấy ở Trung Quốc. Hầu hết thời gian, bạn bè của Kathy là "những người bình thường, thậm chí tốt bụng". Nhưng ngay sau khi Nancy Pelosi đến thăm Đài Loan, "một chương trình nhúng trong rô-bốt đã được bật lên" và "mọi người bắt đầu đăng cùng một ngôn ngữ kinh khủng trên mạng xã hội" – họ la hét và than thở rằng Quân đội Giải phóng Nhân dân đã không bắn hạ máy bay của Pelosi.

Sự tồn tại của CitizensDailyCN đã thuyết phục Kathy rằng phải có rất nhiều người Trung Quốc như cô ở London. Nhưng làm thế nào để tìm thấy họ ? Các nhóm Telegram có rất nhiều người dùng qua biệt danh vì lý do an toàn. Kathy đã cố gắng tham gia các cuộc biểu tình ở London, nơi cô lắng nghe với sự kinh hoàng và phấn khích khi những người Trung Quốc đeo mặt nạ hô vang khẩu hiệu của "Anh Cầu" để đòi Tập và Đảng cộng sản Trung Quốc cút đi. Cô ấy run lên vì sợ hãi, cô ấy khóc, và rồi cô ấy tham gia. Lòng dũng cảm thực sự, như người ta nói, không phải là không sợ hãi, mà là quyết định hành động ngay cả khi sợ hãi.

Câu hỏi về sự chia rẽ và buộc tội trong xã hội Trung Quốc gợi lại thảm kịch Phật Sơn của một thập kỷ trước – một sự cố mà vào thời điểm đó dường như định lượng được sự suy đồi đạo đức ở Trung Quốc hiện đại. Vào ngày 13/10/2011, Wang Yue, hai tuổi, lang thang trên một con đường ở thành phố Phật Sơn và bị một chiếc xe tải đụng. Người lái xe dừng lại với cơ thể Wang vẫn nằm giữa bánh trước và bánh sau của anh ta, như thể không biết phải làm gì, rồi chỉ đơn giản lái xe cán qua cô một lần nữa và tăng tốc. Trong vòng một phút, chiếc xe thứ hai đã cán nát chân cô và cũng không dừng lại. Khi đứa trẻ mới biết đi nằm thoi thóp và hấp hối, 18 người đã đi ngang qua cô bé. Người đi xe đạp liếc nhìn và chuyển hướng ; người đi bộ bước qua xác cô ấy—sự vụ biểu hiệu những tâm hồn đen tối trong xã hội cộng sản. 

Cuối cùng một người nhặt rác đã đến trợ giúp cô bé. Nhưng đến thời điểm này thì đã quá muộn, và Wang đã không qua khỏi trong bệnh viện. Thảm kịch đã gây ra sự phẫn nộ và một số cuộc tìm kiếm tâm hồn rất công khai, cho thấy sự tồn tại của rất nhiều người có lương tâm tích cực. Tuy nhiên, không thể tránh khỏi điều đó : khi thực sự bị đặt vào tình huống đó, ngoài kia trên đường phố Phật Sơn thay vì ngồi sau bàn máy tính sau khi thực tế, chỉ có một người làm đúng với lương tâm trong cái thiên đường cộng sản.

Một số người bình luận về vụ cô Wang gợi lên một trường hợp nổi tiếng để biện minh về việc không ra tay giúp đỡ cô ấy. Trong trường hợp nầy, một công dân Trung Quốc đã cố gắng giúp đỡ nạn nhân của một vụ tai nạn và cuối cùng bị buộc phải trả hóa đơn y tế. Mọi người sợ hãi, vì vậy những người biện hộ cho việc không giúp cô Wang Yue tranh luận. Nhưng điều này không giải quyết được vấn đề. Hai mươi cá nhân, mỗi người đều đưa ra cùng một quyết định cá nhân đáng kinh ngạc rằng mạng sống của một đứa trẻ không đáng bị đe dọa bởi một hóa đơn y tế. Làm thế nào chúng ta có thể giải thích cách hành xử nầy ?

Đó hầu như không phải là chuyện chỉ xảy ra một lần : cùng ngày mà Wang Yue bị nạn, một người Uruguay xa xứ buộc phải lặn xuống một hồ nước ở Hàng Châu để giải cứu một phụ nữ nhảy xuống hồ để tự tử. Những người Trung Quốc ngoài cuộc xếp hàng bên bờ hồ để chụp ảnh người phụ nữ khi cô ấy đang chết đuối, và cô gái Uruguay nhận ra rằng cô ấy cần phải hành động vì không ai khác sẽ làm. Ngay cả khi cô ấy kéo nạn nhân ra khỏi nước và lên bờ, không có ai hỗ trợ. Thay vào đó, những người Trung Quốc quay cảnh này trên điện thoại di động và iPad. 

Chỉ vài tuần sau, ở bờ biển phía đông Trung Quốc, một đứa trẻ 5 tuổi bị dầm gỗ rơi xuống từ công trường xây dựng đập vào đầu. Mẹ của cậu bé đã cầu xin những người lái xe, người đi bộ và công an đi ngang qua đưa cậu đến bệnh viện. Tất cả đều phớt lờ cô. Cậu bé đã chết.

Sự coi thường cá nhân là điều đã học được từ thời thơ ấu, thông qua triết lý chống nhân loại của chủ nghĩa cộng sản mà chính quyền có gan gọi là "truyền thống Trung Quốc". Nó chỉ là một phần khác của quá trình tẩy não ; tất cả đều phát ra từ cùng một nguồn giáo dục ngu dân với quyết định chính trị là không dạy học trò cách suy nghĩ nhưng chính quyền chỉ muốn ngu dân để giữ vững quyền lực.

Đây là những gì chúng ta thấy ở Trung Quốc hiện đại—hệ tư tưởng cộng sản không có nhiều chỗ cho sự đồng cảm. Nhưng nhiều người chống chủ nghĩa nầy cho rằng ý tưởng về sự đồng cảm có thể được phục hồi. Chúng ta có thể tưởng tượng, một khi Đảng cộng sản Trung Quốc sụp đổ, sẽ mất hàng thập kỷ để sửa chữa những thiệt hại đã gây ra cho tâm lý của mọi người.

Tuy nhiên, tiến bộ để xây dựng đồng cảm và nhân bản có thể được thực hiện nhanh chóng một cách đáng ngạc nhiên trong thời đại Internet. Chúng ta đã thấy một ví dụ cách đây hai năm, khi công dân Trung Quốc bắt đầu sử dụng Clubhouse. Đây là một ứng dụng phần mềm cho phép hàng nghìn người dùng tham gia cùng một phòng trò chuyện. Các nhà chức trách đã chậm bắt kịp Clubhouse, và vì vậy người dân đại lục đã có một cửa sổ bất ngờ với thế giới thực. Họ lắng nghe những người Duy Ngô Nhĩ nói sự thật về nạn diệt chủng ở Tân Cương, mô tả trải nghiệm cá nhân của người thân họ trong các trại tập trung cải tạo.

Nhiều thanh niên Trung Quốc đã khóc cùng những người Duy Ngô Nhĩ. Thực tế đột nhiên không được lọc qua ống kính của Đảng ; không pha loãng. Sự kìm kẹp tâm trí sắt đá đã biến mất. Không có sự hiện diện của Đảng để nói với mọi người cách xử lý thông tin "đúng đắn", những con người bình thường thấy mình được tự do nhận ra nhân loại ở nhau. Một số thẳng thắn tuyên bố rằng niềm tin của họ vào chính phủ đã sụp đổ. Ngay sau đó, các nhà chức trách đã biết chuyện gì đang xảy ra trong Clubhouse và người dùng Trung Quốc không thể đăng nhập vào Clubhouse nữa. Nhưng có một niềm hy vọng to lớn được rút ra từ tình tiết ngắn ngủi này.

Thật vậy, nhà sử học Taisu Zhang đã bày tỏ sự ngạc nhiên của mình về cách mà chủ nghĩa cộng sản có thể sụp đổ. Chính sách Không-Covid đang làm tăng thêm nỗi đau và mọi người đang mất niềm tin. Con số những người thức tỉnh sẽ tăng lên. Hiện tại, những người bất đồng chính kiến ở Trung Quốc vẫn bị cô lập. Nhưng mức độ cô lập không còn chặt chẽ như trước đây. Bây giờ họ không còn cô đơn, có cách kết nối, có "Anh Cầu" khởi xướng, rồi họ xuống đường để dẹp đi những rác rưởi cộng sản trên đất nước họ.

Những viễn ảnh cho các chế độ cộng sản khác cũng không trong sáng gì trong tiến bộ truyền thông, khuynh hướng cải thiện toàn cầu, và mức hiểu biết và đồng cảm giữa người và người.

Aaron Sarin

Nguyên tác : The Loneliness of the ‘Bridge Man’ Generation, Quillette, 27/11/2022

Phạm Đình Bá dịch

Nguồn : VNTB, 30/11/2022

Bình thường hóa quan hệ với Nhật Bản là một công việc rủi ro đối với tất cả những người liên quan.

Nỗ lực bình thường hóa quan hệ ngoại giao Trung Quốc-Nhật Bản nửa thế kỷ trước là một động thái cực kỳ rủi ro đối với tất cả những người tham gia, và đối với một vài trong số này, không chỉ sự nghiệp chính trị mà cả mạng sống của họ cũng bị đe dọa.

Tháng 09/1972, Thủ tướng Nhật Bản Kakuei Tanaka bay tới Bắc Kinh để gặp Chủ tịch Mao Trạch Đông và Thủ tướng Chu Ân Lai. Sau nhiều vòng đàm phán, Tanaka và Chu đã ký một tuyên bố chung vào ngày 29/09, chính thức bình thường hóa quan hệ ngoại giao song phương.

Năm thập niên trôi qua, Akitane Kiuchi, 95 tuổi, thư ký của Tanaka, người đã cùng ông đến Trung Quốc, kể lại những cuộc tranh giành quyền lực khốc liệt trong Đảng cộng sản Trung Quốc vào thời điểm đó.

"Sau khi đàm phán kết thúc thành công, Tanaka muốn trở về Nhật Bản càng sớm càng tốt. Nhưng vì lý do nào đó, Thủ tướng Chu đã yêu cầu chúng tôi : ‘Hãy ghé lại Thượng Hải. Việc ông đến đó rất quan trọng.’ Vì vậy, chúng tôi quyết định đến Thượng Hải trước khi trở lại Nhật Bản", Kiuchi nói trong một buổi lễ ở Tokyo vào ngày 29/09, nhân kỷ niệm 50 năm bình thường hóa quan hệ hai nước.

"Mãi sau này, chúng tôi mới biết Thượng Hải nằm dưới sự kiểm soát của Tứ nhân bang (Bè lũ bốn tên), những người như Trương Xuân Kiều và Diêu Văn Nguyên", Kiuchi nói. Tứ nhân bang đã dẫn đầu cuộc Cách mạng Văn hóa, kéo dài từ năm 1966 đến năm 1976, và bao gồm cả vợ của Mao, Giang Thanh.

Kiuchi, người sau này trở thành Đại sứ Nhật Bản tại Pháp cho biết, "Tứ nhân bang chẳng hề quan tâm đến Thủ tướng Chu hay bình thường hóa quan hệ với Nhật Bản". Chu đã rất nỗ lực để thuyết phục họ rằng xây dựng quan hệ ngoại giao với Nhật Bản là điều đáng làm, Kiuchi nói.

Thủ tướng Nhật Bản Kakuei Tanaka (phải), bắt tay Chủ tịch Mao Trạch Đông còn Thủ tướng Chu Ân Lai đứng cạnh. Cuộc gặp lịch sử diễn ra vào tháng 09/1972 trong phòng làm việc của Mao tại dinh thự Trung Nam Hải của ông gần Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh. © Tân Hoa Xã/Kyodo

Tanaka đã đồng ý với yêu cầu của Chu, bước lên máy bay của Thủ tướng Trung Quốc để đến Thượng Hải. Tanaka và Chu đã được chào đón tại sân bay bởi Trương Xuân Kiều, một thành viên chủ chốt của Tứ nhân bang, khi đó đang là Chủ tịch Ủy ban Cách mạng của thành phố, vị trí cao nhất ở địa phương. Chu đích than giới thiệu Trương với Tanaka để thể hiện sự tôn trọng với đối thủ chính trị của mình. Cuối cùng, ông đã thành công trong việc thuyết phục Trương và những kẻ thù chính trị khác chấp nhận quan hệ hợp tác với Nhật Bản.

Tối ngày 29/09, một buổi tiệc chiêu đãi đã được Ủy ban Cách mạng Thành phố Thượng Hải tổ chức. Tanaka, là một chính trị gia nhiệt thành, đã uống cạn mọi ly rượu Mao Đài mà những người chủ nhà Trung Quốc đưa cho mình. Đến cuối đêm, Thủ tướng Nhật say đến mức Chu phải cõng ông trên vai theo đúng nghĩa đen.

Nếu Tanaka không đến thăm Thượng Hải, Tứ nhân bang có thể sẽ tạo ra đủ thứ trở ngại, khiến quan hệ Trung-Nhật đi theo một hướng khác

Mao qua đời 4 năm sau đó, vào năm 1976, và do không còn người bảo trợ, Tứ nhân bang đã bị bắt giữ ngay lập tức. Trương phải nhận bản án tử hình – nhưng sau đó được giảm xuống tù chung than.

Tứ nhân bang dẫn đầu Cách mạng Văn hóa 1966-1976, từ trái qua : Giang Thanh (vợ Mao Trạch Đông), Trương Xuân Kiều, Diêu Văn Nguyên, và Vương Hồng Văn. (Nguồn ảnh Kyodo và AP)

Trong các cuộc tranh giành quyền lực ở Trung Quốc, không ai biết được tương lai sẽ ra sao. Đằng sau hậu trường là rất nhiều trò chơi chính trị chết người. Giữa tháng 5 – tức bốn tháng trước khi Tanaka đến – xét nghiệm nước tiểu hàng tháng cho thấy Chu Ân Lai đã bị ung thư bàng quang.

Mao là người có quyền biết về kết quả chẩn đoán trước Chu, và cũng cần phải có sự chấp thuận của ông thì các nhà lãnh đạo Trung Quốc mới có thể nhận bất kỳ phương pháp điều trị hoặc phẫu thuật nào. Theo cuốn Zhou Enlai : The Last Perfect Revolutionary (Chu Ân Lai : Nhà Cách mạng Hoàn hảo Cuối cùng), cuốn tiểu sử do Cao Văn Khiêm viết, Mao đã ra lệnh rằng Chu không được biết về căn bệnh ung thư của ông.

Chu là sếp của Mao trong những ngày đầu thành lập Đảng cộng sản Trung Quốc, và Mao luôn quan ngại về sự nổi tiếng và năng lực của Thủ tướng. Chu trẻ hơn Mao 5 tuổi và đã trở thành nhân vật số 2 trong đảng sau cái chết của Lâm Bưu, người được chỉ định kế nhiệm Mao. Mao sợ rằng nếu Chu sống lâu hơn ông ta, những thành tựu của ông từ Cách mạng Văn hóa có thể bị đảo ngược.

Ngày 27/09, Mao gặp Tanaka trong căn phòng làm việc đầy sách của ông ta ở khu Trung Nam Hải, Bắc Kinh. Rất có thể Chu, người ngồi bên cạnh ông, vẫn chưa hay biết về căn bệnh ung thư đang phát triển bên trong cơ thể mình. Nếu được điều trị kịp thời, ông có thể đã sống lâu hơn. Ông chết trước Mao tám tháng.

Trong khi đó, Tanaka đã đặt cược sự nghiệp chính trị của mình vào chuyến thăm Trung Quốc.

Makiko Tanaka, con gái của ông, đồng thời cũng là cựu Ngoại trưởng Nhật, gần đây đã phát biểu trong buổi tiệc chiêu đãi tại Đại sứ quán Trung Quốc ở Tokyo nhân dịp kỷ niệm 50 năm bình thường hóa quan hệ. Bà kể lại rằng vào buổi sáng Tanaka lên đường đến Bắc Kinh, ông nói với con gái, "Bố có thể bị đầu độc – bố thực sự đang liều mạng đấy".

Tanaka thường cho Makiko đi cùng trong các chuyến đi nước ngoài, nhưng riêng dịp này ông lại để con gái ở nhà, vì rủi ro cá nhân mà ông tin là mình sẽ phải chịu.

Câu chuyện bí mật đằng sau quan hệ Trung-Nhật nửa thế kỷ trước đã nêu bật ba khía cạnh của các cuộc tranh giành quyền lực ở Trung Quốc mà cho đến nay vẫn không thay đổi.

Thứ nhất, các quyết định chính sách đối ngoại quan trọng có thể liên quan đến tranh giành quyền lực giữa các phe phái trong đảng.

Thứ hai, Thượng Hải thường là chiến trường của các cuộc đấu đá nội bộ, trong đó những người thua cuộc bị thanh trừng không thương tiếc.

Thứ ba, ngay cả những người có quyền lực tuyệt đối cũng vẫn thường xuyên nghi ngờ cấp phó của họ.

Đến nay, ba khía cạnh này vẫn còn quan trọng, vì Chủ tịch Tập Cận Bình đang chuẩn bị cho đại hội toàn quốc của đảng, sẽ khai mạc ngày 16/10.

Trong những năm sau khi bình thường hóa quan hệ, quan hệ Trung-Nhật tiếp tục trở thành công cụ trong các cuộc tranh giành quyền lực của Trung Quốc.

Thủ tướng Nhật Bản Yasuhiro Nakasone đến thăm đền Yasukuni vào tháng 04/1984.

Năm 1985, một thủ tướng Nhật Bản khác, Yasuhiro Nakasone, đã đến thăm Đền Yasukuni gây tranh cãi ở Tokyo, nơi chôn cất những người Nhật đã chết trong chiến tranh. Ông cũng đến thăm ngôi đền vào những dịp khác, nhưng ngày hôm đó đặc biệt nhạy cảm với Trung Quốc. Đó là ngày 15/08, ngày chiến tranh kết thúc, và Nakasone đến thăm đền với tư cách Thủ tướng Nhật, chứ không phải với tư cách cá nhân. Sự kiện này sau đó được sử dụng như một trong những lý do để thanh trừng Tổng bí thư Đảng cộng sản Trung Quốc Hồ Diệu Bang, người có quan hệ tốt với nhà lãnh đạo Nhật Bản.

Tháng 09/2012, các cuộc biểu tình chống Nhật mạnh mẽ đã lan tràn khắp Trung Quốc, để phản ứng lại việc Nhật Bản quốc hữu hóa quần đảo Senkaku. Chúng diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đang có một khoảng trống quyền lực – khi đó Tập đang chuẩn bị kế nhiệm Hồ Cẩm Đào, trở thành lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc.

Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị Chu Vĩnh Khang, kẻ thù không đội trời chung của Tập, là người đứng đầu lực lượng công an và đứng sau các cuộc biểu tình, vốn do nhà nước tổ chức. Một số người tham gia biểu tình trên đường phố Bắc Kinh đã được huy động từ các vùng nông thôn lân cận, bao gồm cả huyện Cố An ở tỉnh Hà Bắc. Họ được trả thù lao hàng ngày và được nhận cơm hộp.

Trong khi đó, Thượng Hải vẫn là chiến trường hàng đầu của các cuộc tranh giành quyền lực. Khi Ban Thường vụ Bộ Chính trị được bầu lại trong đại hội sắp tới, nhiều người đang chờ xem liệu Tập có bổ sung Lý Cường, Bí thư Thành ủy Thượng Hải, đồng thời là phụ tá thân cận của ông, vào danh sách bảy nhân vật hàng đầu hay không.

"Phe Thượng Hải" do cựu Chủ tịch Giang Trạch Dân đứng đầu vẫn giữ được ảnh hưởng lớn trong chính giới Trung Quốc.

Lý Cường được xem là ứng viên hàng đầu trong cuộc đua kế vị Thủ tướng Lý Khắc Cường, người sẽ kết thúc nhiệm kỳ vào mùa xuân năm 2023. Nhưng ông đã phải chịu một thất bại chính trị nặng nề khi Thượng Hải rơi vào hỗn loạn trong cuộc phong tỏa Covid-19, điềm báo cho sự sụt giảm kinh tế gần đây của Trung Quốc.

Lý Cường, Bí thư Thành ủy Thượng Hải, là một trong những phụ tá thân cận nhất của Tập Cận Bình, nhưng ông đã bị chỉ trích nặng nề vì cách xử lý COVID-19 ở thành phố lớn này. © Reuters

Giữa Tập và nhân vật số 2 của ông, Lý Khắc Cường, tồn tại căng thẳng. Cho đến năm 2007, Lý vẫn được coi là người có khả năng cao nhất sẽ kế nhiệm Chủ tịch Hồ Cẩm Đào. Nhưng khi Ban Thường vụ Bộ Chính trị mới được tiết lộ, Tập đứng ở vị trí thứ 6, còn Lý ở vị trí thứ 7.

Tập đã vươn lên để giành lấy chiến thắng trong cuộc đua giành vị trí lãnh đạo tiếp theo. Và cuộc ganh đua này vẫn tiếp tục tồn tại trong tâm trí Tập suốt 15 năm qua.

Trong giai đoạn khó khăn kinh tế gần đây, Lý cũng đã thu hút sự chú ý khi lên tiếng ủng hộ mạnh mẽ việc duy trì chính sách "cải cách và mở cửa".

Giữa tháng 8, ngay sau mật nghị Bắc Đới Hà, "thượng đỉnh mùa hè" thường niên của chính giới Trung Quốc ở tỉnh Hà Bắc, vị thủ tướng đã có một phát biểu khó hiểu trong chuyến thăm Thâm Quyến : "Sông Hoàng Hà và sông Dương Tử sẽ không chảy ngược dòng ".

Các nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc luôn tỏ ra nghi ngờ nhân vật số 2 của mình, quan điểm của Chủ tịch Tập Cận Bình đối với Thủ tướng Lý Khắc Cường cũng không phải ngoại lệ. © AFP / Jiji

Lý Khắc Cường có danh tiếng nhất định, và phải được xử lý cẩn thận. Liệu Tập có đề nghị Thủ tướng Lý thuyên chuyển vị trí, chẳng hạn như trở thành Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc, tức Quốc hội Trung Quốc, hay không ?

Quyết định này có thể giúp bình ổn tình hình, nhưng Tập cũng có thể dễ dàng buộc thủ tướng phải nghỉ hưu, và sẽ không có gì lạ nếu Tập loại Lý khỏi Ban Thường vụ Bộ Chính trị. Nếu Lý và một số ủy viên thường vụ khác cũng đang trong độ tuổi cuối 60 chịu nghỉ hưu, Tập sẽ có thể lấp đầy bộ chính trị với những phụ tá thân cận của mình.

Danh sách đó có thể bao gồm Trần Mẫn Nhĩ, Đinh Tiết Tường và Lý Cường. Trần là quan chức cấp cao nhất của Trùng Khánh, trong khi Đinh là Chủ nhiệm Văn phòng Trung ương Đảng.

Tập đã củng cố quyền lực của mình đủ để thực hiện các thay đổi nhân sự theo ý muốn của ông. Bây giờ, việc cần làm là quyết định sẽ xử lý hai ông Lý – Lý Khắc Cường và Lý Cường – như thế nào.

Katsuji Nakazawa

Nguyên tác : "China’s power struggles were ferocious in 1972 and remain so today", Nikkei Asia, 06/10/2022

Nguyễn Thị Kim Phụng biên dịch

Nguồn : Nghiên cứu quốc tế, 11/10/2022

Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.

Ngoại trưởng Mỹ kêu gọi Trung Quốc tôn trọng trật tự thế giới

Trọng Thành, RFI, 26/05/2022

Hơn 16 tháng kể từ khi Joe Biden nhậm chức tổng thống, ngày 26/05/2022 ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken có một bài phát biểu quan trọng làm rõ lập trường của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc, đối thủ chính của Mỹ tại Châu Á, tại đại học Georges Washington.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken trong cuộc họp với đồng nhiệm Kazakhstan Mukhtar Tileuberdi tại Washington, Mỹ. Ảnh chụp ngày 20/05/2022.  Kazakh Foreign Ministry

Trước đó, một nhà ngoại giao cao cấp Mỹ cho biết một số nét lớn trong bài diễn văn này. Đó là Hoa Kỳ không có chiến lược "ngăn chặn, bao vây bất cứ một cường quốc nào. Vấn đề là duy trì, và chấn hưng trật tự quốc tế, theo hướng bảo vệ các nguyên tắc nền tảng, vốn đã cho phép nền hòa bình và thịnh vượng trong nhiều thập niên. Và điều này trên thực tế đã cho phép sự trỗi dậy của Trung Quốc".

Theo một số giới chức cấp cao Hoa Kỳ, tương phản với chính sách đối đầu trực diện với Trung Quốc của người tiền nhiệm Donald Trump, chính quyền Joe Biden tránh nói đến một xung đột toàn cầu lan rộng, và cũng không yêu cầu các quốc gia khác tham gia vào nỗ lực chung nhằm cô lập Trung Quốc. Hãng tin Pháp AFP nhấn mạnh thông điệp chính của Mỹ gửi đến Trung Quốc là "kêu gọi Bắc Kinh tôn trọng trật tự quốc tế".

AFP nhắc lại, kể từ khi lên nắm quyền, chính quyền Joe Biden đã coi Trung Quốc "là đối thủ cạnh tranh duy nhất, xét về dài hạn, trên quy mô toàn cầu", và nước Nga thời Putin là "đe dọa nghiêm trọng và trực tiếp" đối với trật tự quốc tế.

Ngoại trưởng Blinken đã dự kiến phát biểu vào đầu tháng 5/2022, trước chuyến công du Hàn Quốc và Nhật Bản của tổng thống Mỹ. Tuy nhiên, mọi việc bị hoãn lại do ông nhiễm Covid-19.

Trọng Thành

********************

Tổng thống Philippines khẳng định dùng phán quyết Tòa Trọng Tài để bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông

Trọng Thành, RFI, 26/05/2022

Tổng thống tân cử Philippines hôm 26/05/2022, đưa ra một phát biểu cứng rắn về Biển Đông. Ông Ferdinand Marcos Jr. khẳng định giá trị của phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng Tài Thường Trực về Biển Đông, và không để Bắc Kinh chà đạp lên chủ quyền quốc gia tại vùng biển này.

Tổng thống tân cử Philippines Ferdinand Marcos Jr., ngày 07/05/2022 tại thành phố Paranaque, Philippines. AP - Aaron Favila

Theo AFP, trả lời truyền thông địa phương, tổng thống tân cử Ferdinand Marcos Jr. nhấn mạnh : "Chúng ta đã có được một phán quyết rất quan trọng có lợi cho chúng ta, và chúng ta sẽ sử dụng phán quyết này để tiếp tục khẳng định chủ quyền lãnh thổ. Đây không phải là một yêu sách. Đây là quyền lãnh thổ của chúng ta".

Phát biểu của ông Ferdinand Marcos Jr. được coi là cứng rắn hơn trong vấn đề bảo vệ chủ quyền quốc gia trước các đe dọa từ Trung Quốc. Ông Ferdinand Marcos Jr., sẽ nhậm chức ngày 30/06, khẳng định "sẽ nói chuyện với Trung Quốc một cách nhất quán với lập trường kiên quyết này". Tổng thống tân cử Philippines một lần nữa khẳng định "sẽ không cho phép một milimet nào của chủ quyền trên biển của chúng ta bị chà đạp". 

Phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực của Liên Hiệp Quốc, có trụ sở tại La Haye, đưa ra vào tháng 7/2016, trong vụ Manila kiện Bắc Kinh về Biển Đông được coi là một thắng lợi về pháp lý quan trọng đối với Philippines. Phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực bác bỏ yêu sách chủ quyền của Trung Quốc đối với phần lớn Biển Đông. Tuy nhiên, tổng thống tiền nhiệm Philippines Rodrigo Duterte khi lên cầm quyền đã có nhiều phát biểu hạ thấp giá trị của phán quyết này, với mục tiêu siết chặt quan hệ với Trung Quốc.

Phát biểu cứng rắn về chủ quyền ở Biển Đông, nhưng tổng thống tân cử Philippines cũng nhắc lại là điều quan trọng là phải tránh chiến tranh, và Philippines không có khả năng đối đầu Trung Quốc về quân sự. Ông Ferdinand Marcos Jr. nhấn mạnh Philippines sẽ tìm cách đạt được "thế cân bằng giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, hai quốc gia hiện đang cạnh tranh để có quan hệ chặt chẽ nhất" với chính quyền Manila. "Chính sách đối ngoại độc lập, làm bạn với tất cả là giải pháp duy nhất", theo tổng thống tân cử. 

Trọng Thành

**********************

Bắc Kinh thừa nhận kinh tế khó khăn do chiến lược Zero Covid

Thanh Phương, RFI, 26/05/2022

Thủ tướng Lý Khắc Cường thừa nhận là do các biện pháp hạn chế nghiêm ngặt để phòng chống dịch Covid-19, nền kinh tế Trung Quốc đang gặp những khó khăn lớn hơn cả so với năm 2020, khi dịch bệnh bắt đầu bùng phát mạnh.

Một công nhân gần một khu giao thực phẩm ở Bắc Kinh, Trung Quốc, ngày 26/05/2022.  AP - Ng Han Guan

Trước đà bùng phát trở lại của dịch Covid-19, chủ yếu do biến thể Omicron, từ nhiều tháng qua, Trung Quốc đã áp dụng chiến lược Zero Covid, chủ yếu bằng các biện pháp phong tỏa, nhất là phong tỏa triệt để thành phố Thượng Hải từ đầu tháng 4 đến nay.

Chủ tịch Tập Cận Bình cho tới nay vẫn kiên quyết bảo vệ chiến lược này. Nhưng các biện pháp phong tỏa nghiêm ngặt đã gây tác hại nặng nề lên nền kinh tế, với nhiều cửa hàng đóng cửa, nhiều nhà máy phải hoạt động cầm chừng, và các dây chuyền sản xuất bị rối loạn rất nhiều.

Theo hãng tin AFP, trích dẫn Tân Hoa Xã hôm 25/05/2022, trong một cuộc họp trực tuyến với hàng ngàn quan chức địa phương, thủ tướng Lý Khắc Cường cho biết từ tháng 3 và nhất là từ tháng 4, các chỉ số kinh tế về việc làm, sản xuất công nghiệp, mức tiêu thụ điện và khối lượng hàng hóa vận chuyển đều giảm mạnh. 

Như vậy, Bắc Kinh sẽ khó đạt được mục tiêu tăng trưởng kinh tế được đề ra cho năm 2022 là 5,5%, trong bối cảnh trên nguyên tắc, ông Tập Cận Bình sẽ được bầu lại làm lãnh đạo đảng Cộng sản Trung Quốc vào mùa thu tới.

Trước mắt, chính quyền thành phố Bắc Kinh hôm qua đã cách chức lãnh đạo ngành y tế của thành phố, ông Vu Lỗ Minh (Yu Luming).

Từ Bắc Kinh, thông tín viên Stéphane Lagarde, tường trình :

"Số ca nhiễm mới dường như đang có xu hướng giảm tại Bắc Kinh, ít ra là theo các số liệu chính thức. Nhưng điều này không ngăn cản việc trừng trị các quan chức địa phương. Theo Tân Hoa Xã, ông Vu Lỗ Minh đang bị điều tra về "những vi phạm nghiệm trọng kỷ luật và quy định pháp luật", một tội danh thường được dùng trong các vụ án tham nhũng. Ông đã bị cách chức. 

Các quan chức của ba quận ở Bắc Kinh và của hai doanh nghiệp cũng bị trừng phạt trong khuôn khổ hai cuộc điều tra về các ổ dịch gần đây. 

Cuộc điều tra thứ nhất liên quan đến một văn phòng của Công ty Đường sắt Trung Quốc, vì một nhân viên của văn phòng này dường như đã để cho những người lao động rời khỏi khu vực kiểm soát và ngăn ngừa Covid. Cuộc điều tra thứ hai nhắm vào một chi nhánh của công ty chuyển phát nhanh Yunda, vì công ty này đã không tổ chức xét nghiệm Covid cho những người giao hàng, theo như yêu cầu của nhà chức trách. Các công chức của hai cơ quan giám sát công nghiệp và phòng chống dịch bệnh cũng đã bị trừng phạt. 

Từ khi xuất hiện dịch Covid-19 ở Vũ Hán vào mùa đông 2019, các quan chức địa phương của Trung Quốc thường xuyên bị cách chức hoặc trừng phạt, cho nên đôi khi họ thi hành quá nghiêm ngặt các biện pháp phòng chống Covid. Tại Thượng Hải, ít nhất 15 quan chức đã bị trừng phạt vì bị xem đã lơ là trong việc phòng chống dịch khi biến thể Omicron lây lan mạnh trở lại. Một số nhà quan sát thậm chí tự hỏi không biết Lý Cường (Li Qiang), bí thư thành ủy của thủ phủ kinh tế Trung Quốc, có sẽ giữ được chiếc ghế của ông hay không".

Thanh Phương